Tài liệu Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ trồng mía nguyên liệu trên địa bàn huyện đức phổ, tỉnh quảng ngãi

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ MAI TRINH PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NHẬP HỘ TRỒNG MÍA NGUYÊN LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỨC PHỔ - TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2017 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ MAI TRINH PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THU NHẬP HỘ TRỒNG MÍA NGUYÊN LIỆU TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐỨC PHỔ - TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 410/QĐ-ĐHNT ngày 28/4/2017 Quyết định thành lập hội đồng: 1273/QĐ-ĐHNT ngày 05/12/2017 Ngày bảo vệ: 13/12/2017 Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM THÀNH THÁI ThS. VŨ THỊ HOA Chủ tịch Hội Đồng: TS. HỒ HUY TỰU Phòng Đào tạo Sau Đại học: KHÁNH HÒA - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong luận văn là trung thực, và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Khánh Hòa, ngày 20 tháng 9 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Mai Trinh iii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và viết luận văn này, tôi luôn nhận được sự hướng dẫn tận tình, những lời động viên, khích lệ, sự thấu hiểu và sự giúp đỡ to lớn từ quý Thầy Cô giáo, Gia đình và Bạn bè của tôi. Nhân đây, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến những người đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy Phạm Thành Thái và Cô Vũ Thị Hoa, người hướng dẫn tôi nghiên cứu. Nếu không có những lời nhận xét, góp ý quý giá để xây dựng đề cương luận văn và sự hướng dẫn nhiệt tình, tận tâm của Thầy cô trong suốt quá trình nghiên cứu thì luận văn này đã không hoàn thành. Tôi cũng học được rất nhiều từ Thầy cô về kiến thức chuyên môn, tác phong làm việc và những điều bổ ích khác. Tôi cũng xin gởi lời cảm ơn chân thành đến quý Thầy, Cô giáo ở Khoa Kinh tế nói riêng và quý Thầy, Cô ở trường Đại học Nha Trang nói chung nơi tôi học tập và nghiên cứu đã giảng dạy, giúp đỡ tôi trong suốt khóa học này. Sau cùng, lời cảm ơn đặc biệt nhất dành cho gia đình, cũng như những bạn bè, đồng nghiệp của tôi đã giúp đỡ, chia sẻ những khó khăn và động viên tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Khánh Hòa, ngày 20 tháng 9 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Mai Trinh iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................iii LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................iv MỤC LỤC................................................................................................................... v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT...................................................................................ix DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... x DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ .................................................................................xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN.........................................................................................xii CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU.............................................................................................. 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu.................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu........................................................................................................... 2 1.2.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................. 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể .................................................................................................. 2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu............................................................................................................. 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................................... 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................ 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................ 3 1.5. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu......................................................................................... 3 1.6. Kết cấu của luận văn........................................................................................................... 4 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ...................... 