Tài liệu Phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề khai thác lưới rê xa bờ tại tỉnh khánh hòa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THÁI MINH PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT VÀ KHẢ NĂNG SINH LỢI CỦA NGHỀ KHAI THÁC LƢỚI RÊ XA BỜ TẠI TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA – 2017 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THÁI MINH PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ KỸ THUẬT VÀ KHẢ NĂNG SINH LỢI CỦA NGHỀ KHAI THÁC LƢỚI RÊ XA BỜ TẠI TỈNH KHÁNH HÒA LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 414/QĐ- ĐHNT ngày 26/5/2016 Quyết định thành lập hội đồng: 775/QĐ-ĐHNT ngày 21/8/2017 Ngày bảo vệ: 5/9/2017 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. LÊ KIM LONG CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG: TS. QUÁCH THỊ KHÁNH NGỌC KHOA SAU ĐẠI HỌC KHÁNH HÒA - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan mọi kết quả của đề tài: “Phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề khai thác lƣới rê xa bờ tại tỉnh Khánh Hòa” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi và chƣa từng đƣợc công bố trong bất cứ công trình khoa học nào khác cho tới thời điểm này. Khánh Hòa, tháng 08 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thái Minh iii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian thực hiện đề tài, tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ của quý phòng ban Trƣờng Đại học Nha Trang, Khoa Kinh tế, Khoa Sau Đại học và các Thầy, Cô đã tận tình giảng dạy và hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Đặc biệt, là Thầy TS. Lê Kim Long, Giảng viên Khoa Kinh tế - Trƣờng Đại học Nha Trang, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, góp ý và giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài. in chân thành cảm ơn các anh, chị cán bộ, công chức làm việc tại Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Khánh Hòa, Chi cục Khai thác và Bảo vệ nguồn lợi thủy sản tỉnh Khánh H a, Cục Thống k tỉnh Khánh Hoà, U ban nhân dân các xã, phƣờng: Vĩnh Nguy n, Vĩnh Trƣờng đã hỗ trợ tôi đắc lực trong quá trình thu thập số liệu và những lời khuyên bổ ích trong suốt thời gian viết luận văn. Tôi chân thành cảm ơn các đồng nghiệp của tôi đã động vi n, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa học. Và cuối cùng, lời cảm ơn đặc biệt nhất của tôi dành cho những ngƣời thân trong gia đình của tôi đã động viên, chia sẻ với tôi những lúc khó khăn để tôi hoàn thành tốt khóa học và luận văn tốt nghiệp này. Cuối cùng tôi gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình và tất cả bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn! Khánh Hòa, tháng 08 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thái Minh iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ iv MỤC LỤC .......................................................................................................................v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .................................................................................... vii DANH MỤC BẢNG BIỂU ......................................................................................... viii DANH MỤC HÌNH.........................................................................................................x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ............................................................................................ xi CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU ..........................................................................................1 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU QUẢ KỸ THUẬT VÀ KHẢ NĂNG SINH LỢI HOẠT ĐỘNG TRONG KHAI THÁC THUỶ SẢN ...................6 2.1. Khái niệm kết quả và hiệu quả kinh tế của hoạt động khai thác thủy sản................6 2.2. Lý thuyết doanh thu - chi phí theo quan điểm kinh tế và quản lý nghề cá: Mô hình Gorden- Shaefer ...............................................................................................................7 2.3. Lý thuyết hành vi kinh tế của tàu đánh bắt trong nghề cá tiếp cận mở (tham khảo Flaaten, 2010) ................................................................................................................10 2.4. Hiệu quả, hiệu quả kỹ thuật, khả năng sinh lợi và các chỉ ti u đánh giá khả năng sinh lợi ...........................................................................................................................12 2.4.1. Hiệu quả ...............................................................................................................12 2.4.2. Hiệu quả kỹ thuật.................................................................................................14 2.4.3. Phƣơng pháp phân tích màng bao dữ liệu (DEA) ...............................................14 2.4.4. Khả năng sinh lợi .................................................................................................17 2.4.5. Những chỉ ti u đánh giá khả năng sinh lợi ..........................................................17 2.5. Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc có liên quan ................................19 Tóm tắt chƣơng 2 ............................................................................................................21 CHƢƠNG 3: TỔNG QUAN NGHỀ LƢỚI RÊ XA BỜ VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................................................................22 3. . Tình hình và kết quả kinh tế của hoạt động khai thác thủy sản ở Việt Nam..........22 . . . Giới thiệu khái quát về ngành khai thác thủy sản tại Việt Nam ..........................22 . .2. Đặc điểm tự nhi n, kinh tế xã hội và lao động nghề cá tại Việt Nam .................24 . . . Hiện trạng ngành khai thác thủy sản tại Việt Nam..............................................26 .2. Tình hình và kết quả kinh tế của hoạt động khai thác thủy sản ở Khánh H a .......29 v .2. . Giới thiệu khái quát về ngành khai thác thủy sản tại Khánh H a .......................29 .2.2. Đặc điểm tự nhi n, kinh tế xã hội và lao động nghề cá tại Khánh H a ..............34 .2. . Hiện trạng ngành lƣới rê xa bờ tại Khánh H a ...................................................37 . . Phƣơng pháp nghi n cứu ........................................................................................40 3.3.1. Dữ liệu nghiên cứu ..............................................................................................40 . .2 Phƣơng pháp nghi n cứu ......................................................................................43 Tóm tắt chƣơng ...........................................................................................................46 CHƢƠNG 4: PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHI N CỨU ..........47 4. . Đặc điểm kỹ thuật và hoạt động đánh bắt của tàu trong năm 2 6 .......................47 4.2. Đặc điểm nhân kh u học về hộ gia đình của tàu đƣợc điều tra ..............................48 4.2.1. Thông tin chủ tàu .................................................................................................48 4.2.2. Thông tin về thuyền trƣởng .................................................................................50 4.2.3. Thông tin về thuyền viên .....................................................................................51 4.2.4. Thông tin về hỗ trợ dầu của chính phủ ................................................................52 4.2.5. Thông tin về hộ gia đình ngƣ dân ........................................................................52 4.2.6. Nhận thức của ngƣ dân về nguồn lợi ...................................................................53 4.3. Phân tích khả năng sinh lợi và hiệu quả kỹ thuật của nghề lƣới rê xa bờ ..............55 4.3.1. Phân tích khả năng sinh lợi..................................................................................55 4.3.2. Phân tích hiệu quả kỹ thuật .................................................................................59 4.4. Thảo luận ................................................................................................................70 4.4.1. Bàn luận kết quả kinh tế của nghề lƣới r xa bờ tại tỉnh Khánh Hòa..................70 4.4.2. Bàn luận về khả năng sinh lợi của nghề lƣới rê xa bờ.........................................71 4.4.3. Bàn luận về hiệu quả kỹ thuật của nghề lƣới rê xa bờ ........................................72 4.4.4. Bàn luận về mối tƣơng quan giữa khả năng sinh lời và hiệu quả kỹ thuật của khai thác lƣới rê xa bờ ...................................................................................................72 Tóm tắt chƣơng 4...........................................................................................................73 CHƢƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH ..........................................74 5.1. Kết luận...................................................................................................................74 5.2. Hàm ý chính sách ...................................................................................................76 Tóm tắt chƣơng 5...........................................................................................................78 TÀI LI U THAM KHẢO .............................................................................................79 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CRS: Constant Return to Scale (quy mô không ảnh hƣởng đến kết quả sản suất) DEA: Data Envelop Analysis (phân tích màng dữ liệu) DT: Doanh Thu LN: Lợi nhuận SE: Scale Efficiency (hiệu quả quy mô) SPF: Stochastic Production Frontier (đƣờng biên ngẫu nhiên) TTS: Tổng tài sản TE: Technical Efficiency (hiệu quả kỹ thuật) VCSH: Vốn chủ sở hữu VRS: Variable Return to Scale (quy mô ảnh hƣởng đến kết quả sản xuất) WTO: World Trade Organization (tổ chức Thƣơng mại Thế giới) vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Sản lƣợng thu sản Việt Nam giai đoạn 2005-2012 .....................................22 Bảng 3.2. Giá trị sản xuất thu sản Việt Nam theo giá so sánh 2 giai đoạn 2005-2012 ... 23 Bảng 3.3. Sản lƣợng khai thác thủy sản Việt Nam giai đoạn 2005 - 2012 ...................23 Bảng 3.4. Trữ lƣợng và khả năng khai thác thủy sản Việt Nam ...................................24 Bảng .5. Cơ cấu tàu thuyền khai thác thủy sản Việt Nam phân theo công suất máy ..26 Bảng .6. Cơ cấu tàu thuyền khai thác thủy sản Việt Nam theo vùng biển năm 2 ......27 Bảng 3.7. Hiện trạng cơ cấu nghề khai thác thủy sản giai đoạn 2001 - 2010 .........27 Bảng 3.8. Hiện trạng cơ cấu nghề khai thác thủy sản Việt Nam theo công suất năm 2 ... 28 Bảng 3.9. Sản lƣợng khai thác tại Khánh Hòa so với các địa phƣơng trong khu vực ..29 Bảng 3.10. Giá trị sản xuất trong khu vực thủy sản tỉnh Khánh Hòa giai đoạn 2007-2010 (giá so sánh 1994)......................................................................................................................... 30 Bảng 3.11. Số lƣợng tàu cá phân theo nghề và công suất tỉnh Khánh Hòa năm 2 Bảng 3.12. Số lƣợng tàu cá phân theo nghề và công suất tỉnh Khánh Hòa năm 2 .... 31 .32 Bảng 3.13. Số lƣợng tàu cá phân theo nghề và công suất tỉnh Khánh Hòa năm 2 2 .... 33 Bảng 3.14. Số lƣợng tàu cá phân theo nghề và công suất tỉnh Khánh Hòa năm 2 .... 33 Bảng . 5. Lao động ngành Thủy sản Khánh H a giai đoạn 2007-2012 .....................35 Bảng 3.16. Số lƣợng lao động trực tiếp và trình độ chuy n môntrong lĩnh vực thủy sản tại Khánh Hòa ................................................................................................................36 Bảng . 7. Năng suất và thu nhập của lao động trực tiếp trong lĩnh vực thủy sản tại Khánh Hòa .....................................................................................................................37 Bảng . 8. Cơ cấu tàu thuyền phân theo địa phƣơng và nhóm công suất tại thành phố Nha Trang ......................................................................................................................38 ảng 4. . Đặc điểm kỹ thuật và hoạt động đánh bắt của 97 tàu đƣợc điều tra .............47 ảng 4.2. Đặc điểm kỹ thuật và hoạt động đánh bắt của 97 tàu theo dải công suất .....48 Bảng 4. . Cơ cấu độ tuổi chủ tàu khai thác nghề lƣới rê xa bờ ....................................49 Bảng 4.4. Thống k trình độ học vấn của chủ tàu .........................................................49 Bảng 4.5.Thống kê số năm kinh nghiệm của chủ tàu....................................................50 viii Bảng 4.6. Thống kê thông tin về thuyền trƣởng ............................................................50 Bảng 4.7. Thống kê thông tin về thuyền viên................................................................51 Bảng 4.8. Thống kê thông tin về hỗ trợ dầu của chính phủ ..........................................52 Bảng 4.9. Thống kê thông tin về hộ gia đình ngƣ dân ..................................................52 Bảng 4.10. Nhận thức của ngƣ dân ...............................................................................53 Bảng 4.11. Thông tin khác về nhận thức của ngƣ dân ..................................................54 Bảng 4. 