Tài liệu Phân lập chất từ cao chloroform của cây ô rô hoa tím acanthus ilicifolius linn, họ ô rô (acanthaceae)

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN BỘ MÔN HÓA ---------- HUỲNH THANH NAM PHÂN LẬP CHẤT TỪ CAO CHLOROFORM CỦA CÂY Ô RÔ HOA TÍM ACANTHUS ILICIFOLIUS LINN, HỌ Ô RÔ (ACANTHACEAE) LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CHUYÊN NGÀNH: CỬ NHÂN HÓA DƢỢC Cần Thơ, 2014 TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN BỘ MÔN HÓA ---------- HUỲNH THANH NAM PHÂN LẬP CHẤT TỪ CAO CHLOROFORM CỦA CÂY Ô RÔ HOA TÍM ACANTHUS ILICIFOLIUS LINN, HỌ Ô RÔ (ACANTHACEAE) LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC CHUYÊN NGÀNH: CỬ NHÂN HÓA DƢỢC CÁN BỘ HƢỚNG DẪN TS. TÔN NỮ LIÊN HƢƠNG Cần Thơ, 2014 Trƣờng Đại Học Cần Thơ Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam Khoa Khoa Học Tự Nhiên Bộ Môn Hóa Học Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc ------------ NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN 1. Cán bộ hƣớng dẫn: TS. Tôn Nữ Liên Hƣơng 2. Đề tài: “Phân lập chất từ cao chloroform của cây ô rô hoa tím Acanthus ilicifolius Linn, họ Ô rô (Acanthaceae)” 3. Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nam MSSV: 2112051 Lớp: Hóa Dƣợc – Khóa: 37 4. Nội dung nhận xét: a) Nhận xét về hình thức của LVTN: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. b) Nhận xét về nội dung của LVTN (đề nghị ghi chi tiết và đầy đủ):  Đánh giá nội dung thực hiện của đề tài: .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................  Những vấn đề còn hạn chế: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. c) Nhận xét đối với sinh viên tham gia thực hiện đề tài (ghi rõ từng nội dung chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm thực hiện nếu có): .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. d) Kết luận, đề nghị và điểm: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. Cần Thơ, ngày… tháng… năm 2014 Cán bộ hƣớng dẫn TS. Tôn Nữ Liên Hƣơng i Trƣờng Đại Học Cần Thơ Khoa Khoa Học Tự Nhiên Bộ Môn Hóa Học Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam Độc Lập - Tự Do - Hạnh Phúc ------------ NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ PHẢN BIỆN 1. Cán bộ phản biện: …………………………………………………………… 2. Đề tài: “Phân lập chất từ cao chloroform của cây ô rô hoa tím Acanthus ilicifolius Linn, họ Ô rô (Acanthaceae)” 3. Sinh viên thực hiện: Huỳnh Thanh Nam MSSV: 2112051 Lớp: Hóa Dƣợc – Khóa: 37 4. Nội dung nhận xét: a) Nhận xét về hình thức của LVTN: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. b) Nhận xét về nội dung của LVTN (đề nghị ghi chi tiết và đầy đủ):  Đánh giá nội dung thực hiện của đề tài: .............................................................................................................................. ..............................................................................................................................  Những vấn đề còn hạn chế: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. c) Nhận xét đối với sinh viên tham gia thực hiện đề tài (ghi rõ từng nội dung chính do sinh viên nào chịu trách nhiệm thực hiện nếu có): .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. d) Kết luận, đề nghị và điểm: .