5 2.1. Khái niệm liên quan............................................................................................................ 5 2.1.1. Khái niệm về nông hộ ........................................................................................ 5 2.1.2. Kinh tế nông hộ và đặc điểm của kinh tế nông hộ .............................................. 5 2.2. Cơ sở lý thuyết về thu nhập của nông hộ........................................................................... 7 2.2.1. Khái niệm thu nhập nông hộ .............................................................................. 7 v 2.2.2. Phương pháp xác định thu nhập của nông hộ ......................................................... 7 2.2.3. Phân loại thu nhập nông hộ ................................................................................ 8 2.3. Đặc điểm kinh tế - kỹ thuật của cây mía nguyên liệu ....................................................... 9 2.3.1. Đặc điểm sinh học của cây mía .......................................................................... 9 2.3.2. Yêu cầu về điều kiện sinh thái của cây mía ...................................................... 10 2.3.3. Yêu cầu về chất dinh dưỡng ............................................................................. 11 2.4. Giá trị kinh tế của cây mía................................................................................................11 2.5. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ trồng mía............................12 2.5.1. Về khía cạnh cung............................................................................................ 12 2.5.2. Về khía cạnh cầu............................................................................................. 14 2.5.3. Về giá cả thị trường.......................................................................................... 15 2.6. Tổng quan Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài.........................................15 2.7. Các giả thuyết nghiên cứu của đề tài................................................................................20 2.7.1. Diện tích đất canh tác....................................................................................... 20 2.7.2. Giới tính của chủ hộ......................................................................................... 21 2.7.3. Trình độ học vấn của chủ hộ ............................................................................ 21 2.7.4. Kinh nghiệm làm việc của chủ hộ .................................................................... 21 2.7.5. Lao động trực tiếp trồng mía ............................................................................ 22 2.7.6. Tiếp cận vốn tín dụng....................................................................................... 22 2.7.7. Tập huấn trồng mía .......................................................................................... 23 2.8. Mô hình nghiên cứu..........................................................................................................23 2.8.1. Khung phân tích đề tài ..................................................................................... 23 2.8.2. Mô hình lượng hóa........................................................................................... 24 TÓM TẮT CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 25 CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 26 3.1. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................................26 vi 3.1.1. Quy trình nghiên cứu ....................................................................................... 26 3.1.2. Cách tiếp cận nghiên cứu ................................................................................. 26 3.2. Quy mô mẫu, phương pháp chọn mẫu.............................................................................27 3.2.1. Quy mô mẫu .................................................................................................... 27 3.2.2. Phương pháp chọn mẫu.................................................................................... 28 3.3. Loại dữ liệu và thu thập dữ liệu........................................................................................28 3.3.1. Loại dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu .................................................... 