Tài liệu Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện hưng nguyên tỉnh nghệ an

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ HẢI HUYỀN PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KHẢ NĂNG CÓ VIỆC LÀM PHI NÔNG NGHIỆP CỦA HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN HUYỆN HƯNG NGUYÊN TỈNH NGHỆ AN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHÁNH HÒA - 2017 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG NGUYỄN THỊ HẢI HUYỀN PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN KHẢ NĂNG CÓ VIỆC LÀM PHI NÔNG NGHIỆP CỦA HỘ GIA ĐÌNH NÔNG THÔN HUYỆN HƯNG NGUYÊN TỈNH NGHỆ AN LUẬN VĂN THẠC SĨ Ngành: Kinh tế Phát triển Mã số: 60310105 Quyết định giao đề tài: 678/QĐ-ĐHNT ngày 30/08/2016 Quyết định thành lập hội đồng: 460/QĐ-ĐHNT ngày 16/5/2017 Ngày bảo vệ: 30/05/2017 Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM HỒNG MẠNH Chủ tịch hội đồng TS. PHẠM THÀNH THÁI Khoa sau đại học KHÁNH HÒA – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan mọi kết quả của đề tài “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên tỉnh Nghệ An” là công trình nghiên cứu của riêng tôi và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác cho tới thời điểm này. Tác giả luận văn Nguyễn Thị Hải Huyền iii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy, cô Trường Đại học Nha Trang và bạn bè học viên. Trước tiên, tôi xin gởi lời chân thành cảm ơn đến quý thầy, cô Trường Đại học Nha Trang, đặc biệt là quý thầy, cô Khoa kinh tế và Khoa Sau đại học - Trường Đại học Nha Trang đã truyền đạt kiến thức và hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin gởi lời biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Phạm Hồng Mạnh đã nhiệt tình dành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng đề cương, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Mặc dù tôi đã cố gắng, tuy nhiên, vì giới hạn về thời gian và trình độ hiểu biết của bản thân còn có những hạn chế và không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong sự góp ý quý báu của quý thầy, cô để luận văn được hoàn thiện. Nghệ An, ngày tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN.................................................................................................................iv MỤC LỤC .......................................................................................................................v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.......................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ...........................................................................ix DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ..................................................................x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .............................................................................................xi CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN .........................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................2 1.2.1. Mục tiêu chung ......................................................................................................2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ......................................................................................................2 1.3. Câu hỏi nghiên cứu...................................................................................................2 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ...............................................................................................3 1.5. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................................3 1.6. Đóng góp của nghiên cứu.........................................................................................4 1.6.1. Đóng góp về mặt khoa học ....................................................................................4 1.6.2. Đóng góp về mặt thực tiễn ....................................................................................4 1.7. Kết cấu của luận văn.................................................................................................4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .......................6 2.1. Lao động và các vấn đề liên quan đến lao động.......................................................6 2.1.1. Khái niệm về lao động...........................................................................................6 2.1.2. Lực lượng lao động ...............................................................................................6 2.1.3. Nguồn lao động .....................................................................................................7 v 2.2. Việc làm....................................................................................................................9 2.2.1. Khái niệm về việc làm...........................................................................................9 2.2.2. Phân loại việc làm ...............................................................................................10 2.2.3. Thất nghiệp ..........................................................................................................10 2.3. Những vấn đề cơ bản nông hộ và đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn.....12 2.3.1. Khái niệm hộ .......................................................................................................12 2.3.2. Khái niệm nông hộ và phân loại nông hộ............................................................12 2.3.3. Kinh tế hộ gia đình và đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn ...................14 2.3.4. Kinh tế hộ nông dân ............................................................................................15 2.3.5. Những đặc điểm cơ bản của kinh tế hộ gia đình nông dân .................................16 2.4. Đặc điểm lao động của hộ gia đình nông thôn .......................................................16 2.5. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận văn..................................17 2.5.1. Các nghiên cứu trong nước..................................................................................17 2.5.2. Tổng quan các nghiên cứu ngoài nước................................................................20 2.5.3. Đánh giá chung các công trình nghiên cứu có liên quan.....................................22 2.6. Khung phân tích nghiên cứu...................................................................................23 TÓM TẮT CHƯƠNG 2: ...............................................................................................23 CHƯƠNG 3: KHÁI QUÁT ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......24 3.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ............................................................................24 3.1.1. Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên của Hưng Nguyên .............................................24 3.2. Quy trình nghiên cứu..............................................................................................32 3.2.1. Nghiên cứu sơ bộ.................................................................................................33 3.3. Nghiên cứu chính thức ...........................................................................................34 3.3.1. Bản câu hỏi ..........................................................................................................34 3.3.2. Mẫu nghiên cứu ...................................................................................................34 3.3.3. Mô hình kinh tế lượng .........................................................................................35 3.3.4. Nguồn số liệu sử dụng .........................................................................................40 3.3.5. Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu..............................................................41 TÓM TẮT CHƯƠNG 3: ...............................................................................................42 vi CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................43 4.1. Đặc điểm kinh tế, lao động và việc làm phi nông nghiệp của lao động nông thôn tại huyện Hưng Nguyên.................................................................................................43 4.1.1. Đặc điểm tài nguyên đất đai sản xuất nông nghiệp .............................................43 4.1.2. Đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên ....................43 4.1.3. Đặc điểm lao động nông thôn tại huyện Hưng Nguyên ......................................44 4.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại địa bàn huyện Hưng Nguyên.....................................................45 4.2.1. Thống kê mô tả mẫu điều tra ...............................................................................45 4.2.2. Kết quả phân tích mô hình hồi qui về khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình tại Hưng Nguyên ........................................................................................51 4.2.3. Bàn luận kết quả nghiên cứu ...............................................................................54 TÓM LƯỢC CHƯƠNG 4:............................................................................................57 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ............................................58 5.1. Kết luận...................................................................................................................58 5.2. Các hàm ý chính sách tạo việc làm phi nông nghiệp từ kết quả nghiên cứu .........59 5.2.1. Vấn đề lựa chọn các ngành nghề phi nông nghiệp..............................................59 5.2.2. Tín dụng...............................................................................................................60 5.2.3. Vấn đề thông tin về thị trường lao động và đào tạo nghề để đáp ứng yêu cầu thị trường ............................................................................................................................60 5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo........................................61 TÓM LƯỢC CHƯƠNG 5:............................................................................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................63 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH –HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa ĐTN : Đào tạo nghề HGĐ : Hộ gia đình KHKT : Khoa học kỹ thuật LĐNT : Lao động nông thôn LĐ-TBXH : Lao động thương binh xã hội BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp viii DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ Bảng 3.2. Tóm lược các biến trong mô hình hồi qui.....................................................38 Bảng 4.1. Diện tích canh tác tại Huyện Hưng Nguyên .................................................43 Bảng 4.2. Tỉ lệ nam nữ trong mẫu nghiên cứu ..............................................................45 Bảng 4.3. Tình trạng hôn nhân của chủ hộ điều tra.......................................................45 Bảng 4.4. Độ tuổi của chủ hộ điều tra ...........................................................................46 Bảng 4.5. Sức khỏe của chủ hộ điều tra ........................................................................46 Bảng 4.6. Học vấn của chủ hộ điều tra..........................................................................47 Bảng 4.7. Thông tin về số thành viên của hộ ................................................................47 Bảng 4.8. Thông tin về kinh nghiệm của hộ trong sản xuất..........................................48 Bảng 4.9. Số lao động tham gia sản xuất nông nghiệp của hộ gia đình........................48 Bảng 4.10. Số lao động tham gia hoạt động phi nông nghiệp của hộ gia đình .............49 Bảng 4.11. Số lao động tham gia hoạt động phi nông nghiệp của hộ gia đình .............49 Bảng 4.12. Lý do hộ gia đình tham gia hoạt động phi nông nghiệp .............................50 Bảng 4.13. Tình trạng tiếp cận vốn tín dụng của hộ gia đình .......................................50 Bảng 4.14. Kiểm định Omnibus đối với các hệ số của mô hình ...................................52 Bảng 4.15. Kiểm định mức độ giải thích của mô