Tài liệu Oda

Lêi më ®Çu Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸(CNH), hiÖn ®¹i ho¸(H§H) ®Êt níc víi môc tiªu phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp ®· ®i ®îc mét chÆng ®êng kh¸ dµi. Nh×n l¹i chÆng ®êng ®· qua chóng ta cã thÓ thÊy r»ng chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng tù hµo: tèc ®é t¨ng trëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t trªn 7%, ®êi sèng cña nh©n d©n ngµy cµng ®îc n©ng cao vµ kh«ng nh÷ng ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu vÒ mÆt kinh tÕ mµ c¸c mÆt cña ®êi sèng v¨n ho¸- x· héi, gi¸o dôc, y tÕ còng ®îc n©ng cao râ rÖt, t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh, an ninh- quèc phßng ®îc gi÷ v÷ng, c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ ngµy cµng ®îc më réng. §¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng ®ã bªn c¹nh sù khai th¸c hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc trong níc th× sù hç trî tõ bªn ngoµi còng ®ãng mét vai trß quan träng vµ trong ®ã viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc(ODA) cña c¸c quèc gia vµ tæ chøc quèc tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o. Thùc tÕ tiÕp nhËn, sö dông vèn vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA thêi gian qua cho thÊy ODA thùc sù lµ mét nguån vèn quan träng ®èi víi ph¸t triÓn ®Êt níc, ODA ®· gióp chóng ta tiÕp cËn, tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ t¹o ra hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ- x· héi t¬ng ®èi hiÖn ®¹i. Tuy vËy, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu trë thµnh níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 chóng ta cÇn ph¶i huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ h¬n n÷a c¸c nguån lùc cho ph¸t triÓn, trong ®ã ODA cã mét vai trß quan träng. Do ®ã, mét c©u hái ®îc ®Æt ra lµ liÖu chóng ta cã thÓ huy ®éng ®îc nhiÒu h¬n vµ sö dông hiÖu qu¶ h¬n nguån vèn ODA kh«ng? Cã thÓ kh¼ng ®Þnh ngay ®iÒu ®ã lµ hoµn toµn cã thÓ. VËy nh÷ng gi¶i ph¸p nµo cÇn ®îc xóc tiÕn thùc hiÖn ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ sö dông ODA?. Víi mong muèn gi¶i ®¸p ®îc c©u hái trªn vµ cã mét c¸i nh×n s©u h¬n, toµn diÖn h¬n vÒ ODA. V× vËy, em ®· quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi: “ODA nguån vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn ë ViÖt Nam - thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” ®Ó thùc hiÖn ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Ch¬ng i nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ oda i) Nguån vèn oda 1) Kh¸i niÖm ODA ODA bao gåm c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, viÖn trî cã hoµn l¹i hoÆc tÝn dông u ®·i cña c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn Hîp Quèc, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ dµnh cho c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. C¸c ®ång vèn bªn ngoµi chñ yÕu ch¶y vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn gåm cã: ODA, tÝn dông th¬ng