28 3.3.2. Thu thập dữ liệu............................................................................................... 28 3.4. Các công cụ phân tích dữ liệu ..........................................................................................29 TÓM TẮT CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 29 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......... 30 4.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ......................................................................................30 4.1.1. Vị trí địa lý....................................................................................................... 30 4.1.2. Điều kiện tự nhiên............................................................................................ 31 4.1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Đức Phổ ........................................................ 32 4.1.4. Đặc điểm về đời sống dân cư huyện Đức Phổ .................................................. 33 4.1.5. Đặc điểm hoạt động trồng mía nguyên liệu của huyện Đức Phổ....................... 33 4.2. Phân tích thực trạng thu nhập từ hoạt động trồng mía nguyên liệu của nông hộ tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi ......................................................................................................34 4.2.1. Thực trạng trồng mía nguyên liệu tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi ................. 34 4.2.2. Vốn đầu tư cho hoạt động trồng mía................................................................. 38 4.2.3. Lao động của hoạt động trồng mía nguyên liệu ................................................ 39 4.2.4. Thị trường tiêu thụ mía nguyên liệu trên địa bàn huyện Đức Phổ ..................... 39 4.3. Kết quả phân tích..............................................................................................................42 4.3.1. Khái quát về mẫu điều tra................................................................................. 42 vii 4.3.2. Kết quả phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập từ hoạt động trồng mía nguyên liệu của nông hộ ............................................................................................ 50 4.4. Đánh giá chung về những yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập từ hoạt động trồng mía nguyên liệu của các nông hộ tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. .....................................57 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 ............................................................................................ 59 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ CÁC HÀM Ý CHÍNH SÁCH .............................. 60 5.1. Kết luận .............................................................................................................................60 5.2. Những giải pháp nâng cao thu nhập từ hoạt động trồng Mía nguyên liệu cho các nông hộ tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi .................................................................................61 5.2.1. Chính sách đất đai cho sản xuất........................................................................ 61 5.2.2. Phổ biến kinh nghiệm đến các nông hộ trồng mía............................................. 62 5.2.3. Hỗ trợ cho các nông hộ tiếp cận vốn vay .......................................................... 63 5.2.4. Giáo dục và đào tạo.......................................................................................... 64 5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo.................................................65 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 66 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CCS : Chữ đường SNN&PTNT : Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn TW : Trung Ương BNN&PTNT : Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn NHNN : Ngân hàng Nhà nước UBND : Ủy ban Nhân dân TNHH : Trách nhiệm hữu hạn ix DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Các yếu tố tác động đến thu nhập qua các kết quả nghiên cứu ................... 