Tài liệu Phân tích mối quan hệ chi phí - khối lượng - lợi nhuận tại công ty trách nhiệm hữu hạn xuất nhập khẩu thủy sản cần thơ

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH  NGUYỄN THỊ THÙY NGÂN PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ - KHỐI LƢỢNG - LỢI NHUẬN TẠI CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN XUẤT NHẬP KHẨU THỦY SẢN CẦN THƠ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành : kế toán tổng hợp Mã số ngành: 52340301 Tháng 12 - 2014 TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH  NGUYỄN THỊ THÙY NGÂN MSSV: 4114023 PHÂN TÍCH MỐI QUAN HỆ CHI PHÍ – KHỐI LƢỢNG – LỢI NHUÂN TẠI CÔNG TY TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN XUẤT NHẬP KHẨU THỦY SẢN CẦN THƠ LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HOC Ngành: kế toán tổng hợp Mã số ngành: 52340301 CÁN BỘ HƢỚNG DẪN TRẦN KHÁNH DUNG Tháng 12 – 2014 CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1 ĐẶT VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Hiện nay, nền kinh tế thế giới phát triển ngày một mạnh hơn, kinh doanh là một trong những mục tiêu hàng đầu của mỗi quốc gia. Trước nhu cầu phát triển chung của nền kinh tế thế giới, nền kinh tế nước ta cũng đang từng bước vươn lên hòa mình vào nền kinh tế cùng khu vực và thế giới. Đặc biệt, sau khi nước ta tham gia tổ chức thương mại thế giới WTO, gia nhập APEC, ký hiệp định thương mại song phương với Mỹ đã mở ra nhiều cơ hội và thách thức cho các doanh nghiệp. Để đứng vững và phát triển trong hội nhập đó thì đòi hỏi các nhà quản lý có những chiến lược kinh doanh phù hợp và luôn đặt ra những câu hỏi “Làm thế nào để kinh doanh hiêu quả hơn ?”, “Doanh thu tạo ra có trang trải được chi phí bỏ ra hay không ?”, “Bằng cách nào để giảm chi phí, tối đa hóa lợi nhuận ?” tất cả điều đó là nỗi băn khoăn, lo lắng của mỗi doanh nghiệp. Trong thị trường cạnh tranh khốc liệt như hiện nay để có được chỗ đứng thì các doanh nghiệp phải thật sáng suốt để đưa ra các quyết định đúng đắn nhất, bất kì một quyết định sai lầm nào cũng có thể đưa đến hậu quả phá sản hay thua lỗ. Chính điều đó, để đạt được kết quả tốt thì việc phân tích, đánh giá và có những dự án, chiến lược trong tương lai là rất quan trọng cho mỗi công ty. Trong xã hội ngày nay, nhu cầu thông tin cho quản lý ngày càng quan trọng và cần mức độ cao hơn cả về số lượng và chất lượng. Kế toán quản trị đã đáp ứng được yêu cầu đó, chỉ mới xuất hiện những năm gần đây nhưng đã góp phần không thể thiếu cho các nhà điều hành công ty. Trong đó phân tích mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận là một công cụ rất hữu hiệu cho quản lý, là một kĩ thuật phân tích mà kế toán quản trị dùng để giải quyết những vấn đề liên quan đến lợi nhuận, chi phí. Từ sự phân tích đó, các nhà quản lý sẽ biết được mối quan hệ nội tại của các nhân tố như giá bán, sản lượng, chi phí khả biến, chi phí bất biến, kết cấu mặt hàng. Đồng thời thấy được sự tác động của các nhân tố đến lợi nhuận. Ngoài việc phân tích dựa vào số liệu dự báo sẽ giúp nhà quản lý có những quyết định sáng suốt. Nhận thức được tầm quan trọng đó nên em chọn đề tài “Phân tích mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận tại công ty trách nhiệm hữu hạn xuất nhập khẩu thủy sản Cần Thơ” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình. 1 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1 Mục tiêu chung Phân tích mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận tại công ty trách nhiệm hữu hạn xuất nhập khẩu thủy sản Cần Thơ nhằm đề ra các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí, tăng lợi nhuận cho công ty. