Tài liệu Phân tích hiệu quả sản xuất dưa hấu của xã hàm ninh, huyện quảng ninh, tỉnh quảng bình

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN -----  ----- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU CỦA XÃ HÀM NINH, HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH Sinh viên thực hiện: Hà Kim Cúc Lớp: K43AKTNN Niên khóa: 2009 - 2013 Giáo viên hướng dẫn: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My Huế, tháng 5 năm 2013 ii LỜI CẢM ƠN Qua 4 năm học ở Trường Đại học Kinh tế Huế tôi đã tiếp thu và tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu và bổ ích cho bản thân để có được hành trang vững chắc sau khi ra trường xin việc làm. Tất cả là nhờ sự dạy dỗ tận tình, truyền đạt những kiến thức bổ ích không chỉ trên lý thuyết mà còn về kinh nghiệm thực tiễn từ Quý thầy cô trong trường và nhất là từ Quý thầy cô trong Khoa Kinh tế và phát triển. Tôi xin cảm ơn tất cả Quý thầy cô đã nhiệt tình hướng dẫn sinh viên trong suốt quá trình thực tập tại trường. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My và các Quý thầy cô Khoa Kinh tế và phát triển đã tạo điều kiện thuận lợi, hướng dẫn nhiệt tình cho tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả các cô, chú, anh, chị ở UBND xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình đã giúp đỡ nhiệt tình, cung cấp số liệu đầy đủ cho tôi trong quá trình nghiên cứu tại địa phương. Sau cùng, tôi xin chúc Quý thầy cô, các cô, chú, anh, chị tại địa bàn xã dồi dào sức khỏe. Huế, ngày 06 tháng 5 năm 2013. Sinh viên thực hiện Hà Kim Cúc i Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................i MỤC MỤC .....................................................................................................................ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU..................................................v DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ ....................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU................................................................................vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .........................................................................................vii DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC .....................................................................................ix ĐƠN VỊ QUY ĐỔI ........................................................................................................x PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ.................................................................................................1 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI..............................................................................................1 II. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI..........................................................................................2 III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU .................................................................................2 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................................................................2 V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU .........................................................................................3 1. Phạm vi không gian ....................................................................................................3 2. Phạm vi thời gian........................................................................................................3 PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..............................................4 CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐÊ NGHIÊN CỨU........................................4 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN....................................................................................................4 1.1.1. Lý luận cơ bản về hiệu quả kinh tế........................................................................4 1.1.1.1. Khái niệm về hiệu quả kinh tế ............................................................................4 