Tài liệu Phân tích tình trạng nghèo của các nông hộ tại huyện vạn ninh, tỉnh khánh hòa

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG HUỲNH THỊ NGỌC LỢI PHÂN TÍCH TÌNH TRẠNG NGHÈO CỦA CÁC NÔNG HỘ TẠI HUYỆN VẠN NINH, TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2017 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG HUỲNH THỊ NGỌC LỢI PHÂN TÍCH TÌNH TRẠNG NGHÈO CỦA CÁC NÔNG HỘ TẠI HUYỆN VẠN NINH, TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế Phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 414/QĐ-ĐHNT ngày 26/5/2015 Quyết định thành lập hội đồng: 460/QĐ-ĐHNT ngày 16/5/2017 Ngày bảo vệ: 30/05/2017 Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM HỒNG MẠNH Chủ tịch Hội Đồng TS. QUÁCH THỊ KHÁNH NGỌC Khoa sau đại học KHÁNH HÒA - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Khánh Hòa, tháng 4 năm 2017 Học viên Huỳnh Thị Ngọc Lợi iii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy, cô Trường Đại học Nha Trang và bạn bè học viên. Trước tiên, tôi xin gởi lời chân thành cảm ơn đến quý thầy, cô Trường Đại học Nha Trang, đặc biệt là quý thầy, cô Khoa Kinh tế và Khoa Sau Đại học - Trường Đại học Nha Trang đã truyền đạt kiến thức và hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin gởi lời biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Phạm Hồng Mạnh đã nhiệt tình dành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng đề cương, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Mặc dù tôi đã cố gắng, tuy nhiên, vì giới hạn về thời gian và trình độ hiểu biết của bản thân còn có những hạn chế và không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong sự góp ý chân thành sâu sắc và quý báu của quý thầy, cô để luận văn được hoàn thiện, đạt giá trị học thuật cao. Khánh Hòa, tháng 4 năm 2017 Học viên Huỳnh Thị Ngọc Lợi iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN..........................................................................................................iii LỜI CẢM ƠN................................................................................................................iv MỤC LỤC ......................................................................................................................v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................ix DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................................x DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ ...........................................................................xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ...........................................................................................xii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU .........................................................................................1 1.1 Cơ sở hình thành đề tài .............................................................................................1 1.2. Mục tiêu và các câu hỏi nghiên cứu ........................................................................2 1.2.1. Mục tiêu chung .....................................................................................................2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .....................................................................................................2 1.2.3. Câu hỏi nghiên cứu...............................................................................................2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................3 1.4. Ý nghĩa khoa học của đề tài ....................................................................................3 1.4.1. Về mặt khoa học ...................................................................................................3 1.4.2. Về ý nghĩa thực tiễn..............................................................................................4 1.5. Kết cấu của đề tài ....................................................................................................4 Tóm lược chương 1: .......................................................................................................5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ...............6 2.1. Nông hộ và kinh tế nông hộ ....................................................................................6 2.1.1. Khái niệm nông hộ ...............................................................................................6 2.1.2. Phân loại nông hộ .................................................................................................6 v 2.1.3. Kinh tế hộ gia đình và đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn ....................6 2.2. Độ thỏa dụng và chi tiêu hộ gia đình.......................................................................8 2.2.1. Lựa chọn tiêu dùng tối ưu của hộ gia đình ...........................................................8 2.2.2. Hàm chi tiêu, độ thỏa dụng và ngưỡng nghèo......................................................9 2.3. Các quan điểm và khái niệm về nghèo..................................................................11 2.3.1. Quan điểm về nghèo ...........................................................................................11 2.3.2. Khái niệm về nghèo............................................................................................12 2.3.3. Phân loại nghèo ..................................................................................................13 2.4. Các phương pháp tiếp cận đo lường nghèo ...........................................................14 2.4.1. Cơ sở xác định nghèo .........................................................................................14 2.4.2. Các chỉ số đo lường và đánh giá nghèo đơn chiều (nghèo theo thu nhập).........15 2.4.3. Các chỉ số đo lường và đánh giá nghèo đa chiều ...............................................17 2.5. Yếu tố ảnh hưởng tới tình trạng nghèo của hộ gia đình ........................................19 2.6. Nghèo đói ở khu vực nông thôn Việt Nam ...........................................................21 2.7. Tổng quan về một số công trình có liên quan đến đề tài luận văn ........................25 2.7.1. Các nghiên cứu trong nước.................................................................................25 2.7.2. Các nghiên cứu nước ngoài ................................................................................27 2.7.3. Đánh giá về các nghiên cứu liên quan................................................................29 2.8. Khung phân tích của nghiên cứu ...........................................................................30 Tóm lược chương 2: .....................................................................................................31 CHƯƠNG 3. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........32 3.1. Sơ lược về điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Vạn Ninh....32 3.1.1. Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên.......................................................................32 3.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội của huyện Vạn Ninh giai đoạn 2011 - 2016 ................32 3.2.1. Đặc điểm kinh tế.................................................................................................32 3.2.2. Giáo dục...............................................................................................................34 vi 3.2.3. Y tế ......................................................................................................................35 3.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................35 3.3.1. Phương pháp tiếp cận .........................................................................................35 3.3.2. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................................35 3.4. Các chỉ tiêu phân tích nghèo .................................................................................37 3.4.1. Cơ sở xác định nghèo .........................................................................................37 3.4.2. Đo lường các mức độ nghèo...............................................................................37 3.5. Mô hình kinh tế lượng ...........................................................................................38 3.5.1. Mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ gia đình tại huyện Vạn Ninh.......................................................................................................................38 3.5.2. Mô hình phân tích xác suất của hộ rơi vào tình trạng nghèo .............................42 3.6. Dữ liệu nghiên cứu ................................................................................................46 3.6.1. Dữ liệu thứ cấp ...................................................................................................46 3.6.2. Dữ liệu sơ cấp .....................................................................................................46 3.7. Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu nghiên cứu.............................................47 Tóm lược chương 3: .....................................................................................................47 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................48 4.1. Đặc điểm sản xuất nông nghiệp của nông hộ tại địa bàn huyện Vạn Ninh............48 4.2. Diễn biến về tình trạng nghèo của huyện Vạn Ninh ..............................................48 4.3. Đặc điểm nghèo của nông hộ tại huyện Vạn Ninh................................................50 4.3.1. Những thông tin cơ bản của mẫu điều tra ..........................................................50 4.3.2. Đo lường tình trạng nghèo của nông hộ .............................................................52 4.3.3. Đặc điểm nhân khẩu học, kinh tế xã hội của hộ và tình trạng nghèo của hộ gia đình huyện Vạn Ninh....................................................................................................53 4.4. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới thu nhập bình quân đầu người và khả năng rơi tình trạng nghèo của nông hộ tại địa bàn huyện Vạn Ninh ..........................................62 vii 4.4.1. Các yếu tố ảnh hưởng tới thu nhập bình quân đầu người của nông hộ tại địa bàn huyện Vạn Ninh............................................................................................................62 4.4.2. Phân tích các các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng rơi vào tình trạng nghèo của nông hộ tại huyện Vạn Ninh.........................................................................................64 4.5. Thảo luận kết quả nghiên cứu ...............................................................................67 4.5.1. Về các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập bình quân của nông hộ tại Vạn Ninh ..........67 4.5.2. Về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng rơi vào tình trạng nghèo của nông hộ tại Vạn Ninh.......................................................................................................................69 Tóm lược chương 4: .....................................................................................................73 CHƯƠNG 5. KẾT LUẬN, GỢI Ý CHÍNH SÁCH VÀ NHỮNG HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU ............................................................................................................74 5.1. Kết luận..................................................................................................................74 5.2. Các gợi ý chính sách cho việc cải thiện tình trạng nghèo cho nông hộ tại huyện Vạn Ninh.......................................................................................................................75 5.2.1. Đối với hộ gia đình .............................................................................................75 5.2.2. Chính sách đất đai ..............................................................................................77 5.2.3. Tín dụng..............................................................................................................77 5.2.4. Tăng cường công tác khuyến nông giúp các hộ có điều kiện tiếp cận với các mô hình sản xuất mới, ứng dụng tiến bộ kỹ thuật trong nông nghiệp................................78 5.3. Những hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ...........................79 Tóm lược chương 5: .....................................................................................................80 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................81 viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Kí hiệu AFTA Nghĩa giải thích : Khu vực mậu dịch tự do các nước Đông Nam Á (ASEAN Free Trade Area) APEC : Hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương (Asia-Pacific Economic Cooperation) ASEAN : Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of Southeast Asian Nations) CN : Công nghiệp CNH : Công nghiệp hóa DV : Dịch vụ FDI : Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign direct investment) GDP : Tổng sản phẩm quốc nội GATT : Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (The General Agreement on Tariffs and Trade) HĐH : Hiện đại hóa HTX : Hợp tác xã IMF : Quỹ tiền tệ Quốc tế (International Monetary Fund) KT-XH : Kinh tế - xã hội NN : Nông nghiệp OECD : Tổ chức hợp tác kinh tế và phát triển (Organisation for Economic Cooperation and