Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i
---------------------------
nguyÔn viÖt c−êng
Ph©n tÝch ngµnh hµng hoa hång t¹i c¸c vïng
s¶n xuÊt tËp trung cña huyÖn Mª Linh
tØnh VÜnh Phóc vµ huyÖn Sapa tØnh Lµo Cai
LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ
Hµ Néi - 2005
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp i
---------------------------
nguyÔn viÖt c−êng
Ph©n tÝch ngµnh hµng hoa hång t¹i c¸c vïng
s¶n xuÊt tËp trung cña huyÖn Mª Linh
tØnh VÜnh Phóc vµ huyÖn Sapa tØnh Lµo Cai
LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ
Chuyªn ngµnh : Kinh tÕ n«ng nghiÖp
M· sè : 5.02.01
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: Pgs.ts. nguyÔn nguyªn cù
Hµ néi - 2005
Lêi cam ®oan
- T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n
lµ trung thùc vµ ch−a tõng ®−îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.
- T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n
nµy ®· ®−îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n nµy ®· ®−îc chØ
râ nguån gèc.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005
T¸c gi¶ luËn v¨n
NguyÔn ViÖt C−êng
i
Lêi c¶m ¬n
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n thÇy gi¸o h−íng dÉn khoa häc PGS.TS. NguyÔn Nguyªn
Cù ®· tËn t×nh gióp ®ì, h−íng dÉn t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n vµ hoµn thµnh
luËn v¨n. §Ó hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy t«i còng xin c¸m ¬n c¸c c¬ quan vµ c¸ nh©n sau
®©y ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn:
Bé m«n Qu¶n trÞ kinh doanh- Khoa Kinh tÕ & PTNT - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I
Hµ Né, Khoa sau ®¹i häc - Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, Trung t©m Sinh th¸i M«i tr−êng
- Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I.
T«i xin c¶m ¬n gia ®×nh vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i
hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005
T¸c gi¶ luËn v¨n
NguyÔn ViÖt C−êng
ii
Môc lôc
Lêi cam ®oan
i
Lêi c¶m ¬n
ii
Môc lôc
iii
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
v
Danh môc c¸c b¶ng
vi
Danh môc c¸c h×nh
vii
Danh môc c¸c s¬ ®å, ®å thÞ
viii
1. Më ®Çu
1
1.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi..............................................................1
1.2. Môc tiªu nghiªn cøu....................................................................................2
1.3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu ...............................................................3
2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ó tµi
4
2.1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n .............................................................................4
2.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ngµnh hµng..........................................................................4
2.1.2. §iÒu kiÖn ph©n tÝch ngµnh hµng...............................................................9
2.1.3. ý nghÜa vµ t¸c ®éng cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ngµnh hµng................10
2.2. Vai trß vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña ngµnh s¶n xuÊt hoa hång.............................11
2.2.1. Trªn thÕ giíi vµ ch©u ¸ ..........................................................................11
2.2.2. ViÖt Nam ................................................................................................13
3. §Æc ®iÓm ®Þa bµn nghiªn cøu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
14
3.1. §Æc ®iÓm ®Þa bµn nghiªn cøu ....................................................................14
3.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chung ................................................................21
3.3. Ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý sè liÖu.......................................................22
3.4. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ngµnh hµng...........................................................26
4. KÕt qu¶ nghiªn cøu
36
4.1. §Æc tr−ng cña vïng nghiªn cøu, chøc n¨ng cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh
hµng vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng......................................................................36
4.2. Quan hÖ gi÷a c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng ...........................................41
iii
4.2.1. Sapa ........................................................................................................41
4.2.2 Mª Linh – VÜnh Phóc ..............................................................................46
4.3. Ph©n tÝch tµi chÝnh cho c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng hoa hång ............50
4.3.1. Ph©n tÝch ngµnh hµng hoa hång ë Sapa ..................................................51
4.3.2. Ph©n tÝch ngµnh hµng hoa hång ë Mª Linh – VÜnh Phóc ......................67