1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế .............................................................................5 1.1.2. Một số phương pháp xác định hiệu quả kinh tế ....................................................6 1.1.3. Đặc điểm và giá trị của cây dưa hấu .....................................................................6 1.1.3.1. Đặc điểm của cây dưa hấu ..................................................................................6 1.1.3.2. Vị trí, giá trị của cây dưa hấu............................................................................13 SVTH: Hà Kim Cúc ii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My 1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế ........................................................15 1.1.4.1. Yếu tố về điều kiện tự nhiên .............................................................................15 1.1.4.2. Yếu tố về kinh tế - xã hội..................................................................................16 1.1.5. Chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất ...................................................17 1.1.5.1. Chỉ tiêu đánh giá kết quả...................................................................................17 1.1.5.2. Chỉ tiêu đánh giá hiệu quả kinh tế ....................................................................18 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN ..............................................................................................18 1.2.1. Tình hình sản xuất dưa hấu trên thế giới, trong nước và địa bàn tỉnh Quảng Bình ......18 1.2.1.1. Tình hình sản xuất dưa hấu trên thế giới ..........................................................18 1.2.2. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu .......................................................................20 1.2.2.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên và nhân lực ......................................................20 1.2.2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ........................................................................................20 1.2.2.1.2. Tài nguyên...................................................................................................21 1.2.2.2. Điều kiện kinh tế - xã hội..................................................................................25 1.2.2.2.1. Tình hình dân số và lao động .......................................................................25 1.2.2.2.2. Cơ sở hạ tầng .................................................................................................26 1.2.2.2.3. Thực trạng kinh tế và tổ chức sản xuất..........................................................27 1.2.2.2.4. Văn hóa - xã hội - môi trường .......................................................................29 1.2.2.2.6. An ninh quốc phòng ......................................................................................31 1.2.2.3. Đánh giá tiềm năng của xã................................................................................31 CHƯƠNG II. KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU CỦA CÁC HỘ NÔNG DÂN Ở XÃ HÀM NINH, HUYỆN QUẢNG NINH, TỈNH QUẢNG BÌNH. ............................................................................................... 33 2.1. Tình hình chung về sản xuất dưa hấu của xã Hàm Ninh .......................................33 2.2. Năng lực sản xuất của các hộ được điều tra...........................................................35 2.2.1. Tình hình dân số, lao động, diện tích canh tác của các hộ ..................................35 2.2.2. Tình hình trang bị vật chất, kỹ thuật phục vụ sản xuất của các hộ được điều tra..........36 2.2.3. Tình hình sử dụng giống dưa hấu của các hộ được điều tra................................39 2.3. Kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu tại xã Hàm Ninh ........................................40 2.3.1. Kết quả sản xuất ..................................................................................................40 SVTH: Hà Kim Cúc iii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My 2.3.1.1. Chi phí sản xuất và kết cấu chi phí sản xuất .....................................................40 4.2.2.2. Các chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất dưa hấu ...............................................45 4.2.3. Hiệu quả sản xuất dưa hấu...................................................................................47 4.