Development) TFP : Năng suất các nhân tố tổng hợp (Total factor productivity) THT : Tổ hợp tác UBND : Ủy ban nhân dân WTO : Tổ chức thương mại thế giới (World Trade Organization) ix DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Các chiều nghèo trong đánh giá nghèo đa chiều...........................................18 Bảng 2.2: Các nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo ...............................................20 Bảng 2.3: Thu nhập BQĐN 1 tháng chia theo khu vực thành thị - nông thôn ở Việt Nam thời kỳ 2002 - 2012...............................................................................................23 Bảng 2.4: Cơ cấu thu nhập BQĐN 1 tháng chia theo nguồn thu và khu vực thành thị nông thôn thời kỳ 2002 - 2012 ......................................................................................24 Bảng 3.1: Cơ sở khoa học và kỳ vọng dấu các biến trong mô hình hồi qui đa biến ....41 Bảng 3.2: Cơ sở khoa học và kỳ vọng dấu các biến trong mô hình hồi qui logit ........44 Bảng 3.3: Phân bổ mẫu điều tra.....................................................................................47 Bảng 4.1: Hộ nghèo, hộ cận nghèo của huyện Vạn Ninh và các địa phương khác của Khánh Hòa năm 2016 ....................................................................................................48 Bảng 4.2: Đặc điểm nghèo của huyện Vạn Ninh năm 2016 .........................................49 Bảng 4.3: Đặc điểm giới tính trong mẫu điều tra ..........................................................50 Bảng 4.4: Đặc điểm học vấn chủ hộ trong mẫu điều tra ...............................................50 Bảng 4.5: Đặc điểm tuổi chủ hộ trong mẫu điều tra......................................................51 Bảng 4.6: Các chỉ số nghèo theo thu nhập của hộ trong mẫu điều tra ..........................52 Bảng 4.7: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với đặc điểm giới tính của chủ nông hộ trong mẫu điều tra..........................................................................................................53 Bảng 4.8: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với đặc điểm tuổi của chủ nông hộ trong mẫu điều tra ...................................................................................................................54 Bảng 4.9: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với đặc điểm tình trạng hôn nhân của chủ nông hộ trong mẫu điều tra............................................................................................55 Bảng 4.10: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với trình độ học vấn của chủ nông hộ trong mẫu điều tra..........................................................................................................56 Bảng 4.11: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với số lao động có việc làm................57 Bảng 4.12: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp ........58 Bảng 4.13: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tình trạng tiếp cận tín dụng ..........59 Bảng 4.14: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với tình trạng tiếp cận đất đai.............60 Bảng 4.15: Mối quan hệ giữa tình trạng nghèo với đặc điểm làm thêm của hộ............61 Bảng 4.16: Kết quả phân tích tương quan .....................................................................62 Bảng 4.17: Kết quả phân tích hồi qui đa biến ...............................................................63 Bảng 4.18: Kết quả phân tích hồi qui về khả năng rơi vào tình trạng nghèo của hộ gia đình huyện Vạn Ninh.....................................................................................................65 Bảng 4.19: Kết quả mô phỏng về tình trạng nghèo của hộ ...........................................71 x DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Khung phân tích nghiên cứu .........................................................................30 Hình 3.1: Thiết kế nghiên cứu .......................................................................................36 Hình 4.1: Tình trạng sức khỏe của chủ hộ trong mẫu điều tra ......................................51 xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa là một trong những địa phương được cho là có nhiều khó khăn so với các huyện, thị, thành phố trên địa bàn tỉnh. Với những điều kiện của mình, có 11/13 xã, thị trấn tiếp giáp với biển, người dân sinh sống chủ yếu bằng nghề nông – lâm - thủy sản (chiếm tỷ lệ 57,75% năm 2015), do vậy đời sống gặp