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. Cần Thơ, ngày… tháng… năm 2014 Cán bộ phản biện ii Luận văn tốt nghiệp LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập ở bậc đại học, đƣợc sự quan tâm, giúp đỡ tận tình của các thầy cô trong Bộ môn Hóa và việc thực hiện luận văn tốt nghiệp đã giúp em tiếp thu những kiến thức bổ ích, kiểm chứng những gì mình đã đƣợc học, tích lũy những kinh nghiệm quý giá để hỗ trợ công việc sau này. Đạt đƣợc thành quả ngày hôm nay, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến: Tất cả các thầy cô Trƣờng Đại học Cần Thơ đặc biệt là các thầy cô trong Bộ môn Hóa – Khoa Khoa Học Tự Nhiên, đã tận tình giảng dạy và truyền đạt cho chúng em những kiến thức quý báu suốt quá trình học tập trên giảng đƣờng. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô Tôn Nữ Liên Hƣơng, cô đã tận tình hƣớng dẫn, cho em những lời khuyên quý báu và luôn tạo điều kiện cho em hoàn thành tốt luận văn. Cùng với cô Hƣơng, em xin gửi lời cảm ơn đến cô Lê Thu Trang đã hỗ trợ về mặt dụng cụ, góp phần việc thực hiện đề tài của em. Em cũng vô cùng cảm ơn cô Phạm Bé Nhị, cố vấn học tập đã gắn bó và dẫn dắt tập thể lớp chúng em trong thời gian qua. Cô đã giúp đỡ chúng em mỗi khi khó khăn, động viên cũng nhƣ giải đáp các thắc mắc liên quan đến quá trình học tập. Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn đến các anh chị cao học K19, K20, toàn thể các bạn sinh viên lớp Hóa Dƣợc K37 và gia đình đã tận tình giúp đỡ, ủng hộ về mặt tinh thần và luôn bên em khi em gặp khó khăn. Em xin chân thành cảm ơn! SVTH: Huỳnh Thanh Nam iii Luận văn tốt nghiệp TÓM TẮT Ô rô hoa tím (Acanthus ilicifolius Linn) đƣợc sử dụng trong y học dân gian để chữa nhiều bệnh khác nhau. Những nghiên cứu về thành phần hóa học đã chứng minh cây ô rô chứa nhiều hoạt chất có dƣợc tính lyoniresinol, các lignan glucoside, acid coumaric, triterpenoidal saponin, 2-benzoxazolinone, benzoxazinoid glycoside, phenylpropanoid glucoside, acanthicifoline,… Khảo sát thành phần hóa học cây ô rô hoa tím đƣợc thực hiện và phân lập các hợp chất có hoạt tính. Cao chloroform đƣợc chọn khảo sát đầu tiên. Bột cây ô rô hoa tím đƣợc chiết với methanol, tiếp đó cao methanol đƣợc chiết lỏng – lỏng với petroleum ether, chloroform, ethyl acetate. Tiến hành sắc ký cột cao chloroform, kết quả đã cô lập và xác định đƣợc hợp chất lyniresinol hay còn gọi là 8-(4-Hydroxy-3,5-dimethoxylphenyl)-6,7-bis(hydroxymethyl)1,3-dimethoxy-5,6,7-tetrahydronaphthalen-2-ol. Cấu trúc của hợp chất đƣợc xác định từ dữ liêu phổ 1H–NMR, 13C–NMR và DEPT–NMR thu đƣợc. Những nghiên cứu in vitro đã chứng minh lyoniresinol và các lignan glucoside, triterpenoidal saponin liên quan có hoạt tính kháng oxi hóa, kháng viêm, kháng nấm và kháng ung thƣ,…Kết quả này đã thúc đẩy nghiên cứu về cây Ô rô hoa tím. Những nghiên cứu chuyên sâu hơn về thành phần hóa học và thử nghiệm sinh học là cần thiết. Từ khóa: Acanthus ilicifolius L, Lyoniresinol, 8-(4-Hydroxy-3,5dimethoxyphenyl)-6,7-bis(hydroxymethyl)-1,3-dimethoxy-5,6,7,8tetrahydronaphthalen-2-ol, lignan, column chromatographic separation separation. SVTH: Huỳnh Thanh Nam iv Luận văn tốt nghiệp BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KHOA HỌC TỰ NHIÊN ------ Năm học 2014 – 2015 Đề tài: “PHÂN LẬP CHẤT TỪ CAO CHLOROFORM CỦA CÂY Ô RÔ HOA TÍM ACANTHUS ILICIFOLIUS LINN HỌ Ô RÔ (ACANTHACEAE)” LỜI CAM ĐOAN Tôi tên là Huỳnh Thanh Nam, là tác giả của Luận văn xin xác nhận Luận văn đã đƣợc chỉnh sửa hoàn chỉnh theo những ý kiến và góp ý của Thầy, Cô phản biện và những thành viên trong Hội đồng chấm bảo vệ luận văn. Cán bộ hƣớng dẫn Cần Thơ, ngày…tháng…năm 2014 TS. Tôn Nữ Liên Hƣơng SVTH: Huỳnh Thanh Nam