19 Bảng 2.2: Tổng hợp các biến trong mô hình hồi qui................................................... 24 Bảng 4.1: Tổng hợp danh sách các xã trồng mía nguyên liệu tại Huyện Đức Phổ năm 2016....34 Bảng 4.2: Tổng hợp diện tích đất nông nghiệp và diện tích trồng mía của các xã có trồng mía nguyên liệu tại huyện Đức Phổ trong năm 2016...................................................... 37 Bảng 4.3: Chi tiết số mẫu điều tra của các xã............................................................. 42 Bảng 4.4: Đặc điểm nhân khẩu trong mẫu điều tra..................................................... 43 Bảng 4.5: Đặc điểm số lao động trong mẫu điều tra ................................................... 44 Bảng 4.6: Đặc điểm lao động trực tiếp tham gia trồng mía......................................... 44 Bảng 4.7: Đặc điểm trình độ học vấn các chủ hộ........................................................ 45 Bảng 4.8: Đặc điểm hoạt động kinh tế chính của các nông hộ.................................... 45 Bảng 4.9: Tổng hợp lí do các nông hộ chọn trồng mía ............................................... 46 Bảng 4.10: Nhu cầu vốn vay đáp ứng ........................................................................ 48 Bảng 4.11: Đặc điểm diện tích đất trồng mía nguyên liệu .......................................... 49 Bảng 4.12: Đặc điểm số năm kinh nghiệm của các nông hộ....................................... 49 Bảng 4.13. Kết quả hồi quy........................................................................................ 51 Bảng 4.14: Kết quả kiểm định hiện tượng đa cộng tuyến ........................................... 52 Bảng 4.15: Kết quả kiểm định phương sai thay đổi bằng kiểm định Breusch – Pagan – Godfrey ..................................................................................................................... 52 Bảng 4.16: Mô hình hồi quy với các biến chuẩn hóa.................................................. 58 Bảng 4.17: Vị trí quan trọng của các yếu tố ............................................................... 58 Bảng 5: Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết của nghiên cứu .......................... 60 x DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 2.1: Các loại rễ và chồi (mầm) mía........................................................................ 9 Hình 2.2: Các sản phẩm chính và phụ sản xuất từ cây mía. .......................................... 11 Hình 2.3: Khung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập nông hộ trồng mía ...... 24 Hình 4.1: Bản đồ huyện Đức Phổ................................................................................. 30 Hình 4.2: Quy trình trồng mía nguyên liệu................................................................... 35 Biểu đồ 4.1: Diện tích trồng mía nguyên liệu toàn tỉnh Quảng Ngãi năm 2016 ..................... 36 Biểu đồ 4.2: Sản lượng và năng suất mía nguyên liệu toàn tỉnh Quảng Ngãi, năm 2016 ......... 36 Biểu đồ 4.3: Diện tích và sản lượng mía nguyên liệu toàn huyện Đức Phổ qua các năm ...... 37 Biểu đồ 4.4: Diện tích trồng mía nguyên liệu các xã tại huyện Đức Phổ năm 2016............... 38 Biểu đồ 4.5: Đặc điểm về giới tính trong mẫu điều tra ............................................................ 43 Biểu đồ 4.6: Nhu cầu vay vốn của các nông hộ khảo sát ......................................................... 47 Biểu đồ 4.7: Nơi vay vốn của các nông hộ khảo sát................................................................. 48 Biểu đồ 4.8: Tập huấn kỹ thuật trồng mía nguyên liệu ............................................................ 50 Biểu đồ 4.9: Đơn vị tập huấn kỹ thuật trồng mía nguyên liệu ................................................. 50 Hình 4.3. Đồ thị phân phối của sai số ngẫu nhiên......................................................... 53 xi TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Chủ đề nghiên cứu Nghiên cứu này phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ trồng mía nguyên liệu trên địa bàn huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này nhằm xác định yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ trồng Mía trên địa bàn huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. Trên cơ sở đó đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm thúc đẩy nâng cao thu nhập cho nông hộ tại Huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Xác định các nhân tố chính ảnh hưởng đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. - Xem xét tác động của các nhân tố đó đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. - Đề xuất các hàm ý chính sách giúp nâng cao thu nhập cho hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 3. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp chuyên gia, thảo luận nhóm nhằm khám phá, điều chỉnh, xây dựng và hoàn thiện bảng câu hỏi phỏng vấn và xây dựng mô hình nghiên cứu. - Phương pháp thống kê mô tả nhằm mục đích nghiên cứu sự khác nhau về thu nhập giữa các biến như diện tích đất trồng mía, giới tính chủ hộ, trình độ học vấn của chủ hộ, kinh nghiệm trồng mía của chủ hộ, số lao động trực tiếp tham gia trồng mía, tiếp cận tín dụng và tham gia tập huấn khuyến nông... Thông qua phân tích thống kê mô tả chúng ta có thể kiểm định sơ bộ các giả thiết nghiên cứu đặt ra. - Phương pháp bình phương bé nhất (OLS) dùng để ước lượng mô hình nhằm tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ. xii 4. Kết quả nghiên cứu Nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu sơ cấp dựa trên số liệu điều tra từ bảng câu hỏi phát cho 300 hộ trồng mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi trong khoảng thời gian các nông hộ thu hoạch mía nguyên liệu niên vụ 2015 – 2016. Kết quả phân tích cho thấy những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến thu nhập của hộ trồng mía bao gồm: Diện tích trồng mía, kinh nghiệm trồng mía của chủ hộ, trình độ học vấn của chủ hộ, số lao động trực tiếp tham gia trồng mía của hộ và tiếp cận tín dụng. Trong đó, ảnh hưởng mạnh nhất đến thu nhập nông hộ là diện tích trồng mía và kinh nghiệm trồng mía của chủ hộ. Việc nâng cao thu nhập của nông hộ còn những khó khăn nhất định, điều này làm ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của hộ gia đình nông thôn ở nơi đây. Khó khăn mà nông hộ thường gặp nhất là giá sản phẩm thấp, không ổn định và thiếu vốn sản xuất. Bên cạnh đó, diện tích đất nhỏ lẻ, manh mún gây khó khăn trong việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất. Đây là những khó khăn thực tế mà người nông dân trồng mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi luôn gặp phải trong gian gần đây. Ngoài những khó khăn nêu trên, thì những khó khăn về thời tiết ngày càng khô hạn do biến đổi khí hậu, tình trạng sâu bệnh, đặc biệt bệnh trắng lá mía là nổi lo lớn nhất của người nông dân hiện nay, ... đã gây ra nhiều thiệt hại không nhỏ đến hoạt động sản xuất của người nông dân nói chung và hộ trồng mía nói riêng tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 5. Kết luận Từ kết quả tính toán định lượng, nghiên cứu đưa ra những gợi ý chính sách, giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho nông hộ trồng mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi như: Chính sách đất đai cho sản xuất; phổ biến kinh nghiệm trồng mía đến nông hộ; hỗ trợ các nông hộ tiếp cận vốn vay; chú trọng giáo dục đào tạo, nâng cao trình độ học vấn cho nông hộ; … Từ khóa: Nhân tố ảnh hưởng, nông hộ, thu nhập, Mía nguyên liệu, tỉnh Quảng Ngãi. xiii ề CHƯƠNG 1. MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Thu nhập của người dân luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu của Đảng và Nhà nước trong nhiều năm qua. Bởi vì nó là chỉ tiêu kinh tế - xã hội quan trọng, dùng để đánh giá mức sống của dân cư, sự phân hóa giàu nghèo, sự phát triển của mỗi khu vực, làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách nhằm nâng cao mức sống của người dân và xóa đói, giảm nghèo (Vũ Thanh Liêm và Dương Mạnh Hùng, 2014) Tại Quảng Ngãi, tổng diện tích đất tự nhiên toàn tỉnh là 513.520 ha, trong đó đất nông nghiệp là 99.055ha, chiếm 19,8%. Trên diện tích đất nông nghiệp, ngoài việc trồng lúa, hoa màu, từ lâu người nông dân Quảng Ngãi dành phần lớn đất thổ phù sa dọc những con sông lớn của Tỉnh cho việc trồng mía để làm nguyên liệu cho nghề làm đường muỗng. Vào đầu năm 2007, Thủ tướng chính phủ Việt Nam (2007) đã ký quyết định số 26/2007/QĐ-TTg ngày 15/02/2007 về việc phê duyệt quy hoạch phát triển mía đường đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020 với mục đích muốn đưa ngành sản xuất mía đường trong thời gian tới phát triển theo hướng có quy hoạch, một sự phát triển mang tính bền vững, đạt hiệu quả về kinh tế lẫn xã hội, huy động tất cả các thành phần kinh tế cùng tham gia để