hình..................................................53 Bảng 4.16. Kết quả ước lượng mô hình logit ................................................................53 Bảng 4.17. Kết quả mô phỏng xác suất có việc làm phi nông nghiệp của hộ...............56 ix DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Sơ đồ phân loại lực lượng lao động ...............................................................7 Sơ đồ 3.1. Sơ đồ Quy trình nghiên cứu .........................................................................33 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Giới thiệu Hưng Nguyên là một huyện của tỉnh Nghệ An, có tổng diện tích, bao gồm xã, phường, thị trấn. Tỷ lệ phân bố dân cư của huyện Hưng Nguyên tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn. Hàng năm, huyện Hưng Nguyên đã tạo việc làm mới cho 2.100 lao động, cơ cấu lao động đã có bước chuyển dịch theo hướng giảm tỷ lệ lao động trong nông nghiệp, tăng tỷ trọng lao động trong ngành du lịch - dịch vụ, công nghiệp. Hiện nay, do quá trình đô thị hoá, tác động của chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp nên lao động chuyển dịch đang gặp rất nhiều khó khăn về việc làm, đặc biệt là việc làm phi nông nghiệp. Trên cơ sở đó, việc nghiên cứu, lý giải đầy đủ cơ sở lý luận trong bối cảnh thực tiễn đối với vấn đề giải quyết việc làm phi nông nghiệp cho hộ gia đình nông thôn là yêu cầu cấp thiết, cần phải thực hiện việc nghiên cứu vấn đề các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại địa bàn huyện Hưng Nguyên nhằm đóng góp một phần cho các cơ quan hoạch định chính sách và chính quyền địa phương có được cái nhìn tổng quan, tìm ra giải pháp giải quyết việc làm phi nông nghiệp để phát triển kinh tế hộ gia đình ở nông thôn góp phần nâng cao đời sống của người dân địa phương. 2. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu đặt ra cho việc nghiên cứu đề tài là làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại địa bàn huyện Hưng Nguyên. Đề tài sẽ đánh giá được thực trạng và chỉ ra các giải pháp để nâng cao đời sống người dân tại địa phương nghiên cứu nói riêng. Cụ thể: (i) Đánh giá thực trạng việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn trên địa bàn huyện Hưng Nguyên; (ii) Xác định các yếu tố tác động đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn trên địa bàn huyện Hưng Nguyên; (iii) Xây dựng các kịch bản về khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn trên địa bàn huyện Hưng Nguyên. 3. Phương pháp nghiên cứu Sử dụng các phương pháp nghiên cứu khác nhau, bao gồm: tổng hợp, phân tích, thống kê và mô hình kinh tế lượng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên; kết hợp xi cả hai loại phân tích thống kê thông dụng, bao gồm: phân tích định tính và phân tích định lượng. Hai phương pháp phân tích này sẽ hỗ trợ tích cực cho nhau trong việc làm sáng tỏ các nhận định và rút ra kết luận của vấn đề nghiên cứu. Đặc biệt, có sử dụng mô hình hồi quy Binary logitis để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình trong khu vực này. 4. Các kết quả nghiên cứu đã đạt được Độ tuổi của các chủ hộ điều tra chủ yếu từ 30 đến 60 tuổi. Nhìn chung, tuổi của chủ hộ từ 30 – 60 tuổi chiếm tỉ lệ lớn với 76 %; tuổi dưới 30 chiếm tỉ lệ 13,7 %. Độ tuổi từ trên 60 tuổi chiếm tỉ lệ 10,3 %. Đa số các đối tượng được điều tra đã có gia đình, với tỉ lệ 97,1%; số chủ hộ chưa có gia đình chiếm tỉ lệ 2,9%. Trình độ học vấn của chủ hộ chủ yếu là tốt nghiệp trung học cơ sở, trung học phổ thông. Chủ hộ có trình độ trung cấp nghề chiếm tỉ lệ 10,6%; cao đẳng, đại học chiếm tỉ lệ 15,4%. Hầu hết số thành viên của hộ là từ 3 – 7 người. Kết quả phân tích cho thấy hộ có 3 - 5 thành viên chiếm tỉ lệ 39,2 % trong mẫu điều tra, từ 5 - 7 thành viên chiếm tỉ lệ 44,8%, trên 7 người là 16 %. Tỉ lệ hộ có dưới 3 thành viên có việc làm chiếm đa số với tỉ lệ 63,7% trong mẫu nghiên cứu; từ 3 đến 5 thành viên có việc làm chiếm tỉ lệ 30,3% và tỉ lệ hộ từ 5 thành viên trở lên có việc chiếm tỉ lệ 6%. Tỉ lệ phụ thuộc trung bình của hộ gia đình trên địa bàn nghiên cứu là 24,72% và tỉ lệ lao động thất nghiệp là 5,02%. Bên cạnh hoạt động sản