Tài liệu Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGÔ THỊ DIỆP LAN PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG Chuyên ngành: Quản lý công Mã số: 9.34.04.03 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. ĐẶNG KHẮC ÁNH 2. PGS.TS. TRƯƠNG QUỐC CHÍNH HÀ NỘI, 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Ngô Thị Diệp Lan MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỐ MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiêncứu ......................................................... 5 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................. 5 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu ......................................... 7 6. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu ........................................ 7 7. Kết cấu của luận án ............................................................................... 8 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................ 9 1.1. Các công trình nghiên cứu về phân cấp quản lý nhà nước .............. 9 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước ........................................... 9 1.1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ......................................... 12 1.2. Các công trình nghiên cứu phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục....14 1.2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước ......................................... 14 1.2.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài ......................................... 17 1.3. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ..................................................................................................... 22 1.3.1. Những nội dung đã được nghiên cứu ........................................... 22 1.3.2. Những nội dung luận án cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung ........... 23 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 25 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ CỦA PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC PHỔ THÔNG .................................... 27 2.1. Quản lý và quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông .................... 27 2.1.1. Quản lý và quản lý nhà nước........................................................ 27 2.1.2. Quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ..................................... 29 2.2. Phân cấp quản lý nhà nước và phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông .......................................................................................... 33 2.2.1. Khái niệm phân cấp quản lý nhà nước ......................................... 33 2.2.2. Khái niệm phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ...... 37 2.2.3. Tác động của phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông . 42 2.2.4. Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ở Việt Nam qua các thời kỳ ............................................................................................. 45 2.3. Nội dung, điều kiện và các yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ............................................................. 47 2.3.1. Nội dung phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông........ 47 2.3.2. Điều kiện phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ....... 51 2.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý nhà nướcvề giáo dục phổ thông............................................................................................... 52 2.4. Kinh nghiệm của một số quốc gia trong phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông và giá trị tham khảo cho Việt Nam ................... 56 2.4.1. Kinh nghiệm một số quốc gia trong phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ................................................................................ 56 2.4.2. Những giá trị tham khảo cho Việt Nam........................................ 62 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................... 64 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI GIÁO DỤC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ....................................................................................................... 