4.4. Ph©n tÝch kinh tÕ cho c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng hoa hång ...............76
4.4.1. Ph©n tÝch kinh tÕ c¸c hé s¶n xuÊt hoa hång ...........................................78
4.4.2. Ph©n tÝch kinh tÕ hé chuyªn thu gom hoa hång .....................................82
4.4.3. Ph©n tÝch kinh tÕ c¸c hîp t¸c x· chuyªn thu gom hoa hång ë Sapa.......85
4.4.4. Ph©n tÝch kinh tÕ hé b¸n bu«n hoa hång ................................................86
4.4.5. Ph©n tÝch kinh tÕ cöa hµng b¸n hoa hång...............................................88
4.4.6. Ph©n tÝch kinh tÕ hé b¸n lÎ hoa hång .....................................................90
4.5. Tæng kÕt ph©n tÝch kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trong
ngµnh hµng hoa hång.......................................................................................93
4.5.1. Ph©n tÝch kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh ...................................................93
4.5.2. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt kinh doanh
cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng .................................................................95
4.5.2.1. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ theo chi phÝ trung gian..............................95
4.5.2.2. Ph©n tÝch hiÖu qu¶ kinh tÕ theo chi phÝ lao ®éng ................................97
4.5.3. Ph©n phèi phóc lîi gi÷a c¸c t¸c nh©n .....................................................99
4.6. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong s¶n xuÊt, b¶o qu¶n
vµ tiªu thô hoa hång .......................................................................................104
4.7. §Þnh h−íng vµ Nh÷ng gi¶i ph¸p cho ngµnh hµng hoa hång
ë Mª Linh – VÜnh Phóc vµ Sapa – Lµo cai. ...................................................107
5. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ
120
5.1. KÕt luËn ...................................................................................................120
5.2. KhuyÕn nghÞ ............................................................................................122
Tµi liÖu tham kh¶o
123
iv
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
A
: KhÊu hao
ATI : American Technology Incorporate
CIF
: Gi¸ nhËp khÈu
CNH : C«ng nghiÖp ho¸
§VT : §¬n vÞ tÝnh
FF
: Chi phÝ tµi chÝnh
FOB : Gi¸ xuÊt khÈu
GPr
: L·i gép
H§H : HiÖn ®¹i ho¸
HCM : Hå ChÝ Minh
HTX : Hîp t¸c x·
IC
: Chi phÝ trung gian
Npr
: L·i rßng
NXB : Nhµ xuÊt b¶n
P
: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt
T
: ThuÕ
Tp
: Thµnh phè
Tr
: TriÖu
UBKH: Uû ban kÕ ho¹ch
VA
: Gi¸ trÞ gia t¨ng
W
: Chi phÝ lao ®éng
v
Danh môc c¸c b¶ng
BiÓu 3.1: DiÖn tÝch ®Êt trång hoa hång trong mét sè n¨m vµ dù b¸o
15
BiÓu 3.2: DiÖn tÝch trång hoa hång huyÖn Mª Linh n¨m 2004
17
BiÓu 3.3. Sè mÉu ®iÒu tra c¸c t¸c nh©n tham gia ngµnh hµng
25
BiÓu 4.1: Chøc n¨ng, s¶n phÈm vµ quan hÖ gi÷a c¸c t¸c nh©n trong ngµnh
hµng hoa hång.
39
BiÓu 4.2 : L−îng hoa hång l−u chuyÓn trong ngµnh hµng hoa hång t¹i
Sapa – Lµo Cai.
44
BiÓu 4.3: L−îng hoa hång l−u chuyÓn trong ngµnh hµng hoa hång t¹i Mª
Linh – VÜnh Phóc
48
BiÓu 4.4: HÖ thèng gi¸ cña c¸c kho¶n môc cã liªn quan ®Õn ph©n tÝch tµi
chÝnh ngµnh hµng hoa hång ë Sapa - Lao Cai.
BiÓu 4.5: C¬ cÊu chi phÝ vµ kÕt qu¶ kinh doanh cña ng−êi b¸n bu«n
52
64
BiÓu 4.6: HÖ thèng gi¸ c¶ cña c¸c kho¶n môc cã liªn quan ®Õn tµi chÝnh
cña ngµnh hµng hoa hång ë Mª Linh – VÜnh Phóc.
BiÓu 4.8.a: KÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng t¹i Sapa
68
93
BiÓu 4.8.b: KÕt qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng t¹i Mª
Linh
94
BiÓu 4.9.a: HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh theo chi phÝ trung gian cña c¸c t¸c nh©n
trong ngµnh hµng t¹i Sapa
96
BiÓu 4.9.b: HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh theo chi phÝ trung gian cña c¸c t¸c nh©n
trong ngµnh hµng t¹i Mª Linh
96
BiÓu 4.10.a: HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh theo chi phÝ lao ®éng cña c¸c t¸c nh©n
trong ngµnh hµng ë Sapa.
98
BiÓu 4.10.b: HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh theo chi phÝ lao ®éng cña c¸c t¸c nh©n
trong ngµnh hµng ë Mª Linh.
98
vi
BiÓu 4.11: Sù t¹o nªn GDP cña ngµnh hµng vµ sù ph©n bæ lîi nhuËn gi÷a
c¸c t¸c nh©n trong ngµnh hµng.
100
BiÓu 4.12: B¶ng ph©n tÝch tæng l−îng thu cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh
hµng hoa hång t¹i Sapa vµ Mª Linh
vii
102
Danh môc c¸c s¬ ®å, ®å thÞ
§å thÞ 3.1: Thu nhËp vµ diÖn tÝch trång hoa Sapa trong vµi n¨m tr−íc ®©y
19
§å thÞ 3.2: C¬ cÊu thu nhËp 2004
20
S¬ ®å 4.1: S¬ ®å l−u chuyÓn c¸c l−îng vËt chÊt trong ngµnh hµng t¹i Sapa.
43
S¬ ®å 4.2: S¬ ®å l−u chuyÓn gi¸ trÞ trong ngµnh hµng
45
S¬ ®å 4.3: S¬ ®å l−u chuyÓn c¸c l−îng vËt chÊt trong ngµnh hµng t¹i Mª
Linh – VÜnh Phóc
47
S¬ ®å 4.4: S¬ ®å l−u chuyÓn gi¸ trÞ trong ngµnh hµng t¹i Mª Linh
49
§å thÞ 4.1: §å thÞ biÓu diÔn sù ph©n phèi l·i rßng gi÷a c¸c t¸c nh©n trong
ngµnh hµng hoa hång ë Sapa.