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu............................49 4.2.4.2. Ảnh hưởng của quy mô ruộng đất.....................................................................49 4.2.4.3. Ảnh hưởng của chi phí trung gian.....................................................................51 4.2.4.4. Ảnh hưởng của doanh thu .................................................................................52 4.2.4.5. Ảnh hưởng của thời tiết ....................................................................................54 4.2.4.6. Ảnh hưởng của các yếu tố đầu vào đến sản lượng dưa hấu của các hộ nông dân.........54 4.3. Tình hình tiêu thụ dưa hấu của các hộ nông dân được điều tra .............................57 CHƯƠNG III. MỘT SỐ ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT DƯA HẤU CỦA XÃ HÀM NINH ...................................60 3.1. Thuận lợi, khó khăn trong việc sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã..........................60 3.1. Định hướng việc phát triển dưa hấu trên địa bàn xã ..............................................61 3.2. Giải pháp phát triển sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã ...........................................61 3.2.1. Giải pháp đối với địa bàn xã................................................................................61 3.2.2. Giải pháp của cơ quan nhà nước .........................................................................62 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................65 I. KẾT LUẬN ..............................................................................................................65 II. KIẾN NGHỊ..............................................................................................................66 1. Với cơ quan nhà nước...............................................................................................66 2. Với chính quyền địa phương ....................................................................................66 3. Với các hộ sản xuất...................................................................................................66 TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................67 PHỤ LỤC .....................................................................................................................68 SVTH: Hà Kim Cúc iv Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU KT - XH Kinh tế - xã hội TLSX Tư liệu sản xuất KHKT Khoa học kỹ thuật TSCĐ Tài sản cố định UBND Ủy ban nhân dân TTCN Tiểu thủ công nghiệp ANCT - TTATXH An ninh chính trị - trật tự an toàn xã hội NVQS Nghĩa vụ quân sự ANTT - TTATXH An ninh trật tự - trật tự an toàn xã hội BVTV Bảo vệ thực vật ĐVT Đơn vị tính BQC Bình quân chung LĐ Lao động NN Nông nghiệp DTCT Diện tích canh tác BQ Bình quân SL Sản lượng LNKT Lợi nhuận kinh tế CPTC Chi phí tài chính GO Giá trị sản xuất VA Giá trị gia tăng IC Chi phí trung gian MI Thu nhập hỗn hợp SVTH: Hà Kim Cúc v Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Sơ đồ 1: Chuỗi cung trong sản xuất dưa hấu của xã Hàm Ninh. .................................58 SVTH: Hà Kim Cúc vi Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: Tình hình sử dụng đất đai của xã hàm Ninh năm 2012 ...................................22 Bảng 2: Tình hình dân số, lao động của xã Hàm Ninh trong giai đoạn 2011 - 2012....................25 Bảng 3: Quy mô sản xuất dưa hấu của xã Hàm Ninh qua 2 năm (2011 - 2012) .................33 Bảng 4: Diện tích (ha) một số cây trồng hàng năm ở xã Hàm Ninh qua 2 năm 2011 - 2012 ......34 Bảng 4: Tình hình đất đai, lao động của các hộ được điều tra ......................................35 Bảng 5: Tình hình trang bị vật chất - kỹ thuật của các nông hộ....................................38 