m¹i tõ c¸c ng©n hµng, ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi( FDI) , viÖn trî cho kh«ng cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ(NGO) vµ tÝn dông t nh©n. C¸c dßng vèn quèc tÕ nµy cã nh÷ng mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau. NÕu mét níc kÐm ph¸t triÓn kh«ng nhËn ®îc vèn ODA ®ñ møc cÇn thiÕt ®Ó c¶i thiÖn c¸c c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ- x· héi th× còng khã cã thÓ thu hót ®îc c¸c nguån vèn FDI còng nh vay vèn tÝn dông ®Ó më réng kinh doanh nhng nÕu chØ t×m kiÕm c¸c nguån ODA mµ kh«ng t×m c¸ch thu hót c¸c nguån vèn FDI vµ c¸c nguån tÝn dông kh¸c th× kh«ng cã ®iÒu kiÖn t¨ng trëng nhanh s¶n xuÊt, dÞch vô vµ sÏ kh«ng cã ®ñ thu nhËp ®Ó tr¶ nî vèn vay ODA. 2) §Æc ®iÓm cña ODA Nh ®· nªu trong kh¸i niÖm ODA lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, viÖn trî cã hoµn l¹i hoÆc tÝn dông u ®·i. Do vËy, ODA cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau: Thø nhÊt, Vèn ODA mang tÝnh u ®·i. Vèn ODA cã thêi gian cho vay( hoµn tr¶ vèn dµi), cã thêi gian ©n h¹n dµi. Ch¼ng h¹n, vèn ODA cña WB, ADB, JBIC cã thêi gian hoµn tr¶ lµ 40 n¨m vµ thêi gian ©n h¹n lµ 10 n¨m. Th«ng thêng, trong ODA cã thµnh tè viÖn trî kh«ng hoµn l¹i( cho kh«ng), ®©y còng chÝnh lµ ®iÓm ph©n biÖt gi÷a viÖn trî vµ cho vay th¬ng m¹i. Thµnh tè cho kh«ng ®îc x¸c ®Þnh dùa vµo thêi gian cho vay, thêi gian ©n h¹n vµ so s¸nh l·i suÊt viÖn trî víi møc l·i suÊt tÝn dông th¬ng m¹i. Sù u ®·i ë ®©y lµ so s¸nh víi tËp qu¸n th¬ng m¹i quèc tÕ. Sù u ®·i cßn thÓ hiÖn ë chç vèn ODA chØ dµnh riªng cho c¸c níc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn, v× môc tiªu ph¸t triÓn. Cã hai ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt ®Ó c¸c n íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn cã thÓ nhËn ®îc ODA lµ: §iÒu kiÖn thø nhÊt: Tæng s¶n phÈm quèc néi( GDP) b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp. Níc cã GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi cµng thÊp th× thêng ®îc tû lÖ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña ODA cµng lín vµ kh¶ n¨ng vay víi l·i suÊt thÊp vµ thêi h¹n u ®·i cµng lín. §iÒu kiÖn thø hai: Môc tiªu sö dông vèn ODA cña c¸c níc nµy ph¶i phï hîp víi chÝnh s¸ch vµ ph¬ng híng u tiªn xem xÐt trong mèi quan hÖ gi÷a bªn cÊp vµ bªn nhËn ODA. Th«ng thêng c¸c níc cung cÊp ODA ®Òu cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ u tiªn riªng cña m×nh, tËp trung vµo mét sè lÜnh vùc mµ hä quan t©m hay cã kh¶ n¨ng kü thuËt vµ t vÊn. §ång thêi, ®èi tîng u tiªn cña c¸c níc cung cÊp ODA còng cã thÓ thay ®æi theo tõng giai ®o¹n cô thÓ. V× vËy, n¾m b¾t ®îc xu híng u tiªn vµ tiÒm n¨ng cña c¸c níc, c¸c tæ chøc cung cÊp ODA lµ rÊt cÇn thiÕt. 