103
§å thÞ 4.2: §å thÞ biÓu diÔn sù ph©n phèi l·i rßng gi÷a c¸c t¸c nh©n trong
ngµnh hµng hoa hång ë Mª Linh.
103
S¬ ®å 4.5. Dù kiÕn cho ngµnh hµng hoa hång ë Sapa
113
S¬ ®å 4.6. Dù kiÕn h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt t¹i Sapa trong nh÷ng n¨m tíi
116
§å thÞ 4.3: ThÞ tr−êng tiªu thô hoa hång n¨m 2004
118
§å thÞ 4.4: Dù kiÕn thÞ tr−êng tiªu thô n¨m 2010
119
viii
1. Më ®Çu
1.1. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi
Nãi tíi vÎ ®Ñp tù nhiªn kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi hoa, chØ cÇn nh¾c tíi tªn
c¸c loµi hoa lµ mäi ng−êi ®· liªn t−ëng ngay tíi vÎ ®Ñp quyÕn rò vµ tinh tuý
cña nã, tíi lîi Ých to lín kh«ng thÓ ®o ®−îc mµ c¸c loµi hoa mang l¹i cho con
ng−êi c¶ vÒ tinh thÇn vµ vËt chÊt.
Trªn thÕ giíi, diÖn tÝch hoa ngµy cµng ®−îc më réng, kh«ng ngõng t¨ng
lªn. Tõ nh÷ng n¨m 1995, s¶n l−îng hoa thÕ giíi ®· ®¹t kho¶ng 31 tû ®«la.
Trong ®ã hoa hång chiÕm tíi 25 tû ®«la. Ba n−íc s¶n xuÊt hoa lín nhÊt chiÕm
kho¶ng 50% s¶n l−îng hoa thÕ giíi lµ NhËt B¶n, Hµ Lan, Mü [10].
Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu, s¶n xuÊt vµ tiªu thô hoa cña thÕ
giíi sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn vµ sÏ m¹nh mÏ nhÊt ë c¸c n−íc ch©u ¸, ch©u Phi vµ
ch©u Mü Latinh. S¶n xuÊt hoa ®· trë thµnh mét ngµnh th−¬ng m¹i cao vµ ®·
®ang mang l¹i lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ c¸c n−íc trång hoa, trong ®ã cã
ViÖt Nam.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµnh s¶n xuÊt hoa t¹i ViÖt Nam ®ang ph¸t
triÓn m¹nh mÏ vµ còng ®ang ph¶i c¹nh tranh quyÕt liÖt míi cã thÓ chiÕm lÜnh
®−îc thÞ tr−êng trong n−íc vµ khu vùc. Theo ®iÒu tra n¨m 1999, diÖn tÝch
trång hoa trªn c¶ n−íc kho¶ng 3500ha. DiÖn tÝch nay tËp trung ë c¸c vïng
trång hoa truyÒn thèng ë c¸c thµnh phè vµ khu c«ng nghiÖp, khu du lÞch, nghØ
m¸t nh− Ngäc Hµ, Qu¶ng An, NhËt T©n, T©y Tùu (Hµ Néi), §»ng H¶i, §»ng
L©m (H¶i Phßng), Hoµnh Bå, H¹ Long (Qu¶ng Ninh), TriÖu S¬n, thÞ x· Thanh
Ho¸ (Thanh Ho¸), Gß VÊp, Hãc M«n (Thµnh Phè Hå ChÝ Minh), quËn 11vµ
12 (thµnh phè §µ L¹t)… Víi c¸c lo¹i hoa nh− hoa hång, cóc, cÈm ch−íng,
lay¬n, th−îc d−îc, lan, trµ mi,… trong ®ã, hoa hång chiÕm tû lÖ cao (35 -
1
40%), sau ®ã ®Õn hoa cóc (25%), lay¬n (25%) vµ c¸c hoa kh¸c (20 - 25%)
[10].
Víi tèc ®é ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña ngµnh nghÒ trång hoa trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y ë n−íc ta còng nh− c¨n cø vµo nhu cÇu tiªu dïng hoa ngµy cµng
lín cña thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc, nh÷ng nhµ nghiªn cøu cÇn ph¶i cã
nh÷ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c tæng thÓ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, b¶o qu¶n, chÕ biÕn vµ
tiªu thô s¶n phÈm nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc nÈy sinh (liªn minh
c«ng - n«ng - trÝ thøc; ®−a c«ng nghiÖp n«ng th«n vµo s¶n xuÊt lín theo h−íng
CNH - H§H; xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; chØ tiªu phÊn ®Êu 50 triÖu ®ång/ha cña nhµ
n−íc…) vµ s¶n xuÊt tiªu thô hoa hång chÝnh lµ h−íng ®i trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y ë mét sè vïng phÝa B¾c n−íc ta. V× vËy, chóng t«i quyÕt ®Þnh nghiªn cøu
®Ò tµi vÒ hoa hång vµ ®Ó nghiªn cøu mét c¸ch tæng hîp c¸c vÊn ®Ò tõ s¶n xuÊt
– chÕ biÕn ®Õn tiªu thô s¶n phÈm trong ngµnh hµng hoa hång ë mét sè vïng
phÝa B¾c, bªn c¹nh nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng, cÇn vËn
dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu míi, mét trong c¸c ph−¬ng ph¸p ®ã lµ
ph©n tÝch ngµnh hµng.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®ßi hái vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn ë trªn, t«i tiÕn hµnh
nghiªn cøu ®Ò tµi: “Ph©n tÝch ngµnh hµng hoa hång t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt
tËp trung cña huyÖn Mª Linh tØnh VÜnh Phóc vµ huyÖn Sapa tØnh Lµo Cai”.
