Lêi më ®Çu
§Êt n-íc ta ®ang b-íc vµo thêi kú ph¸t triÓn míi ,thêi kú ®Èy m¹nh
c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i ho¸ nh»m ®-a n-íc ta c¬ b¶n trë thµnh n-íc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn vµo n¨m 2020 . Nh©n d©n ta thùc hiÖn nhiÖm vô lÞch sö
nµy trong bèi c¶nh trong n-íc vµ thÕ giíi cã nhiÒu chuyÓn biÕn s©u s¾c d-íi
sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cña
qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c t¹o nªn xu thÕ toµn
cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ . Trong khi ®Êt n-íc ta cßn
ph¶i kh¾c hËu qu¶ nÆng nÒ cña nhiÒu n¾m chiÕn tranh, ®ang thùc hiÖn qu¸
tr×nh ®æi míi , chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ
thÞ tr-êng.
Trong bèi c¶nh trong n-íc vµ quèc tÕ cã nhiÒu biÕn ®éng vµ khã kh¨n
nh- vËy §¶ng vµ nhµ n-íc ta lu«n t×m c¸ch ®æi , n©ng cao c«ng t¸c qu¶n lý
t¹o m«i tr-êng thuËn lîi thóc ®Èy mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn , thu
hót ®Çu t-. Nhê vËy trong
10 n¨m ®æi míi ®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh qu¶
®¸ng khÝch lÖ .Hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®· ra
®êi ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc.
Nh-ng mét vÊn ®Ò khã kh¨n ®Æt ra ®èi víi mçi doanh nghiÖp ®ã lµ
viÖc nghiªn cøu t×m mÆt hµng kinh doanh ,thÞ tr-êng ( c¶ thÞ tr-êng ®Çu ra
vµ thÞ tr-êng ®Çu vµo) tr¶ lêi c©u hái cña thÞ tr-êng s¶n xuÊt vµ kinh doanh
c¸i g× ? s¶n xuÊt cho ai?Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng c¸c doanh nghiÖp c¹nh
tranh nhau ngµy cµng gay g¾t, kh¾c nghiÖt .Do ®ã ®Ó cã thÓ ®øng v÷ng
®-îc c¸c doanh nghiÖp ph¶i lu«n lu«n ®æi míi,n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c
qu¶n lý ,s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng .
§Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã ®ßi hái doanh nghiÖp cÇn ph¶i nhËn biÕt vÒ b¶n
th©n m×nh mét c¸ch chÝnh x¸c ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®óng thùc lùc cña m×nh
1
n¾m v÷ng vµ nhËn biÕt ®iÓm m¹nh vµ yÕu cña m×nh còng nh- cña ®èi thñ
c¹nh tranh . §Ó tõ ®ã ®-a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh , chiÕn l-îc ®óng ®¾n
ph-¬ng h-íng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt
trong ng¾n h¹n vµ dµi h¹n.
XuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò nµy , trong thêi gian thùc tËp t¹i trung t©m kinh
doanh thÐp Nam H¶i – C«ng ty Nam Vang em ®· chän ®Ò t¯i : ‘’ Ph©n
tÝch thèng kª kÕt qu¶ tiªu thô hµng ho¸ ë trung t©m kinh doanh thÐp
Nam H¶i – C«ng ty Nam Vang ‘‘.
§èi t-îng nghiªn cøu lµ : doanh thu b¸n hµng vµ l-îng hµng b¸n cña
trung t©m Nam H¶i trong thêi kú 1995 – 2001
KÕt cÊu chuyªn ®Ò cã 3 ch-¬ng :
Ch-¬ng I :Lý luËn chung vÒ kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp
th-¬ng m¹i.
Ch-¬ng II: Lý lu©n chung vÒ mét sè ph-¬ng ph¸p thèng kª .
Ch-¬ng III: Ph©n tÝch thèng kª kÕt qu¶ tiªu thô hµng ho¸ ë trung t©m
kinh doanh thÐp Nam H¶i – C«ng ty Nam Vang.
Ch-¬ng I
Lý luËn chung vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh
cña doanh nghiÖp th-¬ng m¹i
I. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n.
Tr-íc khi nghiªn cøu qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh vµ ®¸nh gi¸
hiÖu qu¶ cña nã ta cÇn nghiªn cøu thÕ nµo lµ s¶n xuÊt vµ kinh doanh .
2
1. S¶n xuÊt lµ g× ?
S¶n xuÊt theo ®Þnh nghÜa míi nhÊt cña liªn hîp quèc trong hÖ thèng
tµi kho¶n quèc gia SNA lµ ho¹t ®éng cña con ng-êi (cã thÓ lµm thay ®-îc )
®Ó t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm h÷u Ých , s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô nh»m tho¶
m·n nhu cÇu tiªu dïng cña x· héi – tiªu dïng cho s¶n xuÊt , cho ®êi sèng ,
cho tÜch luü vµ xuÊt khÈu.
Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi ho¹t ®éng nãi trªn ®Òu ®-îc coi lµ s¶n
xuÊt mµ ph¶i cã sù lo¹i trõ . Ch¼ng h¹n , nh÷ng ho¹t ®éng tù phôc vô c¸
nh©n nh- giÆt quÇn ¸o , nÊu ¨n … vÒ b¶n chÊt lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt nh-ng
t¹m coi lµ kh«ng s¶n xuÊt v× ch-a cã ®iÒu kiÖn ®Î thèng kª chÝnh x¸c ®-îc
.Ph¹m vi s¶n xuÊt còng ph¶i phï hîp víi ph¸p luËt vµ c¸c quy ®inh cña tõng
n-íc ®Ó cã thÓ thèng kª ®-îc vµ ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña chØ tiªu tÝnh
®-îc . X¸c ®Þnh ph¹m vi s¶n xuÊt còng lµ x¸c ®Þnh nhÊt qu¸n ph¹m vi tÝnh
kÕt qu¶ s¶n xuÊt .
2. Kinh doanh .
Kinh doanh lµ viÖc thùc hiÖn mét mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng
®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t- , tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc cung øng
dÞch vô trªn thÞ tr-êng
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh lµ ho¹t ®éng nh»m s¶n xuÊt ra c¸c
s¶n phÈm vËt chÊt vµ s¶n phÈm dÞch vô cho c¸c ®èi t-îng tiªu dïng cña x·
héi .
Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh lµ ho¹t ®éng nh»m s¶n xuÊt ra
c¸c s¶n phÈm ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i ®Ó cho ng-êi s¶n xuÊt sö dông .
3. Th-¬ng m¹i lµ g×?
3
- Th-¬ng m¹i hiÓu theo nghÜa réng nhÊt ®ã lµ qu¸ tr×nh mua b¸n hµng
ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng. Nã bao gåm c¸c néi dung :
+ Nghiªn cøu , x¸c ®Þnh nhu cÇu cña thÞ tr-êng vÒ c¸c lo¹i hµng hãa
vµ dÞch vô. §©y lµ c«ng viÖc ®Çu tiªn trong ho¹t ®éng kinh doanh th-¬ng
m¹i. §èi víi nhµ kinh doanh th-¬ng m¹i ®iÒu quan träng nhÊt lµ ph¶i n¾m
b¾t ®-îc nhu cÇu c¸c lo¹i hµng ho¸ dÞch vô ®Æc biÖt lµ nhu cÇu cho tiªu
dïng s¶n xuÊt , nhu cÇu tiªu dïng x· héi vµ d©n c-.
+ X¸c ®Þnh vµ khai th¸c nguån hµng ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña x·
héi .Trong ®iÒu kiªn vÉn cßn tån t¹i nhu cÇu vÒ ‘’h¯ng ho¸ kinh tÕ ‘’ viÖc
t¹o nguån hµng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu lµ c«ng viÖc rÊt quan träng .
+ Tæ chøc c¸c mèi quan hÖ , giao dÞch th-¬ng m¹i . ë kh©u c«ng t¸c
nµy , gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ , tæ chøc vµ ph¸p luËt ph¸t sinh gi÷a c¸c
doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh mua b¸n hµng ho¸ .
+ Tæ chøc hîp lý c¸c kªnh ph©n phèi hµng ho¸ . §©y lµ qu¸ tr×nh liªn
quan ®Õn viÖc tiªu thô hµng vµ vËn chuyÓn hµng ho¸ dÞch vô tõ ng-êi s¶n
xuÊt ®Õn ng-êi sö dông nh»m ®¹t hiÖu qu¶ tèi ®a .
+ Qu¶n lý hµng ho¸ nh»m xóc tiÕn mua b¸n hµng ho¸ .§èi víi doanh
nghiÖp th-¬ng m¹i ®©y lµ c«ng t¸c quan träng kÕt thóc qu¸ tr×nh kinh doanh
hµng ho¸ . Th-¬ng m¹i th-êng sö dông c¸c h×nh thøc : B¸n bu«n , b¸n lÎ ,
th-¬ng m¹i trùc tiÕp vµ th-¬ng m¹i trung gian.
- Hµng ho¸ lµ nhøng s¶n phÈm lµm ra ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i ®Ó tiªu
dïng. §èi víi doanh nghiÖp th-¬ng m¹i hµng ho¸ lµ ®èi t-îng kinh doanh
cña doanh nghiÖp
4. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh th-¬ng m¹i .
4
§ã lµ kÕt qu¶ do lao ®éng ho¹t ®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh
th-¬ng m¹i cña doanh nghiÖp t¹o ra ®¸p øng nhu cÇu vÒ tiªu chuÈn chÊt
l-îng.
II. HÖ thèng chØ tiªu thèng kª ph¶n ¸nh kÕt qu¶ kinh doanh cña
doanh nghiÖp th-¬ng m¹i .