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Phân tích các yếu tố tác động tới mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận để xác định nguyên nhân, nhận định xu hướng và sự ảnh hưởng đến lợi nhuận của công ty. - Ứng dụng mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận vào phân tích điểm hòa vốn và lựa chọn phương án kinh doanh phù hợp. - Đề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục những hạn chế và mang lại lợi nhuận cho công ty. 1.3 PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1 Không gian Đề tài được thực hiện tại công ty trách nhiệm hữu hạn xuất nhập khẩu thủy sản Cần Thơ (CAFISH). 1.3.2 Thời gian - Số liệu nghiên cứu trong đề tài được thu thập qua 3 năm 2011, 2012, 2013 và 6 tháng đầu năm 2014. - Thời gian thực hiện đề tài từ 11/8/2014 đến 17/11/2014. 1.3.3 Đối tƣợng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu về chi phí, khối lượng, lợi nhuận và mối liên hệ giữa chúng tại công ty. 2 CHƢƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1 Khái niệm phân tích mối quan hệ chi phí – khối lƣợng – lợi nhuận (CVP) CVP là một công cụ quản lý hữu hiệu nhất của người quản lý để khai thác những tiềm năng bên trong doanh nghiệp, đặc biệt làm tăng lợi nhuận trong ngắn hạn. Phân tích mối liên hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận là sự nghiên cứu các mối quan hệ của các yếu tố sau đây ảnh hưởng đến lợi nhuận của doanh nghiệp như giá bán sản phẩm, khối lượng sản phẩm bán ra, các yếu tố chi phí khả biến, các yếu tố chi phí bất biến, kết cấu hàng bán. Phân tích mối liên hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc khai thác khả năng tiềm tàng của doanh nghiệp, là cơ sở để đưa ra các quyết định như: chọn dây chuyền sản xuất, định giá sản phẩm, chiến lược bán hàng…(giáo trình kế toán quản trị, Ths. Lê Phước Hương cùng cộng sự, 2011) 2.1.2 Mục đích của phân tích mối quan hệ chi phí – khối lƣợng – lợi nhuận (CVP) Phân tích chi phí – khối lượng – lợi nhuận cung cấp cho người quản lý bức tranh tổng quát của doanh thu và chi phí trong ngắn hạn, giúp họ ra các quyết định để tăng lợi nhuận và vốn chủ sở hữu. Việc phân tích chi phí – khối lượng – lợi nhuận còn giúp nhận ra các thay đổi trong chi phí lên lợi nhuận để sử dụng các nguồn lực có hiệu quả hơn. Đồng thời, mô hình CVP có thể đo lường hiệu quả của sự thay đổi khác nhau như thay đổi biến phí, định phí, sản lượng, tăng hay giảm giá bán, thay đổi phương thức và chính sách sản xuất kinh doanh. (Th.S Nguyễn Tấn Bình, 2011, trang 144). Tuy nhiên để phân tích mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận thì cần phân loại toàn bộ chi phí của công ty thành chi phí khả biến, chi phí bất biến và đồng thời phải hiểu rõ được báo cáo thu nhập theo số dư đảm phí. 2.1.3 Báo cáo thu nhập dạng đảm phí Báo cáo kết quả kinh doanh theo hình thức số dư đảm phí, chi phí được thể hiện gồm hai loại là chi phí khả biến và bất biến. Chính sự thể hiện này 3 giúp cho nhà quản trị dễ dàng nhận biết mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuân. Từ đó tạo điều kiện tốt hơn trong hoạch định các mức độ chi phí, khối lượng, doanh thu để đạt được lợi nhuận mong muốn. Báo cáo kết quả kinh doanh theo hình thức số dư đảm phí được sử dụng phổ biến trong quản trị. Báo cáo thu nhập dạng đảm phí có dạng như sau: Doanh thu (a) xxxxxxxxxx Chi phí khả biến (b) xxxxxxx Số dư đảm phí (c = a – b) xxxxx Chi phí bất biến (d) xxx Lợi nhuận (e = d – c) x 2.1.4 Phân loại chi