rất nhiều khó khăn. Hiện tại, huyện Vạn Ninh có trên 4000 hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn huyện tính đến cuối đầu năm 2016 là 13,01%, khu vực nông thôn tỉ lệ nghèo khá cao với 13,19% (Sở Lao động Thương binh và xã hội Khánh Hòa, 2016). Huyện có nhiều xã có tỉ lệ nghèo rất cao, như Xã Vạn Thạnh (23,10%), Xã Xuân Sơn (17,05%), Xã Đại Lãnh (17,20%)…Để thực hiện mục tiêu giảm nghèo đến năm 2020, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn quốc gia giảm 3%/năm, tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận nguồn vốn vay 95% theo Nghị quyết của Đảng bộ huyện Vạn Ninh (Đảng bộ huyện Vạn Ninh, 2015), là một vấn đề khó khăn đòi hỏi các ngành, các cấp, và tự mỗi gia đình phải vươn lên thoát nghèo bền vững. Vì vậy, việc tìm ra những giải pháp thiết thực, cơ bản và lâu dài để những nông hộ nói chung và nông hộ tại huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa nói riêng thật sự thoát nghèo, chống tái nghèo, được tiếp cận với những cơ hội mới và được hưởng lợi từ quá trình hội nhập kinh tế quốc tế vẫn là một thách thức lớn đối với khu vực này Từ kết quả điều tra, khảo sát 267 nông hộ tại huyện Vạn Ninh để phân tích đánh giá tình trạng nghèo của hộ gia đình tiếp cận theo phương pháp nghèo đơn chiều dựa vào thu nhập của hộ gia đình. Độ tuổi của các chủ hộ điều tra chủ yếu từ 22 đến 82 tuổi. Nhìn chung, tuổi của chủ hộ từ 40 – 50 tuổi chiếm tỉ lệ lớn. Trung bình tuổi chủ hộ trong mẫu nghiên cứu là 45,8. Trình độ học vấn của chủ hộ chủ yếu là tốt nghiệp trung học cơ sở, trung học phổ thông (62,2%), bậc tiểu học không đáng kể (2,6%). Tỉ lệ chủ hộ có trình độ cao đẳng, đại học chiếm 2,6%. Kết quả thống kê cho thấy số năm đi học của chủ hộ cao nhất là 17 năm, thấp nhất là 2 năm. Hầu hết chủ hộ chủ yếu là hoạt động sản xuất nông nghiệp tập trung ở độ tuổi từ 25 đến 55 tuổi và hầu hết chủ hộ có trình độ văn hóa thấp. Số chủ hộ chỉ học hết tiểu học và trung học cơ sở đã chiếm trên 67% số hộ gia đình được điều tra. Kết quả tính toán cho thấy, tỉ lệ nghèo của hộ gia đình tại địa bàn nông thôn Vạn Ninh là 18,7% với mức chuẩn nghèo theo thu nhập được qui định hiện nay của Chính xii Phủ Việt Nam cho giai đoạn 2016 – 2020 là 700 nghìn đồng/người/tháng. Khoảng cách nghèo là 1,6397 và độ sâu của tình trạng nghèo trong hộ gia đình là khá xa ở mức 5,3182. Như vậy, từ các chỉ số đo lường cho thấy tình trạng nghèo của nông hộ tại Vạn Ninh vẫn còn ở mức khá cao. Khoảng cách giữa những người nghèo và người không nghèo có xu hướng ngày càng rộng và sâu. Nghiên cứu đã xác định những nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập bình quân của hộ bao gồm: số lao động có việc làm, kinh nghiệm trong sản xuất nông nghiệp, hộ có làm thêm, hộ có vay vốn, hộ có đất để sản xuất và hộ có tham gia tập huấn. Yếu tố trình độ học vấn và giới tính của chủ hộ không có ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 5%. Trong đó, số lao động có việc làm và hộ có đất là những yếu tố ảnh hưởng lớn tới thu nhập bình quân của hộ; kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp của hộ có tác động yếu nhất. Mức độ giải thích của mô hình là 20,3%. Bên cạnh đó, luận văn đã xác định những yếu tố có khả năng ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của hộ, và xác định tác động biên của các yếu tố thông qua hàm hồi qui logit, bao gồm: số lao động có việc làm, hộ có làm thêm, hộ có đất để sản xuất, tập huấn khuyến nông. Trong đó, có ba yếu tố quan trọng có khả năng làm giảm tình trạng nghèo của hộ, đó là số lao động có việc làm, hộ có làm thêm và hộ có đất để sản xuất. Trong khi đó, vấn đề tập huấn khuyến nông là yếu tố làm giảm nghèo ít hơn. Từ khóa: nông hộ, hộ nghèo, huyện Vạn Ninh xiii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1 Cơ sở hình thành đề tài Đói nghèo là một hiện tượng kinh tế xã hội mang tính chất toàn cầu. Nó không chỉ tồn tại ở các quốc gia có nền kinh tế kém phát triển, mà nó còn tồn tại ngay tại các quốc gia có nền kinh tế phát triển. Tuy nhiên tuỳ thuộc vào điều kiện tự nhiên, thể chế chính trị xã hội và điều kiện kinh tế của mỗi quốc gia mà tính chất, mức độ nghèo đói của từng quốc gia có khác nhau (Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, 2011). Việt Nam luôn coi vấn đề xóa đói giảm nghèo là mục tiêu xuyên suốt trong quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước1, cũng như Việt Nam đã công bố cam kết thực hiện các mục tiêu phát triển của Liên hiệp quốc (UN) tại Hội nghị thượng đỉnh các quốc gia năm 2000. Nhìn lại hai thập kỷ qua cho thấy Việt