Trong thèng kª th-¬ng m¹i bao gåm nhiÒu hÖ thèng chØ tiªu kh¸c
nhau tuú thuéc yªu cÇu th«ng tin mµ ta sö dông hÖ thèng chØ tiªu nµo cho
phï hîp . §Ó ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp
th-¬ng m¹i thèng kª sö dông hÖ thèng chØ tiªu bao gåm c¸c chØ tiªu sau:
1. Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt (GO).
a. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa .
* Kh¸i niÖm .
Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm do lao ®éng trong c¸c
nghµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n t¹o ra trong mét thêi kú (6 th¸ng , quý ,
n¨m ) .
* ý nghÜa : chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña toµn x· héi ..
b. Nguyªn t¾c x¸c ®Þnh.
- Nguyªn t¾c th-êng tró : chØ tiªu ®-îc tÝnh theo l·nh thæ kinh tÕ .
- TÝnh theo thêi ®iÓm s¶n xuÊt : theo nguyªn t¾c nµy s¶n phÈm ®-îc s¶n
xuÊt ra trong thêi kú nµo ®-îc tÝnh vµo kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña thêi kú ®ã
.Theo nguyªn t¾c nµy , chØ tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt chªnh lÖch cuèi kú ,
®Çu kú nöa thµnh phÈm vµ s¶n phÈm dë dang , tøc lµ ph¶i lo¹i trõ tån kho
®Çu kú cña hai lo¹i kÓ trªn v× nã lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña kú tr-íc.
5
- ChØ tiªu ®-îc tÝnh theo gi¸ thÞ tr-êng .
- TÝnh toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm . Theo nguyªn t¾c nµy , cÇn tÝnh vµo gi¸ trÞ
s¶n xuÊt c¶ gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu cña kh¸ch hµng .
- TÝnh toµn bé kÕt qu¶ s¶n xuÊt . Theo nguyªn t¾c nµy cÇn tÝnh vµo gi¸ trÞ
s¶n xuÊt kh«ng chØ gi¸ trÞ thµnh phÈm mµ c¶ s¶n phÈm dë dang vµ nöa
thµnh phÈm.
c. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh .
Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt bao gåm toµn bé c¸c yÕu tè : chi phÝ trung gian
vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm , mÆt kh¸c tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®· s¶n xuÊt ra trong kú
®-îc sö dông cho nhu cÇu s¶n xuÊt , cho tiªu dïng cuèi cïng cña hé gia
®×nh vµ x· héi , cho tÝch luü tµi s¶n vµ xuÊt khÈu ra n-íc ngoµi .
Nh- vËy ,tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn bé nÒn kinh tÕ ®· tÝnh trïng
gi÷a c¸c nghµnh phÇn chi phÝ trung gian . VÝ dô : gi¸ trÞ s¶n phÈm n«ng
nghiÖp ®· tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt nghµnh n«ng nghiÖp , nghµnh c«ng
nghiÖp chÕ biÕn l-¬ng thùc l¹i tÝnh mét lÇn n÷a phÇn s¶n phÈm n«ng nghiÖp
®· sö dông cho s¶n xuÊt trong nghµnh nµy …
Sù tÝnh trïng trong chØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt phô thuéc vµo møc ®é
chi tiÕt cña ph©n nghµnh kinh tÕ quèc d©n .Ph©n nghµnh cµng chi tiÕt ,møc
®é tÝnh trïng cña chØ tiªu tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cµng lín.
§èi víi GO cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n cã 3 ph-¬ng ph¸p x¸c
®Þnh ®ã lµ : ph-¬ng ph¸p doanh nghiÖp , ph-¬ng ph¸p ngµnh , ph-¬ng ph¸p
kinh tÕ quèc d©n . KÕt qu¶ tÝnh ®-îc tõ ba ph-¬ng ph¸p nµy lµ kh¸c nhau
nh-ng thùc chÊt chóng lµ lo¹i trõ phÇn tÝnh trïng trong néi bé cña nhau.
Víi mçi nghanh kinh tÕ tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm tõng nghµnh mµ cã
ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh GO kh¸c nhau.
6
d. Gi¸ trÞ s¶n xuÊt th-¬ng m¹i .
Do ®Æc ®iÓm th-¬ng nghiÖp lµ mét nghµnh s¶n xuÊt ®Æc biÖt vµ tiÕp tôc
qu¸ tr×nh l-u th«ng s¶n phÈm x· héi . V× vËy gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña nghµnh
th-¬ng m¹i chØ tÝnh phÇn gi¸ trÞ t¨ng thªm trong l-u th«ng.
- Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt th-¬ng m¹i lµ phÇn gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt
t¨ng thªm trong l-u th«ng nhê ho¹t ®éng th-¬ng m¹i.Nã bao gåm toµn bé
gi¸ trÞ kÕt qu¶ dÞch vô th-¬ng m¹i do ho¹t ®éng kinh doanh th-¬ng m¹i cña
c«ng ty lµm ra (c¶ gi¸ trÞ c«ng viÖc ®· hoµn thµnh vµ ch-a hoµn thµnh)
trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh th-êng lµ 1 n¨m.
- Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt ®-îc x¸c ®Þnh b»ng 1 trong 2 c«ng thøc :
GO = (Doanh sè b¸n – gi¸ vèn hµng b¸n) – CP vËn t¶i thuª ngoµi(1)
GO = Chi phÝ l-u th«ng – Chi phÝ vËn t¶i l·i (lç)KDTM +thuÕ
S.xuÊt
Thuª ngoµi
ChØ tiªu nµy ®-îc tÝnh theo c¶ gi¸ hiÖn hµnh vµ gi¸ so s¸nh. Gi¸ trÞ
s¶n xuÊt th-¬ng m¹i kh«ng bao gåm gi¸ trÞ hµng ho¸ mua vµo.
2. Gi¸ trÞ gia t¨ng VA.
a. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa.
* Kh¸i niÖm.
Gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ tæng s¶n phÈm trong n-íc lµ mét bé phËn cña gi¸
trÞ s¶n xuÊt cßn l¹i sau khi trõ ®i chi phÝ trung gian . §ã lµ bé phËn gi¸ trÞ
7
míi do lao ®éng s¶n xuÊt ra vµ khÊu hao TSC§ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh
(th-êng lµ mét n¨m)
Gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ tæng s¶n phÈm trong n-íc gièng nhau vÒ néi dung
nh-ng kh¸c nhau vÒ ph¹m vi tÝnh to¸n . C1 + V + M cña c¸c bé phËn cña
nÒn kinh tÕ ®-îc gäi lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm (VA) , C1 + V + M cña toµn bé nÒn
kinh tÕ quèc d©n gäi lµ tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP) .
Quy m« gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ tæng s¶n phÈm trong n-íc lµ chØ tiªu tuyÖt
®èi thêi kú , ®-îc tÝnh theo ®¬n vÞ gi¸ trÞ ( theo gi¸ hiÖn hµnh hoÆc gi¸ so
s¸nh ) .
* ý nghÜa .
Tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP) vµ gi¸ trÞ t¨ng thªm (VA) lµ mét
trong nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp quan träng ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cuèi
cïng cña c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña c¸c nghµnh , thµnh phÇn kinh tÕ vµ
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét thêi kû nhÊt ®Þnh (th-êng lµ mét
n¨m) . §ã lµ nguån gèc cña mäi kho¶n thu nhËp , nguån gèc sù giµu cã vµ
phån vinh x· héi. §ã còng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶
kinh tÕ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi . Nã kh«ng chØ biÓu hiÖn hiÖu qu¶ t¸i s¶n
xuÊt theo chiÒu s©u mµ c¶ hiÖu qu¶ t¸i s¶n xuÊt theo chiÒu réng, lµ mét
trong nh÷ng c¬ së quan träng ®Ó tÝnh c¸c chØ tiªu quan träng kh¸c .
b. Nguyªn t¸c tÝnh .
lµ mét bé phËn cña tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt , gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ tæng s¶n
phÈm trong n-íc ®-îc tÝnh theo c¸c nguyªn t¾c sau :
- Nguyªn t¾c th-êng tró (hay theo l·nh thæ kinh tÕ ) : ChØ tÝnh vµo GDP
kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c ®¬n vÞ th-êng tró.
8
- TÝnh theo thêi ®iÓm s¶n xuÊt : kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña thêi kú nµo ®-îc
tÝnh vµo VA vµ GDP cña thêi kú ®ã.
- TÝnh theo gÝa thÞ tr-êng .
c. Ph-¬ng ph¸p tÝnh.
Lµ mét chØ tiªu biÓu hiªn kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt , GDP vÇ VA
vËn ®éng tr¶i qua ba giai ®o¹n : §-îc s¶n xuÊt ra , ®-îc ph©n phèi h×nh
thµnh c¸c kho¶n thu nhËp , ®-îc ®em ra sö dông ®Ó tho¶ m·n c¸c nhu cÇu
c¸ nh©n vµ x· héi .T-¬ng øng víi ba giai ®o¹n ®ã cã ba ph-¬ng ph¸p tÝnh
tæng s¶n phÈm trong n-íc vµ h¹i ph-¬ng ph¸p tÝnh gi¸ trÞ gia t¨ng .
* TÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ tæng s¶n phÈm trong n-íc theo ph-¬ng
ph¸p x¶n xuÊt.
Theo ph-¬ng ph¸p nµy VA vµ GDP ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc sau :
GDP (VA) = GO – IC
Trong ®ã :
GO : Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp , c¸c nghµnh hay
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n tÝnh theo c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau .
IC : Chi phÝ trung gian cña c¸c doanh nghiÖp , c¸c nghµnh hay toµn
bé nÒn kinh tÕ quèc d©n tÝnh theo c¸c ph-¬ng ph¸p kh¸c nhau. C¸ch tÝnh
IC sÏ ®-îc bµn ®Õn ë phÇn sau
* TÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm theo ph-¬ng ph¸p ph©n phèi.