2 VÒ thùc chÊt, ODA lµ sù chuyÓn giao cã hoµn l¹i hoÆc kh«ng hoµn l¹i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh mét phÇn tæng s¶n phÈm quèc d©n tõ c¸c níc ph¸t triÓn sang c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Do vËy, ODA rÊt nh¹y c¶m vÒ mÆt x· héi vµ chÞu sù ®iÒu chØnh cña d luËn x· héi tõ phÝa níc cung cÊp còng nh tõ phÝa níc tiÕp nhËn ODA. Thø hai, vèn ODA mang tÝnh rµng buéc. ODA cã thÓ rµng buéc ( hoÆc rµng buéc mét phÇn hoÆc kh«ng rµng buéc) níc nhËn vÒ ®Þa ®iÓm chi tiªu. Ngoµi ra mçi níc cung cÊp viÖn trî còng ®Òu cã nh÷ng rµng buéc kh¸c vµ nhiÒu khi c¸c rµng buéc nµy rÊt chÆt chÏ ®èi víi níc nhËn. VÝ dô, NhËt B¶n quy ®Þnh vèn ODA cña NhËt ®Òu ®îc thùc hiÖn b»ng ®ång Yªn NhËt. Vèn ODA mang yÕu tè chÝnh trÞ: C¸c níc viÖn trî nãi chung ®Òu kh«ng quªn dµnh ®îc lîi Ých cho m×nh võa g©y ¶nh hëng chÝnh trÞ võa thùc hiÖn xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô t vÊn vµo níc tiÕp nhËn viÖn trî. Ch¼ng h¹n, BØ, §øc vµ §an M¹ch yªu cÇu kho¶ng 50% viÖn trî ph¶i mua hµng ho¸ dÞch vô cña níc m×nh. Canada yªu cÇu tíi 65%. Nh×n chung 22% viÖn trî cña DAC ph¶i ®îc sö dông ®Ó mua hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c quèc gia viÖn trî. KÓ tõ khi ra ®êi cho tíi nay, viÖn trî lu«n chøa ®ùng hai môc tiªu cïng tån t¹i song song. Môc tiªu thø nhÊt lµ thóc ®Èy t¨ng trëng bÒn v÷ng vµ gi¶m nghÌo ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §éng c¬ nµo ®· thóc ®Èy c¸c nhµ tµi trî ®Ò ra môc tiªu nµy? B¶n th©n c¸c níc ph¸t triÓn nh×n thÊy lîi Ých cña m×nh trong viÖc hç trî, gióp ®ì c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®Ó më mang thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm vµ thÞ trêng ®Çu t. ViÖn trî thêng g¾n víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ xÐt vÒ l©u dµi, c¸c nhµ tµi trî sÏ cã lîi vÒ mÆt an ninh, kinh tÕ, chÝnh trÞ khi kinh tÕ c¸c níc nghÌo t¨ng trëng. Môc tiªu mang tÝnh c¸ nh©n nµy ®îc kÕt hîp víi tinh thÇn nh©n ®¹o, tÝnh céng ®ång. V× mét sè vÊn ®Ò mang tÝnh toµn cÇu nh sù bïng næ d©n sè thÕ giíi, b¶o vÖ m«i trêng sèng, b×nh ®¼ng giíi, phßng chèng dÞch bÖnh, gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét s¾c téc, t«n gi¸o v.v ®ßi hái sù hîp t¸c, nç lùc cña c¶ céng ®ång quèc tÕ kh«ng ph©n biÖt níc giµu, níc nghÌo. Môc tiªu thø hai lµ t¨ng cêng vÞ thÕ chÝnh trÞ cña c¸c níc tµi trî. C¸c níc ph¸t triÓn sö dông ODA nh mét c«ng cô chÝnh trÞ: x¸c ®Þnh vÞ thÕ vµ ¶nh hëng cña m×nh t¹i c¸c níc vµ khu vùc tiÕp nhËn ODA. VÝ dô, NhËt B¶n hiÖn lµ nhµ tµi trî hµng ®Çu thÕ giíi vµ còng lµ nhµ tµi trî ®· sö dông ODA nh mét c«ng cô ®a n¨ng vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ. ODA cña NhËt kh«ng chØ ®a l¹i lîi Ých cho níc nhËn mµ cßn mang l¹i lîi Ých cho chÝnh hä. Trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 90, khi ph¶i ®èi phã víi nh÷ng suy tho¸i nÆng nÒ trong khu vùc, NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh trî gióp tµi chÝnh rÊt lín cho c¸c níc §«ng nam ¸ lµ n¬i chiÕm tû träng t¬ng ®èi lín vÒ mËu dÞch vµ ®Çu t cña NhËt B¶n, NhËt ®· dµnh 15 tû USD tiÒn mÆt cho c¸c nhu cÇu vèn ng¾n h¹n chñ yÕu lµ l·i suÊt thÊp vµ tÝnh b»ng ®ång Yªn vµ dµnh 15 tû USD cho mËu dÞch vµ ®Çu t cã nh©n nhîng trong vßng 3 n¨m. C¸c kho¶n cho vay tÝnh b»ng ®ång Yªn vµ g¾n víi nh÷ng dù ¸n