Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn më ®Çu
Mêi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n d©n ta ®· t¹o nªn
nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong khi nhÞp ®é t¨ng trëng nhanh vµ vît
møc kÕ ho¹ch th× c¬ cÊu kinh tÕ cã bíc chuyÓn dÞch theo híng tiÕn bé. Vµ mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng trëng kinh tÕ lµ níc ta bíc ®Çu
h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc.
Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ lÇn thø VI Ban
chÊp hµnh Trung ¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn lµ mét chñ tr¬ng chiÕn lîc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i phãng søc s¶n xuÊt,
®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x·
héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh tùu kinh tÕ nh võa
qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t
triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t trùc tiÕp cña bªn ngoµi lµ
chiÕn lîc ®óng ®¾n.
ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy ®· th«i thóc
em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay". Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy
gi¸o ®· gióp em hiÓu s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn I
C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ
I. Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng
Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp biÖn chøngduy
vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng. Néi dung cña quy luËt chØ ra cho
chóng ta thÊy nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång nhÊt tuyÖt ®èi,
chóng kh«ng cã mÉu thuÉn bªn trong. Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ
nhËn m©u thuÉn lµ nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm cña
chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn tîng lu«n lu«n cã m©u thuÉn bªn
trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn tîng kh¸ch quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn tîng
cña thÕ giíi kh¸ch quan ®Òu ®îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé phËn,
nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng lÉn nhau
trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ngîc nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp t¹o thµnh
m©u thuÉn cña sù vËt. C¸c mÆt ®èi lËp thêng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau
g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn ®éng ph¸t triÓn.
C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau nhng
chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trong méit chØnh thÓ duy nhÊt lµ sù
vËt. Quan hÖ ®ã thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù thèng
nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù l¬ng tùa, rµng buéc, phô thuéc lÉn nhau lµm
tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt kia. §Êu tranh
gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng. Hai
mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt, chóng thêng xuyªn muèn
tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù thèng nhÊt
gi÷a chóng.
Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi lËp tån t¹i kh«ng
t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt chØ lµ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn
nhÊt ®Þnh víi mét thêi gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn ra sù
®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu híng chuyÓn thµnh
c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi thÓ thèng nhÊt x¸c lËp cho ®Õn khi nã bÞ
ph¸ vì ®Ó chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra tr¶i qua
nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ kh¸c biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi
lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét ®Õn m©u thuÉn.
§Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cuèi
cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t triÓn
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra ®êi
thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc.
V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc bªn trong
cña sù ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn
Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ do lÞch sö ®Ó
l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t b¶n t nh©n, kinh tÕ
c¸ thÓ.
Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n ®· cã ®ãng gãp ngµy
cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong níc (GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu
tÝnh toµn bé khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp cña khu
vùc nµy qua c¸c n¨m nh sau (theo gi¸ n¨m 1989):
1990
1991
1992
1993
1994
19.856
20.755
22.201
23.623
25.224
(Tû ®ång)
Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh lÇn lît lµ: 10.186 tû;
10.224 tû; 10.411 tû; 10.511 tû; 10.466 tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch qua
thuÕ c«ng th¬ng nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi GDP
còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%; 6,3%; vµ 5,5%. Thµnh
phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho x· héi nh tiÒn vèn,
søc lao ®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã cã ph¹m vi ho¹t ®éng
réng trong ph¹m vi c¶ níc, cã mÆt c¸c vïng kinh tÕ, s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh
vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn
kinh tÕ míi: Kinh tÕ t b¶n nhµ níc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX. Trong qu¸ tr×nh h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi, vÉn cßn bÞ ¶nh hëng nh÷ng khuyÕt tËt cña
c¬ chÕ cò, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn
vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi tuy kh«ng
gay g¾t nhng còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x·
héi. M©u thuÉn giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú mét x· héi nµo
vµ m©n thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña x· héi ®ã. ë níc ta, bªn
c¹nh m©u thuÉn giai cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tríc ®©y
®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt víi hai
h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®·
ph¸t hiÖn vµ kiªn quyÕt th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã, b»ng c¸ch
thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc t h÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh
thøc së h÷u. CÇn g¾n víi së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n
chÊt kinh tÕ cña x· héi. Níc ta qu¸ ®é lªn CNXH, bá qua chÕ ®é T b¶n, tõ mét
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
níc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, lùc lîng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt níc tr¶i qua hµng chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ
n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng níc XHCN ®· ®¹t ®îc nh÷ng
thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ
c¸ch m¹ng thÕ giíi, cho viÖc ®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn
quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ tiÕn bé
x· héi vÉn cßn lµ mét níc XHCN l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ
m©u thuÉn gi÷a CNXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay g¾t. Tríc m¾t CHTB cßn cã
tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng thµnh tùu ®æi míi khoa häc
c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c níc
t b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t b¶n ph¸t triÓn. C¸c níc XHCN trong ®ã cã ViÖt
Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn
l¹c hËu, chèng chñ nghÜa thùc d©n míi díi mäi h×nh thøc chèng sù can thiÖp
vµ x©m lîc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc lËp vµ chñ quyÒn d©n téc.
ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶ c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i
®æi míi nÒn kinh tÕ lµ bíc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc. Sù tån t¹i nÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra ®éng lùc
c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t
triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña kinh
tÕ qu¸ ®é, võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña
nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm chñ vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp
hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých kinh tÕ. §ã lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
1. MÆt thèng nhÊt
HiÕn ph¸p nhµ níc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn chÕ
®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn
thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®îc x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i 6 thµnh phÇn
kinh tÕ.
Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ níc), thµnh phÇn kinh tÕ
tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n Nhµ
níc, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta c«ng nhËn c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH, x¸c nhËn sù tån t¹i
l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
theo ®Þnh híng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ mét gi¸o ®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng
kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tÕ, nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng
®Çu trong viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®îc tãm t¾t thµnh 3 ®iÓm:
Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng
cña nh©n d©n. Môc tiªu còng chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung ¬ng lÇn thø VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó khuyÕn
khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ ®Õn nay, trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 6 thµnh phÇn
kinh tÕ chóng ta vÉn thÊy cÇn thiÕt thùc sù lu ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tríc
®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi tîng ph¶i c¶i t¹o ngay khi bíc vµo thêi kú x©y
dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t b¶n t nh©n ®Çu
t vµo s¶n xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t nh©n yªn t©m
®Çu t l©u dµi, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®îc b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ
quyÒn së h÷u vµ hîp ph¸p cña c¸c nhµ t b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn ®a
d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t b¶n nhµ níc. ChÝnh nhê viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh
tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc ®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶
quan träng. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh
híng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc b»ng ph¸p luËt, kÕ
ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã
quyÒn tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh hîp ph¸p,
hîp t¸c vµ liªn doanh tù nguyÖn, thÞ trêng cã vai trß trùc tiÕp híng dÉn c¸c
®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ ph¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh
cã hiÖu qu¶. Nhµ níc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh híng, t¹o m«i trêng vµ
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng,
kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o
®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch
kinh tÕ ë ViÖt Nam ®· lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®a tèc ®é ph¸t triÓn
kinh tÕ b×nh qu©n tõ 4,9 % trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7% trong thêi kú
1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ 7,75 % (n¨m 1986) xuèng 12,7%
(1995). Thµnh c«ng cña c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ nhê c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh
tiÒn tÖ thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu vùc t nh©n vµo ®Çu
t trùc tiÕp níc ngoµi. Nhµ níc thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh
phÇn, kh«ng ph©n biÖt ®èi xö kh«ng tíc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng gß Ðp
tËp thÓ t liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c
ho¹t ®éng cho quèc tÕ nh©n sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta cã mèi quan
hÖ chÆt chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng nh©n
c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu duy nhÊt vµ chung nhÊt cña
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi vµ d©n c trªn thÞ trêng ®Ó híng tíi mét
môc ®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt níc, ®a níc ta trë thµnh mét níc
cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn níc ta ph¸t triÓn
theo ®Þnh híng XHCN nhng ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt cña c¸c quy luËt
kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong thêi kú qu¸ ®é (Níc ta trong thêi kú
qu¸ ®é lªn CNXH trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u
s¾c). §ã lµ "Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Kinh tÕ tËp thÓ kh«ng
ngõng ®îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸ thÓ cßn cã ph¹m vi t¬ng ®èi lín, tõng
bíc ®i vµo con ®êg lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ vµ cïng
cã lîi. T b¶n t nh©n ®îc kinh doanh trong nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n
sinh do luËt ph¸p quy ®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n nhµ níc díi nhiÒu h×nh
thøc. Kinh tÕ gia ®×nh ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh nhng kh«ng ph¶i lµ
mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi
nhau h×nh thµnh c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ liªn
kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh "MÆc dï thµnh phÇn kinh
tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc nhng mçi thµnh phÇn ®· ®îc nh©n d©n hëng øng réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh Êy ®· gãp phÇn ph¸t huy
quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm
s¶n xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸,
t¹o ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ trêng. Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp thÓ vµ
ngêi lao ®éng ngµy cµng cao h¬n.