1.2. Môc tiªu nghiªn cøu
- Gãp phÇn hÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph©n tÝch ngµnh
hµng nãi chung vµ ngµnh hµng hoa hång nãi riªng.
- M« t¶ thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña mçi t¸c nh©n trong ngµnh
hµng hoa hång t¹i hai vïng trång hoa hång tËp trung t¹i huyÖn Sapa - Lµo Cai
vµ huyÖn Mª Linh - VÜnh Phóc.
+ X¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña mçi t¸c nh©n
trong ngµnh hµng hoa hång t¹i vïng trång hoa Sapa - Lao Cai, Mª Linh - VÜnh
Phóc.
2
+ ChØ ra nh÷ng mÆt cßn tån t¹i vµ nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn
cña ngµnh hµng hoa hång.
- §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt – kinh doanh cña
ngµnh hµng hoa hång trªn toµn vïng.
1.3. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
- §èi t−îng nghiªn cøu:
§Ò tµi lÊy ®èi t−îng nghiªn cøu lµ ho¹t ®éng kinh tÕ – tµi chÝnh cña tÊt c¶
c¸c t¸c nh©n tham gia trong ngµnh hµng hoa hång trong hai vïng trång hoa
tËp trung t¹i huyÖn Sapa - Lao Cai, Mª Linh - VÜnh Phóc.
- Ph¹m vi nghiªn cøu:
Do thêi gian cã h¹n nªn ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vµo nh÷ng ho¹t ®éng
trong s¶n xuÊt vµ tiªu thô hoa hång t¹i hai vïng trång hoa tiªu biÓu lµ Sapa ë
miÒn nói phÝa b¾c vµ Mª Linh - VÜnh Phóc ë mét huyÖn vïng ®ång b»ng ch©u
thæ s«ng Hång trong thêi gian l−u chuyÓn mét n¨m (®Çu n¨m 2004 ®Õn ®Çu
n¨m 2005) cña ngµnh hµng hoa hång t¹i n¬i nghiªn cøu vµ nghiªn cøu kh©u
tiªu thô t¹i thÞ tr−êng Hµ Néi.
- Thêi gian nghiªn cøu:
+ Thêi gian thùc tËp tõ ngµy 01/01/2005 ®Õn ngµy 30/10/2005
+ Thêi gian nghiªn cøu sè liÖu tõ 01/01/2004 - 14/08/2005
- Kh«ng gian nghiªn cøu:
Nghiªn cøu ë hai vïng trång hoa hång tËp trung t¹i huyÖn Sapa tØnh Lµo
Cai vµ huyÖn Mª Linh tØnh VÜnh Phóc.
3
2. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ó tµi
2.1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n
2.1.1 Kh¸i niÖm vÒ ngµnh hµng
2.1.1.1. Ngµnh hµng
Theo Fabre “Ngµnh hµng ®−îc coi lµ tËp hîp c¸c t¸c nh©n kinh tÕ quy tô
trùc tiÕp vµo viÖc t¹o ra c¸c s¶n phÈm cuèi cïng. Nh− vËy ngµnh hµng ®· v¹ch
ra sù kÕ tiÕp cña c¸c hµnh ®éng, xuÊt ph¸t tõ ®iÓm ban ®Çu tíi ®iÓm cuèi cïng
cña mét nguån lùc hay mét s¶n phÈm trung gian, tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n cña
qu¸ tr×nh gia c«ng, chÕ biÕn ®Ó t¹o ra mét hay nhiÒu s¶n phÈm hoµn tÊt ë møc
®é ng−êi tiªu thô” [25]. Nãi c¸ch kh¸c “Ngµnh hµng lµ tËp hîp nh÷ng t¸c
nh©n kinh tÕ ®ãng gãp trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt, tiÕp ®ã lµ gia c«ng, chÕ biÕn vµ
®i ®Õn mét thÞ tr−êng hoµn tÊt cña s¶n phÈm n«ng nghiÖp”[25].
Ngµnh hµng lµ toµn bé c¸c ho¹t ®éng ®−îc g¾n kÕt chÆt chÏ víi nhau trong
mét qu¸ tr×nh tõ s¶n xuÊt, vËn chuyÓn, chÕ biÕn ®Õn ph©n phèi s¶n phÈm nh»m
tháa m·n nhu cÇu tiªu dïng cña kh¸ch hµng.