Theo ph-¬ng ph¸p nµy gi¸ trÞ t¨ng thªm ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc
sau :
9
Gi¸ trÞ t¨ng
thªm
Thu nhËp
= cña ng-êi
lao ®éng
ThuÕ s¶n
+ xuÊt vµ hµng
ho¸
KhÊu
+ hao
TSC§
+
ThÆng
d- s¶n
xuÊt
= Tæng thu nhËp lÇn ®Çu
VA = TN1 cña ng-êi lao ®éng , c¸c doanh nghiÖp vµ nhµ n-íc
Thu nhËp lÇn ®Çu lµ thu nhËp nhê s¶n xuÊt mµ cã , bao gåm c¶ nh©n tè
s¶n xuÊt .
- Thu nhËp cña ng-êi lao ®éng bao gåm :
+ TiÒn l-¬ng vµ c¸c kho¶n cã tÝnh chÊt l-¬ng
+ Tr¶ c«ng lao ®éng ( b»ng tiÒn vµ b»ng hiÖn vËt ) trong kinh tÕ tËp thÓ
+ TrÝch b¶o hiÓm x· héi
+ Thu nhËp kh¸c (¨n ca , ca ba , phô cÊp ®éc h¹i , phô cÊp ®i l¹i , l-u tró
trong c«ng t¸c phÝ , phong bao héi nghÞ , …)
+ Thu nhËp hçn hîp trong kinh tÕ phô vµ c¸ thÓ
- Thu nhËp lÇn ®Çu cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ (thÆng d- s¶n xuÊt ) bao gåm :
+ Lîi tøc vèn s¶n xuÊt ®ãng gãp
+ Lîi tøc vÒ thuª ®¸t ®ai , vïng trêi , vïng biÓn phôc vô s¶n xuÊt .
+ Lîi tøc kinh doanh …
+ KhÊu hao TSC§ ®Ó l¹i doanh nghiÖp .
10
+ Tr¶ l·i ®i vay.
- Thu nhËp 1 cña nhµ n-íc gåm :
+ ThuÕ gi¸n thu : thuÕ s¶n xuÊt vµ hµng ho¸ gåm thuÕ doanh thu , thuÕ
tiªu thô ®Æc biÖt ,thuÕ xuÊt nhËp khÈu , thuÕ s¶n xuÊt kh¸c , thuÕ ®Êt ®ai ,
thuÕ tµi nguyªn , thuÕ thu trªn vèn …
+ KhÊu hao TSC§ nép ng©n s¸ch .
Mçi nghµnh kinh tÕ cã ®Æc thï riªng . V× vËy cÇn nghiªn cøu vËn dông
nguyªn t¾c chung vµo tõng nghµnh phï hîp .
V× trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ kÕt d- ph©n phèi l¹i b»ng kh«ng
nªn GDP cßn ®-îc tÝnh b»ng c«ng thøc :
GDP = TN1 = TNCC
VA kh«ng ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc nµy.
d. Gi¸ trÞ t¨ng thªm th-¬ng m¹i (VA).
Gi¸ trÞ t¨ng thªm th-¬ng m¹i lµ toµn bé gi¸ trÞ míi do lao ®éng th-¬ng
m¹i t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh , th-êng lµ 1 n¨m.Nãi c¸ch kh¸c ,gi¸
trÞ t¨ng thªm th-¬ng m¹i lµ bé phËn gi¸ trÞ s¶n xuÊt th-¬ng m¹i cßn l¹i sau
khi trõ chi phÝ trung gian IC.
Phï hîp víi chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n xuÊt th-¬ng m¹i,gi¸ trÞ t¨ng thªm
th-¬ng m¹i ®-îc tÝnh theo gi¸ thÞ tr-êng vµ ®-îc x¸c ®Þnh b»ng mét trong
hai ph-¬ng ph¸p: ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ ph-¬ng ph¸p ph©n phèi:
Theo ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt ta cã :
VA = GO – IC
11
Trong ®ã , chi phÝ trung gian IC lµ toµn bé chi phÝ s¶n phÈm vËt chÊt
vµ dÞch vô cho nhu cÇu s¶n xuÊt th-êng xuyªn cña doanh nghiÖp ,kh«ng kÓ
chi phÝ khÊu hao. Chi phÝ s¶n phÈm dÞch vô ë ®©y bao gåm c¶ cho nhu cÇu
trùc tiÕp , th-êng xuyªn cña s¶n xuÊt vµ cho nhu cÇu v¨n ho¸, tinh thÇn cña
lao ®éng th-¬ng m¹i liªn quan trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt g©y ra .
ChÝ phÝ nµy ®-îc x¸c ®Þnh theo nguyªn t¾c : chØ tÝnh vµo chi phÝ
trung gian nh÷ng s¶n phÈm ®· ®-îc tÝnh vµo gi¸ trÞ s¶n xuÊt .