Bảng 6: Tình hình sử dụng các loại giống dưa hấu của các hộ nông dân được điều tra .............39 Bảng 7: Chi phí sản xuất và kết cấu chi phí sản xuất của các hộ điều tra.....................42 Bảng 8: Một số chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất dưa hấu của các hộ điều tra .................46 Bảng 9: Hiệu quả sản xuất dưa hấu của các hộ điều tra ................................................48 Bảng 10: Ảnh hưởng của diện tích đất đai đến hiệu quả sản xuất dưa hấu...................49 Bảng 11: Ảnh hưởng của chi phí trung gian đến kết quả và hiệu quả sảnxuất dưa hấu..............51 Bảng 12: Doanh thu, sản lượng, giá bán của dưa hấu qua các năm ..............................52 Bảng 13: Kết quả hàm hồi quy ......................................................................................55 SVTH: Hà Kim Cúc vii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My TÓM TẮT NGHIÊN CỨU  Mục đích nghiên cứu của đề tài - Hệ thống hóa được cơ sở lý luận và vấn đề nghiên cứu trong đề tài. - Tìm hiểu khả năng sản xuất của các hộ nông dân trồng dưa hấu ở xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. - Đánh giá đúng thực trạng và tiềm năng hoạt động sản xuất dưa hấu để từ đó phân tích được hiệu quả sản xuất dưa hấu của các hộ nông dân trong địa bàn xã. - Đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả sản xuất dưa hấu địa bàn xã.  Dữ liệu phục vụ nghiên cứu - Số liệu thô từ UBND xã Hàm Ninh. - Quá trình điều tra phỏng vấn các hộ nông dân. - Một số trang web  Phương pháp được sử dụng trong nghiên cứu - Phương pháp điều tra, thu thập số liệu - Phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu - Phương pháp phân tổ thống kê - Phương pháp chuyên gia chuyên khảo - Phương pháp hồi quy ước lượng  Các kết quả mà nghiên cứu đạt được - Đánh giá được thực trạng sản xuất, kết quả và hiệu quả sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã. - Đánh giá thuận lợi và hạn chế trong việc phát triển sản xuất. - Sản xuất dưa hấu mang lại thu nhập cao cho người dân, giải quyết công ăn việc làm cho nhiều nông dân, cung cấp nguồn thực phẩm bổ ích cho con người tại địa bàn xã và nhiều vùng khác. SVTH: Hà Kim Cúc viii Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1:SỐ LIỆU HỒI QUY HÀM SẢN XUẤT ................................................68 PHỤ LỤC 2:KẾT QUẢ CHẠY HÀM SẢN XUẤT TRÊN PHẦN MỀM SPSS.........71 SVTH: Hà Kim Cúc ix Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My ĐƠN VỊ QUY ĐỔI SVTH: Hà Kim Cúc 1 sào 500m2 1 ha 10.000 m2 1 tấn 1000 kg x Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ I.LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Việt Nam là một nước nông nghiệp chủ yếu tập trung ở vùng nông thôn. Dân số sống ở nông thôn khá đông nên nông nghiệp giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế nước ta.Người dân nông thôn chủ yếu sống bằng nghề nông và xuất nông nghiệp là kế sinh nhai của đại bộ phận dân cư. Nông nghiệp được xác định là mặt trận kinh tế hàng đầu của đất nước vì nó cung cấp một lượng nguồn thức ăn cho đại bộ phận dân cư cả nước và là nguồn thu ngoại tệ lớn từ nông sản xuất khẩu. Vì vậy nền nông nghiệp luôn được quan tâm phát triển một cách sâu rộng và có những bước tiến khá mạnh mẽ. Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng nền nông nghiệp nước ta đang dần phát triển theo hướng tích cực. Để giữ vững được điều đó thì Đảng và Nhà nước ta phải không ngừng đưa ra những phương hướng và giải pháp phù hợp để phát triển nông nghiệp theo hướng ngày càng hợp lý và hoàn thiện. Hàm Ninh là một xã có nền kinh tế còn kém phát triển, người dân đại bộ phận sống bằng nghề nông với ngành nông nghiệp lúa nước là chủ yếu. Ngoài ra còn phát triển các loại rau màu như khoai lang, sắn, ngô, đậu lạc,… Người dân cần cù lao động, không ngừng học hỏi, trao đổi kinh nghiệm sản xuất nông nghiệp với nhau. Trong những năm gần đây người dân ở đây có đưa vào thử nghiệm giống dưa hấu do tìm hiểu và biết được loại cây đó khá phù hợp với điều kiện đất đai khí hậu ở đây. Lúc đầu đưa vào thử nghiệm thì người ta chỉ trồng một vụ Hè Thu, nhưng sau khi thấy hiệu quả sản xuất dưa hấu khá cao nên đã dần