Huỳnh Thanh Nam v Luận văn tốt nghiệp MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ........................................................................................... iii TÓM TẮT ................................................................................................. iv MỤC LỤC................................................................................................. vi DANH SÁCH BẢNG ............................................................................. viii DANH SÁCH HÌNH ................................................................................ ix DANH SÁCH PHỤ LỤC .......................................................................... x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................... xi CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI ........................................................... 1 1.1 Đặt vấn đề ........................................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................ 1 1.3 Nội dung nghiên cứu ........................................................................ 2 CHƢƠNG 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ..................................................... 3 2.1 Khái quát về họ ô rô (Acanthaceae) ................................................. 3 2.2 Đại cƣơng về cây ô rô ...................................................................... 4 2.2.1 Tên gọi ...................................................................................... 4 2.2.2 Vị trí trong hệ thống phân loại thực vật .................................... 4 2.2.3 Hình thái thực vật ...................................................................... 4 2.2.4 Sinh thái phân bố....................................................................... 5 2.2.5 Một số ứng dụng và tác dụng dƣợc lí ....................................... 6 2.3 Nghiên cứu về thành phần hóa học .................................................. 9 2.3.1 Trong nƣớc ................................................................................ 9 2.3.2 Ngoài nƣớc ................................................................................ 9 2.3.3 Một số hợp chất cô lập từ cây ô rô hoa tím............................. 10 2.3.4 Giới thiệu về hợp chất lignan (phenyl – propanoid) ............... 11 CHƢƠNG 3 PHƢƠNG TIỆN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 14 3.1 Phƣơng tiện .................................................................................... 14 3.1.1 Hóa chất .................................................................................. 14 3.1.2 Dụng cụ, thiết bị ...................................................................... 14 SVTH: Huỳnh Thanh Nam vi Luận văn tốt nghiệp 3.1.3 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài.................................... 14 3.2 Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................... 15 3.2.1 Phƣơng pháp cô lập ................................................................. 15 3.2.2 Phƣơng pháp xác định cấu trúc ............................................... 15 3.3 Thực nghiệm .................................................................................. 15 3.3.1 Thu hái và xử lí nguyên liệu ................................................... 15 3.3.2 Điều chế các loại cao .............................................................. 