Theo ph-¬ng ph¸p ph©n phèi ta cã :
VA = TN1
Trong ®ã ,TN1 – Thu nhËp lÇn ®Çu , lµ thu nhËp nhê s¶n xuÊt mµ cã ,
ph©n biÖt víi thu nhËp do ph©n phèi l¹i do chuyÓn nh-îng mµ cã. Thu nhËp
lÇn ®Çu cña lao ®éng th-¬ng m¹i gåm : thï lao lao ®éng vµ c¸c kho¶n thu
nhËp cã tÝnh chÊt l-¬ng, b¶o hiÓm x· héi thay l-¬ng, tiÒn ¨n tr-a ,ca ba,thu
nhËp hçn hîp cña c¸c hé tiÓu th-¬ng…
Thu nhËp lÇn ®Çu cña doanh nghiÖp th-¬ng m¹i lµ lîi nhuËn cßn
l¹i(hay sè d- kinh doanh thuÇn), cã thÓ bao gåm toµn bé hay mét phÇn chi
phÝ khÊu hao TSC§.
3. Chi phÝ trung gian IC.
a. Kh¸i niÖm vµ ý nghÜa.
Chi phÝ trung gian lµ bé phËn cÊu thµnh tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt bao gåm
nh÷ng chi phÝ vËt chÊt vµ dÞch vô cho s¶n xuÊt ( kh«ng kÓ khÊu hao TSC§).
§ã lµ chi phÝ s¶n phÈm c¸c nghµnh kh¸c nhau ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm mét
nghµnh nµo ®ã .
b. Nguyªn t¾c tÝnh .
12
- ChØ nh÷ng yÕu tè nµo ®· ®-îc tÝnh vµo tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt míi ®-îc
tÝnh vµo chi phÝ trung gian.
- Gi¸ tÝnh chi phÝ trung gian lµ gi¸ sö dông khi tÝnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña
c¸c yÕu tè thuéc chi phÝ trung gian .
c. C¸ch tÝnh .
Chi phÝ trung gian bao gåm :
* Chi phÝ vËt chÊt ;
- Nguyªn vËt liÖu chÝnh , phô ;
- B¸n thµnh phÈm ;
- Nhiªn liÖu;
- §éng lùc ;
- Gi¸ trÞ c«ng cô lao ®éng lµ vËt rÎ tiÒn mau háng ®-îc ph©n bæ trong
n¨m, quÇn ¸o , dông cô b¶o hé lao ®éng trong thêi gian lµm viÖc ;
- Söa ch÷a nhá nhµ x-ëng m¸y mãc ;
- ThiÖt h¹i tµi s¶n l-u ®éng trong ®Þnh møc ;
- Chi phÝ vËt chÊt kh¸c ;
* Chi phÝ dÞch vô
- c-íc phÝ vËn t¶i , b-u ®iÖn ;
- Chi phÝ tuyªn truyÒn , qu¶ng c¸o ;
- PhÝ dÞch vô ph¶i tr¶ ng©n hµng ,tÝn dông b¶o hiÓm ;
13
- C«ng t¸c phÝ
- Chi phÝ ®µo t¹o , tËp huÊn nghiÖp vô ,chuyªn gia;
- Chi phÝ b¶o vÖ , vÖ sinh m«i tr-êng ;
- Chi phÝ dÞch vô ph¸p lý ;
- Chi phßng ch¸y ch÷a ch¸y ;
- Chi nhµ trÎ , mÉu gi¸o;
- Chi tiÕp kh¸ch
- Chi dÞch vô kh¸c .
Trong cÊu thµnh chi phÝ trung gian kh«ng cã chi phÝ khÊu hao TSC§ vµ
chi phÝ thï lao lao ®éng. Chªnh lÖch gi÷a tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt vµ chi phÝ
trung gian lµ VA , cßn chªnh lÖch gi÷a doanh thu vµ chi phÝ s¶n xuÊt lµ lîi
nhuËn.
CÇn ph©n biÖt hai ph¹m trï , hai chØ tiªu kh¸c nhau cã liªn quan víi
nhau : Chi phÝ trung gian vµ tiªu dïng trung gian .
XÐt vÒ néi dung : Chi phÝ trung gian lµ bé phËn cÊu thµnh tæng gi¸ trÞ s¶n
xuÊt bao gåm nh÷ng chi phÝ vËt chÊt vµ dÞch vô cho s¶n xuÊt ( kh«ng kÓ
khÊu hao TSC§). §ã lµ chi phÝ s¶n phÈm c¸c nghµnh kh¸c nhau ®Ó s¶n xuÊt
s¶n phÈm mét nghµnh nµo ®ã cßn tiªu dïng trung gian lµ tiªu dïng cho s¶n
xuÊt . Nãi chi phÝ trung gian lµ nãi ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm mét nghµnh cÇn
chi phÝ bao nhiªu s¶n phÈm nghµnh kh¸c . Cßn tiªu dïng trung gian lµ nãi
trong sè s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra cña mét nghµnh , cã bao nhiªu s¶n
phÈm ®-îc dïng lµm t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm c¸c nghµnh .