66 3.1. Khái quát về Thành phố Hà Nội và tình hình giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội ............................................................. 66 3.1.1. Khái quát về Thành phố Hà Nội .................................................. 66 3.1.2. Tình hình giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội .... 68 3.2. Phân tích thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội ................................................... 75 3.2.1. Khái quát tình hình phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn thành phố Hà Nội ..................................................... 75 3.2.2. Đánh giá chung về thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội....................................... 92 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................... 105 Chương 4: QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÂN CẤP QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ GIÁO DỤC PHỔ THÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI................................ 107 4.1. Quan điểm và định hướng tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ........................................................................... 107 4.1.1. Quan điểm tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông............................................................................................ 107 4.1.2. Định hướng tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông............................................................................................. 109 4.2. Giải pháp tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội ................................................. 111 4.2.1. Đổi mới tư duy về phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông ................................................................................................... 111 4.2.2. Xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông .......................................................... 113 4.2.3. Nâng cao năng lực của đội ngũ công chức, viên chức quản lý giáo dục phổ thông ...................................................................................... 124 4.2.4. Hoàn thiện cơ chế thanh tra, kiểm tra đảm bảo hiệu quả phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông .............................................. 129 4.2.5. Các giải pháp bổ trợ ................................................................... 131 Tiểu kết chương 4 ..................................................................................... 140 KẾT LUẬN ............................................................................................... 141 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ........................................ 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................ 145 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................... 155 PHỤ LỤC 2 ............................................................................................... 159 PHỤ LỤC 3 ............................................................................................... 161 PHỤ LỤC 4 ............................................................................................... 162 CÁC TỪ VIẾT TẮT © Từ viết tắt Viết đầy đủ CCHC Cải cách hành chính CNTT Công nghệ thông tin ĐTBD Đào tạo bồi dưỡng GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo GDPT Giáo dục phổ thông HCNN Hành chính nhà nước HĐND Hội đồng nhân dân KT-XH Kinh tế - xã hội NXB Nhà xuất bản QLNN Quản lý nhà nước THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TTHC Thủ tục hành chính UBND Uỷ ban nhân dân WTO Tổ chức Thương mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỐ BẢNG: Bảng 2.1. Các yếu tố ảnh hưởng khi thực hiện phân cấp quản lý nhà nước về GDPT ........................................................................................................... 55 Bảng 3.1. Biểu thống kê quy mô giáo dục cho các cơ sở giáo dục trên địa bàn thành phố Hà Nội ......................................................................................... 