phí theo cách ứng xử Trên quan điểm về cách ứng xử thì chi phí được chia thành 3 loại: chi phí khả biến, chi phí bất biến và chi phí hỗn hợp. Trong những doanh nghiệp khác nhau tỷ lệ của từng loại chi phí trong tổng số cũng không giống nhau. Tổng chi phí Biến phí Biến phí tỷ lệ Định phí Chi phí hỗn hợp Định phí bắt buộc Biến phí cấp bậc Định phí không bắt buộc Hình 2.1: Mô hình phân loại theo cách ứng xử của chi phí 2.1.4.1 Biến phí (variable cost) Biến phí là những khoản mục chi phí có quan hệ tỷ lệ thuận với biến động về mức độ hoạt động. Biến phí khi tính cho một đơn vị thì nó ổn định, không thay đổi. Biến phí khi không có hoạt động bằng 0. 4 Biến phí thường gồm các khoản chi phí như: chi phí nguyên liệu trực tiếp, chi phí lao động trực tiếp, giá vốn của hàng hóa mua vào để bán lại, chi phí bao bì đóng gói, hoa hồng bán hàng. Biến phí chia làm 2 loại: biến phí tỷ lệ và biến phí cấp bậc. + Biến phí tỷ lệ (true variable costs) Biến phí tỷ lệ (biến phí thực thụ) là biến phí mà sự biến động của chúng thay đổi tỷ lệ thuận và biến động tuyến tính với mức độ hoạt động như chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp, chi phí hoa hồng bán hàng. Về mặt toán học, biến phí tỷ lệ được thể hiện theo phương trình: Y = aX Y: là tổng biến phí. a: là biến phí trên một đơn vị mức độ hoạt động. X: là mức độ hoạt động. Biến phí đơn vị Tổng biến phí Y = aX Y=a Mức độ hoạt động Mức độ hoạt động Đồ thị tổng biến phí Đồ thị biến phí đơn vị Hình 2.2: Đồ thị biến phí + Biến phí cấp bậc (step variable costs) Biến phí cấp bậc là những khoản chi phí chỉ thay đổi khi mức độ hoạt động thay đổi nhiều và rõ ràng. Biến phí loại này không đổi khi mức độ hoạt động căn cứ thay đổi ít. Biến phí cấp bậc gồm những khoản chi phí như chi phí lao động gián tiếp, chi phí bảo trì… Về phương diện toán học, biến phí cấp bậc được thể hiện theo phương trình: Y = aiXi 5 Y: là tổng biến phí a: là biến phí trên một đơn vị mức độ hoạt động ở phạm vị i. X: là mức độ hoạt động Tổng biến phí cấp bậc Y = a i Xi y3 y2 y1 x1 x2 x3 x4 Mức độ hoạt động Hình 2.3: Đồ thị biến phí cấp bậc 2.1.4.2 Định phí (fixed costs) Định phí là những khoản chi phí không biến đổi khi mức độ hoạt động thay đổi, nhưng khi tính cho 1 đơn vị hoạt động căn cứ thì định phí thay đổi. Khi mức độ hoạt động tăng thì định phí tính cho một đơn vị hoạt động căn cứ giảm và ngược lại. Định phí bao gồm các khoản chi phí như khấu hao thiết bị sản xuất, chi phí quảng cáo, tiền lương của bộ phận quản lý phục vụ….Định phí được chia làm 2 loại: định phí bắt buộc và tùy ý. + Định phí bắt buộc (committed fixed costs) Định phí bắt buộc là những loại chi phí liên quan đến sử dụng tài sản dài hạn như khấu hao tài sản cố định, chi phí bảo dưỡng…và chi phí liên quan đến lương của các nhà quản trị gắn liền với cấu trúc tổ chức quản lý sản xuất kinh doanh của một doanh nghiệp. Hai đặc điểm cơ bản của định phí bắt buộc là: + Chúng tồn tại lâu dài trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. + Chúng không thể cắt giảm toàn bộ trong một thời gian ngắn. Với những đặc điểm trên, việc dự báo và kiểm soát đinh phí bắt buộc từ lúc khởi đầu xây dựng, triển khai dự án, xây dựng cơ cấu tổ chức quản lý doanh nghiệp phải hướng đến mục tiêu lâu dài. 6 Về phương diện toán học, định phí bắt buộc biểu hiện bằng phương trình: Y=B B: là một hằng số Tổng định phí bắt buộc Y=B Mức độ hoạt động Hình 2.4: Đồ thị định phí bắt buộc + Định phí không bắt buộc (discretionary fixed costs) Định phí không bắt buộc là định phí có thể được thay đổi nhanh chóng bằng hành động quản trị. Các nhà quản trị quyết định mức độ và số lượng định phí này trong các quyết định hàng năm. Về phương diện toán học, định phí không bắt buộc được biểu hiện bằng đường thẳng y = Bi B: thay đổi theo bậc i Tổng định phí không bắt buộc Y = Bi y3 y2 y4 y1 Mức độ hoạt dộng x1 x2 x3 x4 Hình 2.5: Đồ thị định phí không bắt buộc 2.1.4.3 Chi phí hỗn hợp (mixed costs) 7 Chi phí hỗn hợp là những chi phí bao gồm hỗn hợp cả biến phí và định phí. Ở mức độ nào đó, chi phí hỗn hợp là định phí, thể hiện đặc điểm của định phí; ở mức độ hoạt động khác, nó có thể bao gồm cả định phí, biến phí, đặc điểm của định phí và biến phí. Đường biểu diễn của chi phí hỗn hợp cũng là đường thẳng như chi phí khả biến nhưng nó không xuất phát tại gốc tọa độ vì khi không hoạt động doanh nghiệp vẫn phải chi phần cố định. Đường biểu diễn có dạng Y = aX + b Với Y: Chi phí hỗn hợp X: Số lượng căn cứ ứng xử a: Chi phí khả biến b: Chi phí bất biến Tổng chi phí (Y) Y = aX + b Mức độ hoạt động Hình 2.6: Đồ thị chi phí hỗn hợp Để xác định các thành phần biến phí và định phí trong chi phí hỗn hợp theo từng phạm vi hoạt động, có thể dùng các mô hình toán học để kiểm định. + Phương pháp cực đại – cực tiểu (high – low method) Phương pháp cực đại – cực tiểu còn gọi là phương pháp chênh lệch, phương pháp này phân tích chi phí hỗn hợp dựa trên cơ sở khảo sát chi phí hỗn hợp ở điểm có mức độ hoạt động cao nhất và ở điểm có mức độ hoạt động thấp nhất. Chênh lệch chi phí giữa hai mức độ hoạt động được chia cho mức gia tăng mức độ hoạt động xác định mức biến phí đơn vị và tổng biến phí. Sau đó loại trừ biến phí, chính là định phí trong thành phần chi phí hỗn hợp. Phương trình chi phí tổng quát: Y = aX + b + a là biến phí đơn vị = Chênh lệch về chi phí Chênh lệch mức độ hoạt động + b là định phí = chi phí ở mức max (min) – a x mức khối lượng max(min) 8 Phương pháp cực đại – cực tiểu tuy đơn giản, dễ áp dụng nhưng có nhược điểm lớn là chỉ sử dụng hai điểm để thành lập phương trình biến thiên của chi phí, do đó chưa đủ để cho kết quả phân tích chi phí chính xác, trừ khi hai điểm được chọn nhằm đúng vị trí để phản ánh đúng mức trung bình của tất cả các giao điểm của chi phí và các mức hoạt động. + Phương pháp bình phương bé nhất (least – squares regression method) Phương pháp bình phương bé nhất tinh vi hơn phương pháp cực đại – cực tiểu, xác định phương trình biến thiên của chi phí dựa trên sự tính toán của phương trình tuyến tính trong phân tích thống kê, có dạng như sau: Yi = aXi + b Trong đó: + Y là chi phí hỗn hợp (biến số phụ thuộc) + X là mức hoạt động căn cứ (biến số độc lập) + a là tỷ lệ thay đổi (biến phí đơn vị) + b là hằng số ( định phí hoạt động) Từ phương trình tuyến tính căn bản này và tập hợp n phần tử quan sát, ta có hệ thống hai phương trình sau đây: ∑XY = a∑X2 + b∑X ∑Y = a∑X + n*b Phương pháp bình phương bé nhất là phương pháp phân tích chi phí hỗn hợp tốt nhất. Bởi lẽ, độ chênh lệch giữa đường hồi quy y = ax + b mà chúng ta thiết lập so với những điểm chi phí hỗn hợp từng vị trí yi = ai + b đạt chênh lệch x – xi có giá trị tuyệt đối nhỏ nhất. Điều này có nghĩa là khả năng đặc trưng của chi phí hỗn hợp tìm được có độ chính xác cao và mức sai sót thấp nhất. + Phương pháp đồ thị phân tán (The scatter graph method) Phương pháp đồ thị phân tán phân tích chi phí hỗn hợp thông qua quan sát và dùng đồ thị để tìm ra các thành phần biến phí và định phí trong chi phí hỗn hợp. Trước nhất, quan sát, thống kê và thể hiện một số điểm với chi phí và mức độ hoạt động tương ứng trên