14
XÐt vÒ quy m« : Trong ph¹m vi tõng nghµnh , chi phÝ trung gian th-¬ng
kh¸c víi tiªu dïng trung gian . Trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n
chóng b»ng nhau.
XÐt vÒ t¸c dông : Chi phÝ trung gian lµ c¬ së tÝnh gi¸ trÞ t¨ng thªm , xÐt
chi phÝ trung gian lµ xÐt s¶n xuÊt theo quan ®iÓm tµi chÝnh . Tiªu dïng trung
gian liªn quan ®Õn chØ tiªu tiªu dïng cuèi cïng , xÐt tiªu dïng trung gian lµ
s¶n xuÊt theo quan ®iÓm vËt chÊt .
d. Chi phÝ trung gian th-¬ng m¹i IC.
Chi phÝ trung gian th-¬ng m¹ibao gåm c¸c kho¶n :
- Chi phÝ vËn t¶i bèc dì hµng ho¸ (trõ chi phÝ vËn t¶i thuª ngoµi)
- Chi phÝ hoa hång mua vµ b¸n c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ thñ tôc.
- Chi dÞch vô ng©n hµng tÝn dông.
- TrÝch ph©n bæ gi¸ trÞ c«ng cô nhá trong kinh doanh .
- ThiÖt h¹i hao hôt sè vµ l-îng hµng .
- Chi vËt liÖu,dÞch vô phôc vô cho b¶o qu¶n ,s¬ chÕ , ph©n lo¹i.
- Chi qu¶n lý hµnh chÝnh chung cña c«ng ty vµ tæng c«ng ty .
4. L-îng hµng ho¸ b¸n ra cña c«ng ty .
L-îng hµng ho¸ b¸n ra cña c«ng ty lµ l-îng hµng c«ng ty ®· giao cho
ng-êi mua vµ ®· nhËn ®-îc tiÒn thanh to¸n hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n
trong kú nghiªn cøu .
15
ChØ tiªu ph¶n ¸nh l-îng hµng b¸n cuèi cïng cña mçi chu kú kinh
doanh. Thùc hiÖn ®-îc chØ tiªu l-îng hµng b¸n c«ng ty sÏ thu håi ®-îc vèn
vµ cã l·i.
5. Tæng doanh sè kinh doanh.
Tæng doanh sè kinh doanh cña doanh nghiÖp th-¬ng m¹i lµ chØ tiªu
b»ng tiÒn biÓu hiÖn toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp
trong kú nghiªn cøu, bao gåm c¶ dÞch vô hoµn thµnh vµ dÞch vô ch-a hoµn
thµnh ë c¸c møc ®é kh¸c nhau , tøc lµ gåm kÕt qu¶ ho¹t ®éng mua (q m)
,chuyÓn b¸n (qcb) vµ tiªu thô(qb).
pq = pqm + pqb + pqcb
Trong ®ã pqm : Tæng gi¸ trÞ hµng mua trong kú .
pqb : Tæng gi¸ trÞ hµng ho¸ b¸n ra trong
pqcb : Gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn b¸n ch-a thanh to¸n.
Tæng doanh sè kinh doanh kh¸c møc lu©n chuyÓn hµng ho¸ ë thµnh
phÇn gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn b¸n ch-a thanh to¸n .
6. Doanh thu .
Doanh thu nãi chung lµ sè tiÒn thu ®-îc nhê tiªu thô hµng ho¸ hoÆc
cung cÊp dÞch vô. ChØ tiªu nµy ®-îc ph©n thµnh hai chØ tiªu nhá lµ :
Doanh thu th-¬ng m¹i lµ chªnh lÖch gi÷a tæng gi¸ trÞ hµng ho¸
b¸n ra vµ tæng gi¸ trÞ mua cña l-îng hµng b¸n
C«ng thøc m« t¶ :
DT = p’q - pq
16
Trong ®ã : DT – Doanh thu th-¬ng m¹i .
p’q – Tæng gi¸ trÞ hµng b¸n
pq – Tæng gi¸ trÞ mua cña l-îng hµng b¸n.
ChØ tiªu nµy cßn cã tªn lµ chiÕt khÊu th-¬ng m¹i trong ®ã bao gåm 2
néi dung chÝnh lµ chi phÝ l-u th«ng vµ laÜ cña l-îng hµng ®· b¸n xong trong
kú.
Tæng doanh thu b¸n hµng .
Tæng doanh thu b¸n hµng lµ tæng gi¸ trÞ hµng ®· b¸n xong trong kú
nghiªn cøu.
- ChØ tiªu ®-îc tÝnh theo gi¸ b¸n hiªn hµnh cña hµng ho¸ .