tạo sự đồng bộ ngay từ khâu sản xuất mía nguyên liệu, nhà máy chế biến, sản phẩm sau đường đến lưu thông và tiêu thụ. Trước yêu cầu của thực tiễn sản xuất, cần phải phát triển sản xuất vùng mía nguyên liệu ổn định để phục vụ công nghiệp chế biến. Tỉnh Quảng Ngãi đã xây dựng Đề án phát triển vùng mía nguyên liệu theo hướng tập trung, chuyên canh, chương trình phát triển vùng mía nguyên liệu được triển khai chỉ đạo thực hiện một cách đồng bộ từ việc tổ chức lại sản xuất, sử dụng giống mía mới, dồn điền đổi thửa, áp dụng cơ giới hoá và các tiến bộ kỹ thuật về cải tạo đất, thâm canh tăng năng suất… Đặc biệt, một đóng góp lớn của hoạt động khoa học công nghệ trong việc hình thành vùng sản xuất mía tập trung, bằng việc du nhập, khảo nghiệm, sản xuất thử và nhân rộng một số giống mía mới, đã chọn được 06 giống mía mới có triển vọng: MEX105, ROC27, B85-764, QĐ93-159, K88-65, K88-92 (đã được Cục Trồng trọt công nhận tại Quyết định số: 340/QĐ-TT-CLT ngày 30/12/2008). Những địa phương sau khi dồn điền đổi thửa cho năng suất cao như xã Bình Trung, huyện Bình Sơn; xã Hành Thiện, Hành Minh, huyện Nghĩa Hành; xã Đức Hòa và Đức Phú, huyện Mộ Đức; xã Phổ Nhơn, Phổ 1 ề Ninh, Phổ Hòa, huyện Đức Phổ... Điều này cho thấy, giá trị của cây Mía nguyên liệu có tác động rất lớn đối với thu nhập và đời sống của người nông dân ở tỉnh Quảng Ngãi. Theo hiểu biết của tác giả thì hiện nay trên cả nước có một số nghiên cứu xoay quanh đề tài như: Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ trong các mô hình sản xuất trên đất lúa tại tỉnh Vĩnh Long (Lê Xuân Thái, 2014), Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ ở tỉnh An Giang (Nguyễn Lan Duyên, 2014), Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập nông hộ tại huyện Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi (Nguyễn Phan Hồng Hạnh, 2015), Nâng cao thu nhập từ hoạt động trồng mía nguyên liệu cho các nông hộ trên địa bàn thị xã Ninh Hòa – tỉnh Khánh Hòa (Trần Kim Dung, 2015), Tác động tín dụng đến thu nhập của nông hộ ở Việt Nam (Đinh Phi Hổ và Đông Đức, 2015),… Nhưng chưa có một nghiên cứu chuyên sâu theo hướng kinh tế, tìm hiểu đời sống, tình hình thu nhập của người nông dân trồng mía nguyên liệu trên địa bàn huyện Đức Phổ – tỉnh Quảng Ngãi. Tuy nhiên, thực tế hiện nay diện tích, năng suất, sản lượng mía qua các năm đều giảm và không đạt so với chỉ tiêu đề ra trong quy hoạch vùng mía nguyên liệu tỉnh Quảng Ngãi, thời tiết ngày càng khô hạn do biến đổi khí hậu, tình trạng sâu bệnh, đặc biệt bệnh trắng lá mía là nổi lo lớn nhất của người nông dân hiện nay, tiền bán mía ngang bằng với chi phí bỏ ra, khiến cho người nông dân không còn mặn mà với cây mía. Xuất phát từ những lý do đã nêu trên, tác giả đã chọn đề tài “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ trồng Mía trên địa bàn huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi” để nghiên cứu là cần thiết và hữu ích nhằm xác định các nhân tố chính ảnh hưởng đến thu nhập của nông hộ trồng Mía, từ đó đề xuất các hàm ý chính sách nhằm nâng cao thu nhập cho nông hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu này nhằm xác định yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập hộ trồng Mía trên địa bàn huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. Trên cơ sở đó đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm thúc đẩy nâng cao thu nhập cho nông hộ tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Mục tiêu 1: Xác định các nhân tố chính ảnh hưởng đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. 2 ề Mục tiêu 2: Xem xét tác động của các nhân tố đó đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. Mục tiêu 3: Đề xuất các hàm ý chính sách giúp nâng cao thu nhập cho hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu Các nội dung nghiên cứu của đề tài tập trung giải đáp các câu hỏi: (1) Những yếu tố nào tác động đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi? (2) Những yếu tố đó tác động như thế nào đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi? (3) Những hàm ý chính sách nào có thể thúc đẩy nâng cao thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi, với đơn vị nghiên cứu là các hộ gia đình. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi thời gian: Đề tài sử dụng số liệu thứ cấp của Chi cục Thống kê tỉnh Quảng Ngãi, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn 2012 – 2016 để viết tình hình cơ bản của nghiên cứu. Số liệu sơ cấp được thu thập từ các nông hộ thu hoạch Mía nguyên liệu trong niên vụ 2015 – 2016. - Phạm vi về không gian: Đề tài được thực hiện tại các xã có trồng mía nguyên liệu trên địa bàn huyện Đức Phổ - tỉnh Quảng Ngãi. 1.5. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu Về khoa học: Hệ thống hoá về mặt lý luận và thực tiễn thu nhập của hộ trồng Mía. Xây dựng mô hình nghiên cứu về các nhân tố chính ảnh hưởng đến thu nhập của hộ trồng Mía. 3 ề Thực tiễn: - Kết quả nghiên cứu của đề tài có tác động trực tiếp đến người nông dân trồng mía nguyên liệu ở huyện Đức Phổ, chỉ cho bà con nông dân biết được các nhân tố ảnh hưởng tới thu nhập từ hoạt động trồng mía nguyên liệu hiện nay của nông hộ. Từ đó, người nông dân sẽ có nhận thức mới, khoa học hơn và sẽ biết cách để nâng cao thu nhập cho nông hộ của mình. - Những kết luận của đề tài cũng sẽ là một tài liệu tư vấn, tham mưu cho UBND huyện Đức Phổ định hướng, đề ra các giải pháp nâng cao thu nhập cho nông hộ, hướng tới xóa đói giảm nghèo bền vững nhằm thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế của địa phương. - Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên, sinh viên ngành Kinh tế. 1.6. Kết cấu của luận văn Kết cấu của đề tài gồm năm chương như sau: Chương 1: Mở đầu Chương này trình bày tính cấp thiết của đề tài, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, cũng như ý nghĩa của nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu Chương này trình bày cơ sở lý thuyết về nông hộ, thu nhập, các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập nông hộ; cũng như tổng quan các công trình nghiên cứu trước liên quan nhằm đúc kết thành khung phân tích phù hợp cho nghiên cứu của luận văn và đưa ra các giả thuyết nghiên cứu nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu. Chương 3: Phương pháp nghiên cứu Chương này giới thiệu các phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu trong luận văn như phương pháp chuyên gia, phương pháp thống kê mô tả, phương pháp hồi qui tuyến tính. Chương 4: Phân tích và thảo luận kết quả nghiên cứu Nội dung chương này tập trung phân tích và thảo luận các kết quả nghiên cứu. Chương 5: Kết luận và các hàm ý chính sách Chương này trình bày các kết luận rút ra từ nghiên cứu, cũng như đề xuất các hàm ý chính sách nhằm nâng cao thu nhập cho nông hộ trồng Mía tại huyện Đức Phổ, tỉnh Quảng Ngãi. 4 ề CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Khái niệm liên quan 2.1.1. Khái niệm về nông hộ Đào Thế Tuấn (1997) cho rằng: Hộ nông dân là những hộ chủ yếu hoạt động nông nghiệp theo nghĩa rộng, bao gồm cả nghề rừng, nghề cá và hoạt động phi nông nghiệp ở nông thôn. Theo tổ chức Nông lương thế giới, FAO (2007) định nghĩa nông hộ là những hộ có các hoạt động trong nghề trồng trọt, nghề rừng, nghề cá, nghề chăn nuôi và nghề nuôi trồng thủy sản. Các sản phẩm nông nghiệp được hình thành thông qua quá trình quản lý và tổ chức sản xuất bởi các thành viên trong gia đình và phần lớn chủ yếu dựa vào lao động nhà, bao gồm cả nam lẫn nữ. Tác giả Lê Đình Thắng (1993) cho rằng: Nông hộ là tế bào kinh tế xã hội, là hình thức kinh tế cơ sở trong nông nghiệp và nông thôn. Trần Xuân Long (2009) đã nghiên cứu rằng: Hộ nông dân là đối tượng nghiên cứu chủ yếu của khoa học nông nghiệp và phát triển nông thôn, vì tất cả các hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp ở nông thôn chủ yếu được thực hiện qua sự hoạt động của hộ nông dân. Hộ nông dân có những đặc điểm sau: (i) Hộ nông dân là một đơn vị kinh tế cơ sở vừa là một đơn vị sản xuất vừa là một đơn vị tiêu dùng; (ii) Quan hệ giữa tiêu dùng và sản xuất biểu hiện ở trình độ phát triển của hộ tự cấp, tự túc, trình độ này quyết định quan hệ giữa hộ nông dân và thị trường; (iii) Các hộ nông dân ngoài hoạt động nông nghiệp còn tham gia vào hoạt động phi nông nghiệp với các mức độ khác nhau khiến khó giới hạn thế nào là một hộ nông dân. Mặc dù có nhiều định nghĩa khác nhau về nông hộ nhưng khái niệm nông hộ có những điểm sau đây: Là những hộ gia đình sống ở nông thôn, có ngành nghề sản xuất chính là nông nghiệp; nguồn thu nhập và sinh sống chủ yếu bằng nghề nông; là đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là một đơn vị sản xuất, vừa là một đơn vị tiêu dùng. 2.1.2. Kinh tế nông hộ và đặc điểm của kinh tế nông hộ  Kinh tế nông hộ Trong tiến trình xây dựng Nông thôn