xuất nông nghiệp, lao động trong hộ gia đình còn tham gia sản xuất phi nông nghiệp. Có đến 90,6% tỉ lệ hộ gia đình có 1 lao động tham gia hoạt động phi nông nghiệp; tỉ lệ hộ có từ 2 đến 3 lao động tham gia hoạt động phi nông nghiệp chỉ chiếm tỉ lệ 3,7% và tỉ lệ hộ có trên 3 lao động tham gia hoạt động phi nông nghiệp chỉ chiếm tỉ lệ 5,7%. Kết quả phân tích cho thấy, có yếu tố thực sự ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, bao gồm: trình độ học vấn (bậc tiểu học, trung học cơ sở), khả năng tiếp cận thông tin về việc làm, tỉ lệ phụ thuộc của hộ gia đình và khả năng tiếp cận tín dụng của hộ. Các biến số này có có ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 1 %, 5 % và 10 %. Từ khóa: khả năng có việc làm phi nông nghiệp, yếu tố ảnh hưởng, huyện Hưng Nguyên xii CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Hưng Nguyên là một huyện của tỉnh Nghệ An , Diện tích: 163,94 km2 Dân số: 121.111 người Dân tộc: Kinh Tổng số xã, phường, thị trấn: 23 Tổng số bản, làng, khối xóm: 246. Tỷ lệ phân bố dân cư của Huyện Hưng Nguyên tập trung chủ yếu ở khu vực nông thôn. Báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng bộ huyện Hưng Nguyên nhiệm kỳ 20102015 xác định nhiệm vụ chủ yếu để đảm bảo về nhu cầu lao động, việc làm và an sinh xã hội là: “Trên cơ sở khảo sát nhu cầu việc làm và học nghề của lao động nông thôn, nhu cầu sử dụng lao động trên địa bàn, nhu cầu thị trư¬ờng lao động tại thành phố Vinh để xây dựng, triển khai có hiệu quả ch¬ương trình giải quyết việc làm và kế hoạch đào tạo, dạy nghề cho lao động nông thôn; phấn đấu bình quân hàng năm tạo việc làm mới cho 4.000 lao động, đến năm 2015 tỷ lệ lao động đã qua đào tạo chiếm 60%, tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề chiếm 45%. Hiện nay, do quá trình đô thị hoá, tác động của chuyển dịch cơ cấu kinh tế và chuyển đổi mục đích sử dụng đất, diện tích đất nông nghiệp bị thu hẹp nên lao động chuyển dịch đang gặp rất nhiều khó khăn về việc làm, đặc biệt là việc làm phi nông nghiệp. Mặc dù vấn đề đảm bảo nguồn thu nhập ổn định cho người dân nông thôn nói chung và Hưng Nguyên nói riêng đang được Đảng và Nhà nước hết sức quan tâm. Chủ trương này gắn liền với mục tiêu xoá đói giảm nghèo, phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, các hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên hiện nay nói chung đang gặp rất nhiều khó khăn, những trở ngại lớn đó là: như tập quán sản xuất lạc hậu, thiếu vốn, giao thông đi lại khó khăn, hạn chế về trình độ học vấn, nhận thức, năng lực sản xuất, nguồn vốn đầu tư và đặc biệt là tình trạng thiếu việc làm phi nông nghiệp. Do vậy, vấn đề đặt ra hiện nay là tạo việc làm phi nông nghiệp, góp phần thay đổi, nâng cao chất lượng cuộc sống cho các hộ gia đình nông thôn tại khu vực này vẫn là những câu hỏi lớn. Trong thời gian qua, vấn đề đánh giá tình trạng việc làm tại khu vực nông thôn nói chung và việc làm phi nông nghiệp cho người dân nông thôn đã được quan tâm nghiên cứu với những phạm vi khác nhau, từ khía cạnh lý thuyết và thực tiễn, như: Nghiên cứu của Applegate và đồng nghiệp (2002) về các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tỉ lệ tham gia lao động phi nông nghiệp của nông dân tại Australia, Nghiên cứu của Davis (2006) về sinh kế phi nông nghiệp tại khu vực nông thôn ở các nền kinh tế 1 chuyển đổi hay của Janowski and Bleahu (2001) về các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia các hoạt động phi nông nghiệp trong hai cộng đồng ở Dolj và Brasov của Romania, vv .. Các nghiên cứu trên đã hình thành cơ sở khoa học và phương pháp luận trong việc nghiên cứu về việc làm, thu nhập của lao động nông thôn trong hoạt động phi nông nghiệp. Tuy vậy, việc nghiên cứu một cách cụ thể, đầy đủ đối với vấn đề việc làm phi nông nghiệp của các hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên chưa được quan tâm, đánh giá một cách đầy đủ. Xuất phát từ những vấn đề bức thiết đó mà tác giả lựa chọn đề tài “Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên tỉnh Nghệ An” để làm luận văn thạc sĩ cho mình. Thông qua đó, nghiên cứu có thêm những bằng chứng thực nghiệm cho các cơ quan hoạch định chính sách và chính quyền địa phương có được cái nhìn tổng quan, để giải quyết việc làm phi nông nghiệp cho người dân tại khu vực để phát triển kinh tế hộ gia đình ở nông thôn, qua đó có thể xóa đói giảm nghèo, đảm bảo ổn định và bền vững. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu đặt ra cho việc nghiên cứu đề tài là phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Đề tài sẽ đánh giá được thực trạng và chỉ ra các giải pháp để tạo việc làm phi nông nghiệp nhằm nâng cao đời sống người dân tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể (1) Phân tích đặc điểm việc làm của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An.. (2) Xác định các yếu tố tác động đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. (3) Xây dựng các kịch bản mô phỏng về khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. (4) Đề xuất các gợi ý chính sách nhằm cải thiện việc làm phi nông nghiệp cho hộ gia đình tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An trong thời gian tới. 1.3. Câu hỏi nghiên cứu 2 Xuất phát từ vấn đề nghiên cứu của đề tài, câu hỏi nghiên cứu của đề tài luận văn sẽ tập trung trả lời các câu hỏi chính sau đâu: (1) Đặc điểm việc làm của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. (2) Các nhân tố nào ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An? (3) Tác động biên của các nhân tố đó đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An như thế nào? (4) Những giải pháp hay gợi ý chính sách nào cơ bản nhằm giúp cho hộ gia đình tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An có thêm các việc làm phi nông nghiệp nhằm gia tăng thu nhập trong thời gian tới? 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài xoay quanh việc làm phi nông nghiệp và những vấn đề liên quan của hộ gia đình nông thôn. Đối tượng khảo sát của đề tài là các hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu của đề tài được thực hiện trong phạm vi như sau: Về mặt thời gian: nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp của Chi cục Thống kê. Huyện Hưng Nguyên trong giai đoạn 2011 – 2016 để viết về tình hình cơ bản của địa bàn nghiên cứu. Số liệu sơ cấp được thu thập trong khoảng thời gian từ tháng 04/2015 – 10/2016, do phỏng vấn từ các hộ gia đình ở nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu được thực hiện trong phạm vi của các địa phương của huyện Hưng Nguyên. 1.5. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được các mục tiêu nêu trên, đề tài sử dụng phương pháp tổng hợp, đánh giá, phân tích từ các nguồn số liệu thứ cấp. 3 Phương pháp tiếp cận hệ thống, phương pháp thống kê mô tả và ứng dụng mô hình hồi qui logit là những phương pháp chủ yếu được sử dụng trong nghiên cứu đánh giá khả năng có việc làm phi nông nghiệp của lao động nông thôn. Phương pháp nghiên cứu chi tiết của đề tài luận văn được trình bày chi tiết trong Chương 3 của luận văn. 1.6. Đóng góp của nghiên cứu 1.6.1. Đóng góp về mặt khoa học - Thứ nhất, đề tài luận văn đã hệ thống hóa cơ sở khoa học về lao động, việc làm tại khu vực nông thôn cũng như các vấn đề liên quan. - Thứ hai, xây dựng khung phân tích trong việc nghiên cứu về yếu tố ảnh hưởng đến việc làm phi nông nghiệp của của hộ gia đình nông thôn. - Thứ ba, đề xuất mô hình nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm phi nông nghiệp của lao động nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. 1.6.2. Đóng góp về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu luận văn có những đóng góp về thực tiễn trên các mặt sau đây: - Thứ nhất, đề tài luận văn cho thấy một bức tranh khá đầy đủ về thực trạng lao động, việc làm tại khu vực nông thôn huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An nói chung và việc làm phi nông nghiệp nói riêng. - Thứ hai, đề tài luận văn làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm phi nông nghiệp của của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên. Trên cơ sở đó, góp phần đóng góp những giải pháp có cơ sở khoa học và khả thi về việc giải quyết việc làm phi nông nghiệp cho các hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên. - Thứ ba, kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo cho các cá nhân, tổ chức, cơ quan khi nghiên cứu về việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên. 1.7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phần phụ lục, luận văn được kết cấu thành 5 chương như sau: 4 Chương 1: Giới thiệu. Nội dung của chương này, tác giả tập trung trình bày tính cấp thiết của đề tài, tổng quan vấn đề nghiên cứu, các mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu…. nhằm làm rõ vấn đề nghiên cứu của đề tài luận văn Chương 2: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu. Nội dung của chương này, tác giả tập trung trình bày cơ sở lý thuyết, thực tiễn về hộ gia đình, nông hộ, kinh tế hộ gia đình. Nêu lên được đặc điểm kinh tế của hộ gia đình nông thôn, đồng thời tổng quan lại các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, để tìm ra cơ hội nghiên cứu cho luận văn cũng như xây dựng mô hình và khung phân tích, đề xuất các giả thuyết nghiên cứu cho đề tài. Chương 3: Khái quát về địa bàn và phương pháp nghiên cứu; Chương này tác giả sẽ trình bày khái quát về địa bàn mô tả dữ liệu nghiên cứu, quy trình nghiên cứu, các phương pháp nghiên cứu. Trong đó: phương pháp chủ yếu được sử dụng là phương pháp phân tích hồi quy logit để làm rõ và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc làm phi nông nghiệp của lao động nông thôn tại khu vực nghiên cứu trên địa bàn huyện Hưng Nguyên. Chương 4: Kết quả nghiên cứu và thảo luận. Trong chương này, tác giả sẽ mô tả đặc điểm tự nhiên cũng như đặc điểm kinh tế xã hội của khu vực nghiên cứu đề tài; khái quát về mẫu điều tra, nêu đặc điểm và phân tích yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp, phân tích tương quan, phân tích các mô hình kinh tế lượng, đưa ra phương trình hồi quy ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng có việc làm phi nông nghiệp của hộ gia đình nông thôn tại huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Chương 5: Kết luận và những gợi ý chính sách. Nội dung của chương này sẽ nêu lên những quan điểm và định hướng của huyện Hưng Nguyên trong việc giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập nông hộ; đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm giải quyết việc làm phi nông nghiệp cho hộ gia đình nông thôn tại địa bàn huyện Hưng Nguyên. Ngoài ra, qua những phát hiện chính từ nghiên cứu, tác giả sẽ nêu ra hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. 5 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Lao động và các vấn đề liên quan đến lao động 2.1.1. Khái niệm về lao động Để xây dựng chiến lược chính sách việc làm, vấn đề quan trọng trước tiên phải thống nhất về mặt khái niệm. Đó chính là chuẩn mực cơ bản để xác định thống kê, đánh giá và thông tin về thực trạng việc làm và thất nghiệp. Trên cơ sở đó hoạch định chính sách, tìm giải pháp tác động, hướng dẫn và điều tiết thị trường lao động. Do vậy, trước khi đề cập đến các khái niệm về lao động việc làm thì trước tiên phải thống nhất khái niệm về lực lượng lao động. Lao động nông thôn: theo Đồng Văn Tuấn (2004), lao động nông thôn là những người thuộc lực lượng lao động và hoạt động trong lĩnh vực kinh tế nông thôn. Lao động nông thôn có những đặc điểm sau: - Trình độ thể lực hạn chế do kinh tế kém phát triển, mức sống thấp. Điều này ảnh hưởng đến năng suất lao động và trình độ phát triển kinh tế. - Trình độ văn hóa, khoa học kỹ thuật cũng như trình độ tiếp cận thị trường thấp. Đặc điểm này cũng ảnh hưởng đến khả năng tự tạo việc làm của lao động. - Lao động nông thôn nước ta còn mang nặng tư tưởng và tâm lý tiểu nông, sản xuất nhỏ, ngại thay đổi nên thường bảo thủ và thiếu năng động. 2.1.2. Lực lượng lao động Có nhiều quan điểm khác nhau về lực lượng lao động. Lực lượng lao động là tất cả những cá nhân đang làm việc hoặc đang tìm kiếm việc làm. Theo David Begg, (2005) đã cho rằng lực lượng lao động có đăng ký bao gồm những người có công ăn việc làm cộng với số người thất nghiệp có đăng ký. Theo quan điểm của ILO: Lực lượng lao động là bộ phận dân số trong độ tuổi quy định, thực tế đang có việc làm và những người thất nghiệp. Các nước thành