đồ thị. Sau đó, ước lượng và kẻ một đường thẳng sao cho chúng đi qua nhiều điểm nhất. Hay nói cách khác, chúng thể hiện đặc trưng nhất về chi phí hỗn hợp ở các mức độ hoạt động khác nhau. Đường thẳng cắt trục tung (trục chi phí) ở một điểm nào thì đó là định phí. 9 Tổng chi phí (Y) y = ax + b b Mức độ hoạt động 0 Hình 2.7: Đồ thị phân tán 2.1.5 Phân bổ chi phí theo cách ứng xử của chi phí Mỗi loại chi phí có cách ứng xử khác nhau, do đó tiêu thức phân bổ cũng khác nhau. Việc chọn tiêu thức phân bổ hợp lý là vô cùng quan trọng vì giúp cho nhà quản trị đánh giá chính xác hơn. Để xác định tiêu thức phân bổ hợp lý người ta thường căn cứ vào các tính chất, các đặc tính kinh tế nào đó có liên quan đến các sản phẩm sản xuất. Vì vậy, việc lựa chọn căn cứ phân bổ cho các khoản biến phí và định phí thường được các doanh nghiệp thực hiện theo nguyên tắc sau: - Biến phí: Phản ánh chi phí trực tiếp cung cấp dịch vụ và sẽ biến động về tổng số nên căn cứ phân bổ được dựa trên mức hoạt động kế hoạch hoặc mức sử dụng kế hoạch đó cho từng mặt hàng, nhóm hàng. Như vậy, biến phí được tính trực tiếp theo mức hoạt động hoặc mức sử dụng của từng mặt hàng, nhóm hàng, không qua phân bổ, vì việc xác định nó rất rõ ràng và dễ dàng cho từng dịch vụ cung cấp. - Định phí: Là khoản chi phí được phân bổ dựa trên nhu cầu phục vụ bình quân lâu dài của từng bộ phận. Khi đã xác định căn cứ phân bổ, căn cứ này sẽ được duy trì trong nhiều kỳ vì nó đã được tính toán hợp lý. 2.1.6 Các khái niệm cơ bản trong phân tích mối quan hệ chi phí – khối lƣợng – lợi nhuận (CVP) 2.1.6.1 Số dư đảm phí (SDĐP) Số dư đảm phí là chênh lệch giữa doanh thu và chi phí khả biến. Số dư đảm phí khi đã bù đắp chi phí bất biến, số dôi ra sau khi bù đắp chính là lợi nhuận. Số dư đảm phí có thể tính cho tất cả loại sản phẩm, một loại sản phẩm và một đơn vị sản phẩm. Nếu gọi: 10 + x là sản lượng + g là giá bán + a là chi phí khả biến đơn vị + b là chi phí bất biến Ta có báo cáo thu nhập theo số dư đảm phí như sau: Bảng 2.1 Báo cáo thu nhập theo số dư đảm phí TT Chỉ tiêu Tổng số Tính cho 1 sp 1 Doanh thu gx g 2 Chi phí khả biến ax a 3 Số dư đảm phí (g – a)x g–a 4 Chi phí bất biến b 5 Lợi nhuận (g – a)x – b Nguồn: Nguyễn Thị Thúy An (2012). Giáo trình kế toán quản trị - phần 1 Từ báo cáo thu nhập tổng quát trên ta xét các trường hợp sau: + Khi xn không hoạt động sản lượng x = 0  lợi nhuận doanh nghiệp: P = -b, nghĩa là doanh nghiệp lỗ bằng chi phí bất biến. + Tại sản lượng xh mà ở đó số dư đảm phí bằng chi phí bất biến  lợi nhuận doanh nghiệp: P = 0, nghĩa là doanh nghiệp đạt được điểm hòa vốn.  (g – a)xh = b  xh = ( sản lượng hòa vốn = Chi phí bất biến Số dư đảm phí đơn vị ) + Tại sản lượng x1 > xh  lợi nhuận xnP1 = (g – a) x1 – b + Tại sản lượng x2 > x1 > xh  lợi nhuận xnP2 = (g – a)x2 – b Như vậy khi sản lượng tăng 1 lượng là:  Lợi nhuận tăng 1 lượng là: = P2 – P1  Vậy: = x2 – x1 = (g – a) (x2 – x1) = (g – a) (x2 – x1) Kết luận: Thông qua khái niệm số dư đảm phí ta được mối quan hệ giữa sản lượng và lợi nhuận. Nếu sản lượng tăng 1 lượng thì lợi nhuận tăng lên 1 lượng bằng sản lượng tăng lên nhân cho số dư đảm phí đơn vị. Tuy nhiên nó có những nhược điểm sau: 11 + Không giúp người quản lý có cái nhìn tổng quát toàn bộ xí nghiệp, nếu xí nghiệp sản xuất kinh doanh nhiều loại sản phẩm, bởi vì sản lượng của từng sản phẩm không thể tổng hợp ở toàn xí nghiệp. + Làm cho người quản lý dễ nhầm lẫn trong việc ra quyết định, bởi vì tưởng rằng tăng doanh thu của những sản phẩm có số dư đảm phí lớn thì lợi nhuận tăng lên, nhưng