68 Bảng 3.2. Thống kê công tác bổ nhiệm cho các cơ sở giáo dục trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm học 2014-2015 đến năm học 2018-2019 .............. 80 Bảng 3.3. Khảo sát đánh giá mức độ phân cấp về bộ máy, nhân sự trong GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội ......................................................... 81 Bảng 3.4. Bảng thống kê cấp ngân sách các trường công lập trên địa bàn Hà Nội.......................................................................................................... 85 Bảng 3.5. Khảo sát đánh giá mức độ phân cấp trong quản lý tài chính trong GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội ......................................................... 87 Bảng 3.6. Mức độ tự chủ về chương trình, nhân sự và tài chính của các trường phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội .................................................... 88 Bảng 3.7. Khảo sát đánh giá mức độ phân cấp trong kế hoạch phát triển GDPT, xây dựng nội dung, chương trình GDPT........................................... 91 SƠ ĐỒ: Sơ đồ 2.1. Hệ thống các cơ quan quản lý nhà nước về GDPT....................... 32 Sơ đồ 3.1. Phân cấp quản lý nhà nước đối với GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội.......................................................................................................... 76 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Không chỉ Việt Nam mà hầu hết các quốc gia phát triển trên thế giới, giáo dục được coi là “quốc sách hàng đầu” trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước. Trong các cấp học, GDPT bao gồm giáo dục tiểu học, giáo dục trung học cơ sở (giai đoạn giáo dục cơ bản) và giáo dục trung học phổ thông (giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp) là giai đoạn cực kỳ quan trọng góp phần cung cấp, định hướng năng lực và nhân cách người học. Cùng với GDPT, QLNN đối với GDPT luôn luôn là vấn đề được các nhà hoạch định chính sách đặc biệt quan tâm bởi vì quản lý giáo dục từ bình diện quốc gia đến các cấp quản lý giáo dục ở địa phương và các cơ sở giáo dục đều có ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách GDPT và nâng cao chất lượng GDPT. Giáo dục và đào tạo có vai trò rất quan trọng trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và cung cấp nhân tài cho đất nước. Tuy nhiên, do sự chuyển đổi từ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường theo định hướng XHCN nên các cơ chế, chính sách hiện hành về quản lý nhà nước về giáo dục nói chung, quản lý nhà nước về GDPT nói riêng đang còn nhiều hạn chế, bất cập; sự phân cấp quản lý đối với GDPT chưa rõ ràng, chưa hợp lý; quyền hạn chưa đi đôi với trách nhiệm. Theo đánh giá của của Chiến lược phát triển giáo dục 2010 -2020: “Quản lý giáo dục còn nhiều bất cập, mang tính bao cấo, ôm đồm, sự vụ và chồng chéo, phân tán; trách nhiệm và quyền hạn quản lý chuyên môn chưa đi đôi với trách nhiệm, quyền hạn quản lý về nhân sự và tài chính. Hệ thống pháp luật và chính sách giáo dục thiếu đồng bộ, chậm được sửa đổi, bổ sung. Sự phối hợp giữa ngành giáo dục với các bộ, ngành địa phương chưa chặt chẽ”. Thay vì phải thực hiện cơ chế phân cấp quản lý, Nhà nước đã “tập trung” quá mức trong quản lý nhà nước về giáo dục. Hậu quả là cấp dưới bị hạn chế trong phân cấp quản lý, ít có quyền chủ động, sáng tạo, chất lượng giáo dục thấp và đầu ra không đáp ứng được yêu cầu của xã hội và sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 1 Để nâng cao hiệu quả QLNN về GDPT cần thực hiện nhiều giải pháp. Một trong những giải pháp để phát triển GDPT ở nước ta là phải cải cách mạnh mẽ hệ thống thể chế và phương thức quản lý nhà nước về GDPT theo hướng đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước như kết luận của Hội nghị Trung ương 8 Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH, HĐH. Nghị quyết nhấn mạnh: “Thực hiện phân cấp quản lý về giáo dục, phát huy tính chủ động, tự chịu tách nhiệm của các cơ sở giáo dục, trách nhiệm của UBND tỉnh, thành phố và các quận, huyện trong việc thực hiện quản lý nhà nước về giáo dục” [51, tr.37]. Như vậy, có thể khẳng định: Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông là một trong nhữn yếu tố quan trọng để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông. Trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ nền giáo dục nước nhà thì vấn đề phân cấp quản lý về giáo dục nói chung, GDPT nói riêng đang trở nên bức xúc và cần được nghiên cứu một cách toàn diện và nghiêm túc. Hà Nội là trung tâm chính trị - hành chính quốc gia, là trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước. Hà Nội là nơi tập trung đông dân cư, nhu cầu về đời sống tinh thần cao, có điều kiện để tiếp thu nhanh chóng nền văn minh tiên tiến của nhân loại. Trong những năm qua, giáo dục phổ thông của Thủ đô đã đạt được những kết quả quan trọng, hệ thống các trường phổ thông phát triển đa dạng với nhiều loại hình trường, lớp; cơ sở vật chất của các trường được xây dựng khang trang hơn trước; nhiều trường đạt chuẩn quốc gia. Tuy đã đạt được những kết quả bước đầu, nhưng chất lượng GDPT ở nước ta nói chung và trên địa bàn Thành phố Hà Nội nói riêng vẫn còn thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Một trong những nguyên nhân ảnh hưởng đến chất lượng GDPT là do phân cấp quản lý nhà nước về GDPTcòn có nhiều hạn chế. Mô hình tổ chức quản lý nhà nước theo ngành kết hợp theo lãnh thổ dẫn đến cùng một đối tượng quản lý là các cơ sở giáo 2 dục phổ thông nhưng chịu sự quản lý của rất nhiều cơ quan quản lý nhà nước khác nhau như Bộ, Sở, Phòng Giáo dục đào tạo quản lý theo chiều dọc về chuyên môn; Uỷ ban nhân dân các cấp quản lý theo chiều ngang về nhân sự, hành chính.. Sự chồng chéo về chức năng, việc phân định nhiệm vụ, quyền hạn chưa phù hợp dẫn đến chưa phát huy hiệu quả quản lý nhà nước về giáo dục; từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục phổ thông trên địa bàn.Quá trình đổi mới phân cấp quản lý nhà nước về GDPT vẫn chưa đáp ứng được những đòi hỏi bức xúc của thực tiễn và còn nhiều hạn chế, bất hợp lý; phân cấp nhưng chưa bảo đảm quản lý thống nhất, còn biểu hiện phân tán, cục bộ, chưa chú trọng việc thanh tra, kiểm tra đối với những chức năng, nhiệm vụ đã phân cấp cho địa phương. Phân cấp quản lý nhà nước về GDPT chưa phân định rõ ràng, cụ thể nhiệm vụ, thẩm quyền của mỗi cấp chính quyền trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước; chưa xác định rõ trách nhiệm của mỗi cấp, của tập thể và cá nhân đối với những nhiệm vụ đã được phân cấp; phân cấp nhiệm vụ cho cấp dưới, nhưng chưa bảo đảm tương ứng các điều kiện cần thiết để thực hiện, còn thiếu sự ăn khớp, đồng bộ giữa các ngành, các lĩnh vực có liên quan, chưa tạo điều kiện cho địa phương chủ động cân đối các nguồn lực. Đặc biệt với đặc thù là thủ đô của cả nước, bên cạnh các văn bản pháp luật chuyên ngành về giáo dục, Hà Nội chịu sự điều chỉnh của Luật Thủ đô với những cơ chế quản lý được áp dụng riêng trên địa bàn. Quy định trách nhiệm quản lý nhà nước về GDPT của các cơ quan quản lý phải có những điểm đặc thù để đáp ứng được các thách thức và nhu cầu thay đổi nhanh chóng trong bối cảnh mở cửa hội nhập và toàn cầu hóa đòi hỏi hệ thống GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội; để thực hiện mục tiêu giáo dục là tạo ra những công dân kiểu mới. Cải cách giáo dục phải đẩy mạnh phân cấp quản lý, trao quyền nhiều hơn cho cấp dưới, huy động các nguồn lực của địa phương và tạo ra cơ hội học tập suốt đời cho mọi người dân. 3 Mặt khác, dưới góc độ khoa học quản lý công cho đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu toàn diện và sâu sắc về phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Việc giải mã những vấn đề lý luận của phân cấp quản lý về GDPT cũng như đánh giá thực tiễn phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn thành phố Hà Nội từ đó xác định phương hướng và giải pháp phù hợp để tăng cường, đảm bảo phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn hiệu quả. Xuất phát từ những lý do trên việc lựa chọn đề tài: “Phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội”làm đề tài nghiên cứu Luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lý công là hoàn toàn cấp thiết về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Muc đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận án là luận giải, cung cấp những luận cứ khoa học về lý luận và thực tiễn để tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố hướng tới nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về GDPT. 