Nam đã đạt được những thành tựu ấn tượng trong giảm nghèo, được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Theo tính toán của Tổng cục Thống kê tỷ lệ nghèo của Việt Nam đã giảm liên tục trong vòng hai thập kỷ, từ 58% năm 1993 xuống còn 37,4% năm 1998; 28,9% năm 2002; 16% năm 2006; 14,5% năm 2008; 11,76% năm 2011; 9,6% năm 2012, nhờ đó mà gần 30 triệu người đã thoát nghèo (Chính phủ, 2003; Chương trình phát triển Liên Hiệp quốc, 2004). Mặc dù Việt Nam đã thoát khỏi danh sách các nước nghèo, song một bộ phận dân cư vẫn chưa thoát hẳn khỏi bẫy nghèo đói và không có nghĩa là công cuộc giảm nghèo đã được hoàn tất. Do đó, trong Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã xác định trong phương hướng nhiệm vụ phát triển đất nước 2011 – 2020 như sau: “…Tạo ra bước tiến rõ rệt về thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, giảm tỷ lệ hộ nghèo…Tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn mới giảm bình quân 2%/năm…” (Ban Chấp hành Trung ương, 2011). Theo báo cáo giảm nghèo ở Việt Nam của Viện Khoa học Xã hội Việt Nam: tỷ lệ hộ nghèo ở nông thôn vẫn cao (66,4% năm 1993 và 18,3% năm 2008) (Viện Khoa học Xã hội Việt Nam, 2011). Họ là những người sản xuất nhỏ, là nông dân hoặc ngư dân. Huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa là một trong những địa phương được cho là có nhiều khó khăn so với các huyện, thị, thành phố trên địa bàn tỉnh. Với những điều kiện của mình, có 11/13 xã, thị trấn tiếp giáp với biển, người dân sinh sống chủ yếu bằng nghề nông – lâm - thủy sản (chiếm tỷ lệ 57,75% năm 2015), do vậy đời sống gặp 1 rất nhiều khó khăn. Hiện tại, huyện Vạn Ninh có trên 4000 hộ nghèo, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn huyện tính đến cuối đầu năm 2016 là 13,01%, khu vực nông thôn tỉ lệ nghèo khá cao với 13,19% (Sở Lao động Thương binh và xã hội Khánh Hòa, 2016). Huyện có nhiều xã có tỉ lệ nghèo rất cao, như Xã Vạn Thạnh (23,10%), Xã Xuân Sơn (17,05%), Xã Đại Lãnh (17,20%)…Để thực hiện mục tiêu giảm nghèo đến năm 2020, tỷ lệ hộ nghèo theo chuẩn quốc gia giảm 3%/năm, tỷ lệ hộ nghèo tiếp cận nguồn vốn vay 95% theo Nghị quyết của Đảng bộ huyện Vạn Ninh (Đảng bộ huyện Vạn Ninh, 2015), là một vấn đề khó khăn đòi hỏi các ngành, các cấp, và tự mỗi gia đình phải vươn lên thoát nghèo bền vững. Với những lý do trên, tôi chọn đề tài “Phân tích tình trạng nghèo của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa” nhằm đánh giá cụ thể hơn về diễn biến và đặc điểm nghèo của nông hộ tại khu vực này, tìm ra các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của hộ, để từ đó các cơ quan quản lý, chính quyền các địa phương đề ra những giải pháp thiết thực nhằm cải thiện tình trạng nghèo cho các nông hộ tại địa phương một cách bền vững trong giai đoạn tới 1.2. Mục tiêu và các câu hỏi nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu nghiên cứu bao trùm của đề tài là phân tích và đánh giá tình trạng nghèo của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa, trên cơ sở đó đề xuất giải pháp cơ bản và cần thiết nhằm cải thiện tình trạng nghèo cho các nông hộ tại địa phương trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể (1) Đánh giá và đo lường tình trạng nghèo theo thu nhập của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa (2) Xác định các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập bình quân đầu người của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa (3) Phân tích tác động biên của các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của nông hộ huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa (4) Đề xuất các gợi ý về chính sách và những giải pháp cơ bản nhằm cải thiện thu nhập và tình trạng nghèo cho nông hộ tại khu vực này. 1.2.3. Câu hỏi nghiên cứu Từ những mục tiêu nghiên cứu trên, Đề tài sẽ giải quyết các câu hỏi nghiên cứu: 2 (1) Tình trạng nghèo theo thu nhập của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa hiện nay ở mức độ nào? (2) Những nhân tố cơ bản nào ảnh hưởng đến thu nhập bình quân đầu người của các nông hộ tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa? (3) Tác động biên của các yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo của nông hộ huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa hiện nay như thế nào? (4) Những gợi ý về chính sách nào nhằm cải thiện thu nhập và tình trạng nghèo cho nông hộ tại khu vực này? 