Nh− vËy, “Mäi ngµnh hµng lµ mét chuçi c¸c t¸c nghiÖp, chuçi c¸c t¸c
nh©n vµ còng lµ mét chuçi nh÷ng thÞ tr−êng. §iÒu ®ã kÐo theo nh÷ng luång
vËt chÊt vµ nh÷ng bï ®¾p b»ng gi¸ trÞ tiÒn tÖ”[25].
Ngµnh hµng cho phÐp m« t¶ tõ nguån tíi ngän mét chuçi liªn tiÕp c¸c
ho¹t ®éng s¶n xuÊt, chÕ biÕn, tiªu thô vµ sù phèi hîp ho¹t ®éng cña tõng t¸c
nh©n trong ngµnh hµng. Trong qu¸ tr×nh tõ ®iÓm s¶n xuÊt s¶n phÈm ®Çu tiªn
(nguån) tíi s¶n phÈm cuèi cïng (ngän) trong qu¸ tr×nh vËn hµnh cña mét
ngµnh hµng ®· t¹o ta sù chuyÓn dÞch c¸c luång vËt chÊt trong ngµnh ®ã. Ta cã
thÓ xem xÐt sù dÞch chuyÓn theo ba d¹ng c¬ b¶n sau:
4
- Sù dÞch chuyÓn vÒ mÆt thêi gian:
S¶n phÈm ®−îc t¹o ra trong thêi gian nµy l¹i ®−îc tiªu thô ë thêi gian
kh¸c. Sù chuyÓn dÞch nµy gióp ta ®iÒu chØnh cung øng thùc phÈm theo mïa
vô. §Ó thùc hiÖn tèt sù chuyÓn dÞch nµy cÇn ph¶i lµm tèt c«ng t¸c b¶o qu¶n vµ
dù tr÷ s¶n phÈm.
- Sù dÞch chuyÓn vÒ mÆt kh«ng gian:
Trong thùc tÕ, s¶n phÈm ®−îc t¹o ra ë n¬i nµy nh−ng l¹i ®−îc dïng ë n¬i
kh¸c. ë ®©y ®ßi hái ph¶i nhËn biÕt ®−îc c¸c kªnh ph©n phèi cña s¶n phÈm. Sù
chuyÓn dÞch nµy gióp ta tháa m·n tiªu dïng trong vïng, mäi tÇng líp nh©n
d©n trong n−íc vµ ®ã còng lµ c¬ së kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®Ó s¶n phÈm trë
thµnh hµng hãa. §iÒu kiÖn cÇn cña chuyÓn dÞch vÒ mÆt kh«ng gian lµ sù hoµn
thiÖn cña c¬ së h¹ tÇng, c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ chÝnh s¸ch më réng giao l−u
kinh tÕ cña ChÝnh phñ.
- Sù chuyÓn dÞch vÒ mÆt tÝnh chÊt:
H×nh d¹ng vµ tÝnh chÊt cña s¶n phÈm bÞ biÕn d¹ng qua mçi lÇn t¸c ®éng
cña c«ng nghÖ chÕ biÕn. ë ®©y, yÕu tè vËt chÊt cña s¶n phÈm vÉn cßn gi÷
nguyªn nh−ng nã ®−îc sµng läc, chiÕt xuÊt hoÆc phô thuéc thªm c¸c yÕu tè
vËt chÊt phô da nµo ®ã ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cuèi cïng cã chÊt l−îng phï hîp
víi thÞ hiÕu ng−êi tiªu dïng. ChuyÓn dÞch vÒ mÆt tÝnh chÊt lµm cho chñng lo¹i
s¶n phÈm ngµy cµng phong phó vµ nã ®−îc ph¸t triÓn theo së thÝch ng−êi tiªu
dïng vµ tr×nh ®é chÕ biÕn. H×nh d¹ng vµ tÝnh chÊt cña s¶n phÈm bÞ biÕn d¹ng
cµng nhiÒu lÇn th× cµng cã nhiÒu s¶n phÈm míi ®−îc t¹o ra.
2.1.1.2. T¸c nh©n
T¸c nh©n lµ mét tÕ bµo s¬ cÊp víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, lµ trung t©m ho¹t
®éng ®éc lËp vµ tù quyÕt ®Þnh hµnh vi cña m×nh. Ta cã thÓ hiÓu t¸c nh©n lµ
nh÷ng hé, nh÷ng doanh nghiÖp. Tham gia trong c¸c ngµnh hµng th«ng qua
5
ho¹t ®éng kinh tÕ cña hä. T¸c nh©n ®−îc ph©n chia lµm hai lo¹i: T¸c nh©n cã
thÓ lµ ng−êi thùc hiÖn (hé n«ng d©n, hé kinh doanh, ng−êi tiªu thô…) vµ t¸c
nh©n tinh thÇn cã tÝnh t−îng tr−ng (c¸c doanh nghiÖp, xÝ nghiÖp, c«ng ty, nhµ
m¸y…), theo nghÜa réng, ng−êi ta dïng t¸c nh©n ®Ó nãi mét tËp hîp c¸c ®¬n
vÞ cã cïng mét ho¹t ®éng nh−:
- T¸c nh©n “n«ng d©n” ®Ó chØ tËp hîp tÊt c¶ c¸c hé n«ng d©n.