2.2. Nhiêm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, tác giả luận án đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận của phân cấp quản lý nhà nước về GDPT, nội dung phân cấp quản lý nhà nước về GDPT, các yếu tố ảnh hưởng đến phân cấp quản lý nhà nước về GDPT cũng như kinh nghiệm phân cấp QLNN về GDPT một số nước trên thế giới. - Phân tích, đánh giá thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về GDPT, tìm hiểu những kết quả đã đạt được cũng như những hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 4 - Đề xuất phương hướng và các giải pháp đổi mới và đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội trong những năm tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiêncứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Luận án nghiên cứu hoạt động phân cấp quản lý nhà nước về GDPT. 3.2. Phạm vi nghiêncứu - Về không gian: thành phố Hà Nội - Về nội dung: Luận án chỉ nghiên cứu hoạt động phân cấp quản lý nhà nước về GDPT công lập tại các cấp quản lý theo ngành (Bộ Giáo dục và Đào tạo - Sở Giáo dục và Đào tạo - Phòng Giáo dục và Đào tạo) và phân cấp quản lý theo lãnh thổ trên địa bàn Thành phố Hà Nội (UBND các cấp) ở 3 lĩnh vực chủ chốt: (i) bộ máy, nhân sự; (ii) cơ sở vật chất và tài chính; (iii) chuyên môn (bao gồm lập kế hoạch phát triển giáo dục phổ thông, xây dựng nội dung, chương trình và đánh giá chất lượng giáo dục phổ thông). - Về thời gian: từ năm 2010 đến nay. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Đề tài này được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách, pháp luật của Nhà nước về quản lý nhà nước, phân cấp quản lý nhà nướcvề giáo dục. Phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử được kết hợp nhất quán để nghiên cứu và phân tích thực trạng quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện các mục đích nghiên cứu trên, nghiên cứu sinh sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: phương pháp nghiên cứu lý luận; phương pháp phân tích - tổng hợp; phương pháp thống kê; phương pháp điều tra xã hội học. 5 Một là, phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu lý luận và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận. Đồng thời nghiên cứu các văn bản luật, các văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ, Bộ GD&ĐT… liên quan đến vấn đề nghiên cứu để phân tích cơ sở lý luận của luận án. Hai là, phương pháp phân tích - tổng hợp Luận án sử dụng phương pháp phân tích để lý giải thính cấp thiết và ý nghĩa mà đề tài nghiên cứu đặt ra trong phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Luận án phân tích, đánh giá thực trạng việc thực hiện phân cấp quản lý nhà nước về GDPT, phân tích nguyên nhân của những bất cập, hạn chế tạo cơ sở cho đề xuất các giải pháp và kiến nghị. Luận án sử dụng phương pháp tổng hợp để tóm lược nội dung sau mỗi phần phân tích, đánh giá. Phương pháp tổng hợp được sử dụng để khái quát vấn đề, tóm lược nội dung của từng mục và các kết luận của từng chương của luận án. Ba là, phương pháp thống kê Luận án sử dụng phương pháp thống kê để có số liệu cụ thể về thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Bốn là, phương pháp điều tra xã hội học Điều tra xã hội học bằng bảng hỏi với 200 phiếu được phát ra cho đối tượng là cán bộ các cơ quan quản lý nhà nước về GDPT và cán bộ quản lý các trường phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Số phiếu nghiên cứu sinh phát ra cụ thể như sau: - 80 phiếu cho cán bộ quản lý nhà nước về GDPT ở Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội và cán bộ quản lý ở các Phòng Giáo dục và Đào tạo các quận Ba Đình; Đống Đa, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Tây Hồ, Long Biên, Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm và các huyện Gia Lâm, Đông Anh, Hoài Đức, Phúc Thọ. - 120 phiếu cho cán bộ quản lý các trường Tiểu học, THCS và THPT. Bảng điều tra này gồm có 2 phiếu: 6 - Phiếu 1: Thực trạng phân cấp QLNN về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội; - Phiếu 2: Ý kiến kiến nghị về tăng cườngphân cấp QLNN về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội. 5. Giả thuyết khoa học và câu hỏi nghiên cứu 5.1. Giả thuyết khoa học (1) Phân cấp QLNN về GDPT có ảnh hưởng lớn đến hoạt động QLNN về GDPT cũng như đời sống kinh tế - xã hội. (2). Phân