điều này có khi hoàn toàn ngược lại. Để khắc phục những nhược điểm của số dư đảm phí, ta kết hợp sử dụng khái niệm tỷ lệ số dư đảm phí. 2.1.6.2 Tỷ lệ số dư đảm phí ( tỷ lệ SDĐP) Tỷ lệ số dư đảm phí là tỷ lệ phần trăm của số dư đảm phí tính trên doanh thu. Chỉ tiêu này có thể tính cho tất cả các loại sản phẩm, một loại sản phẩm (cũng bằng một đơn vị sản phẩm). - Tỷ lệ số dư đảm phí đơn vị = x 100% Từ những dữ kiện nêu trong báo cáo thu nhập ở phần trên, ta có: + Tại sản lượng x1  Doanh thu: gx1  Lợi nhuận P1 = (g – a)x1 – b + Tại sản lượng x2 > x1  Doanh thu: gx2  Lợi nhuận P2 = (g – a)x2 – b Như vậy khi doanh thu tăng 1 lượng gx2 – gx1  Lợi nhuận tăng 1 lượng là: = P2 – P1 = (g – a) (x2 – x1) = (x2 – x1)g Vậy: = (x2 – x1)g Kết luận: Nếu doanh thu tăng 1 lượng thì lợi nhuận tăng 1 lượng bằng doanh thu tăng lên nhân cho tỷ lệ số dư đảm phí. Hệ quả: Nếu tăng cùng 1 lượng doanh thu ở tất cả những sản phẩm, những lĩnh vực, những bộ phận, những xí nghiệp v.v… thì những xí nghiệp nào, những bộ phận nào có tỷ lệ số dư đảm phí lớn thì lợi nhuận tăng lên càng nhiều. 2.1.6.3 Kết cấu chi phí 12 Kết cấu chi phí là một chỉ tiêu thể hiện tỷ trọng từng loại chi phí (biến phí, định phí) trong tổng chi phí. Kết cấu chi phí vừa thể hiện vị trí từng bộ phận chi phí của doanh nghiêp, vừa là kết quả của một quá trình đầu tư và sử dụng ngắn hạn, dài hạn về cơ sở vật chất, trình độ quản lý tại doanh nghiệp. Mỗi kết cấu chi phí cũng thường tồn tại những quan hệ biến đổi lợi nhuận khác nhau khi thay đổi doanh thu và mỗi doanh nghiệp thường chỉ tồn tại một kết cấu chi phí thích hợp với quy mô, đặc điểm, yêu cầu quản lý trong từng thời kì. Những xí nghiệp có chi phí bất biến chiếm tỉ trọng lớn thì khả biến chiếm tỉ trọng nhỏ  tỷ lệ số dư đảm phí lớn, nếu tăng, giảm doanh thu thì lợi nhuận tăng, giảm nhiều hơn. Những xí nghiệp có chi phí bất biến chiếm tỉ trọng lớn thường là những xí nghiệp có mức đầu tư lớn, vì vậy nếu gặp thuận lợi tốc độ phát triển nhanh, ngược lai nếu gặp rủi ro doanh thu giảm thì lợi nhuận giảm nhanh, hoặc sản phẩm không tiêu thụ được, thì sự phá sản diễn ra nhanh chóng. Những xí nghiệp có chi phí bất biến chiếm tỉ trọng nhỏ  khả biến chiếm tỉ trọng lớn, vì vậy tỷ lệ số dư đảm phí nhỏ, nếu tăng giảm doanh thu thì lợi nhuận tăng, giảm ít hơn. Những xí nghiệp có chi phí bất biến chiếm tỉ trọng nhỏ là những xí nghiệp có mức đầu tư thấp vì vậy tốc độ phát triển chậm, nhưng nếu gặp rủi ro, lượng tiêu thụ giảm hoặc sản phẩm không tiêu thụ được thì sự thiệt hại sẽ thấp hơn. Qua quá trình phân tích về kết cấu chi phí ở các xí nghiệp chứng minh một kết luận cơ bản là không có một kết cấu chi phí nào tối ưu cho tất cả các doanh nghiệp mà điều cần quan tâm của nhà quản trị là phải biết kết hợp những tiềm lực kinh tế, tình hình kinh tế để lựa chọn và xây dựng một kết cấu chi phí thích hợp, linh hoạt theo từng thời kì. 2.1.6.4 Đòn bẩy kinh doanh Đòn bẩy kinh doanh theo nghĩa thông thường là một công cụ dùng để di chuyển một vật thể, vật cản về vị trí mong muốn. Công dụng cơ bản của đòn bẩy là chỉ ra phương pháp sử dụng một lực hạn chế để di chuyển những vật thể có lực tác động lớn. Đòn bẩy kinh doanh cũng chính là một công cụ chỉ ra cách thức sử dụng biến phí, định phí để tác động đến doanh thu nhằm thay đổi lợi nhuận. Độ lớn đòn bẩy kinh doanh càng lớn có nghĩa là những tác động của các nguồn lực tạo ra lợi nhuận lớn hơn. Độ lớn đòn bẩy kinh doanh của một sản phẩm, bộ phận, doanh nghiệp ở một thời điểm nhất định có mức chi phí, doanh thu, lợi nhuận nhất định được tính