- T¸c nh©n “th−¬ng nh©n” ®Ó chØ tËp hîp tÊt c¶ c¸c th−¬ng nh©n.
- T¸c nh©n “ng−êi tiªu thô” ®Ó chØ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tiªu thô.
- T¸c nh©n “ngoµi” ®Ó chØ tËp hîp tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng bªn ngoµi l·nh thæ
(trªn quan ®iÓm trao ®æi, mét t¸c nh©n cÊu thµnh mét “l·nh thæ”, kinh tÕ ®ãng
kÝn bëi mét “biªn giíi”).
Trong c¸c ®å thÞ vµ c¸c s¬ ®å tæ chøc ng−êi ta thÓ hiÖn “t¸c nh©n” b»ng
mét h×nh ch÷ nhËt.
Víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ riªng cña m×nh, c¸c t¸c nh©n nµy thùc hiÖn tõng
néi dung chuyÓn dÞch trong c¸c chuçi hµng kh¸c nhau.
Trªn thùc tÕ cã mét sè t¸c nh©n chØ tham gia vµo mét ngµnh hµng nhÊt
®Þnh vµ cã nhiÒu t¸c nh©n cã mÆt trong nhiÒu ngµnh hµng cña nÒn kinh tÕ
quèc d©n. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c t¸c nh©n thµnh nhãm tuú theo b¶n chÊt ho¹t
®éng chñ yÕu trong ngµnh hµng nh− s¶n xuÊt cña c¶i, chÕ biÕn, tiªu thô vµ
dÞch vô, ho¹t ®éng tµi chÝnh vµ ph©n phèi… 5 lo¹i h×nh c¬ së ®Ó ph©n lo¹i c¸c
t¸c nh©n kinh tÕ ®−îc gäi lµ “c¸c khu thÓ chÕ” [25] bao gåm:
- Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt.
- Nh÷ng c¬ quan tµi chÝnh tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh.
- C¸c hé gåm tËp hîp nh÷ng ng−êi ®−îc xÐt d−íi gãc ®é nh÷ng ho¹t ®éng
kinh tÕ riªng g¾n liÒn víi ®êi sèng gia ®×nh.
6
- Nh÷ng c¬ quan qu¶n lý hµnh chÝnh, phôc vô mµ kh«ng bï l¹i trùc tiÕp.
- T¸c nh©n bªn ngoµi bao gåm tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n kinh tÕ ë ngoµi l·nh thæ
quèc gia.
2.1.1.3. Chøc n¨ng
Mçi t¸c nh©n cã ho¹t ®éng kinh tÕ riªng, ®ã chÝnh lµ chøc n¨ng cña nã
trong chuçi hµng. Tªn chøc n¨ng th−êng trïng víi tªn t¸c nh©n. C¸c chøc
n¨ng kÕ tiÕp nhau t¹o nªn sù chuyÓn dÞch vÒ mÆt tÝnh chÊt cña luång vËt chÊt
trong ngµnh hµng. C¸c t¸c nh©n ®øng sau th−êng cã chøc n¨ng hoµn thiÖn c¸c
s¶n phÈm cña c¸c t¸c nh©n ®øng kÒ tr−íc nã cho ®Õn khi chøc n¨ng cña c¸c
t¸c nh©n cuèi cïng ë tõng luång hµng kÕt thóc th× ta ®· cã s¶n phÈm cuèi cïng
cña ngµnh hµng.
2.1.1.4. S¶n phÈm
Trong mét ngµnh hµng, mçi t¸c nh©n ®Òu t¹o ta s¶n phÈm riªng cña m×nh,
trõ nh÷ng s¶n phÈm b¸n lÎ cuèi cïng, s¶n phÈm cña mäi t¸c nh©n kh¸c ch−a
ph¶i lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña ngµnh hµng mµ chØ lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh
tÕ, lµ ®Çu ra cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña tõng t¸c nh©n. Trong ngµnh hµng, s¶n
phÈm cña c¸c t¸c nh©n tr−íc lµ chi phÝ trung gian cña c¸c t¸c nh©n kÒ sau nã.
ChØ cã s¶n phÈm cña t¸c nh©n cuèi cïng tr−íc khi ®Õn tay ng−êi tiªu dïng
míi lµ s¶n phÈm cuèi cïng cña ngµnh hµng. Qu¸ tr×nh ®ã cø diÔn qua tõng
m¹ch hµng vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ cña c¸c t¸c nh©n kÕ tiÕp ngµy cµng t¨ng lªn. Do
tÝnh chÊt phong phó vÒ chñng lo¹i s¶n phÈm nªn trong ph©n tÝch ngµnh hµng
th−êng chØ ph©n tÝch sù vËn hµnh cña c¸c s¶n phÈm chÝnh.