2. Chỉ ti u oanh thu, Chi phí và Lợi nhuận của các tàu đƣợc điều tra trong năm m a vụ 2 5 2 6 (bao gồm hỗ trợ của Chính phủ .............................................55 Bảng 4. . Chỉ ti u oanh thu, Chi phí và Lợi nhuận của các tàu đƣợc điều tra trong năm m a vụ 2 5 2 6 (không bao gồm hỗ trợ của Chính phủ ..................................56 Bảng 4. 4. Chỉ ti u oanh thu, Chi phí và Lợi nhuận của các tàu đƣợc điều tra trong năm m a vụ 2 5 2 6 theo dải công suất ...................................................................57 Bảng 4. 5. Chỉ ti u oanh thu, Chi phí và Lợi nhuận của các tàu đƣợc điều tra trong năm m a vụ 2 5 2 6 theo dải công suất ...................................................................58 Bảng 4.16. Hiệu quả kỹ thuật theo hƣớng tối đa hóa đầu ra của nghề khai thác lƣới rê xa bờ tỉnh Khánh H a năm 2 5 và 2 6 .....................................................................59 Bảng 4.17. Hiệu quả kỹ thuật theo hƣớng tối đa hóa đầu ra của nhóm 23 tàu có công suất HP < 250CV ...........................................................................................................61 Bảng 4.18. Hiệu quả kỹ thuật theo hƣớng tối đa hóa đầu ra của nhóm tàu có công suất 25 =4 CV năm 2 5 và 2 6 ...................................................................................64 Bảng 4.20. Hiệu quả kỹ thuật theo hƣớng tối đa hóa đầu ra của nhóm 71 tàu có nhận hỗ trợ dầu năm 2 5 và 2 6 ........................................................................................66 Bảng 4.21. Hiệu quả kỹ thuật theo hƣớng tối đa hóa đầu ra của nhóm 26 tàu không nhận hỗ trợ dầu của Chính phủ năm 2 5 và 2 6 .......................................................67 Bảng 4.22: Ma trận hệ số tƣơng quan năm 2 5...........................................................70 Bảng 4.23: Ma trận hệ số tƣơng quan năm 2 6...........................................................70 ix DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mô hình Gorden-Shaefer với giá cố định ........................................................8 Hình 2.2. Mô hình Gorden-Shaefer với giá thay đổi .......................................................9 Hình 2. . Hành vi điều chỉnh quy mô nỗ lực trong ngắn hạn của hai tàu với cơ cấu vốn, giá sản ph m, trữ lƣợng đánh bắt và mức trữ lƣợng cho trƣớc .............................11 Hình 2.4. Mô hình DEA tối đa hoá đầu ra.....................................................................16 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Trong những năm gần đây nhà nƣớc có rất nhiều chính sách ƣu đãi đối với ngƣ dân bám biển nhƣ hỗ trợ xăng dầu, hỗ trợ vay vốn đóng tàu…Theo Quyết định 48 2 QĐ-TTg của Chính phủ về một số chính sách khuyến khích, hỗ trợ khai thác, nuôi trồng hải sản và dịch vụ khai thác hải sản trên các vùng biển xa. Mỗi ngƣ dân đánh bắt dài ngày trong vùng biển xa bờ sẽ đƣợc hỗ trợ 4 chuyến biển mỗi năm, bình quân mỗi chuyến biển là 100 triệu đồng tiền dầu diesel. Thực hiện chính sách của Chính phủ về việc hỗ trợ ngƣ dân đánh bắt hải sản xa bờ, đến giữa tháng 5-2017, tỉnh Khánh H a đã giải ngân hỗ trợ ngƣ dân trong tỉnh trên 440 t đồng. Nghề biển xƣa nay vốn có nhiều rủi ro, nhất là vào m a mƣa bão bất thƣờng, ngƣ trƣờng hải sản biến động…Theo nhiều ngƣ dân, việc hỗ trợ tiền dầu diesel đã tạo động lực rất lớn cho họ vƣơn khơi, nhất là ở những thời điểm hải sản mất mùa hoặc đƣợc mùa mất giá. Hiện nay, tỉnh Khánh H a tiếp tục triển khai nhiều chính sách hỗ trợ ngƣ dân nhƣ: đào tạo kỹ thuật giúp ngƣ dân đi biển an toàn, thành lập các tổ, đội li n kết sản xuất tr n biển, nghiệp đoàn nghề cá...Tỉnh cũng đang đ y mạnh triển khai chƣơng trình hỗ trợ ngƣ dân đóng tàu theo Nghị định 67. Theo thống k , toàn tỉnh Khánh H a hiện có khoảng . tàu cá, trong đó có tr n .2 tàu đánh bắt xa bờ. Nghiên cứu “Phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề khai thác lưới rê xa bờ tại Khánh Hòa”có mục tiêu là phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi, từ đó đề xuất một số khuyến nghị cho chính quyền và chủ tàu nhằm phát triển nghề khai thác lƣới rê xa bờ bền vững. Các phƣơng pháp phân tích chính đƣợc sử dụng trong nghiên cứu là phƣơng pháp thống kê mô tả, phƣơng pháp so sánh, Phƣơng pháp ata Envelopment Analysis ( EA để đánh giá hiệu quả kỹ thuật. Nghiên cứu này sẽ là tài