mới, khái niệm kinh tế hộ gia đình được hiểu rằng đây là một lực lượng sản xuất quan trọng ở nông thôn Việt Nam. Hộ gia đình 5 ề nông thôn thường sản xuất, kinh doanh đa dạng, kết hợp trồng trọt với chăn nuôi, tiểu thủ công nghiệp và kinh doanh ngành nghề phụ (Đỗ Văn Quân, 2013). Kinh tế nông hộ là một hình thức kinh tế cơ bản có hiệu quả và tự chủ trong nông nghiệp. Nó được hình thành và phát triển một cách khách quan, lâu dài, dựa trên sự tư hữu các yếu tố sản xuất, là loại hình kinh tế có hiệu quả, phù hợp với sản xuất nông nghiệp, thích ứng và tồn tại phát triển trong mọi chế độ kinh tế xã hội (Phạm Anh Ngọc, 2008). Ở Việt Nam, từ khi thực hiện Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị khóa VI (1988) về “Đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp”, hộ nông dân đã thực sự trở thành những đơn vị tự chủ trong sản xuất nông nghiệp. Hộ được tự chủ trong sản xuất kinh doanh, được toàn quyền trong điều hành sản xuất, sử dụng lao động, mua sắm vật tư kỹ thuật, hợp tác sản xuất và tiêu thụ sản phẩm do họ làm ra. Như vậy, có thể hiểu kinh tế hộ gia đình là một tổ chức kinh doanh thuộc sở hữu của hộ gia đình, trong đó các thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tế chung trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp hoặc một số lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác do pháp luật quy định (Mai Thị Thanh Xuân, Đặng Thị Thu Hiền, 2013). Tóm lại, kinh tế nông hộ là một loại hình tổ chức sản xuất kinh doanh của hộ gia đình, trong đó các hoạt động chủ yếu là dựa vào lao động gia đình. Quá trình phát triển của kinh tế hộ gắn liền với quá trình phát triển của hộ đang hoạt động.  Đặc điểm của kinh tế nông hộ - Hoạt động của kinh tế nông hộ chủ yếu là dựa vào lao động gia đình hay là lao động có sẵn mà không cần phải thuê ngoài. Các thành viên tham gia hoạt động kinh tế hộ có quan hệ gắn bó với nhau về kinh tế và huyết thống. - Đất đai là tư liệu sản xuất quan trọng nhất không thể thiếu của sản xuất kinh tế hộ nông dân. - Người nông dân là người chủ thật sự của quá trình sản xuất trực tiếp tác động vào sinh trưởng, phát triển của cây trồng vật nuôi, không qua khâu trung gian, họ làm việc không kể giờ giấc và bám sát vào tư liệu sản xuất của họ. - Kinh tế nông hộ có cấu trúc lao động đa dạng, phức tạp, trong một hộ có nhiều loại lao động, vì vậy chủ hộ vừa có khả năng trực tiếp điều hành, quản lý tất cả các 6 ề khâu trong sản xuất, vừa có khả năng tham gia trực tiếp quá trình đó. - Do có tính thống nhất giữa lao động quản lý và lao động sản xuất nên kinh tế hộ nông dân giảm tối đa chi phí sản xuất, và nó tác động trực tiếp lên lao động trong hộ nên có tính tự giác để nâng cao hiệu quả và năng suất lao động (Nguyễn Phạm Hùng, 2014). 2.2. Cơ sở lý thuyết về thu nhập của nông hộ 2.2.1. Khái niệm thu nhập nông hộ Định nghĩa của Tổ chức Nông lương thế giới, FAO (2007) về thu nhập của nông hộ như sau: Thu nhập được xem là một phần tiền thưởng cho người chủ sở hữu các yếu tố sản xuất cố định như đất đai, vốn, lao động khi đưa các yếu tố này tham gia vào quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm. Trần Xuân Long (2009) cho rằng thu nhập của một nông hộ là phần giá trị sản xuất tăng thêm mà hộ được hưởng để bù đắp cho thù lao lao động gia đình, cho tích lũy và tái sản xuất mở rộng nếu có. 2.2.2. Phương pháp xác định thu nhập của nông hộ * Theo FAO (2007) xác định thu nhập của nông hộ như sau: Thu nhập của hộ = Tổng giá trị nông sản thu về - tổng chi phí cho các yếu tố đầu vào – chi phí thuê lao động – chi phí lãi vay – chi phí thuê đất. (Các khoản chi phí này không bao gồm chi phí lao động gia đình tham gia vào quá trình sản xuất) * Phương pháp tự xác định thu nhập trong năm của hộ gia đình (Cục thống kê tỉnh Phú Thọ, 2011): Thu nhập của hộ = Tổng thu – Tổng chi Trong đó: + Tổng thu: Bao gồm các khoản thu hợp pháp trong năm của tất cả các thành viên trong hộ gia đình, như: Thu từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ nông, lâm nghiệp, thuỷ sản; từ các hoạt động sản xuất kinh doanh dịch vụ phi nông, lâm nghiệp, thuỷ sản; thu từ tiền công, tiền lương và các khoản thu nhập khác như: Quà tặng, biếu, cho bằng tiền mặt hay hiện vật; các khoản lương hưu, trợ cấp các loại, thu từ cho thuê nhà, cho thuê máy móc thiết bị, ... Không tính các khoản thu trợ cấp xã hội một lần, như: tiền mai táng phí, hỗ trợ thiếu đói, … 7