2.1.1.5. M¹ch hµng
Ta hiÓu m¹ch hµng lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai t¸c nh©n. M¹ch hµng chøa
®ùng quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai t¸c nh©n kÒ nhau vµ nh÷ng hµnh vi di chuyÓn
s¶n phÈm. H×nh d¹ng vµ tÝnh chÊt cña s¶n phÈm bÞ biÕn d¹ng qua tõng m¹ch
7
hµng, ®ång thêi gi¸ trÞ s¶n phÈm ®−îc t¨ng thªm do c¸c kho¶n gi¸ trÞ míi s¸ng
t¹o vµ t¨ng lªn ë tõng t¸c nh©n. Mét t¸c nh©n cã thÓ cã mÆt trong mét hoÆc
mét sè m¹ch hµng. M¹ch hµng cµng phong phó, quan hÖ gi÷a c¸c t¸c nh©n
cµng chÆt chÏ, chuçi hµng cµng bÒn v÷ng. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nÕu cã mét t¸c
nh©n nµo ®ã c¶n trë sù ph¸t triÓn cña m¹ch hµng nµo ®ã th× sÏ g©y ¶nh h−ëng
xÊu cã tÝnh chÊt d©y chuyÒn ®Õn c¸c m¹ch hµng ®øng sau nã vµ ¶nh h−ëng
chung ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¶ chuçi hµng.
2.1.1.6. Luång hµng
Nh÷ng m¹ch hµng liªn tiÕp ®−îc s¾p xÕp theo trËt tù tõ t¸c nh©n ®Çu tiªn
®Õn t¸c nh©n t¸c nh©n cuèi cïng sÏ t¹o nªn c¸c luång hµng trong mét ngµnh
hµng. C¸c luång hµng bao gåm tÊt c¶ c¸c chuyÓn dÞch cña c¶i dÞch vô hay tµi
s¶n ®−îc thùc hiÖn qua c¸c t¸c nh©n. Nh÷ng trao ®æi ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh bëi v×
mét sù thùc lµ chóng v−ît qua biªn giíi cña c¸c t¸c nh©n. MÆt kh¸c, viÖc bè
trÝ l¹i lao ®éng gi÷a c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Õn kh©u chÕ biÕn vµ
l−u th«ng ®Ó nèi dµi chuçi hµng, tõ ®ã sÏ t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn cho ph©n c«ng
lao ®éng x· héi ph¸t triÓn vµ kÝch thÝch qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸, t¹o ra
nhiÒu s¶n phÈm phong phó h¬n, tháa m·n nhu cÇu, thÞ hiÕu tiªu dïng cña x·
héi. Mäi luång hµng b¾t ®Çu tõ t¸c nh©n ®Çu tiªn vµ kÕt thóc ë t¸c nh©n cuèi
cïng cña ngµnh hµng.
2.1.1.7. Luång vËt chÊt
Luång vËt chÊt bao gåm mét tËp hîp liªn tiÕp c¸c s¶n phÈm do c¸c t¸c
nh©n t¹o ra ®−îc l−u chuyÓn tõ t¸c nh©n nµy qua t¸c nh©n kh¸c kÒ sau nã
trong tõng luång hµng. Mçi khi dÞch chuyÓn ®Õn mét t¸c nh©n kh¸c, luång vËt
chÊt cã thÓ thay ®æi vÒ sè l−îng tuú theo c¸c hÖ sè kü thuËt hay thay ®æi vÒ
chÊt l−îng mµ ®«i khi c¶ vÒ h×nh th¸i tuú theo c«ng nghÖ chÕ biÕn ë tõng
m¹ch hµng. Trong ph©n tÝch ngµnh hµng th«ng th−êng ng−êi ta chØ ®Ò cËp ®Õn
luång vËt chÊt cña nh÷ng s¶n phÈm chÝnh.
8
2.1.1.8. HÖ sè kü thuËt
§ã lµ hÖ sè quy ®æi, c¸c tû lÖ so s¸nh còng nh− c¸c chØ tiªu kinh tÕ kü
thuËt. C¸c hÖ sè kü thuËt rÊt kh¸c nhau vÒ chñng lo¹i vµ tÝnh chÊt. Nã ®−îc
quy ®Þnh bëi c¸c c¬ quan ®o l−êng, thiÕt kÕ cña nhµ n−íc hay tæng hîp qua
kh¶o s¸t thùc tÕ, hÖ sè kü thuËt sÏ gióp tÝnh to¸n suy réng tõ c¸c kÕt qu¶ ®iÒu
tra mÉu trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. V× vËy, chóng cÇn ®−îc ®¶m b¶o tÝnh
chÝnh x¸c vµ chØ sö dông trong ph¹m vi cho phÐp.
2.1.2. §iÒu kiÖn ph©n tÝch ngµnh hµng
Ta biÕt r»ng, ph©n tÝch ngµnh hµng lµ mét ph−¬ng ph¸p tÜnh vµ nh÷ng tµi
liÖu thu thËp ®−îc lµ nh÷ng th«ng tin trong qu¸ khø. MÆt kh¸c, so víi ph−¬ng
ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng tr−íc ®©y, ph©n tÝch ngµnh hµng lµ mét ph−¬ng
ph¸p míi, hiÖn ®¹i vµ cã nhiÒu −u thÕ h¬n trong viÖc tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ cña
tõng kh©u trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. §iÒu kiÖn cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ
chØ cho phÐp ph©n tÝch mét ngµnh hµng ®éc lËp.