tiến hành tăng vụ Xuân Hè trên địa bàn toàn xã. Đa số diện tích đất ở đây bị bỏ hoang sau khi trồng lúa xong, vì vậy mà người dân ở đây đã biết tận dụng lợi thế của mình vào việc sản xuất dưa hấu. Các loại rau màu khác không đưa lại hiệu quả cao cũng dần bị thay thế bởi loại cây trồng này. Trong khi tiến hành gieo trồng thử nghiệm cây dưa hấu người dân gặp không ít khó khăn. Ban đầu do người nông dân chưa có kinh nghiệm nên việc trồng dưa hấu không mang lại hiệu quả cao, chi phí đầu tư ban đầu lại tốn kém nên khó mở rộng thêm quy mô sản xuất. Hơn nữa người dân đã quen thuộc với việc sản xuất nông nghiệp truyền thống là lúa nước và các loại cây rau màu khác như khoai lang, ngô, SVTH: Hà Kim Cúc 1 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My lạc,… nên chưa thể thay đổi và thích nghi ngay với một loại cây trồng mới. Việc sản xuất dưa hấu ở địa bàn xã Hàm Ninh cũng gặp trở ngại về thời tiết như thường có mưa lớn trong giai đoạn thu hoạch làm dưa ngập úng và thối quả. Nguyên nhân là do bà con nông dân ban đầu còn thiếu kỹ thuật, sau khi trồng được vài vụ họ đã quen dần với điều kiện đó để biết cách chuyển dịch mùa vụ cho thích hợp. Vì vậy mà hiện nay việc sản xuất dưa hấu ở xã Hàm Ninh đang ngày càng phát triển hơn. Do đó, để phát huy điểm mạnh, khắc phục điểm yếu cũng như phân tích được một cách khách quan hiệu quả của dưa hấu mang lại cho người dân địa phương, tôi đã lựa chọn đề tài: “Phân tích hiệu quả sản xuất dưa hấu của xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình.” II. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI - Hệ thống hóa được cơ sở lý luận và vấn đề nghiên cứu trong đề tài. - Tìm hiểu và biết được khả năng sản xuất của các hộ nông dân trồng dưa hấu ở xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. - Đánh giá đúng thực trạng và tiềm năng để từ đó phân tích được hiệu quả sản xuất dưa hấu của các hộ nông dân trong địa bàn xã. - Đưa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả sản xuất dưa hấu địa bàn xã. III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Các hộ sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Phương pháp điều tra, thu thập số liệu + Thu thập số liệu thứ cấp: gồm các báo cáo kinh tế - xã hội của xã Hàm Ninh và các tài liệu có liên quan. + Thu thập số liệu sơ cấp: thông qua điều tra, phỏng vấn trực tiếp 60 hộ sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã, ngẫu nhiên. Các hộ điều tra thuộc 4 thôn Trường Niên, Trần Xá, Quyết Tiến, Hàm Hòa. - Phương pháp tổng hợp, phân tích số liệu: Dựa trên số liệu đã thu thập được để tiến hành tổng hợp và phân tích. - Phương pháp phân tổ thống kê SVTH: Hà Kim Cúc 2 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My -Phương pháp chuyên gia chuyên khảo: Tham khảo ý kiến của cán bộ xã, trưởng thôn, cán bộ khuyến nông ở địa phương, những người cung cấp vật tư, thu mua dưa hấu lớn nhỏ trong của vùng, và đặc biệt là tham khảo ý kiến của các hộ nông dân có kinh nghiệm sản xuất tại địa phương. -Phương pháp hồi quy ước lượng: Dùng mô hình hàm sản xuất Cobb - Douglas để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến năng suất dưa hấu. V. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1. Phạm vi không gian Các hộ nông dân sản xuất dưa hấu trên địa bàn xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình. 2. Phạm vi thời gian Phân tích thực trạng sản xuất dưa hấu của các hộ nông dân tại xã Hàm Ninh, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình trong năm 2012 và địa bàn xã Hàm Ninh giai đoạn 2011 - 2012. SVTH: Hà Kim Cúc 3 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐÊ NGHIÊN CỨU 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1.1. Lý luận cơ bản về hiệu quả kinh tế 1.1.1.1. Khái niệm về hiệu quả kinh tế Khi tiến hành sản xuất kinh doanh, hiệu quả kinh tế luôn là mối quan tâm của người sản xuất. Nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh không chỉ là mối quan tâm của các nhà sản xuất kinh doanh, các doanh nghiệp mà còn của toàn xã hội. Hiệu quả kinh tế là thước đo chất lượng của các hoạt động sản xuất kinh doanh, phản ánh trình độ tổ chức, trình độ quản lý trong sản xuất kinh doanh cũng như sử dụng các nguồn