viên của tổ chức ILO về cơ bản thống nhất quan niệm của ILO về lực lượng lao động. Tuy nhiên, cũng còn khác nhau về độ tuổi quy định về mốc tối thiểu và mốc tối đa, nhưng gần đây nhiều nước đã lấy tuổi tối thiểu là 15, tuổi tối đa còn khác nhau tuỳ theo tình hình phát triển kinh tế xã hội của từng nước: có nước quy 6 định là 60 tuổi, có nước 64 tuổi hoặc cao hơn… Song, các trị số tối đa về tuổi thường trùng với tuổi về hưu, cũng có nước không quy định tuổi nghỉ hưu và cũng không quy định tuổi tối đa. Như vậy, khái niệm về lực lượng lao động được thống nhất ở Việt Nam là: Lực lượng lao động là những người đủ tuổi từ 15 trở lên có việc làm và những người thất nghiệp. Nói cách khác lực lượng lao động đồng nghĩa với dân số hoạt động kinh tế. Khái niệm này về cơ bản thống nhất với khái niệm của ILO cũng như quy định hiện nay của Bộ Lao động – Thương binh và xã hội và Tổng cục Thống kê về lực lượng lao động (tức dân số hoạt động kinh tế), chỉ khác là những người thất nghiệp được tính vào lực lượng lao động và chỉ tính trong giới hạn độ tuổi lao động (nam 15 – 60 tuổi, nữ 15 – 55 tuổi). Lực lượng lao động Thất nghiệp Có việc làm Đủ Thất nghiệp dài hạn Thiếu việc làm việc làm Thất nghiệp ngắn hạn Nguồn: Phạm Hồng Mạnh và đồng nghiệp, 2015 Sơ đồ 1.1 Sơ đồ phân loại lực lượng lao động - Lực lượng lao động nói chung bao gồm toàn bộ những người đủ 15 tuổi trở lên đang có việc làm hoặc không có việc làm, nhưng có nhu cầu làm việc và sẵn sàng làm việc. - Lực lượng lao động trong độ tuổi lao động là toàn bộ những người trong độ tuổi lao động (nam đủ 15 tuổi đến hết 60 tuổi, nữ đủ 15 tuổi đến hết 55 tuổi) đang có việc làm hoặc không có việc làm, nhưng có nhu cầu làm việc và sẵn sàng làm việc. 2.1.3. Nguồn lao động Thị trường lao động là toàn bộ các quan hệ lao động được xác lập trong lĩnh vực thuê mướn lao động (bao gồm các quan hệ cơ bản nhất như: tiền lương và tiền công, 7 bảo hiểm xã hội, tranh chấp lao động...) ở đó diễn ra sự trao đổi, thoả thuận giữa một bên là người lao động tự do và người sử dụng lao động. Theo ILO: Thị trường lao động là thị trường trong đó có các dịch vụ mua và bán thông qua một quá trình để xác định mức độ có việc làm của lao động cũng như mức độ tiền công và tiền lương. Tuy có nhiều cách nói khác nhau, nhưng các nhà nghiên cứu đều thống nhất được với nhau về các nội dung cơ bản để hình thành nên thị trường lao động, đó là: không gian, người bán sức lao động, người cần mua sức lao động, giá cả sức lao động và những ràng buộc giữa các bên về nội dung này. Từ lập luận trên theo chúng tôi: Thị trường lao động là một bộ phận của hệ thống thị trường, trong đó diễn ra hành vi trao đổi giữa một bên là người lao động tự do với một bên là người có nhu cầu sử dụng lao động. Sự trao đổi này được thoả thuận trên cơ sở các mối quan hệ lao động như tiền công, tiền lương, điều kiện làm việc, bảo hiểm xã hội... thông qua một hợp đồng lao động bằng văn bản hoặc bằng miệng. Như vậy, thị trường lao động được cấu thành bởi 3 yếu tố: cung - cầu và giá cả sức lao động. Giữa 3 yếu tố này có liên quan, ảnh hưởng lẫn nhau. Sức lao động trao đổi trên thị trường được thể hiện thông qua số lượng (quy mô), chất lượng (kỹ năng, trình độ). Nói tới sự vận động của thị trường lao động tức là nói đến sự vận động của các yếu tố cung - cầu và giá cả sức lao động. Khi nói đến cung lao động trên thị trường là phải nói tới hai khía cạnh như: Cung thực tế, cung tiềm năng. Cung thực tế bao gồm tất cả những người đủ 15 tuổi trở lên đang làm việc và thất nghiệp. Trong khi đó, cung tiềm năng bao gồm tất cả những người đủ 15 tuổi trở lên đang làm việc và thất nghiệp, những người trong độ tuổi lao động có khả năng lao động đang đi học, đang làm công việc nội trợ trong gia đình mình, hoặc có nhu cầu làm việc và tình trạng khác. Cầu về lao động: Theo nhiều nhà nghiên cứu, quản lý thì cầu về lao động là khả năng thuê mướn lao động trên thị trường lao động, cũng như cung, cầu về lao động cũng được xem xét trên hai khía cạnh là: Cầu thực tế; cầu tiềm năng. Cầu thực tế: Là nhu cầu sử dụng lao động tại một thời điểm nhất định (bao gồm chỗ làm việc trống, chỗ làm việc mới). 8