- ChØ tiªu cßn ®-îc gäi lµ møc l-u chuyÓn cña c«ng ty .
C«ng thøc tÝnh :
p’q = møc lu chuyÓn h¯ng ho¸
- ChØ tiªu tæng doanh thu b¸n hµng ph¶n ¸nh tæng hîp kÕt qu¶ kinh
doanh cuèi cïng mµ c«ng ty ®· thùc hiªn trong kú b¸o c¸o .
7. Tæng møc lîi nhuÇn kinh doanh th-¬ng m¹i (L) .
Lîi nhuËn kinh doanh th-¬ng m¹i lµ bé phËn gi¸ trÞ thÆng d- do lao
®éng th-¬ng m¹i t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh .§ã lµ phÇn t¨ng thªm
cña kÕt qu¶ kinh doanh th-¬ng m¹i so víi chi phÝ l-u th«ng , tøc lµ doanh
thu cßn l¹i sau khi trõ ®i chi phÝ l-u th«ng . ChØ tiªu nµy còng ph¶n ¸nh kÕt
qu¶ kinh doanh cña th-¬ng m¹i trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh , th-êng lµ mét
n¨m.
17
Tæng møc lîi nhuËn kinh doanh th-¬ng m¹i ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc :
L = Doanh thu – Chi phÝ l-u th«ng hoµn toµn hay më réng
= Doanh thu – (Chi phÝ l-u th«ng + ThuÕ )
= (Pb – P m – n )qb
= (c – n )qb
hoÆc = Doanh sè b¸n hµng – Chi phÝ l-u th«ng toµn bé
= Pbqb - (pm + n )qb
Trong ®ã :
Pb : §¬n gi¸ b¸n
Pm : §¬n gi¸ mua.
n : tû suÊt chi phÝ l-u th«ng hoµn toµn .
qb : L-îng hµng b¸n ra.
c : Tû suÊt chiÕt khÊu ,lµ chªnh lÖch gi÷a gÝa b¸n vµ gi¸ mua mét
®¬n vÞ hµng b¸n .
8. Tû suÊt lîi nhuËn .
Tû suÊt lîi nhuËn lµ møc lîi thu ®-îc trªn mét ®¬n vÞ hµng ho¸ l-u
chuyÓn , mét ®¬n vÞ chi phÝ l-u th«ng hay mét ®¬n vÞ vèn.
Tû suÊt chi phÝ l-u th«ng cã thÓ x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc sau :
l = L/q
l = L/pq
18
l = L/F
l = c – n*
l = L/V
Theo ®ã , tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n ®-îc x¸c ®Þnh nh- sau :
l
l
L lq ld
q q
q
L lpq ld pq
pq pq
L lF ld
l
F F
l
F
L lV ld V
V V
l c n*
Trªn ®©y lµ mét hÖ thèng c¸c chØ tiªu thèng kª ph¶n ¸nh kÕt qu¶ ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty . Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm kinh doanh
cña m×nh mµ c«ng ty lùa chän c¸c chØ tiªu kinh tÕ phï hîp víi ®¬n vÞ m×nh.
19
Ch-¬ng II: Ph-¬ng ph¸p thèng kª ph©n tÝch biÕn
®éng kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh
nghiÖp
I. Mét sè ®iÒu cÇn l-u ý khi ph©n tÝch vµ dù ®o¸n
t×nh h×nh biÕn ®éng cña tµi s¶n cè ®Þnh.
1. Kh¸i niÖm, ý nghÜavµ sù cÇn thiÕt cña viÖc ph©n tÝch vµ dù ®o¸n:
Ph©n tÝch vµ dù ®o¸n thèng kª lµ nªu ra mét c¸ch tæng hîp b¶n chÊt cô
thÓ, tÝnh quy luËt cña c¸c hiÖn t-îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi trong ®iÒu
kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh qua biÓu hiÖn b»ng sè l-îng, tÝnh to¸n møc ®é trong
t-¬ng lai cña hiÖn t-îng nh»m ®-a ra nh÷ng c¨n cø cho quyÕt ®Þnh qu¶ lý.
Nãi cô thÓ, ph©n tÝch thèng kª lµ x¸c ®Þnh møc ®é nªu lªn sù biÕn ®éng
biÓu hiÖn tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ hiÖn t-îng. Ph©n
tÝch thèng kª ph¶i lÊy con sè thèng kª lµm t- liÖu, lÊy c¸c ph-¬ng ph¸p
thèng kª lµm c«ng cô nghiªn cøu. Cßn dù ®o¸n thèng kª lµ nghiªn cøu c¸c
t×nh huèng cã thÓ xÈy ra trong t-¬ng lai cña c¸c hiÖn t-îng tù nhiªn, kinh tÕ
x· héi g¾n víi viÖc ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c lËp, dù ®o¸n vµ vËn hµnh nã.
20
- Xem thêm -
.PDF 
74 
74181 
195 