2. MÆt m©u thuÉn:
Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn chØ ra
cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ trong sù
ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ níc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt thèng nhÊt cßn
song song ph¸t triÓn theo ®Þnh híng t b¶n chñ nghÜa. MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ
kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi níc ta vµ t¬ng quan lùc lîng trong bèi
c¶nh quèc tÕ nh hiÖn nay khi vËn mÖnh cña ®Êt níc ph¸t triÓn theo híng
XHCN "Cha ph¶i lµ mét c¸i g× kh«ng thÓ ®¶o ngîc l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn
®Þnh cha ®ñ mµ ph¶i cã ®êng lèi s¸ng suèt kh«ng ngoan cña mét chÝnh §¶ng
c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc biÖt ph¶i cã bé m¸y nhµ níc m¹nh".
M©u thuÉn c¬ b¶n trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc lîng vµ
khuynh híng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng XHCN trong tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ, ®îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch híng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc lîng
chÝnh trÞ - x· héi tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh híng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc l6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
îng vµ nh÷ng lùc lîng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n
nµy ®îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ
chiÒu s©u, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN.
Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn XHCN ë níc ta lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ
vµ nhanh chãng lùc lîng s¶n xuÊt, kh¾c phôc nh÷ng kinh tÕ l¹c hËu vµ lçi thêi
b»ng c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬
chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n cña nhµ níc ®Ó ®a nÒn kinh tÕ níc ta ®i lªn CNXH.
Do ®ã m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa bªn trong qu¸ tr×nh nµy lµ: m©u
thuÉn gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi: ®Þnh híng XHCN vµ ®Þnh
híng phi XHCN. §ã lµ m©u thuÉn bªn trong cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay.
Hai ®Þnh híng ®ã song song vµ thêng xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u
thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ níc ta trong thêi
kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh tÕ níc ta kh«ng thÓ t¸ch
rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong
vµ bªn ngoµi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n bao
giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta díi sù
l·nh ®¹o cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i theo con ®êng
XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ ngoµi níc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh
ngîc ®êi trong c«ng cuéc x©y dùng CNXH ë níc ta hiÖn nay lµ x©y dùng
CNXH b»ng c¸ch më réng ®êng cho CNTB. Nhng CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t
®éng díi sù qu¶n lý cña nhµ níc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá kinh tÕ t nh©n vµ
TBCN nh chóng ta ®· lµm tríc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay chóng ta b¶o hé vµ
khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn. §iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng
ta thay ®æi con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa
chän XHCN. ViÖc xo¸ bá chÕ ®é t h÷u kiÓu tríc ®©y lµ tr¸i víi quy luËt kh¸ch
quan. V× thÕ sÏ kh«ng thóc ®Èy mµ tr¸i l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt, môc tiªu d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh
khã cã thÓ thùc hiÖn ®îc. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu lµ "giÆc dèt"
v.v… vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt níc ta. §©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi
víi sù tån vong cña c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ c¸ thÓ, t b¶n t nh©n ë trong níc vµ viÖc më cöa cho
CNTB níc ngoµi ®Çu t vµo níc ta díi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nhîng",
®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh lªn, nhng còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a hai ®Þnh híng ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã sù
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
khuyÕn khÝch kinh tÕ t nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù ph¸t triÓn ®ã
cßn th©p, cha t¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn cã. Tuy nhiªn ®êng lèi ®ã còng ®ßi
hái thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã nh vËy míi lµm
cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn, ph¸t huy tèt vai trß chØ
®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn
nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nhng kh«ng cã vai trß, vÞ
trÝ nh nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y dùng chÕ ®é kinh tÕ -x· héi míi.
Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong
qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhµ níc ta sö
dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së h÷u nhµ níc x©y dùng khu vùc doanh
nghiÖp nhµ níc ®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o trong
nÒn kinh tÕ, nhµ níc sö dông c¸c doanh nghiÖp nhµ níc nh mét "c«ng cô vËt
chÊt ®Ó võa híng dÉn, ®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ trêng;
võa "më ®êng" lµm "®Çu tÇu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
ph¸t triÓn theo ®Þnh híng, chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch cña nhµ níc, chiÕn lîc æn
®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ "khu vù quèc doanh
®îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶
liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ
chøc n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc". Nh vËy bªn c¹nh quan hÖ
thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån
t¹i nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn nµy t¹o
®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ
níc ta ®Õn nµy, kh«ng chØ cã m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
mµ cã m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ muèn hiÓu
®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®îc xu thÕ ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m
cho ®îc m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt. Bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong thµnh phÇn kinh tÕ
®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh CN quèc phßng, Ng©n hµng nhµ níc, Bu chÝnh
viÔn th«ng, kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn kinh tÕ
thÞ trêng. Ngµnh nµo còng muèn kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn
kinh tÕ hiÖn nay thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nhng chÝnh sù c¹nh
tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn cao h¬n víi chÊt lîng vµ sè lîng s¶n phÈm ngµy cµng phong phó h¬n. ChuyÓn sang dt thÞ trêng
tÊt yÕu ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy nay, mäi
nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng híng tíi xuÊt khÈu, kh«ng coi mòi nhän v¬n
lªn ra bªn ngoµi th× kh«ng thÓ ®a nÒn kinh tÕ trong níc t¨ng trëng theo kÞp bíc
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th¬ng ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 1982 cßn bÐ vµ mÊt c©n ®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng vît qu¸ 500
triÖu USD vµ tØ lÖ xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4). Nh÷ng n¨m ®Çu thay
®æi (1986 -1987) kim ng¹ch xuÊt khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tØ lÖ xuÊt
nhËp khÈu lµ 1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû USD,
n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû víi c¸n c©n ngo¹i th¬ng
th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng bíc tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng
tÝn hiÖu ®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ níc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh gay g¾t cña
c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh nµo còng cho m×nh lµ then
chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ hai mÆt cña hiÖn tîng, lµ quan hÖ nh©n- qu¶
cña mét vÊn ®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh bÊt kú mét gi¸ trÞ
nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù chuyÓn ho¸ gi÷a
chóng. Trong c¬ chÕ thÞ trêng mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th¬ng trêng lµ chiÕn trêng" nhng nh÷ng g× cßn tån t¹i ®îc vµ mÆt hµng nµo ®îc ngêi
tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã.
ChÝnh v× vËy c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi míi,
c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ trêng, thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ
s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. §ã lµ tÝnh u viÖt cña m©u thuÉn nhng
bªn c¹nh ®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x· héi. §ã lµ
sù coi träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t
®îc môc ®Ých cña m×nh. §iÒu nµy cã sù ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn
chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n
ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con ngêi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ lµ cßn ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷ac¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau,
mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn
s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ,
®æi míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn m¹nh mÏ sù ph©n c«ng lao ®éng sÏ
kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn II
Thùc tr¹ng - Gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua
1. Kinh tÕ quèc doanh:
Dùa trªn së h÷u toµn d©n t liÖu s¶n xuÊt, theo sè liÖu thèng kª ®Õn cuèi
n¨m 1989 c¶ níccã 12.080 xÝ nghiÖp quèc doanh víi vèn t¬ng øng lµ 10tû
USD. Trong ®ã c«ng nghiÖp chiÕm 49,3% tæng sè vèn, x©y dùng chiÕm 9%
tæng sè vèn. N«ng nghiÖp chiÕm 8,1% tæng sè vèn, lÇm nghiÖp 1,2% tæng sè
vèn. CTVT: 14,8%; Th¬ng nghiÖp 11,6%; C¸c ngµnh kh¸c 5,93% tæng sè
vèn. Hµng n¨m thµnh phÇn kinh tÕ nµy t¹o ra kho¶ng 35 - 40% GDP vµ tõ 22 30% TNQD, ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch tõ 60 - 80% sè thu cña ng©n s¸ch nhµ níc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy n¾m gi÷ toµn bé c«ng nghiÖp nÆng, hµng tiªu dïng
chiÕm tØ träng phÇn lín, phÇn lín nh÷ng s¶n phÈm chñ yÕu (100%) thuèc ch÷a
bÖnh 100% hµng dÖt kim 85% giÊy, 75% v¶i mÆc, 60% xµ phßng vµ 70% xe
®¹p… kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn vai trß vµ tÇm quan träng cña kinh tÕ quèc
doanh ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta vµ tuy ®· ®¹t mét sè thµnh tÝch song khu vùc
kinh tÕ quèc doanh cha ®¶m b¶o ®îc t¸i s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, sù t¨ng trëng kinh
tÕ thùc hiÖn theo m« h×nh chiÒu réng (t¨ng vèn, t¨ng lao ®éng); sù ®ãng gãp
cña khu vùc nµy so víi sè chi cña nhµ níc trë l¹i cho nã 1:3.