liệu tham khảo hỗ trợ cho những nghiên cứu tiếp theo, những đề tài đánh giá hay phân tích hiệu quả trong khai thác thủy sản. Kết quả nghiên cứu 97 tàu lƣới r cho 2 năm sản xuất 2015 – 2016 cho thấy đội tàu lƣới rê xa bờ của Khánh Hòa hiện vẫn đang hoạt động có hiệu quả, tuy nhiên mức độ hiệu quả của mỗi đơn vị khai thác là khác nhau. Hiệu quả kỹ thuật (đánh giá chất lƣợng hoạt động sản xuất có xu hƣớng giảm qua 2 năm (2015 - 2016). Khả năng sinh xi lợi và hiệu quả kỹ thuật của các tàu lƣới rê ở Khánh H a trong 2 năm vừa qua tốt nhất ở dải công suất tàu trung bình, ở mức từ 250-400 HP. T suất lợi nhuận bình quân trên vốn chủ sở hữu (ROE) nghề lƣới rê xa bờ với giả thuyết không hỗ trợ dầu từ chính phủ đạt t lệ 7,2% năm 2 6, t lệ này so với lãi suất tiền gửi ngân hàng bình quân từ 6%-7% năm hiện nay là xấp xỉ. Nhƣ vậy, sự hấp dẫn ngƣ dân ra khơi hiện tại là do chƣơng trình hỗ trợ dầu. Liệu chúng ta có hỗ trợ dầu đƣợc mãi? Đây là vấn đề cho thấy chúng ta cần có cái nhìn và giải pháp chiến lƣợc hơn chỉ hỗ trợ dầu. Các kết quả nghiên cứu trên cho thấy các nhà hoạch định chính sách và quản lý nghề cá cần đặc biệt cần lƣu ý, rà soát lại và thực hiện c n trọng chƣơng trình hỗ trợ dầu, đóng tàu công suất lớn, vỏ thép xa bờ. Hậu quả của nhiều tàu vỏ thép phải nằm bờ chỉ sau một thời gian ngắn ra khơi là những bằng chứng thực tiễn cần đƣợc nghiêm túc xem xét và nghiên cứu kỹ lƣỡng. Có lẽ, chúng ta cần tập trung vào đào tạo nguồn nhân lực và điều tra nguồn lợi đi kèm với các chƣơng trình hỗ trợ nghề cá xa bờ. Từ khóa: Đánh bắt xa bờ, Khánh Hòa, lƣới rê, thủy sản xii CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngành thủy sản Việt Nam phát triển nhờ vào lợi thế có bờ biển dài khoảng 3.260 km và vùng biển rộng hơn triệu km2 chứa nhiều nguồn lợi thủy sản phong phú đa dạng (FAO, 2005). Nguồn lợi chính là cá biển với hơn 2. loài khác nhau, trong đó trên 100 loài có giá trị kinh tế cao với tổng trữ lƣợng hải sản khoảng 3,1 triệu tấn, khả năng cho phép khai thác ,4 triệu tấn năm (FAO, 2 4 . Việc xác định lợi thế và tập trung các nguồn lực phát triển, ngành thu sản đã thu hút và tạo việc làm cho hàng chục triệu lao động, góp phần to lớn cho sự phát triển kinh tế-xã hội của các địa phƣơng ven biển và có mức đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất kh u của Việt Nam. Giá trị khai thác thu sản theo giá thực tế liên tục tăng từ 14.737,7 t đồng (năm 2000) lên 22.770,9 t đồng (năm 2 5 và đạt 61.914,6 t đồng vào năm 2 tăng bình quân hàng năm từ 2,6% năm (giai đoạn 2001-2 . Tốc độ 5 l n 4, % năm (giai đoạn 2006-2010). Tổng sản lƣợng khai thác hải sản từ 1.419,6 nghìn tấn (năm 2 1.791,4 nghìn tấn (năm 2 5 và đạt 2.226,6 nghìn tấn vào năm 2 lƣợng khai thác cá biển từ 1.075,3 nghìn tấn (năm 2 (năm 2 5 và đạt 1.648,2 nghìn tấn vào năm 2 năm 2 -2010, NXB Thống kê 2011, trang 172&173). l n , trong đó sản tăng l n . 67,5 nghìn tấn (Tình hình KT-XH Việt Nam mƣời Khánh Hòa là tỉnh thuộc Nam Trung Bộ có tiềm năng để phát triển nghề khai thác thủy sản, là một trong những ngƣ trƣờng trọng điểm của cả nƣớc, với bờ biển dài khoảng 85 km, hơn 2 Cuối năm 2 h n đảo lớn nhỏ (Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa, 2015). 6, tổng số tàu cá có gắn máy của Khánh Hòa là 5.524 chiếc với tổng công suất 224.775 CV, trong đó tàu thuyền cỡ nhỏ khai thác ven bờ với công suất dƣới 20 CV chiếm gần 5 %. Đến năm 2 2, tổng số tàu của tỉnh đã tăng l n 99 5 chiếc và công suất máy tăng khoảng 8% năm (Chi cục KT& VNLTSKH, 2 2 . Năm 2 2, sản lƣợng khai thác thu sản của Khánh Hòa khoảng 78.125 tấn và tạo việc làm cho hơn 9. lao động. Tổng kim ngạch xuất kh u thu sản của Khánh Hoà năm 2 2 đạt 327 t USD (Sở NN&PTNTKH, 2012). Sản lƣợng khai thác cá biển tăng bình quân , % năm từ năm 2 đến 2012 và chiếm khoảng 90% tổng sản lƣợng thủy sản của cả tỉnh Khánh Hòa (Tổng Cục Thống kê, 2012). Mặc d đội tàu lƣới rê xa bờ của Nha Trang – Khánh H a đƣợc đánh giá ổn định nhiều năm, nhƣng các tàu vẫn phải chịu nhiều áp lực từ b n ngoài, cũng nhƣ trong nội 1 tại của các tàu, cụ thể nhƣ ngành này rất nhạy cảm với giá dầu, hoặc các phƣơng thức huy động vốn (nhiều nguồn vay), tổ chức sản xuất chƣa hợp lý; hay ngay cả khâu tiêu thụ sản ph m có ràng buộc, cơ sở vật chất yếu kém, nguồn nhân lực chƣa đào tạo, các chính sách quản lý chƣa ph hợp… đã làm ảnh hƣởng đến hiệu quả sản xuất. Những thách thức từ giá nhiên liệu tăng cao, chất lƣợng tàu