cấp QLNN về GDPT ở nước ta nói chung, trên địa bàn Thành phố Hà Nội nói riêng tuy đã đạt được những kết quả bước đầu nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập.... (3). Tăng cường phân cấp QLNN về GDPT tại địa bàn Hà Nội trên cơ sở phân định cụ thể, rõ ràng nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cấp quản lý nhà nước về GDPT, khắc phục chồng chéo và mẫu thuẫn giữa các cấp, các ngành góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu qủa QLNN về GDPT từ đó đẩy mạnh chất lượng GDPT đáp ứng yêu cầu phát triển trong xu thế hội nhập. 5.2. Câu hỏi nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận án cần trả lời thấu đáo các câu hỏi sau đây: - Phân cấp quản lý nhà nước về GDPT là gì? Có tác động như thế nào? - Thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội hiện nay như thế nào? Những kết quả đã đạt được và những hạn chế trong phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố? - Cần phải làm gì để đẩy mạnh phân cấp quản lý nhà nước đối với GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội trong những năm tới? 6. Những đóng góp mới của đề tài nghiên cứu Về mặt lý luận Qua tham khảo các tài liệu về phân cấp quản lý và GD trong và ngoài nước, nghiên cứu các xu hướng, mô hình phân cấp QLGD ở một số nước trên 7 thế giới, luận án góp phần xây dựng hệ thống cơ sở lý luận về phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục nói chung và GDPT nói riêng ở nước ta. Về mặt thực tiễn Nghiên cứu, nhận xét thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về GDPTtrên địa bàn Thành phố, đánh giá những ưu điểm và những mặt hạn chế, xác định những nguyên nhân của những hạn chế và đề xuất các giải pháp đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý nhà nước về GDPT trên địa bàn Thành phố Hà Nội trong những năm tới. Kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan của Đảng, nhà nước trong việc ban hành các cơ chế, chính sách đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả phân cấp quản lý nhà nước về GDPT ở các địa phương. Kết quả nghiên cứu của luận án là cơ sở để chính quyền Thành phố Hà Nội đổi mới quản lý đối với các trường phổ thông trên tinh thần đẩy mạnh phân cấp quản lý, giáo quyền hợp lý cho các trường để xây dựng nền giáo dục của Thành phố Hà Nội ngày càng phát triển. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án kết cấu thành 4 chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Chương 2: Cơ sở lý luận và pháp lý về phân cấp quản lý nhà nước đối với giáo dục phổ thông Chương 3: Thực trạng phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội Chướng 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường phân cấp quản lý nhà nước về giáo dục phổ thông trên địa bàn Thành phố Hà Nội 8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Các công trình nghiên cứu về phân cấp quản lý nhà nước 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước Các công trình nghiên cứu về phân cấp quản lý nhà nước ở trong nước có thể kể đến là: - Võ Kim Sơn (2004): “Phân cấp quản lý nhà nước – lý luận và thực tiễn”, NXB Chính trị Quốc gia. Đây có lẽ là cuốn sách chuyên khảo đầu tiên ở nước ta về phân cấp quản lý nhà nước. Cuốn sách dày 483 trang, bao gồm 4 chương trình bày các vấn đề về cơ sở lý luận trong quản lý HCNN; các hình thức phân cấp quản lý HCNN; phân cấp quản lý HCNN ở Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2003. Chương 4 của cuốn sách tác giả lý giải sự cần thiết phải đẩy mạnh phân cấp quản lý HCNN và đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh phân cấp quản lý HCNN ở Việt Nam [60]. - Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước của Viện nghiên cứu Khoa học tổ chức, Bộ Nội vụ: “Tình hình phân cấp giữa Trung ương và địa phương”, năm 2004. Đề tài nghiên cứu, đánh giá thực trạng phân cấp giữa Trung ương và địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau. Các tác giả đề tài đã phân tích các kết quả đã đạt được, những hạn chế của quá trình phân cấp, nguyên nhân của những hạn chế, trên cơ sở đó đề xuất 6 nhóm giải pháp để thực hiện phân cấp quản lý giữa Trung ương và địa phương [7]. - Phạm Hồng Thái (2011): “Một số vấn đề nhận thức lý luận về tập quyền, tản quyền, phân quyền, phân cấp trong quản lý nhà nước”, bài viết