16 3.3.3 Khảo sát cao chloroform ......................................................... 20 CHƢƠNG 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................ 27 4.1 Kết quả ........................................................................................... 27 4.2 Biện luận cấu trúc .......................................................................... 28 CHƢƠNG 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................ 31 5.1 Kết luận .......................................................................................... 31 5.2 Kiến nghị ........................................................................................ 31 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 32 PHỤ LỤC ................................................................................................. 35 SVTH: Huỳnh Thanh Nam vii Luận văn tốt nghiệp DANH SÁCH BẢNG Bảng 3.1 Danh mục hóa chất. ........................................................................... 14 Bảng 3.2 Kết quả sắc ký nhanh – cột khô......................................................... 22 Bảng 3.3 Kết quả SKC phân đoạn C-V ............................................................ 23 Bảng 3.4 Kết quả SKC phân đoạn C-V.6 ......................................................... 24 Bảng 3.5 Kết quả SKC phân đoạn C-V.6d ....................................................... 25 Bảng 4.1 So sánh phổ của Aili_N1 (MeOD, 500 Hz) và lyoniresinol (MeOD, 500 Hz) đã công bố. ......................................................................................... 29 SVTH: Huỳnh Thanh Nam viii Luận văn tốt nghiệp DANH SÁCH HÌNH Hình 2.1 Hoa và quả Acanthus ilicifolius L. ....................................................... 5 Hình 2.2 Minh họa một số hoạt tính của cây ô rô hoa tím ................................. 7 Hình 2.3 Cấu trúc hóa học của một vài lignan và neolignan ............................ 13 Hình 3.1 Mẫu cây ô rô sau khi thu hái và đƣợc chặt nhỏ phơi khô. ................ 16 Hình 3.2 Quy trình điều chế các cao phân đoạn từ cao methanol. .................. 17 Hình 3.3 Bình lóng chiết cao ethyl acetate. ...................................................... 19 Hình 3.4 Kết quả SKLM cao chlorofrom với hệ giải ly Hex:Ea (5:5). ............ 20 Hình 3.5 Giải ly cột sắc ký nhanh – cột khô. .................................................... 21 Hình 3.6 Kết quả SKLM phân đoạn C-V.6d3 ................................................... 25 Hình 3.7 Kết quả SKLM hợp chất Aili_N1 ...................................................... 26 Hình 4.1 Kết quả SKLM của Aili_N1 hiện hình trong vanillin/H+ và dƣới đèn UV…………………………………………………………………………….27 Hình 4.2 Cấu trúc của Lyoniresinol. ................................................................. 30 SVTH: Huỳnh Thanh Nam ix Luận văn tốt nghiệp DANH SÁCH PHỤ LỤC Phụ lục 1 :Phổ 1H–NMR của Aili_N1 ............................................................. 35 Phụ lục 2: Phổ 13C–NMR của Aili_N1.............................................................. 38 Phụ lục 3: Phổ DEPT của Aili_N1 .................................................................... 