toán theo công thức sau: 13 Độ lớn đòn bẩy kinh doanh = doanh thu doanh thu = iến phí iến phí định phí số dư đảm phí lợi nhuận Độ lớn của đòn bầy kinh doanh là một công cụ đo lường ở mức doanh thu nhất định, khi có 1% thay đổi về doanh thu thì sẽ ảnh hưởng đến lợi nhuận. Khái niệm đòn bẩy kinh doanh cung cấp cho nhà quản trị doanh nghiệp một cung cụ để dự kiến lợi nhuận. Nếu doanh thu tăng lên và doanh thu đã vượt quá điểm hòa vốn thì chỉ cần tăng một tỷ lệ nhỏ về doanh thu có thể dự kiến tăng lên một tỷ lệ lớn hơn về lợi nhuận. Quan sát công thức tính độ lớn đòn bẩy kinh doanh: - Độ lớn đòn bẩy kinh doanh chỉ xuất hiện khi số dư đảm phí lớn hơn 0 và lớn hơn định phí để đảm bảo có lợi nhuận. - Khi số dư đảm phí lớn, định phí lớn thì độ lớn đòn bẩy kinh doanh sẽ lớn và ngược lại. - Những sản phẩm, bộ phận, doanh nghiệp có kết cấu tỉ lệ định phí lớn hơn biến phí thường có độ lớn đòn bẩy kinh doanh lớn hơn. 2.1.7 Phân tích điểm hòa vốn 2.1.7.1 Khái niệm Điểm hòa vốn là điểm mà tại đó mức doanh thu đủ trang trải mọi phí tổn là điểm khởi đầu để quyết định quy mô sản xuất, tiêu thụ, quy mô vốn đầu tư cho sản xuất kinh doanh để đạt được mức lãi mong muốn phù hợp với điều kiện kinh doanh hiện hành cũng như đầu tư mới hoặc đầu tư bổ sung. Điểm hòa vốn theo khái niệm trên, là điểm mà tại đó doanh thu vừa đủ bù đắp tổng chi phí, nghĩa là lãi thuần (LT) bằng 0 (không lời, không lỗ). Nói cách khác, tại điểm hòa vốn số dư đảm phí (SDĐP) = định phí (ĐP). Phân tích điểm hòa vốn giúp nhà quản trị xem xét quá trình kinh doanh một cách chủ động và tích cực, xác định rõ ràng vào lúc nào trong kỳ kinh doanh, hay ở mức sản xuất và tiêu thụ bao nhiêu thì đạt hòa vốn. 2.1.7.2 Phương pháp xác định điểm hòa vốn Xác định điểm hòa vốn có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động sản xuất kinh doanh trong cơ chế thị trường cạnh tranh. Xác định đúng điểm hòa vốn sẽ 14 là căn cứ để các nhà quản trị doanh nghiệp đề ra các quyết định kinh doanh như chọn phương án sản xuất, xác định đơn giá tiêu thụ, tính toán các khoản chi phí kinh doanh cần thiết để đạt được lợi nhuận mong muốn. - Sản lượng hòa vốn Xét về mặt toán học, điểm hòa vốn là giao điểm của đường biểu diễn doanh thu với đường biểu diễn tổng chi phí. Vậy sản lượng tại điểm hòa vốn chính là ẩn số của 2 phương trình biểu diễn hai đường đó. Phương trình biểu diễn doanh thu có dạng: Y1 = gx Phương trình biểu diễn tổng chi phí có dạng: Y2 = b + ax Tại điểm hòa vốn thì Y1 = Y2  gx = b + ax (1) Với : x: sản lượng g: giá bán b: định phí a: biến phí đơn vị Giải phương trình (1) để tìm x, ta có: b x= g-a Định phí = Số dư đảm phí trên đơn vị sản phẩm Nếu ký hiệu số dư đảm phí trên đơn vị sản phẩm là c thì x = Định phí Sản lượng hòa vốn = Số dư đảm phí trên đơn vị sản phẩm = 𝑏 𝑐 - Doanh thu hòa vốn Doanh thu hòa vốn là doanh thu của mức tiêu thụ hòa vốn. Vậy doanh thu hòa vốn là tích của sản lượng hòa vốn với đơn giá bán. Phương trình biểu diễn doanh thu có dạng: Y1 = gx Tại điểm hòa vốn x = nên 15 Định phí Yhv = g . = = Tỷ lệ số dư đảm phí trong đơn giá bán Vậy: Định phí Doanh thu hòa vốn = Tỷ lệ số dư đảm phí trong đơn giá bán 2.1.7.3 Đồ thị điểm hòa vốn Mối quan hệ chi phí – khối lượng – lợi nhuận (gọi tắt là CVP) được biểu diễn theo hai hình thức đồ thị. Hình thức thứ nhất gồm các đồ thị biểu diễn toàn bộ mối quan hệ CVP và làm nổi bật điểm hòa vốn trên hình, được gọi là đồ thị hòa vốn. Hình thứ hai gồm các đồ thị chủ yếu chú trọng làm nổi bật sự biến động của lợi nhuận khi mức độ thay đổi, được gọi là đồ thị lợi