thuyền khai thác xuống cấp, thời tiết diễn biến ngày càng phức tạp, nguồn lợi thủy sản cạn kiệt đã khiến cho ngành khai thác thủy sản nói chung và nghề lƣới r nói ri ng, đứng trƣớc áp lực buộc phải thay đổi để tồn tại. Việc tổ chức khai thác thu sản địa phƣơng c n chƣa hợp lý, chƣa có nhiều chƣơng trình, dự án mở rộng các ngƣ trƣờng xa bờ, để vừa nhằm cải thiện kết quả sản xuất vừa giảm áp lực khai thác gần bờ, cũng nhƣ giảm mức độ rủi ro vốn khá cao đối với nghề lƣới rê. Nguồn lợi thu sản ven bờ ở trong tình trạng báo động về mức độ cạn kiệt cũng góp phần làm gia tăng lƣợng tàu vƣơn khơi đánh bắt xa bờ, việc phát triển đầu tƣ tàu đánh bắt xa bờ chỉ mang tính tự phát. Trong những năm gần đây đã có một số nghiên cứu đánh giá kết quả, hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của một số nghề khai thác thu sản ở Khánh Hòa. Long và ctv (2008) nghiên cứu về kết quả kinh tế và các nhân tố ảnh hƣởng đến doanh thu và thu nhập của nghề câu xa bờ. Duy, Long, Ola Flateen (2015) nghiên cứu về tác động của trợ cấp của chính phủ đối với nghề khai thác xa bờ tại Khánh Hòa, chỉ ra rằng trợ cấp có tác động dƣơng đối với lợi nhuận của tàu thuyền, và những tàu có công suất lớn có lợi ích biên lớn hơn những tàu có công suất nhỏ. FAO (2005) cho rằng các nghiên cứu đánh giá về hiệu quả kinh tế và kỹ thuật của các đội tàu cần thiết phải đƣợc thực hiện liên tục qua thời gian để cung cấp đầy đủ và chính xác bằng chứng khoa học thực nghiệm giúp các nhà hoạch định chính sách đƣa ra quyết định đúng đắn cho việc quản lý nghề cá. Trƣơng Thông (2 5 có sự tiếp cận trong việc sử dụng chỉ tiêu về công suất tàu của chủ sở hữu bằng việc phân chia đội tàu thành các nhóm công suất- nhóm không đồng nhất về đặc tính kỹ thuật và hoạt động chẳng hạn nhƣ chiều dài thân tàu, công suất và số ngày đánh bắt cá để đánh giá kết quả của nghề lƣới rê và nghề lƣới vây thể hiện qua mối quan hệ giữa t suất lợi nhuận và t suất thu hồi vốn giữa các đội tàu. Qua đó các tác giả đều đƣa đến kết luận: nghề đánh bắt xa bờ tuy có lợi nhuận nhƣng tính bền vững không cao, là một nghề rất rủi ro bởi vì đƣờng đi dài và thời tiết khắc nghiệt; chi phí đầu tƣ và chi phí hoạt động lớn; thu nhập của ngƣời lao động tham gia 2 vào nghề đánh bắt xa bờ còn thấp, lợi nhuận của chủ sở hữu tàu chƣa xứng với tiềm năng kinh tế mà biển có thể mang lại. Theo lí thuyết kinh tế, sự phát triển quá nhanh và tự phát của một ngành thƣờng dẫn đến việc sử dụng không hiệu quả các yếu tố đầu vào – từ đó sẽ ảnh hƣởng xấu đến hiệu quả kinh tế của các ngƣ dân, của ngành và môi trƣờng trong tƣơng lai gần. Đối với các nƣớc đang phát triển nhƣ Việt Nam, việc sử dụng tiết kiệm, hợp lý các yếu tố đầu vào đóng vai tr quyết định cho việc phát triển bền vững trong dài hạn. Tuy nhiên, mối quan tâm hàng đầu của các chủ tàu lại thƣờng là khả năng sinh lợi của tàu. Chính vì vậy, phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của các tàu là một nhu cầu bức thiết và phải thực hiện ngay nhằm giúp các nhà quản lý khuyến cáo chủ tàu và đề ra các biện pháp quản lí nhằm phát triển nghề lƣới rê xa bờ của Khánh Hòa. Việc phân tích hiệu quả kỹ thuật để tìm cách gia tăng sản lƣợng đầu ra mà không phải sử dụng nhiều hơn các yếu tố đầu vào đang là một chủ đề đƣợc nhiều nhà hoạch định chính sách quan tâm – đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất li n quan đến việc sử dụng các tài nguyên thiên nhiên. Để xác định mức độ kỹ thuật, xác định mức độ lãng phí và đề xuất biện pháp cải thiện mức lãng phí của các yếu tố đầu vào, phƣơng pháp màng bao dữ liệu (DEA) là một trong những công cụ phân tích mạnh. Phƣơng pháp phân tích đƣờng bao dữ liệu (DEA) - phƣơng pháp phân tích hiệu quả hoạt động sản xuất của các tổ chức, doanh nghiệp đã đƣợc nghiên cứu, sử dụng khá nhiều trong các bài báo, công trình nghiên cứu khoa học quốc tế về kinh tế, cũng nhƣ về du lịch. Tuy nhiên, ở Việt Nam nghiên cứu này đƣợc sử dụng phổ biến ở lĩnh vực thủy sản (nghiên cứu của Đặng Hoàng Xuân Huy, 2009, 2012; Lê Kim Long và cộng sự, 2 …, Chính vì vậy, việc nghiên cứu, đánh giá hiệu quả kỹ thuật để đánh giá hiệu quả hoạt động các tàu lƣới rê xa bờ của Khánh Hòa là cần thiết, góp phần xác định hiệu quả hoạt động từng tàu và so sánh các tàu trong cùng một phân khúc với nhau, xác định mức độ lãng phí của các nguồn lực yếu tố đầu vào. Qua đó, góp phần giúp cho các tàu tại Khánh Hòa hoạt động một cách hiệu quả, phát triển