* HiÖn nay sau ®æi míi c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý
kinh tÕ, tuy cã t¹o nªn sù chuyÓn biÕn bíc ®Çu, mét sè xÝ nghiÖp ®· vît qua
khã kh¨n t¹o nªn thÕ æn ®Þnh ®Ó ®i ra vµ ®i lªn. Song nh÷ng nh©n tè ®ã cha
nhiÒu vµ nh÷ng chuyÓn biÕn ®ã cha cã c¬ së v÷ng ch¾c vµ l©u dµi. §Õn
31/12/1991 ®· cã 500 xÝ nghiÖp nhµ níc ph¸ s¶n vµ ngõng ho¹t ®éng. ViÖc
s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ níc theo nghÞ ®Þnh 388 - H§BT chØ míi ®îc ë
10 Bé, trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã lµ 1566, sè ®ñ ®iÒu kiÖn tån t¹i lµ
1.096, sè ph¶i chuyÓn thÓ lµ 470. VÒ ®Þa ph¬ng ®· tiÕn hµnh ®îc 10 tû. Thµnh
phÇn trong ®ã sè doanh nghiÖp hiÖn cã 2464, sè ®ñ ®iÒu kiÖn 582, sè ph¶i
chuyÓn thÓ 882, viÖc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ theo quyÕt ®Þnh 202 H§BT cha tiÕn hµnh ®îc bao nhiªu, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau lµm ¸ch
t¾c vµ chËm ch¹p.
* Tõ thùc tr¹ng nãi trªn. Ta cã thÓ thÊy mét sè ®Æc trng cña xÝ nghiÖp
quèc doanh hiÖn nay lµ:
- Sau mét sè khã kh¨n tÊt yÕu, ®· cã vµi doanh nghiÖp trô l¹i, v¬n lªn
gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi vµ d©n c, dËp t¾t nh÷ng
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
c¬ sèt hµng ho¸, gãp phÇn b×nh æn gi¸ c¶. Tuy vËy sè doanh nghiÖp nµy cha
nhiÒu vµ cha v÷ng ch¾c.
- Sù tån t¹i thµnh phÇn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt nhng cßn qu¸ nhiÒu víi ng©n
s¸ch, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ thÊp.
- Sù t¨ng trëng vµ tån t¹i hay håi sinh cña mét sè xÝ nghiÖp vÒ mÆt thùc
chÊt vÉn cßn lîi dông kÏ hë cña bao cÊp nhµ níc, nh÷ng s¬ hë cña ph¸p luËt.
- Quen sèng trong c¬ chÕ bao cÊp nªn thiÕu ®é nh¹y c¶m víi c¸c th«ng
sè biÕn ®éng cña thÞ trêng.
NhiÒu doanh nghiÖp ®· trë thµnh n¬i ®Ó cho ngêi lîi dông quèc doanh
®Ó bu«n lËu, tham nhòng lµm thÊt tho¸t tµi s¶n vèn liÕng cña nhµ níc.