Víi yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn hiÖn nay cÇn thiÕt ph¶i xÐt ®Õn ho¹t ®éng ®a
d¹ng vµ tÝnh ph©n t¸n cña nh÷ng quyÒn lîi cïng quyÕt ®Þnh cña tÊt c¶ c¸c t¸c
nh©n tham gia vµo ngµnh hµng ë mäi møc ®é kh¸c nhau. Ph©n tÝch ngµnh
hµng chØ lµ mét sù m« h×nh ho¸ h¹n chÕ sù liªn kÕt kinh tÕ vµ kÕ to¸n. V× vËy,
nã ph¶i ®−îc ph©n tÝch b»ng nh÷ng ph©n tÝch ngang vµ ®Æc biÖt lµ viÖc ®iÒu tra
vµ ph©n tÝch kinh tÕ – x· héi trong d©n chóng. NÕu kh«ng cã quan ®iÓm biÖn
chøng vµ th«ng tho¸ng th× chóng ta sÏ cã nh÷ng gi¶i ph¸p kh«ng ¨n khíp víi
sù ph¸t triÓn kinh tÕ chung vµ lµm h¹i ®Õn chÝnh ngµnh hµng chóng ta ®ang
nghiªn cøu. §«i khi nh÷ng gi¶i ph¸p cho sù ph¸t triÓn vÒ nh÷ng ngµnh hµng
®−îc nghiªn cøu riªng rÏ l¹i m©u thuÉn víi nhau, thËp chÝ triÖt tiªu lÉn nhau.
ChÝnh v× vËy, khi ph©n tÝch ngµnh hµng cÇn kÕt hîp víi dù b¸o kinh tÕ cÇn
thiÕt vµ c¸c sù kiÕn vÒ quyÕt ®Þnh cã liªn quan tíi ngµnh hµnh trong t−¬ng lai.
9
2.1.3. ý nghÜa vµ t¸c ®éng cña ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ngµnh hµng
Ph©n tÝch ngµnh hµng cho phÐp x¸c ®Þnh nh÷ng quan hÖ mang tÝnh tuyÕn
tÝnh, tÝnh bæ xung vµ tÝnh l−u th«ng gi÷a c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña qu¸
tr×nh chÕ biÕn bªn trong c¸c hÖ thèng n«ng nghiÖp. Nãi mét c¸ch c¬ b¶n h¬n,
nã lµm næi bËt c¸c mèi liªn hÖ, nh÷ng hiÖu qu¶ bªn ngoµi, nh÷ng quan hÖ hîp
t¸c vµ ¶nh h−ëng tõ nh÷ng then chèt chiÕn l−îc, sù lµm chñ ®−îc chóng b¶o
®¶m ®−îc sù khèng chÕ mét sè t¸c nh©n. Sù ph©n tÝch nµy lµm thµnh mét
kh«ng gian cña sù ph¸t triÓn nh÷ng chiÕn l−îc cña c¸c t¸c nh©n trong ngµnh
hµng.
TÝnh h÷u Ých cña ph©n tÝch ngµnh hµng ®èi víi ph©n tÝch c¸c chÝnh s¸ch
®−îc thÓ hiÖn trªn hai mÆt sau:
- Víi t− c¸ch lµ khung kÕ to¸n, ph©n tÝch ngµnh hµng cho phÐp ta l−u gi÷
mét c¸ch cã hÖ thèng mét phÇn lín th«ng tin cÇn thiÕt cho c¸c ph©n tÝch kinh
tÕ ®Ých thùc, tiÕp theo tæng kÕt tµi chÝnh.
- Víi t− c¸ch lµ c«ng cô, ph©n tÝch ngµnh hµng cho phÐp ta lËp b¶ng tæng
kÕt tµi chÝnh víi ®Çy ®ñ c¸c nguån ho¹t ®éng nèi tiÕp nhau trong toµn bé
ngµnh hµng.
Nh− vËy, ta cã thÓ thÊy ph©n tÝch ngµnh hµng lµ sù thÓ hiÖn toµn bé c¸c
ho¹t ®éng cña tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng gäi lµ “t¸c nh©n” quy tô vµo s¶n
xuÊt hay gia c«ng chÕ biÕn mét s¶n phÈm nhÊt ®Þnh. ViÖc thÓ hiÖn ®ã cho
phÐp ta x¸c ®Þnh c¸c biªn h¹n cña ngµnh hµng vµ c¸c t¸c nh©n cña nã, h¬n n÷a
ta x©y dùng c¸c tµi kho¶n kinh tÕ t−¬ng øng víi c¸c ho¹t ®éng cña c¸c t¸c
nh©n bªn trong ngµnh hµng. Theo c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu tr−íc ®©y.
Chóng ta th−êng t¸ch rêi kÕt qu¶ nghiªn cøu ®èi víi tõng c«ng cô s¶n xuÊt,
chÕ biÕn, l−u th«ng cña mét ngµnh hµng. Sù t¸ch biÖt ®ã víi kÕt qu¶ nghiªn
cøu rêi r¹c t¹o nªn nh÷ng nhËn ®Þnh phiÕn diÖn vµ h¹n chÕ lín ®Õn sù ph¸t
triÓn cña ngµnh hµng. Nghiªn cøu ngµnh hµng theo mét chuçi liªn tiÕp cña c¸c
10
- Xem thêm -