40 SVTH: Huỳnh Thanh Nam x Luận văn tốt nghiệp DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ac Acetone AcOH Acetic acid AE Antiradical efficiency C Chloroform Ea Ethyl acetate Hex n–Hexane Me Methanol PE Petroleum ether LC50 The median lethal concentration IC50 Half maximal inhibitory concentration DEPT Detortionless Enhancement by Polarization Transfer NMR Nuclear Magnetic Resonance 13 C-NMR C (13) Nuclear Magnetic Resonance H-NMR Proton Nuclear Magnetic Resonance 1 Rf Retention factor SKC Sắc ký cột SKLM Sắc ký lớp mỏng d Doublet dd Doublet of doublets m Multiplet s Singlet t triplet Chemical shift J Coupling constant ppm Part per million SVTH: Huỳnh Thanh Nam xi Luận văn tốt nghiệp CHƢƠNG 1 GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1 Đặt vấn đề Đất nƣớc chúng ta có khí hậu nhiệt đới gió mùa với hai mùa nắng và mùa mƣa rõ rệt. Bên cạnh đó, lãnh thổ nƣớc ta cũng có địa hình phức tạp từ Bắc vào Nam và từ Đông sang Tây. Vì thế, thảm thực vật ở nƣớc ta khá phong phú đa dạng. Trong đó, nhiều loài cây có dƣợc chất đƣợc dùng làm thuốc chữa bệnh hay thực phẩm chức năng trong y học dân gian. Trong số các loài cây đang đƣợc quan tâm nhƣ một loài cây thảo dƣợc phải kể đến cây ô rô hoa tím (Acanthus ilicifolius Linn). Cây phân bố khá nhiều ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới và đƣợc sử dụng nhƣ một loại dƣợc liệu trong Y học cổ truyền của các nƣớc Đông Nam Á và cả Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Sri Lanka, Thái Lan đến Australia. Ở Việt Nam, ô rô mọc hoang thành từng đám lớn trên bờ các kênh rạch, cửa sông thông ra biển, chủ yếu ở các tỉnh phía Nam, nhất là đồng bằng sông Cửu Long. Cây ô rô có tác dụng giữ đất, góp phần làm tăng diện tích bãi bồi. Cây ô rô là một cây thuốc chƣa đƣợc biết nhiều ở đồng bằng sông Cửu Long. Trên thế giới đã có một số công trình nghiên cứu phục vụ y học nhƣng đa số chỉ dừng lại ở mức độ khảo sát hoạt tính kháng khuẩn, kháng oxi hóa của các dịch chiết, còn rất ít công trình nghiên cứu chi tiết về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của các hợp chất có trong cây ô rô hoa tím. Tại Việt Nam, việc sử dụng chủ yếu dựa theo kinh nghiệm dân gian, chƣa có công trình nào nghiên cứu kỹ về thành phần hóa học cũng nhƣ thử nghiệm hoạt tính sinh học của các hoạt chất nhằm hƣớng đến việc sử dụng dƣợc liệu một cách hiệu quả, đúng liều lƣợng và có cơ sở khoa học. Trên cơ sở đó, đề tài “Phân lập chất từ cao chloroform của cây ô rô hoa tím (Acanthus ilicifolius L), họ Ô rô (Acanthaceae)” đƣợc chọn nhằm làm phong phú thêm những hiểu biết về thành phần hóa học của loài ô rô mọc tại đồng bằng sông Cửu Long và mở ra các hƣớng nghiên cứu khác để sớm đƣa cây ô rô thành một vị thuốc có giá trị, qua đó nâng cao hiệu quả kinh tế và kiến nghị bảo tồn loài thực vật này. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Phân lập chất từ cao chloroform của cây ô rô hoa tím (Acanthus ilicifolius Linn), họ Ô rô (Acanthaceae). Xác định cấu trúc hóa học của các hợp chất phân lập đƣợc. SVTH: Huỳnh Thanh Nam 1 Luận văn tốt nghiệp 1.3 Nội dung nghiên cứu Tìm hiểu về cây ô rô Acanthus ilicifolius Linn. Thu hái thân và lá ô rô, rửa sạch, phơi trong mát đến khô, sấy ở 60°C và nghiền thành bột mịn. Chiết bột thân và lá cây bằng phƣơng pháp ngâm dầm với methanol, sau đó cô quay để thu đƣợc cao tổng. Tiến hành chiết lỏng – lỏng cao tổng lần lƣợt với các dung môi pertroleum ether, chloroform, ethyl acetate để thu đƣợc các cao phân đoạn. Sử dụng sắc ký cột kết hợp với sắc ký lớp mỏng để phân lập chất trong cao chloroform. Xác định cấu trúc hóa hợp của các hợp chất phân lập đƣợc bằng các phƣơng pháp hóa lý hiện đại (phổ MS, phổ 1H-NMR, 13C-NMR,…). Tổng hợp, đánh giá kết quả và viết báo cáo. SVTH: Huỳnh Thanh Nam 2 Luận văn tốt nghiệp CHƢƠNG 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Khái quát về họ Ô rô (Acanthaceae) Họ Ô rô khá đa dạng có khoảng 250 chi và có khoảng 2500 loài, phần lớn là cây thân thảo, cây bụi hoặc dây leo. Các cây thuộc họ này phân bố chính ở bốn khu vực Indo – Malaysia, châu Phi, Brasil và Trung Mỹ. Một số loài phân bố ở khu vực ôn đới.