2. Kinh tÕ tËp thÓ:
Kinh tÕ tËp thÓ dùa trªn së h÷u tËp thÓ vÒ TLSX ( trõ ruéng ®Êt së h÷u
toµn d©n). §©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ tuy tr×nh ®é x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt, tæ
chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cßn thÊp h¬n kinh tÕ quèc d©n nhng s¶n xuÊt víi lîng hµng ho¸ cung øng cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®êi sèng x· héi. Tríc biÕn
®éng cã tÝnh bíc ngoÆt cña nÒn kinh tÕ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng vµ sù sôp
®æ cña c¸c níc Liªn x« vµ §«ng ¢u cò, kinh tÕ thÞ trêng níc ta nh×n chung bÞ
gi¶m sót vµ biÕn d¹ng. Trong c«ng nghiÖp sè HTX 32.034 (1988) chØ cßn
9.660 (1991) møc s¶n xuÊt n¨m 1991 sã víi n¨m tríc gi¶m 47% nªn gi¸ trÞ
s¶n lîng ®ãng còng gi¶m dÇn tõ chç chiÕm 23,9% (n¨m 1988) gi¶m xuèng
cßn 6,8% (n¨m 1991). Trong th¬ng nghiÖp vµ dÞch vô tÝnh ®Õn n¨m 1989 toµn
ngµnh cã 21.094 ®iÓm b¸n hµng tËp thÓ, trong ®ã 14.992 HTX mua b¸n ë phêng x·. TÝnh ®Õn n¨m 1991 h¬n 75% sè HTX gi¶i thÓ. Sè cßn l¹i ho¹t ®éng
cÇm chõng. Tõ chç toµn ngµnh th¬ng nghiÖp dÞch vô chiÕm 15% tæng møc
b¸n lÎ trªn thÞ trêng tríc n¨m 1986 ®Õn n¨m 1991 chØ cßn chiÕm 1,8%. Trong
n«ng nghiÖp sù xuÊt hiÖn kinh tÕ n«ng hé víi t c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së,
thùc hiÖn réng r·i c¬ chÕ kho¸n, hé gia ®×nh x· viªn lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ,
®îc giao quyÒn sö dông ruéng ®Êt, bíc ®Çu gi¶i phãng møc s¶n xuÊt khai th¸c
tiÒm n¨ng lao ®éng vµ vèn cña nh©n d©n. Nhµ níc tiÕp tôc ®æi míi vµ kiÖn
toµn kinh tÕ tËp thÓ theo nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ, b×nh ®¼ng ph¸t huy
vµ kÕt hîp hµi hoµ søc m¹nh cña tËp thÓ vµ cña x· viªn. Ph¸t triÓn c¸c h×nh
thøc hîp t¸c, ®a d¹ng vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ tËp thÓ trong n«ng
nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, mua b¸n, tÝn dông (n«ng d©n) ë nh÷ng n¬i cÇn
thiÕt vµ cã ®iÒu kiÖn.
3. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
HiÖn nay viÖc nhËn thøc thµnh phÇn kinh tÕ cßn rÊt h¹n hÑp vµ rÊt ®¬n
gi¶n, mÆc dï nã cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong c¬ cÊu kinh tÕ nh÷ng thµnh phÇn
ë níc ta. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy rÊt ph¸t triÓn, ®a d¹ng. Nã bao gåm c¸c lo¹i
h×nh doanh nghiÖp thuéc h×nh thøc së h÷u hçn hîp. Theo sè liÖu cña Tæng côc
thèng kª, tÝnh ®Õn th¸ng 7 n¨m 1992 ®· cã 461 dù ¸n ®Çu t ®· ®îc cÊp giÊy
phÐp víi tæng sè vèn ®¨ng ký lµ 3.563 triÖu USD; trong ®ã h×nh thøc liªn
doanh lµ chñ yÕu, phæ biÕn chiÕm 342 dù ¸n vµ chiÕm 55% tæng sè vèn ®¨ng
ký. NÕu tÝnh theo ®Þa ph¬ng vµ miÒn th× c¸c tØnh phÝa nam chiÕm 72,5% sè dù
¸n vµ 73,5% tæng sè vèn ®¨ng ký c¶ níc. Cßn sè dù ¸n ®Çu t vµ ®ang cã chiÒu
híng t¨ng lªn, tÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 1994 ®· cã 800 dù ¸n víi tæng sè vèn
®¨ng ký lµ 8,7 tû USD vµ dù b¸o ®Õn n¨m 2000 cã thÓ ®¹t 20 tû USD. Kinh tÕ
t b¶n nhµ níc cã vai trß quan träng trong viÖc vËn ®éng tiÒm n¨mg to lín vÒ
vèn, c«ng nghÖ kh¶ n¨ng qu¶n lý cña c¸c nhµ t b¶n v× lîi Ých cña hä còng nh
lîi Ých cña ®Êt níc. Nhµ níc cÇn ph¸t triÓn réng r·i c¸c h×nh thøc liªn doanh,
nhiÒu ph¬ng thøc gãp vèn thÝch hîp gi÷a kinh tÕ nhµ níc víi t b¶n t nh©n
trong vµ ngoµi níc, ®Ó t¹o ®µ cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn, b»ng
kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi.
4. Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n:
Trªn thùc tÕ kinh tÕ t nh©n ë níc ta bao gåm: c¸c xÝ nghiÖp t nh©n, hé t
nh©n vµ c¸ thÓ tuy nhiªn viÖc ph©n lo¹i nµy c¶ lý luËn vµ thùc tiÔn cßn ®ang cã
chç cha thèng nhÊt. Nhng mÆc dï khu vùc kinh tÕ nµy ®æi míi ®îc håi sinh,
nhng tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· ph¸t triÓn nhanh vµ m¹nh. VÝ dô: ngµnh c«ng
nghiÖp chiÕm 27,2% (1989) ®Õn nay gÇn 30% trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm
c«ng nghiÖp; tÝnh ®Õn n¨m 1991 trong th¬ng nghiÖp thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n
cã 730 ngh×n hé víi 950 ngh×n ngêi kinh doanh chuyªn nghiÖp vµ 1,2 triÖu
ngêi bu«n b¸n nhá. Sè hé quy m« võa vµ nhá chiÕm ®¹i bé phËn. TÝnh ®Õn
gi÷a th¸ng 8 n¨m 1992 ®· 571 hé kinh doanh lín ®îc phÐp chuyÓn thµnh
doanh nghiÖp t nh©n víi sè vèn lµ 114 tû ®ång ViÖt Nam; 412 hé chuyÓn
thµnh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n víi sè vèn 159 tû ®ång ViÖt Nam. Trªn thÞ
trêng x· héi, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®ua tranh víi th¬ng nghiÖp quèc doanh
vµ tËp thÓ nªn ®· chiÕm lÜnh vÒ b¸n lÎ vµ dÞch vô tiªu dïng tõ 60,8% (1989)
lªn 73,1% (1991). Theo sù ph©n lo¹i, kinh tÕ n«ng hé còng thuéc còng thuéc
khu vùc kinh tÕ nµy. Cho ®Õn nay cã kho¶ng 10.402 hé trong ®ã hé s¶n xuÊt
hµng ho¸ cã møc thu nhËp tõ 5 triÖu ®ång trë lªn chiÕm 22,4%; hé tù cÊp tù
tóc chiÕm 62,8%; hé nghÌo vµ qu¸ nghÌo chiÕm 14,8%. Khu vùc kinh tÕ t
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nh©n lµ thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh. Cuèi n¨m 1988 ®Õn nöa n¨m
1990 kinh tÕ t b¶n t nh©n ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré. C¶ níc lóc ®ã cã gÇn 500 xÝ
nghiÖp vµ c«ng ty t doanh. Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 235 doanh nghiÖp t
nh©n víi sè vèn ®Çu t mçi ®¬n vÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn. §Õn th¸ng 7 n¨m
1992 sau h¬n 1 n¨m ban hµnh luËt doanh nghiÖp t nh©n c¶ níc cã 785 xÝ
nghiÖp t nh©n víi tæng sè vèn ®¨ng ký 424 tû ®ång. Nh×n chung hiÖn nay khu
vùc kinh tÕ t nh©n ho¹t ®éng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ vÒ vèn,
nguyªn liÖu, thÞ trêng vµ quy chÕ. HiÖn nay thµnh phè cã trªn 40% doanh
nghiÖp gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ vèn; 8% gÆp khã kh¨n vÒ nguyªn liÖu; 7% vÒ
thÞ trêng vµ 4% vÒ quy chÕ. C¸c sè liÖu t¬ng øng ë n«ng th«n lµ 44%; 4%.
5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ:
Thµnh phÇn kinh tÕ nµy cã thÓ kinh doanh nh c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ®éc
lËp (nh kh¸i niÖm "hé gia ®×nh" trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng) nhng còng cã thÓ
lµ c¸c vÖ tinh cho doanh nghiÖp nhµ níc hay HTX, ë ®©y chóng ta thÊy chÝnh
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng ®an xen víi nhau: vÒ b¶n chÊt lµ kinh tÕ c¸ thÓ,
tiÓu chñ, nhng biÓu hiÖn ra cã thÓ lµ c¸c c¬ së gia c«ng cho doanh nghiÖp hoÆc
c¸c HTX. Kinh tÕ c¸ thÓ ®îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong c¸c ngµnh ë c¶
thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng bÞ h¹n chÕ viÖc më réng kinh doanh, cã thÓ tån
t¹i ®éc lËp, tham gia c¸c lo¹i h×nh HTX, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp lín
b»ng nhiÒu h×nh thøc. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u c¸
nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng trùc tiÕp cña b¶n th©n ngêi lao ®éng. Kinh
tÕ c¸ thÓ cã ®Æc ®iÓm kü thuËt thñ c«ng, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, s¶n xuÊt nhá
ph©n t¸n nhng khi cã chÝnh s¸ch kinh tÕ ®óng kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¼ n¨ng ®ãng
gãp nhiÒu cho lîi Ých x· héi nh tiÒn vèn, søc lao ®éng, kinh nghiÖm truyÒn
thèng. Tuy nhµ níc còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p qu¶n lý thÞ trêng chÆt chÏ ®Ó
h¹n chÕ vµ kh¾c phôc tÝnh tù ph¸t cña nã.