nhân lực và là vấn đề sống còn đối với tất cả các doanh nghiệp. Vì vậy, ngày nay nếu muốn tồn tại các doanh nghiệp phải đặt ra cho mình một chỉ tiêu là sản xuất đạt hiệu quả kinh tế, các doanh nghiệp cần phải tối đa hóa doanh thu đồng thời tối thiểu hóa chi phí để nâng cao lợi nhuận của mình. Hiệu quả sản xuất trong nông nghiệp đã được nhiều tác giả bàn đến như Farrell (1957), Schultz (1964), Rizzo (1979) và Ellis (1993). Các học giả trên đều đi đến thống nhất là cần phân biệt rõ ba khái niệm về hiệu quả: hiệu quả kỹ thuật (Technical efficiency), hiệu quả phân bổ (Allocated efficiency) và hiệu quả kinh tế (Economic efficiency). Hiệu quả kỹ thuật là mức sản lượng tối đa có thể đạt được với mức chi phí và nguồn lực nhất định trong điều kiện có nhiều công nghệ kỹ thuật sản xuất khác nhau. Hiệu quả kỹ thuật thường được sử dụng phổ biến trong kinh tế vi mô để xem xét tình hình sử dụng nguồn lực cụ thể. Hiệu quả này được phản ánh trong mối quan hệ về hàm sản xuất. Nó liên quan đến phương tiện vật chất của sản xuất và chỉ ra rằng một đơn vị nguồn lực dùng vào sản xuất tạo ra bao nhiêu đơn vị sản phẩm. Hiệu quả kỹ thuật của việc áp dụng các nguồn lực được thể hiện thông qua mối quan hệ giữa đầu vào và đầu ra, giữa các đầu vào với nhau, giữa các sản phẩm khi nông dân ra quyết định sản xuất. Hiệu quả kỹ thuật phụ thuộc vào bản chất kỹ thuật và công nghệ áp dụng trong sản xuất nông nghiệp, kỹ năng của người sản xuất cũng như môi trường KT - XH khác mà kỹ thuật được áp dụng. SVTH: Hà Kim Cúc 4 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My Hiệu quả phân bổ là chỉ tiêu hiệu quả trong đó các yếu tố giá sản phẩm và giá đầu vào được tính để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí chi thêm về đầu vào hay nguồn lực. Thực chất của hiệu quả phân bổ là hiệu quả kỹ thuật có tính đến các yếu tố về giá trị của đầu vào và giá trị của đầu ra. Việc xác định hiệu quả phân bổ giống như việc xác định lý thuyết biên để đạt lợi nhuận tối đa, nghĩa là doanh thu biên phải bằng chi phí của yếu tố đầu vào được sử dụng ở trong việc sản xuất. Hiệu quả kinh tế thể hiện mối quan hệ so sánh giữa kết quả đạt được và chi phí đầu tư trong quá trình sản xuất kinh doanh của hộ.Đó là một phạm trù kinh tế mà chỉ được áp dụng trong trường hợp việc sản xuất đạt cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Có nghĩa là cả yếu tố về vật chất và giá trị đều được tính khi xem xét sử dụng các yếu tố đầu vào. Vì vậy để đạt một trong hai hiệu quả chỉ là điều kiện cần mà chưa đủ đảm bảo cho nông hộ có hiệu quả kinh tế. Khi so sánh kết quả đạt được sau mỗi quá trình sản xuất kinh doanh với chi phí bỏ ra ta thu được hiệu quả kinh tế. Nhưng kết quả thu được rất phong phú và đa dạng, có thể trên phương diện kinh tế, tài chính và xã hội. Do đó hình thành khái niệm hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội và hiệu quả KT - XH. Để đạt được hiệu quả kinh tế cao mỗi đơn vị sản xuất không ngừng đổi mới về công nghệ, con người, quy mô vốn. Mỗi đơn vị sản xuất tùy thuộc vào điều kiện của mình mà ra quyết định sản xuất cái gì? Bao nhiêu?Sản xuất như thế nào? Để xác định hiệu quả kinh tế cần có hai yếu tố: đầu vào là chi phí trung gian, lao động; đầu ra là số lượng, sản phẩm, giá trị sản xuất. Tóm lại, hiệu quả kinh tế là một phạm trù KT - XH phản ánh trình độ khai thác nguồn lực và trình độ sử dụng các nguồn lực trong quá trình tái sản xuất nhằm thực hiện được yêu cầu đặt ra của thực tiễn sản xuất. 1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế Bản chất là nâng cao năng suất lao động và tiết kiệm lao động xã hội. Đây là hai mặt của vấn đề kinh tế nhưng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, gắn liền với quy luật tương ứng của nền KT - XH, là quy luật tăng năng suất lao động và tiết kiệm thời gian. Yêu cầu của việc nâng cao hiệu quả kinh tế là đạt kết quả tối đa với chi phí nhất định hoặc đạt kết quả nhất định với chi phí tối thiểu. SVTH: Hà Kim Cúc 5 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My 1.1.2. Một số phương pháp xác định hiệu quả kinh tế - Phương pháp 1: Hiệu quả kinh tế được xác định bằng tỷ số giữa kết quả thu được với chi phí bỏ ra H = Q/C Trong đó: H là hiệu quả kinh tế Q là kết quả thu được C là chi phí bỏ ra Phương pháp này xác định rõ việc sử dụng hiệu quả các nguồn lực của quá trình kinh doanh, một đơn vị nguồn lực đã sử dụng đem lại bao nhiêu kết quả. Trên cơ sở đó người ta đánh giá hiệu quả kinh tế giữa các đơn vị sản xuất với nhau, giữa các ngành sản phẩm khác nhau và qua các thời kỳ khác nhau. - Phương pháp 2: xác định hiệu quả kinh tế bằng tỷ số giữa kết quả tăng thêm với chi phí tăng thêm để đạt được kết quả tăng thêm đó. H = ∆Q/∆C Trong đó: H: là hiệu quả kinh tế ∆Q: là kết quả tăng thêm ∆C: là chi phí tăng thêm Phương pháp này giúp ta xác định được hiệu quả của một đồng chi phí đầu tư thêm mang lại là bao nhiêu. Trên cơ sở đó xác định được hiệu quả trong quá trình đầu tư thâm canh xác định được khối lượng tối đa hóa lợi nhuận. Tuy nhiên khi sử dụng 2 phương pháp trên không thấy rõ được quy mô của hiệu quả là bao nhiêu. Do đó, khi xác định hiệu quả kinh tế người ta thường dùng thêm chỉ tiêu lợi nhuận hay thu nhập. Sử dụng tổng hợp các chỉ tiêu trên để đánh giá đúng hiệu quả kinh tế và đảm bảo ý nghĩa cho các con số. - Ngoài ra còn sử dụng mô hình hàm sản xuất Cobb - Douglas để phân tích ảnh hưởng của các yếu tố sản xuất đến năng suất của dưa hấu trên phần mềm SPSS. 1.1.3. Đặc điểm và giá trị của cây dưa hấu 1.1.3.1. Đặc điểm của cây dưa hấu Đặc điểm sinh học (đặc điểm thực vật) Dưa hấu là loại cây họ bầu bí (Cucurbitaceae), có tên khoa học là Citrullus lanatus (Thumb.) Manf. Dưa hấu là một loại trái cây có vỏ cứng, chứa nhiều nước, có SVTH: Hà Kim Cúc 6 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My nguồn gốc từ miền nam châu Phi và là loại cây phổ biến nhất của họ cây Bầu bí. Dưa hấu có tính hàn có thể dùng làm nước giải nhiệt trong những ngày hè nóng nực, rất đa dạng về hình thái và màu sắc. Có nhiều hình dạng khác nhau như: dạng thon dài, dạng trái oval, trái hình tròn,… Màu sắc cũng đa dạng và phong phú như màu đỏ, hồng, vàng, cam và cả trắng. Hạt dưa cũng có nhiều kích cỡ khác nhau như màu đen, màu nâu, màu trắng. - Thân cây: Dưa hấu thuộc cây hằng niên, thân thảo, mềm, có gốc cạnh, dạng bò, dài từ 2 - 6m. Thân có nhiều lông tơ màu trắng, nhiều mắc, mỗi mắt có 1 lá, 1 chồi nách và vòi bám. Chồi nách có khả năng phát triển thành nhánh như thân chính, chồi gần gốc phát triển mạnh hơn chồi gần ngọn. - Lá dưa hấu: dạng lá mầm và lá thật. Lá mầm là lá ra đầu tiên, tồn tại trong suốt quá trình sinh trưởng của cây, nuôi cây trong giai đoạn đầu, có hình oval hay hình trứng. Lá mầm là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá sự sinh trưởng của cây ở giai đoạn đầu. Lá mầm to dày, phát triển cân đối hứa hẹn cây sinh trưởng mạnh, lá nhỏ, mỏng, mọc không cân đối cây sẽ sinh trưởng yếu. Lá thật là lá đơn, mọc xen có chia thùy nhiều hay ít, sâu hay cạn tùy theo giống. - Hoa dưa hấu: Là hoa đơn tính cùng cây, màu vàng có 5 cánh dính, 5 lá đài, mọc đơn từ nách lá. Hoa cái có bầu noãn hạ, vòi nhụy ngắn, đầu nhụy có sẻ 3 thùy. Hoa đực có 3 - 5 tiểu nhị, chỉ nhị ngắn, hoa đực nhiều hơn hoa cái cứ 6 - 7 hoa đực thì có 1 hoa cái, hoa đực thường nở trước hoa cái. - Quả dưa hấu: Có nhiều dạng từ hình cầu, trứng đến bầu dục, nhỏ có nhiều lông tơ sau lớn lên lông tơ mất dần đến khi trái chín không còn. Khi trái chín vỏ cứng, trên vỏ có đóng phấn trắng, các đường gân nổi rõ, vỏ láng. Vỏ trái có nhiều màu từ xanh đậm đến đen sang xanh nhạt, vàng, có sọc hoặc có hoa vân. Ruột có nhiều màu như màu đỏ, hồng, vàng nhạt, vàng nghệ. - Hạt dưa hấu: Có nhiều màu như màu đen, nâu, xám, đỏ nâu. Trên vỏ hạt đôi khi có chấm đen hoặc có vân. Trong trái dưa chứa 200 - 900 hạt. - Rễ dưa hấu: Rễ phát triển mạnh, rễ chính ăn sâu từ 50 - 120cm, rễ phụ ăn lan rộng trên lớp đất mặt cách gốc 60 - 80cm. Nhờ bộ rễ phát triển mạnh nên chịu hạn tốt, rễ không có khả năng phục hồi nên chăm sóc tránh làm đứt rễ. SVTH: Hà Kim Cúc 7 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My Nhu cầu sinh thái (điều kiện ngoại cảnh) - Nhiệt độ: dưa hấu có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới nên chịu được nhiệt độ cao, nhiệt độ thích hợp cho cây sinh trưởng và phát triển từ 20 - 30oC, thích hợp nhất là 25 - 30oC, dưới 18oC cây