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề liên quan đến tình trạng, nghèo của nông hộ tại huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu + Phạm vi lý thuyết: Do giới hạn về thời gian và nguồn lực tài chính, do đó trong khuôn khổ của nghiên cứu, đề tài sẽ tiếp cận và phân tích tình trạng nghèo của hộ gia đình theo phương pháp phân tích nghèo truyền thống, dựa trên tiêu chí thu nhập bình quân của hộ gia đình mà Chính Phủ Việt Nam đang áp dụng cho giai đoạn 2016 – 2020. + Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu các nông hộ tại huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hòa, bao gồm tại các xã của huyện Vạn Ninh mà hoạt động sản xuất nông nghiệp là chủ yếu, nhưng: Lý do chọn các xã trên là các xã này của huyện Vạn Ninh, tập trung nhiều hộ gia đình nông dân sinh sống. Tỷ lệ hộ nghèo trong khu vực này chiếm tỉ lệ cao so với địa bàn của toàn huyện Vạn Ninh. + Phạm vi thời gian: Số liệu về thông tin khảo sát từ các nông hộ tại huyện Vạn Ninh từ tháng 5/2016 đến tháng 11 /2016. 1.4. Ý nghĩa khoa học của đề tài 1.4.1. Về mặt khoa học Thứ nhất, luận văn góp phần hệ thống hóa cơ sở khoa học về nông hộ và tình trạng nghèo, làm rõ bản chất nghèo đói; Thứ hai, luận văn góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa đặc điểm kinh tế xã hội của nông hộ với tình trạng nghèo; Thứ ba, luận văn làm sáng tỏ nguyên nhân gây ra tình trạng nghèo đối với nông hộ tại huyện Vạn Ninh. 3 Thứ tư, trên cơ sở những yếu tố ảnh hưởng đến tình trạng nghèo, đưa ra những giải pháp có cơ sở khoa học và thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả của công tác xóa đói giảm nghèo cho đối tượng này tại huyện Vạn Ninh. 1.4.2. Về ý nghĩa thực tiễn Thứ nhất, luận văn làm phong phú thêm thực tế trong nghiên cứu vấn đề nghèo đói, đặc biệt là vấn đề nghèo đói của các nông hộ. Thứ hai, luận văn có ý nghĩa quan trọng, giúp cho các nhà lãnh đạo có những giải pháp khoa học trong công tác xóa đói giảm nghèo đối với nông hộ tại địa phương. Thứ ba, với góc độ cá nhân, với nhiệm vụ công tác hiện nay, bản thân tác giả có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu vào công tác thực tế, góp phần giảm nghèo cho người dân tại địa phương. Thứ tư, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu, sinh viên và học viên trong các cơ quan nghiên cứu, trường đại học. 1.5. Kết cấu của đề tài Ngoài phần tài liệu tham khảo và phụ lục,... đề tài được kết cấu thành 5 chương: Chương 1: Giới thiệu Trong chương 1, luận văn trình bày các vấn đề tổng quan của đề tài, từ sự cần thiết của nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa của nghiên cứu cũng như bố cục của đề tài luận văn. Chương 2: Cơ sở lý thuyết và tổng quan nghiên cứu Trong chương 2, luận văn sẽ trình bày cơ sở lý thuyết về kinh tế hộ gia đình, các đặc điểm về hoạt động kinh tế của hộ gia đình, tiếp cận từ khía cạnh phúc lợi của hộ đến tình trạng nghèo, lý thuyết về nghèo và việc vận dụng lý thuyết này nhằm phân tích tình trạng nghèo tại huyện Vạn Ninh. Chương 3: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu Trong chương 3, luận văn sẽ trình bày đặc điểm địa bàn nghiên cứu, khái quát toàn bộ qui trình nghiên cứu của đề tài cũng như các vấn đề liên quan đến mô hình nghiên cứu, dữ liệu nghiên cứu liên quan và phương pháp phân tích, xử lý dữ liệu thống kê. Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận Trong chương 4, luận văn sẽ tập trung phân tích tình trạng nghèo của nông hộ tại huyện Vạn Ninh. Các nội dung trình bày trong chương, như: đặc điểm nghèo tại 4 huyện Vạn Ninh, khái quát về mẫu điều tra, đặc điểm thu nhập của những hộ gia đình trong mẫu nghiên cứu, phân tích yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập bình quân đầu người của nông hộ cũng như phân tích mô hình về các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng rơi vào tình trạng nghèo của hộ gia đình tại huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa. Chương 5: Kết luận và khuyến nghị Trong chương 5, luận văn sẽ rút ra những kết luận chính từ kết quả nghiên cứu, đồng thời đưa ra gợi ý những chính sách nhằm cải thiện thu nhập của hộ gia đình và tình trạng nghèo cho nông hộ tại huyện Vạn Ninh, như: chính sách việc làm, tín dụng, đất đai… Ngoài ra, nghiên cứu còn nêu ra hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo cho đề tài. Tóm lược chương 1: Trong chương 1 của đề tài luận văn đã trình bày các vấn đề tổng quan của đề tài, từ sự cần thiết của nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu, ý nghĩa của nghiên cứu cũng như bố cục của đề tài luận văn. 5 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Nông hộ và kinh tế nông hộ 2.1.1. Khái niệm nông hộ FAO (2007) định nghĩa nông hộ là những hộ có các hoạt động trong nghề trồng trọt, nghề rừng, nghề cá, nghề chăn nuôi và nghề nuôi trồng thủy sản. Các sản phẩm nông nghiệp được hình thành thông qua quá trình quản lý và tổ chức sản xuất bởi các thành viên trong gia đình và phần lớn chủ yếu dựa vào lao động nhà, bao gồm cả nam lẫn nữ. Trần Xuân Long (2009) đã nghiên cứu rằng: Hộ nông dân là đối tượng nghiên cứu chủ yếu của khoa học nông nghiệp và phát triển nông thôn, vì tất cả các hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp ở nông thôn chủ yếu được thực hiện qua sự hoạt động của hộ nông dân. Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng bao gồm cả nghề rừng, nghề cá, và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn. Trong các hoạt động phi nông nghiệp khó phân biệt các hoạt động có liên quan đến nông nghiệp và không có liên quan đến nông nghiệp. Gần đây có một khái niệm rộng hơn là hộ nông thôn, tuy vậy giới hạn giữa nông thôn và thành thị cũng là một vấn đề còn đang tranh luận. Khái niệm hộ nông dân gần đây được định nghĩa như sau: Nông dân là các nông hộ thu hoạch các phương tiện sống từ ruộng đất, sử dụng chủ yếu lao động gia đình trong sản xuất nông trại, nằm trong một hệ thống kinh tế rộng hơn, nhưng về cơ bản được đặc trưng bằng việc tham gia một phần trong thị trường hoạt động với một trình độ hoàn chỉnh không cao. Hộ nông dân có những đặc điểm sau: (i) Hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở vừa là một đơn vị sản xuất vừa là một đơn vị tiêu dùng; (ii) Quan hệ giữa tiêu dùng và sản xuất biểu hiện ở trình độ phát triển của hộ tự cấp, tự túc, trình độ này quyết định quan hệ giữa hộ nông dân và thị trường; (iii) và Các hộ nông dân ngoài hoạt động nông nghiệp còn tham gia vào hoạt động phi nông nghiệp với các mức độ khác nhau khiến khó giới hạn thế nào là một hộ nông dân. 2.1.2. Phân loại nông hộ 2.1.3. Kinh tế hộ gia đình và đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn Ở Việt Nam, kể từ khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 10/NQ-TW ngày 05/4/1988 về “Đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp”, với mục đích giải phóng sức sản 6 xuất trong nông nghiệp, nông thôn, chuyển giao đất đai và các tư liệu sản xuất khác cho hộ nông dân quản lý và sử dụng lâu dài, thì các hộ nông dân đã trở thành những đơn vị tự chủ trong sản xuất nông nghiệp, tức là thừa nhận hộ gia đình là đơn vị kinh tế cơ sở (gọi là kinh tế hộ gia đình). Từ đó, các hộ gia đình được tự chủ trong sản xuất kinh doanh, được toàn quyền trong điều hành sản xuất, sử dụng lao động, mua sắm vật tư kỹ thuật, hợp tác sản xuất và tiêu thụ sản phẩm do họ làm ra. Như vậy, có thể hiểu kinh tế hộ gia đình là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định (Mai Thị Thanh Xuân, Đặng Thị Thu Hiền, 2013). Theo Đinh Văn Quảng (2006) đã nêu lên đặc điểm nổi bật của kinh tế hộ gia đình là có một trong các thành viên của kinh tế hộ gia đình đồng thời là chủ hộ. Trong hoạt động kinh tế, gia đình có thể tiến hành tất cả các khâu của quá trình sản xuất và tái sản xuất. Chủ hộ điều hành toàn bộ mọi quá trình sản xuất kinh doanh và chịu trách nhiệm vô hạn về mọi hoạt động của mình. Ở nước ta, kinh tế hộ gia đình phát triển chủ yếu ở nông thôn, thường gọi là kinh tế hộ gia đình nông dân, còn ở thành thị gọi là các hộ tiểu thủ công nghiệp. Để phân biệt kinh tế hộ nông dân với các hình thức kinh tế khác thì Vương Thị Vân (2009) đã đưa ra 3 đặc điểm chính như sau: tư liệu sản xuất chủ yếu là đất đai; lao động sản xuất chủ yếu là các thành viên trong hộ tự đảm nhận và sức lao động của các thành viên trong hộ không được xem là lao động dưới hình thái hàng hóa, họ không có khái niệm tiền công, tiền lương và cuối cùng là tiền vốn chủ yếu do họ tự tạo ra từ sức lao động của họ. Mai Thị Thanh Xuân, Đặng Thị Thu Hiền (2013) đã tổng kết và đưa ra các đặc điểm để có thể nhận diện kinh tế hộ gia đình như sau: Kinh tế hộ gia đình được hình thành theo một cách thức tổ chức riêng trong phạm vi gia đình. Các thành viên trong hộ cùng có chung sở hữu các tài sản cũng như kết quả kinh doanh của họ. Tồn tại chủ yếu ở nông thôn, hoạt động trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản. Một bộ phận khác có hoạt động phi nông nghiệp ở mức độ khác nhau. Chủ hộ là người sở hữu nhưng cũng là người lao động trực tiếp, tùy điều kiện cụ thể, họ có thuê mướn thêm lao động. Về quy mô sản xuất của kinh tế hộ gia đình thường nhỏ, vốn đầu tư ít. Sản xuất của kinh tế hộ còn mang nặng tính tự cung tự cấp, hướng tới mục đích đáp ứng nhu cầu tiêu 7