II. Ph¬ng híng vµ triÓn väng
§Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu chiÕn lîc kinh tÕ ®Õn n¨m 2000,
c¬ cÊu kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 90 ph¶i chuyÓn dÞch râ rµng. Vµ mét trong
nh÷ng ph¬ng híng chuyÓn dÞch ®ã lµ ph¶i s¾p xÕp l¹i vµ ®æi míi qu¶n lý ®Ó
®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cña kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ,
khuyÕn khÝch mäi lo¹i h×nh kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao,
t¹o m«i trêng hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ.
§Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, thiÕt lËp tõng bíc
quan hÖ s¶n xuÊt XHCN tõ thÊp ®Õn cao víi sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng XHCN, vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc kinh tÕ quèc doanh vµ
kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thùc
hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi lÊy ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu
qu¶ kinh tÕ lao ®éng lµ chñ yÕu.
T¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: X©y
dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng,
®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN. T¨ng
trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· hé, gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n
s¾c d©n téc, b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. CÇn t¨ng cêng hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m«
cña nhµ níc khai th¸c mÆt tÝch cùc vµ kh¾c phôc, ng¨n ngõa h¹n chÕ nh÷ng
t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ trêng. B¶o ®¶m b×nh ®¼ng vÒ quyÒn vµ nghÜa
vô tõ ph¸p luËt cña mäi doanh nghiÖp, c¸ nh©n, kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn
kinh tÕ.
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
KÕt luËn
Trªn ®©y lµ nh÷ng kh¸i qu¸t s¬ bé nhÊt vÒ quan hÖ n¨m thµnh phÇn
kinh tÕ níc ta hiÖn nay. §Ó thùc hiÖn môc tiªu tæng qu¸t cña chiÕn lîc ph¸t
triÓn kinh tÕ n¨m 2001: æn ®Þnh t×nh h×nh kinh tÕ x· héi, phÊn ®Êu vît qua t×nh
tr¹ng níc nghÌo kÐm ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n cñng cè quèc
phßng vµ an ninh, vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt níc ph¸t triÓn nhanh h¬n vµo ®Çu
thÕ kû 21, th× viÖc x¸c ®Þnh ®óng quan hÖ vµ cã chÝnh s¸ch phï hîp víi n¨m
thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ rÊt cÇn thiÕt cña §¶ng vµ nhµ
níc ta trong nh÷ng n¨m nµy.
Víi sù hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ vµ tr×nh ®é cã h¹n. Vµ ®©y lµ bµi viÕt ®Çu
tay. Nªn trong bµi viÕt cña em cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, em rÊt mong ®îc sù
quan t©m chØ b¶o cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt lÇn sau ®¹t kÕt qu¶
h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tµi liÖu tham kh¶o
A. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI
B. V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII
C. ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB sù thËt
Hµ Néi 1991 - Trang 12
D. T¹p chÝ triÕt häc, sè 1 (101), th¸ng 2 - 1998.
§. TriÕt häc M¸c - Lªnin, NXB ChÝnh trÞ quèc gia.
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Môc lôc
PhÇn më ®Çu..............................................................................................1
PhÇn I: C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ .............................................................................2
I. Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn phÐp biÖn chøng...................2
II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn..........................3
III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ.....................................4
1. MÆt thèng nhÊt.................................................................................... 4
2. MÆt m©u thuÉn:...................................................................................6
PhÇn II: Thùc tr¹ng - gi¶i ph¸p cña c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ .......................................................................................................10
I. Thùc tr¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi gian qua..10
1. Kinh tÕ quèc doanh:..........................................................................10
2. Kinh tÕ tËp thÓ:..................................................................................11
3. Kinh tÕ t b¶n nhµ níc........................................................................11
4. Thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n:..............................................................12
5. Kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ:.....................................................................13
II. Ph¬ng híng vµ triÓn väng.......................................................................13
KÕt luËn.................................................................................................... 15
Tµi liÖu tham kh¶o
16
17
.DOC 
17 
69 
55 