[1] Các loài đại diện của họ Ô rô đƣợc tìm thấy ở mọi nơi từ các vùng rừng rậm và rừng thƣa, trong các cây bụi hay các cánh đồng, thung lũng ẩm ƣớt cho tới ven biển hay trong các khu vực đầm lầy nhƣ là một thành phần của rừng đƣớc. Các loài trong họ này có các lá đơn, mọc đối xếp chữ thập với mép lá nhẵn (đôi khi có răng cƣa hay thùy). Hoa hoàn hảo, đối xứng hai bên tới gần nhƣ đối xứng tỏa tia, các hoa này mọc thành một cụm hoa hay kiểu cành hoa hoặc kiểu xim. Thông thƣờng có lá bắc nhiều màu sắc đối diện với những cánh hoa; ở một vài loài có lá bắc lớn và sặc sỡ. Đài hoa thông thƣờng có 4-5 thùy; tràng hoa hình ống, 2 môi hay 5 thùy; các nhị hoa hoặc là 2 hay 4 đƣợc xếp thành cặp và lồng vào tràng hoa; bầu nhụy lớn, 2 lá noãn, với kiểu đính noãn gắn với trụ. Quả nang 2 tế bào, nở ra mạnh mẽ. Ở phần lớn các loài, hạt gắn liền với cuốn móc nhỏ (một loại cán phôi phổ biến) để đẩy chúng ra khỏi quả nang. Hạt là loại không có nội nhủ với các phôi lớn. Một số chi của họ Ô rô: Acanthus L.: Ô rô có khoảng 30 loài. Chi này ở nƣớc ta có bốn loài Acanthus ilicifolius L. (ô rô hoa tím), Acanthus ebrasteatus V. (ô rô hoa trắng), Acanthus interifolius T. Anders (ắc ó), Acanthus leucostachyus Wall. Asystasia Blume: Biến hoa. Barleria L.: Violet Philippin. Blepharis Juss. Borneacanthus Bremek. Celerina Benoist. Clinacanthus Nees: Xƣơng khỉ, bìm bịp, mảnh cọn. Peristrophe Nees: Lá cẩm. Ruellia L.: Cỏ nổ, dã yên thảo dại. Strobilanthes Blume: Chùy hoa, mã lam. SVTH: Huỳnh Thanh Nam 3 Luận văn tốt nghiệp 2.2 Đại cƣơng về cây ô rô 2.2.1 Tên gọi Tên khoa học: Acanthus ilicifolius Linn. Tên Việt Nam: ô rô gai, ô rô to, lão thử hạc, ô rô nƣớc, ô rô xanh. Tên khác đồng nghĩa: Acanthus doloarius Blanco, Dilivaria ilicifolia Nees, Aquifolium indicumn Rumph. Tên nƣớc ngoài: Jeruju (Indonesia) và Harkach Kanta (Ấn Độ). 2.2.2 Vị trí trong hệ thống phân loại thực vật Vị trí cây ô rô trong hệ thống phân loại thực vật [2]: Giới: Plantae Ngành: Angiospermatophyta Lớp: Dicotyledoneae Bộ: Serophulariales Họ: Acanthaceae Phân họ: Acanthaceae Chi: Acanthus L Loài: A. ilicifolius L 2.2.3 Hình thái thực vật Cây có hình thái khá giống với các loài khác trong họ Ô rô, thân thảo, cao 0,5-1,5 m, thân tròn nhẵn, màu lục nhạt,có các lấm chấm đen. Lá mọc đối, sát thân, hầu nhƣ không cuống, phiến cứng, mép lƣợn sóng, có răng cƣa không đều và có gai nhọn. Rễ cạn, hình thoi và có nhiều rễ phụ. Cây mọc dày đặc với tốc độ tăng trƣởng nhanh. Hoa màu xanh tím, lƣỡng tính và tự thụ phấn. Quả nang dạng bầu dục, màu xanh lá dài 1 cm, có 4 hạt dẹp, có vỏ và xốp. Hạt dài 0,5-1 cm.[2-3] SVTH: Huỳnh Thanh Nam 4 Luận văn tốt nghiệp Nguồn http://vietnamplants.blogspot.com/2013/01/acanthaceae-ho-o-ro.html Hình 2.1 Hoa và quả Acanthus ilicifolius L. 2.2.4 Sinh thái phân bố Cây ô rô phân bố ở các vùng nhiệt đới châu Á và châu Phi, từ Malaysia đến Polynesia. Ở nƣớc ta, cây mọc hoang ven biển, có khi cả trong đất liền, ở bờ kênh, rạch ở Hoà Bình, Ninh Bình và miền Tây Nam Bộ. Cây mọc ở vùng ven sông, vùng biển nƣớc lợ, gốc rễ ngập trong nƣớc. Mùa ra hoa vào tháng 10-11. Thân cây có chứa các muối khoáng của Kali, Natri. SVTH: Huỳnh Thanh Nam 5 Luận văn tốt nghiệp 2.2.5 Một số ứng dụng và tác dụng dƣợc lí 2.2.5.1 Theo y học cổ truyền a. Một số nƣớc Châu Á Theo y học cổ truyền ở một số nƣớc châu Á, cây ô rô có một số công dụng nhƣ: Tại Malaysia, lá cây đƣợc sử dụng để điều trị thấp khớp, đau dây thần kinh, chữa rắn cắn. Hạt của cả hai loài A. ilicifolius L. và A. ebracteatus V. đƣợc dùng để điều trị nhọt, nƣớc cốt của chúng có tác dụng ngăn ngừa rụng tóc, điều trị sỏi niệu.[4] Tại Ấn Độ, toàn cây thƣờng đƣợc dùng làm thuốc kích thích thần kinh, trị đau lƣng nhức mỏi, tê bại, ho đờm, hen suyễn, lá dùng để chữa rắn cắn, chữa thấp khớp. Ở Thái Lan, nƣớc chiết từ vỏ cây đƣợc dùng điều trị cảm lạnh và viêm da. Trà đƣợc ủ từ lá cây ô rô có tác dụng giảm đau và thanh lọc máu. b. Nƣớc ta Ở nƣớc ta, ngƣời dân sử dụng các bộ phận của cây ô rô để chữa một số bệnhnhƣ sau: Viêm gan, vàng da, giải độc: Lấy 500 g ô rô phối hợp với 500 g vỏ cây quao nƣớc, cắt nhỏ, sao vàng, cho vào thùng nhôm. Đổ vào 3 lít nƣớc, nấu còn 1 lít. Lọc lấy nƣớc thứ nhất. Tiếp tục đun với 2 lít nƣớc nữa cho đến khi đƣợc 500 mL. Lọc lấy nƣớc thứ hai. Trộn hai nƣớc lại, cho 400 g đƣờng trắng vào. Cô đặc còn một lít. Đổ 40 mL rƣợu có hòa 1 g acid benzoic. Ngày uống hai lần, mỗi lần một thìa canh. Thuốc đã đƣợc sản xuất dƣới dạng biệt dƣợc gọi là Ô rô – quao, có bán ở thị trƣờng Đông dƣợc các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Hen suyễn, ho đòm: ô rô 30 g, thái nhỏ, ninh nhỏ lửa với thịt lợn nạc 60-120 g và nƣớc 500 mL cho sôi kỹ đến khi còn 150 mL. Uống làm 2 lần trong ngày. Thấp khớp, đau lƣng, tê bại: Rễ ô rô 30 g, canh châu 20 g, rễ cây kim vàng 8 g, quế chi 4 g. Tất cả thái nhỏ, tẩm rƣợu, sao vàng, sắc với nƣớc, uống làm hai lần vào lúc đói. Tiểu vàng, táo bón: Rễ ô rô 30 g, vừng đen 20 g, lá muồng trâu 18 g. Vừng giã nát, hai vị kia thái nhỏ, rồi trộn đều sắc uống trong ngày. Rong huyết: Rễ ô rô 30 g, thái nhỏ, sao với giấm cho cháy đen, bồ hoàng 20 g sao cháy tồn tính; hoa kinh giới 18g, sao cháy tồn tính; sắc uống ngày 1 thang. Dùng nhiều ngày. SVTH: Huỳnh Thanh Nam 6 Luận văn tốt nghiệp Ứ huyết: Rễ ô rô 30 g, lá tràm 20 g, sắc uống. Hoa tẩm với mật ong hay mật mía, sắc uống có tác dụng chữa ho gà; lá và búp non có tác dụng chữa rắn cắn.[5-6] Ngoài những công dụng trên, ô rô hoa tím cũng góp phần giữ đất, mở rộng bãi bồi, góp phần tạo nên sự đa dạng sinh thái,... 2.2.5.2 Hoạt tính sinh học Hình 2.2 Minh họa một số hoạt tính của cây ô rô hoa tím Hoạt tính kháng oxi – hóa, gây độc tế bào Nghiên cứu thuộc trƣờng đai học Brawijada, Malang, Indonesia cho thấy dịch chiết methanol từ hoa của cây ô rô hoa tím có khả năng ức chế gốc tự do cao nhất (AE= 1,14.10-3) với chất chuẩn là DPPH. Bên cạnh đó, dịch chiết methanol từ hoa của cây cũng có khả năng gây độc trên ấu trùng tôm nƣớc mặn Brine – Shimp với giá trị LC50 = 22 mg/mL.[7] Hoạt tính kháng khuẩn: Nghiên cứu của Gina Saptiani và cộng sự cho thấy các thành phần trong cao chiết từ lá cây ô rô hoa tím có tiềm năng ức chế vi khuẩn Vibrio Harveyi trên thử nghiệm in vitro, một vi khuẩn sống trong đƣờng ruột của các động vật biển, gây ra bệnh tôm phát sáng, ảnh hƣởng đến chất lƣợng tôm. Thử nghiệm cho thấy, cao n-butanol cho hiệu quả ức chế sự tăng trƣởng của Vibrio Harveyi mạnh nhất, giảm tỉ lệ tôm bị nhiễm và tăng khả năng sống sót của tôm, cao Ea cho hiệu quả thấp hơn cao n-butanol.[8] Hoạt tính kháng viêm, loét dạ dày: SVTH: Huỳnh Thanh Nam 7