nhuận. - Đồ thị hòa vốn Để vẽ đồ thị điểm hòa vốn ta có các đường: - Đường doanh thu : y1 = gx - Đường chi phí: y2 = ax + b - Đường định phí: yđp = b - Trục hoành Ox: phản ánh mức độ hoạt động (sản lượng) - Trục tung Oy: phản ánh chi phí Đồ thị hòa vốn dạng tổng quát như sau: y1 = gx y Điểm hòa vốn y2 = ax + b yhv yđp = b b 0 x (mức hoạt động) Hình 2.8 Đồ thị hòa vốn 16 Các nhân tố ảnh hƣởng đến điểm hòa vốn Tổng định phí: Trong giới hạn khả năng kinh doanh cho phép, tổng định phí có thể thay đổi không phải do đầu tư thêm thiết bị, máy móc, phương tiện kinh doanh mà do các nguyên nhân khác (tỷ lệ và phương pháp tính khấu hao, thay đổi đơn giá thuê phương tiện kinh doanh, chi phí quản lý nhân viên). Tổng định phí có quan hệ cùng chiều với sản lượng hòa vốn, nghĩa là trong điều kiện các nhân tố khác không thay đổi, nếu tổng định phí tăng thì để hòa vốn, doanh nghiệp cần sản xuất và tiêu thụ một sản lượng lớn hơn kỳ gốc và ngược lại. Giá bán: Trong điều kiện các nhân tố khác không thay đổi, giá bán có quan hệ ngược chiều với sản lượng hòa vốn, nếu giá bán tăng thì doanh nghiệp cần sản xuất và tiêu thụ một sản lượng ít hơn trước là đã hòa vốn; ngược lại, nếu giá bán giảm, để hòa vốn doanh nghiệp cần sản xuất và tiêu thụ một sản lượng lớn hơn trước. Biến phí: Biến phí đơn vị có thể thay đổi do yêu cầu nâng cao chất lượng sản phẩm, mẫu mã, bao bì do đơn giá tiền lương, đơn giá nguyên vật liệu thay đổi… nếu biến phí có xu hướng tăng thì doanh nghiệp phải tăng thêm sản lượng sản xuất và tiêu thụ so với trước mới hoàn vốn. Vì thế, lợi nhuận sẽ giảm. Ngược lại, khi biến phí giảm, doanh nghiệp chỉ cần sản xuất và tiêu thụ một sản lượng ít hơn đã hòa vốn và lợi nhuận kinh doanh trong kỳ sẽ tăng. Công suất hoạt động: Ngoài việc xác định sản xuất và tiêu thụ để đạt được mức lãi mong muốn, các nhà quản lý còn muốn biết được cần phải huy động bao nhiêu công suất của doanh nghiệp để hòa vốn, phần công suất còn lại là cơ sở tạo ra lợi nhuận. Nói cách khác, sau khi đạt sản lượng hòa vốn, khoảng cách an toàn về công suất còn lại là bao nhiêu. Phần công suất an toàn để tạo ra lợi nhuận được tính bằng cách lấy tổng công suất thiết kế trừ phần công suất cần thiết để đạt sản lượng hòa vốn.  Đồ thị lợi nhuận Một loại khác của đồ thị CVP được gọi là đồ thị lợi nhuận. Nó nhấn mạnh một cách trực tiếp đến sự thay đổi của lợi nhuận khi khối lượng thay đổi. Nó có thuận tiện là dễ vẽ, dù vậy bất lợi là không chỉ ra một cách rõ ràng các chi phí đã bị ảnh hưởng như thế nào khi doanh số biến động. Đồ thị phản ánh mối quan hệ giữa sản lượng và lợi nhuận, không phản ánh được mối quan hệ giữa chi phí và sản lượng. Đồ thị lợi nhuận có dạng tổng quát như sau: 17 y Đường lợi nhuận Điểm hòa vốn x Nguồn: Nguyễn Thị Thúy An (2012). Giáo trình kế toán quản trị - phần 1 Hình 2.9 Đồ thị lợi nhuận 2.1.7.4 Các thước đo tiêu chuẩn hòa vốn * Thời gian hòa vốn Thời gian hòa vốn là số ngày cần thiết để đạt được doanh thu hòa vốn trong một kỳ kinh doanh, thường là một năm. Thời gian hòa vốn = Doanh thu (dự kiến) hòa vốn Doanh thu bình quân 1 ngày Trong đó: Doanh thu (dự kiến) trong kỳ Doanh thu bình quân 1 ngày = 360 ngày Nhà quản trị phải biết rõ rằng phải mất bao lâu để một dự án đầu tư cụ thể có thể thu hồi lại vốn, từ đó đưa ra giải pháp quay vòng vốn nhanh để tiết kiệm chi phí, thời gian đầu tư. * Tỷ lệ hòa vốn Tỷ lệ hòa vốn là tỷ lệ giữa khối lượng sản phẩm hòa vốn so với tổng sản lượng tiêu thụ hoặc giữa doanh thu hòa vốn với tổng doanh thu đạt được trong kỳ kinh doanh (giả định giá bán không đổi). 18