sinh trưởng kém. Hạt nẩy mầm tốt ở 28 - 30oC, dưới 18oC hạt khó nẩy mầm. Thời kỳ cây con, nhiệt độ ban ngày thích hợp để cây phát triển từ 28 30oC, ban đêm là 20oC. Thời kỳ ra hoa thích hợp là 25oC, giai đoạn này thời tiết nóng quá hay khô quá ảnh hưởng đến sự thụ phấn. Thời kỳ cho trái, phát triển và chín, nhiệt độ thích hợp từ 28 - 30oC. Nhiệt độ thấp trái phát triển chậm, vỏ dầy, ruột có màu nhạt làm giảm phẩm chất và năng suất. - Ẩm độ: Dưa hấu là cây chịu hạn, không chịu úng. Điều kiện khô ráo thuận lợi cho cây phát triển tốt. Giai đoạn cây ra trái và phát triển cần nhiều nước do đó cần cung cấp đủ nước nếu thiếu nước sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của trái. Khi trái gần chín cần giảm nước để trái tích lũy nhiều đường làm tăng phẩm chất và độ ngọt của trái. Ngưng tưới nước trước khi thu hoạch 5 - 7 ngày. - Ánh sáng: là cây ưa sáng, cần nhiều ánh sáng nên trồng mật độ vừa phải không quá dày để cây tiếp nhận ánh sáng đầy đủ và sinh trưởng, phát triển tốt, đậu quả thuận lợi. Cường độ ánh sáng mạnh thúc đẩy cây trao đổi chất làm trái to, chín sớm và năng suất cao. Thiếu ánh sáng thân bò dài, cây dễ nhiễm bệnh, khó đậu trái và trái non dễ rụng, năng suất giảm. - Gió: chú ý hướng gió khi trồng dưa hấu, tùy mùa mà bố trí cây dưa bò xuôi theo chiều gió, không bố trí hướng cây bò thẳng gốc với chiều gió. - Đất trồng: từ đất thịt nhẹ đến đất sét nặng đều trồng dưa được. Nhưng thích hợp nhất là trên đất thịt nhẹ, cát pha có tầng canh tác dầy, hoặc đất phù sa ven sông, đất thoát nước tốt, pH thích hợp cho cây dưa hấu phát triển 6 - 7. - Tưới nước: mùa nắng tưới nước đầy đủ. Nếu khô hạn kéo dài thì nên tưới rảnh, tưới 1 lần/3-5ngày. Tưới thấm rãnh giúp tiết kiệm nước, không văng đất, giữ ẩm lâu, tăng hiệu quả sử dụng phân bón. - Dinh dưỡng: bón phân rất quan trọng vì nó quyết định năng suất và chất lượng trái.Ba dưỡng chất chính là N, P, K. SVTH: Hà Kim Cúc 8 Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S Nguyễn Hoàng Diễm My  Phân đạm: Giúp cây con tăng trưởng mạnh, cây lớn nhanh, nhất là thời kỳ ra hoa, sau khi thụ phấn, đậu trái, phân đạm giúp trái lớn nhanh. Thiếu đạm cây sinh trưởng kém, các đốt trên thân ngắn, lá nhỏ, trái nhỏ. Nếu bón nhiều đạm cây phát triển mạnh, sức chống chịu ngoại cảnh giảm, dễ sâu bệnh gây hại, khó đậu trái, trái non dễ rụng, trái chậm chín, trong trái tích nhiều nước, giảm phẩm chất trái, trái có vị nhạt, bảo quản khó, mau thối.  Phân lân: Rất cần thiết ở giai đoạn đầu, giúp bộ rễ phát triển mạnh, cây đâm cành mạnh, mau ra hoa, dễ đậu trái. Lân còn giúp cải thiện phẩm chất trái làm thịt trái chắc hơn. Thiếu lân bộ rễ của cây dưa kém phát triển, tốc độ sinh trưởng của cây giảm, cây cho nhánh ít, lá mỏng, năng suất trái giảm.  Phân kali: Làm cứng cây, giúp cây chống chịu tốt với điều kiện ngoại cảnh, tăng khả năng chống bệnh. Kali thúc đẩy quá trình chuyển hóa đường ở giai đoạn trái chín nên trái ngọt hơn. Giúp cải thiện phẩm chất trái như thịt trái chắc, vỏ cứng để tiện vận chuyển và bảo quản. Bón vào giai đoạn sắp thu hoạch làm tăng chất lượng trái như trái chín nhanh và màu sắc đẹp.  Các giai đoạn sinh trưởng của cây dưa hấu - Giai đoạn nẩy mầm: tính từ khi hạt dưa hút nước đến khi hạt mọc mầm mất 72 giờ. Tức là sau khi ngâm hạt giống trong nước từ 3 - 4 giờ sau đó ủ hạt giống ở nhiệt độ 28 - 30oC cho đến khi hạt nứt nanh nẩy mầm. Ở giai đoạn này gặp nhiệt độ dưới 18oC hạt không mọc mầm. - Giai đoạn cây con: Cây sinh trưởng chậm, trong 15 ngày đầu cây ra lá thật chưa chẻ thùy. Nhiệt độ thích hợp cho cây con phát triển là 20 - 28oC, nếu trời lạnh cây sinh trưởng kém có thể dẩn đến chết cây. - Giai đoạn sinh trưởng thân lá: Sau khi hạt mọc mầm đến tuần thứ 3 cây bắt đầu ngã ngọn bò, nách lá xuất hiện tua cuống, cây ra lá nhanh, sinh trưởng mạnh, chồi nách bắt đầu mọc ra. - Giai đoạn ra hoa: Khi dưa có 15 - 16 lá, hoa đực và hoa cái xuất hiện trên dây chính và nhánh, giai đoạn cây bắt đầu ra hoa, hoa đực ra trước, hoa cái ra sau. Những ban đầu thường nhỏ, hoa đực nhỏ ít phấn, hoa cái có bầu noãn nhỏ nên cần loại bỏ đợt hoa này. Khi cây đạt 16 - 18 lá, cây cho hoa cái to, bầu noãn tròn, cuống dài, dễ thụ SVTH: Hà Kim Cúc 9