trong cuốn “Phân cấp quản lý nhà nước”, NXB Công an Nhân dân. Tác giải bài viết phân tích làm rõ khái niệm phân cấp, tản quyền, phân quyền và đưa ra khái niệm phân cấp như sau: “Phân cấp là việc phân công chức năng, phân định nhiệm vụ, quyền hạn cho từng cấp hành chính; nếu nhìn từ chế độ quản lý thì bản chất của 9 phân cấp là việc cấp trên chuyển giao những nhiệm vụ, quyền hạn do mình nắm giữ cho cấp dưới thực hiện một cách thường xuyên, liên tục bằng phương thức ban hành văn bản quy phạm pháp luật hoặc bằng cách chuyển cho cấp dưới thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn bằng các quyết định cụ thể” [64]. Trong bài viết, tác giả đã phân tích thực trạng phân cấp quản lý giữa trung ương và địa phương và đề xuất một số quan điểm, nguyên tắc phân cấp quản lý ở nước ta hiện nay. - Nguyễn Đăng Dung (2011): “Các hình thức phân cấp, phân quyền”, bài trong cuốn “Phân cấp quản lý nhà nước”, NXB Công an Nhân dân. Tác giải trình bày 06 hình thức phân cấp: hình thức phân cấp dựa vào các nguồn gốc lịch sử; hình thức phân cấp bằng trật tự thứ bậc và chức năng; hình thức phân cấp qua vấn đề được đề cập và các giá trị của nhà nghiên cứu; hình thức tập trung vào các mẫu hình và chức năng hành chính; hình thức dựa trên kinh nghiệm của một quốc gia; hình thức phân cấp trên cơ sở các mục đích: chính trị, thị trường, không gian và quản lý.Trong bài viết tác giả phân tích 3 thể loại về phân cấp hành chính: tản quyền, phân quyền và ủy quyền [64]. Một số tác giả đã có các công trình nghiên cứu về phân cấp quản lý đăng trên các tạp chí chuyên ngành và trình bày tại các hội thảo khoa học: - Nguyễn Minh Phương:“Thực trạng phân cấp, phân quyền và vấn đề tự quản địa phương tại Việt Nam”, bài tham luận tại Hội thảo “Tổ chức chính quyền địa phương ở Việt Nam: Những vấn đề lý luận và thực tiễn” do Văn phòng Quốc hội, Oxfam, Unicef phối hợp tổ chức tại Ninh Thuận ngày 06/4/2013. Bài tham luận đã trình bày các khái niệm phân cấp, phân quyền, tự quản địa phương và những vấn đề đặt ra trong phân cấp, phân quyền, tự quản địa phương ở nước ta hiện nay và đề xuất kiến nghị các giải pháp đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tự quản địa phương ở nước ta trong thời gian tới [55]. - Hoàng Mai: tham luận: “Thẩm quyền của các cấp chính quyền địa phương trong phát triển bền vững - kết quả của quá trình phân cấp quản lý ở 10 Việt Nam” được trình bày tại Hội thảo quốc tế về quản trị địa phương (tháng 3/2009 trong chương trình Đại hội khối Pháp ngữ năm 2009 tổ chức tại Hà Nội. Tác giả nhấn mạnh: Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN, xây dựng, hoàn thiện nhà nước pháp quyền, cải cách nền HCNN và hội nhập quốc tế, thực hiện phân cấp, phân quyền ngày càng đầy đủ, toàn diện hơn tiến đến tự quản địa phương là yêu cầu có tính quy luật, không thể trì hoãn được [49]. - Hoàng Thị Ngân (2010): “Thực trạng và xu hướng phân cấp quản lý giữa Trung ương và địa phương ở Việt Nam”, bài tham gia hội thảo của Khoa Luật, Đại học Quốc gia. Bài tham luận đánh giá thực trạng phân cấp quản lý giữa Trung ương và địa phương ở Việt Nam, những kết quả đã đạt được, những hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế và xu hướng phân cấp quản lý nhà nước trong những năm tới. Bài tham luận nhấn mạnh: Việc phân cấp cho mỗi cấp mỗi địa phương và ở mỗi thời kỳ đòi hỏi phải khác nhau. Tuy vậy, nó luôn được coi là vấn đề tất yếu của nhà nước và phụ thuộc vào khả năng của chính quyền địa phương trong mỗi giai đoạn phát triển. Nếu phân cấp, giao nhiều quyền quá có thể dẫn đến chính quyền địa phương sẽ quá tải, không thể thực hiện hết được các chức năng, nhiệm vụ, nếu phân cấp, giao ít quyền quá thì sẽ không phát huy được các thế mạnh của địa phương, hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương sẽ không cao. Ngoài ra, nhiều nhiều nhà khoa học và quản lý đã công bố các công trình nghiên cứu trên các tạp chí, như: Đàm Bích Hiên: “Bàn về phân cấp quản lý giữa các cấp chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật. Bộ Tư pháp, Số 9/2005; Hoàng Thị Ngân:“Đẩy mạnh công tác phân cấp Trung ương và địa phương”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, Số 2+3/2009; Trần Anh Tuấn:“Đẩy mạnh phân cấp quản lý hành chính nhà nước đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập toàn cầu”, Tạp chí Quản lý nhà nước, Học viện Hành chính Quốc gia, Số 10/2014; Nguyễn 11 Minh Phương: “Để tiếp tục đẩy mạnh phân cấp quản lý giữa các cấp chính quyền địa phương hiện nay”, Tạp chí Quản lý nhà nước. Học viện Hành chính, Số 1/2007; Vũ Thư: “Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn về phân cấp quản lý cho chính quyền địa phương ở nước ta”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Nhà nước và Pháp luật, Số 4/2009; Trần Thị Diệu Oanh:“Mối quan hệ giữa phân cấp quản lý và địa vị pháp lý của chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Quản lý nhà nước. Học viện Hành chính Quốc gia, Số 4/ 2010; Trần Thị Diệu Oanh:“Một số vấn đề phân cấp quản lý cho chính quyền đô thị”,Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, Bộ Tư pháp, Số 12/2011; Phạm Thanh Huyền: “Một số vấn đề về phân cấp quản lý hành chính nhà nước”, Tạp chí Tổ chức nhà nước, Bộ Nội vụ, Số 2/2014; Nguyễn Cửu Việt: “Phân cấp quản lý trong mối quan hệ giữa trung ương và địa phương”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, Văn phòng Quốc hội, Số 7/2005. 1.1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài Trên thế giới, phân cấp quản lý nhà nước đã được một số nhà khoa học nghiên cứu trong nhiều thập kỷ qua. Các công trình nghiên cứu về phân cấp quản lý nhà nước có thể kể đến là: - Ngân hàng thế giới (2005): “Phân cấp ở Đông Á để chính quyền địa phương phát huy tác dụng”, NXB Văn hóa - Thông tin. Các tác giải cuốn sách nhấn mạnh: phân cấp quản lý là một biện pháp hữu hiệu đưa chính quyền về gần dân hơn và mang lại cho người dân cơ hội tham gia vào quá trình ban hành quyết định quản lý. Hệ thống phân cấp được thiết kế tốt sẽ mang lại nhiều lợi ích, trong đó có việc đẩy mạnh tăng trưởng và ổn định kinh tế - xã hội. Cuốn sách đề cập đến kinh nghiệm của các nước Đông Á trong quá trình phân cấp với mục tiêu nhận thức rõ những thách thức của quá trình thiết kế các mô hình cải cách, rút ra những bài học kinh nghiệm trong quá trình thực hiện và nghiên cứu các tác động của tiến trình phân cấp quản lý. Trong cuốn sách có dẫn chứng tình hình phân cấp ở Việt Nam [50]. 12 - Báo cáo nghiên cứu của Ngân hàng thế giới: “What is Desentralization”, năm 2002. Báo cáo phân tích khái niệm và đặc điểm của phân cấp, phân quyền; lịch sử phát triển của quá trình này ở một số quốc gia trên thế giới. Báo cáo nhấn mạnh: Phân cấp là sự chuyển giao trách nhiệm và nguồn thu tài chính từ chính quyền cấp cao xuống các cấp chính quyền thấp hơn và đây là một biện pháp hữu hiệu phát huy tính chủ động, sáng tạo của cấp dưới, tạo điều kiện để phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia, mỗi địa phương (Khan, 2002). - Tài liệu nghiên cứu của Liên hiệp quốc (UNDP): “Desentralization – Sampling of defination” (Phân cấp - Sự thử nghiệm về phạm trù), năm 1999. Tài liệu nghiên cứu nhấn mạnh: hoạt động quản lý HCNN được thực hiện bởi các cơ quan HCNN từ Trung ương đến cơ sở. Bộ máy HCNN vận hành theo nhiều mô hình và phương thức khác nhau, trong đó mô hình phân công và phối hợp giữa các bộ phận cấu thành bộ máy HCNN được coi là mô hình cơ bản. Mỗi cơ quan, tổ chức được xác định một cách cụ thể, rõ ràng, không hạn chế về chức năng, nhiệm vụ nhằm bảo đảm việc thực hiện pháp luật có hiệu lực, hiệu quả. Để thực hiện nhiệm vụ một cách tốt nhất cần phải trao cho các cơ quan, tổ chức đó quyền hạn và các nguồn lực nhất định. Trao quyền cho họ và đòi hỏi họ phải chịu trách nhiệm với chức trách, nhiệm vụ được giao. - Osborne và Gaebler (2000): “Sáng tạo lại chính phủ”, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội. Các tác giả cho rằng, phân quyền là một cách để nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý và thúc đẩy quá trình vận động và phát triển. Phân quyền giống như sáng tạo lại chính phủ; sáng tạo lại các hoạt động; hành chính công mới hay quản lý công mới. Sáng tạo lại chính phủ nhằm chỉ ra một cách làm hoàn toàn mới so với trước đây để tiến hành các hoạt động của khu vực công. Những vấn đề đề cập trong 10 nội dung mà hai tác giả đưa ra không phải hoàn toàn mới, nhưng tiếp cận theo một cách thức mới để chuyển từ quan điểm chính phủ quản lý cai trị sang chính phủ mang tính doanh nghiệp. Mô hình sáng tạo lại chính phủ được 13