bền vững. Đề tài đƣợc chọn cho luận văn:“Phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề khai thác lƣới rê xa bờ tại Khánh Hòa” là cần thiết, góp phần tạo tiền đề cho việc xây dựng chiến lƣợc phát triển kinh tế biển bền vững trong tƣơng lai. 3 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề lƣới rê từ đó đề xuất một số hàm ý chính sách để hƣớng đến nghề khai thác xa bờ bền vững. 2.2. Mục tiêu cụ thể Mục ti u của nghi n cứu này là: (i) Tính toán khả năng sinh lợi (profitability) của các tàu lƣới rê xa bờ của Khánh Hòa trong thời gian qua. (ii) Tính toán hiệu quả kỹ thuật (technical efficiency) của các tàu lƣới rê xa bờ của Khánh Hòa trong thời gian qua bằng phƣơng pháp phân tích màng bao dữ liệu DEA. (iii) Phân tích khả năng sinh lợi và hiệu quả kỹ thuật theo các dải công suất và nhóm đƣợc không đƣợc nhận hỗ trợ dầu của chính phủ. (iv Đề xuất các hàm ý chính sách để hƣớng đến nghề khai thác xa bờ bền vững. 3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi của nghề lƣới rê xa bờ tại Khánh Hòa. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Khách thể của nghiên cứu: Đội tàu khai thác lƣới rê xa bờ tại Khánh Hoà. Phạm vi không gian: Khánh Hòa Phạm vi thời gian: 06/2016 - 03/2017 4. Đóng góp của luận văn 4.1. Về mặt lý luận Đề tài góp phần đƣa ra một bức tranh cụ thể về thực trạng nghề lƣới rê xa bờ tại tỉnh Khánh Hòa nhằm xác định đƣợc nhóm tàu nào đạt hiệu quả kinh tế cao nhất; đánh giá đƣợc các yếu tố đầu vào ảnh hƣởng đến hiệu quả đánh bắt của tàu. Từ đó làm cơ sở khoa học giúp ngƣ dân có thể tham khảo để điều chỉnh sản xuất, góp phần trong công tác quy hoạch phát triển bền vững nghề lƣới rê xa bờ. Đề tài góp phần bổ sung vào bộ dữ liệu thống kê về hoạt động khai thác của nghề lƣới rê xa bờ tỉnh Khánh Hòa. 4 Kết quả nghiên cứu của đề tài cũng có thể là tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo về khai thác hải sản và cho các nghiên cứu khác có li n quan đến kinh tế thủy sản ở Khánh Hòa nói riêng và Việt Nam nói chung. 4.2. Về mặt thực tiễn Cung cấp cho ngƣ dân, đơn vị, tổ chức liên quan những thông tin khoa học về ngành nghề mà họ đang hoạt động. Qua đó ngƣ dân, đơn vị, tổ chức thấy đƣợc đâu là yếu tố họ cần khắc phục hay cần phát huy nhằm nâng cao kết quả kinh tế cho nghề mà họ đang làm. Giúp các cơ quan quản lý nhà nƣớc thấy đƣợc điểm yếu, điểm mạnh của nghề lƣới rê xa bờ, từ đó có những cơ chế, chính sách quản lý, thúc đ y phát triển bền vững trong tƣơng lai. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài mở bài, phụ lục…, luận văn gồm có 4 chƣơng: Chƣơng 1: Giới thiệu. Chƣơng 2: Cơ sở lý thuyết về hiệu quả kỹ thuật và khả năng sinh lợi trong hoạt động khai thác thủy sản. Chƣơng 3: Tổng quan về nghề khai thác lƣới rê xa bờ và phƣơng pháp nghi n cứu. Chƣơng 4: Phân tích và thảo luận kết quả nghiên cứu. Chƣơng 5: Kết luận và hàm ý chính sách. 5 CHƢƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ HIỆU QUẢ KỸ THUẬT VÀ KHẢ NĂNG SINH LỢI HOẠT ĐỘNG TRONG KHAI THÁC THUỶ SẢN 2.1. Khái niệm kết quả và hiệu quả kinh tế của hoạt động khai thác thủy sản Mục đích của sản xuất là thoả mãn tốt nhất các nhu cầu vật chất và tinh thần cho con ngƣời và cho xã hội. Mục đích đó đƣợc thực hiện khi nền sản xuất xã hội tạo ra những kết quả hữu ích ngày càng cao cho xã hội, sản xuất đạt mục tiêu về kết quả kinh tế khi có một khối lƣợng nguồn lực nhất định tạo ra khối lƣợng hữu ích ngày càng lớn. Từ kết quả đó chúng ta đánh giá đƣợc hiệu quả của hoạt động kinh tế đƣợc xác định bởi t số giữa kết quả đạt đƣợc với chi phí bỏ ra để đạt đƣợc kết quả đó. Kết quả kinh tế của hoạt động khai thác thủy sản là sự khác biệt giữa kết quả thu đƣợc là doanh thu và những chi phí bỏ ra để đạt đƣợc kết quả đó nhƣ: chi phí khấu hao của giá trị đầu tƣ (đầu tƣ cho tàu, ngƣ cụ và trang thiết bị), chi phí nhiên liệu, chi phí tiền lƣơng thuyền vi n, chi phí bảo quản, chi phí lƣơng thực thực ph m, chi phí sửa chữa nhỏ, chi phí sửa chữa lớn, chi phí bảo hiểm, chi phí thuế, chi phí lãi vay. ―Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực (nhân lực, tài lực, vật lực, tiền vốn để đạt đƣợc mục ti u xác định. Hiệu quả kinh tế phản ánh chất lƣợng hoạt động kinh tế. Nhƣ vậy hiệu quả kinh tế liên quan trực tiếp đến các yếu tố đầu vào và việc sử dụng nó tạo ra các yếu tố đầu ra của quá trình sản xuất (Trƣơng H a ình và Võ Thị Tuyết, 2010). Bản chất của hiệu quả kinh tế là xác định trình độ kỹ thuật để tạo ra các kết quả đạt đƣợc trong điều kiện nguồn tài nguyên hữu hạn nhằm đạt đƣợc lợi nhuận cao trong quá trình sản xuất. Đó chính là hiệu quả của lao động sản xuất, đƣợc xác định thông qua các đại lƣợng đƣợc đo lƣờng bằng hiện vật hay giá trị. Trong lĩnh vực khai thác hải sản, xác định hiệu quả là việc xác định những kết quả đạt đƣợc trong quá trình khai thác và các yếu tố đầu vào đã bỏ ra. Hiệu quả kinh tế sẽ vận dụng những tƣơng quan so sánh giữa giá trị kết quả đạt đƣợc và chi phí yếu tố đầu vào (Duy, 2010). Chi phí các yếu tố đầu vào cụ thể của hoạt động khai thác có thể là: vốn đầu tƣ cho tàu (bao gồm vỏ tàu và máy tàu), vốn đầu tƣ cho ngƣ cụ, vốn đầu tƣ 6 trang thiết bị trên tàu, nhiên liệu, các chất bảo quản sản ph m sau khai thác (đá cây, muối , lƣơng thực thực ph m phục vụ ăn uống và sinh hoạt của thuyền vi n, lƣơng của thuyền vi n và vốn bằng tiền khác (d ng để sửa chữa tàu, đóng bảo hiểm, nộp thuế nhà nƣớc, trả lãi vay và các chi phí khác). Giá trị kết quả hoạt động đánh bắt đạt đƣợc là doanh thu và một số chỉ tiêu lợi nhuận khác. Đối với hiệu quả kỹ thuật (còn gọi là hiệu quả kỹ thuật, technical efficiency đó là mối quan hệ giữa các yếu tố đầu vào đã sử dụng hoạt động đánh bắt (có thể đo lƣờng bằng vật chất hoặc giá trị) và kết quả đạt đƣợc bằng sản lƣợng cá khai thác đƣợc. 2.2. Lý thuyết doanh thu - chi phí theo quan điểm kinh tế và quản lý nghề cá: Mô hình Gorden- Shaefer Một hoạt động kinh tế, đƣợc duy trì trong dài hạn khi doanh thu b đắp đƣợc chi phí bỏ ra. Khoản mục chi phí không chỉ bao gồm chi phí của các yếu tố đầu vào mua đƣợc mà còn chi phí do ngƣời chủ lao động bỏ ra nhƣ chi phí khấu hao, lãi suất vốn và kể cả chi phí cơ hội của việc sử dụng vốn (doanh thu kiếm đƣợc từ những hoạt động khác). Theo Flaaten (2010) nếu không có quy định nào hạn chế ngƣời dân tham gia đánh bắt và không có tác động ngoại ứng nào (còn gọi bằng thuật ngữ là ―nghề cá tiếp cận mở‖ , hoạt động kinh tế trong dài hạn của ngành sẽ có xu hƣớng đạt đến trạng thái cân bằng khi lợi nhuận biên của ngành bằng không. Mô hình Gorden- Shaefer ở hình 1.1 trình bày mối quan hệ giữa doanh thu, chi phí với cƣờng lực khai thác. Mối quan hệ chi phí-cƣờng lực (TC) là một đƣờng thẳng bởi vì chi phí cho một đơn vị đƣợc giả sử là không đổi, do đó tổng chi phí (bao gồm chi phí sử dụng nguồn lợi tƣơng ứng t lệ với cƣờng lực. Mối quan hệ doanh thucƣờng lực (TR) có dạng hình parabol dựa vào mối quan hệ giữa tốc độ tăng trƣởng trữ lƣợng và trữ lƣợng cá (Flaaten, 2010). Hình 1.1 cho thấy rằng, khi chƣa có hoạt động đánh bắt, nếu cƣờng lực tăng sẽ làm cho doanh thu khai thác tăng nhƣng với một t lệ giảm. Điểm MSY (sản lƣợng bền vững tối đa- Maximum Sustainable Yield đƣợc xem nhƣ là ngƣỡng tới hạn mà nếu tiếp tục tăng cƣờng lực khai thác thì doanh thu sẽ giảm vì trữ lƣợng đƣợc xem đã bị khai thác quá mức (overfishing . Điểm MSY đƣợc xem là điểm mà tại đó sản lƣợng bền vững tối đa, nghĩa là sản lƣợng tối đa đƣợc duy trì trong dài hạn với trữ lƣợng ổn định và mức cƣờng lực khai thác không đổi. 7 Hình 2.1. Mô hình Gorden-Shaefer với giá cố định (Duy, 2010) Tuy nhiên, hoạt động đánh bắt lại có những điểm khác biệt. Một trong những yếu tố đầu vào tham gia vào hoạt động này là trữ lƣợng cá. Trong khi đối với xã hội, trữ lƣợng là khan hiếm thì đối với ngƣ dân nó đƣợc xem là một loại hàng hóa miễn phí. Mối quan tâm của xã hội hiện nay là làm thế nào để tiết kiệm đƣợc nguồn lợi, cũng nhƣ tiết kiệm các loại nguồn lợi khan hiếm khác. Đối với xã hội, nguồn lợi thủy sản là khan hiếm và việc sử dụng nó phải trả phí gọi là chi phí xã hội (chi phí sử dụng vốn nguồn lực tài nguy n . Đối với từng cá nhân ngƣời dân, nguồn lợi cá biển là dồi dào và việc sử dụng nó không mất phí. Vì vậy, tổng chi phí khai thác của ngƣời dân thấp hơn so với tổng chi phí khai thác của xã hội và do đó hoạt động khai thác có khả năng vƣợt trên mức mà xã hội nên thực hiện. Cá nhân ngƣời ngƣ dân có thể sẽ gia tăng cƣờng lực khai thác để tìm kiếm tối đa hóa lợi nhuận của mình, trong khi trên khía cạnh xã hội lại lâm vào tình trạng tổn thất gia tăng khi hoạt động khai thác mở rộng. Vì thế, tổng chi phí khai thác tăng. Nếu số lƣợng tàu tham gia đánh bắt vẫn tăng l n, có thể xảy ra trạng thái cân bằng lợi nhuận bằng không cho ngành nhƣ đƣợc chỉ tr n Hình . trong trƣờng hợp mà các tàu đƣợc xem là đồng nhất nhƣ nhau. Tuy nhi n, trong thực tế các tàu là không đồng nhất, 8