cã c¸c c«ng ty NhËt tham gia. ViÖn trî cña c¸c níc ph¸t triÓn kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc trî gióp h÷u nghÞ mµ cßn lµ mét c«ng cô lîi h¹i ®Ó thiÕt lËp vµ duy tr× lîi Ých kinh tÕ vµ vÞ thÕ chÝnh trÞ cho c¸c níc tµi trî. Nh÷ng níc cÊp tµi trî ®ßi hái níc tiÕp nhËn ph¶i thay ®æi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn cho phï hîp v¬Ý lîi Ých cña bªn tµi trî. Khi nhËn 3 viÖn trî c¸c níc nhËn cÇn c©n nh¾c kü lìng nh÷ng ®iÒu kiÖn cña c¸c nhµ tµi trî kh«ng v× lîi Ých tríc m¾t mµ ®¸nh mÊt nh÷ng quyÒn lîi l©u dµi. Quan hÖ hç trî ph¸t triÓn ph¶i ®¶m b¶o t«n träng toµn vÑn l·nh thæ cña nhau, kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña nhau, b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi. Thø ba, ODA lµ nguån vèn cã kh¶ n¨ng g©y nî. Khi tiÕp nhËn vµ sö dông nguån vèn ODA do tÝnh chÊt u ®·i nªn g¸nh nÆng nî thêng cha xuÊt hiÖn. Mét sè níc do kh«ng sö dông hiÖu qu¶ ODA cã thÓ t¹o nªn sù t¨ng trëng nhÊt thêi nhng sau mét thêi gian l¹i l©m vµo vßng nî nÇn do kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî. VÊn ®Ò lµ ë chç vèn ODA kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Çu t trùc tiÕp cho s¶n xuÊt, nhÊt lµ cho xuÊt khÈu trong khi viÖc tr¶ nî l¹i dùa vµo xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ. Do ®ã, trong khi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch sö dông ODA ph¶i phèi hîp víi c¸c nguån vèn ®Ó t¨ng cêng søc m¹nh kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. 4 II) Vai trß cña vèn ODA ®èi víi ®Çu t ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. 1) Nhu cÇu vèn ODA cho ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. §Êt níc ta ®ang thùc hiÖn sù nghiÖp CNH, H§H theo ®êng lèi ®Ò ra t¹i ®¹i héi §¶ng lÇn thø VIII víi môc tiªu t¨ng møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi lªn møc 1500 USD vµo n¨m 2020 tøc lµ t¨ng gÊp 7 lÇn so víi møc n¨m 1995. §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy møc t¨ng trëng GDP b×nh qu©n hµng n¨m ph¶i lµ 8%/n¨m. VÒ mÆt lý thuyÕt, muèn ®¹t ®îc møc t¨ng trëng nµy vèn ®Çu t ph¶i t¨ng Ýt nhÊt lµ 20%/n¨m cho ®Õn n¨m 2015 tøc lµ møc ®Çu t cho n¨m 2000 ph¶i gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995, cho n¨m 2005 ph¶i gÊp 6,2 lÇn tøc lµ giai ®o¹n 2001- 2005 vµo kho¶ng 60 tû USD. Trong ®ã vèn ODA kho¶ng 9 tû USD. Theo “Danh môc dù ¸n ®Çu t u tiªn vËn ®éng vèn ODA thêi k× 2001- 2005”, chÝnh phñ ®· ®a ra hµng tr¨m dù ¸n trong tõng lÜnh vùc nh sau: VÒ n¨ng lîng, cã 9 dù ¸n víi tæng vèn ODA dù kiÕn trªn 1,2 tû USD trong ®ã lín nhÊt lµ dù ¸n thuû ®iÖn §¹i Thi ë Tuyªn Quang(360 triÖu ), nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn CÈm Ph¶(272 triÖu), nhµ m¸y thuû ®iÖn thîng Kon tum(100triÖu USD). Trong lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i ®êng bé cã 33 dù ¸n víi trªn 1,8 tû USD. VÒ cÇu cã 7 dù ¸n víi trªn 150 triÖu USD, lín nhÊt lµ dù ¸n c¶i t¹o cÇu Long Biªn ( 72 triÖu USD). VÒ ®êng biÓn cã 10 dù ¸n víi sè vèn 600 triÖu USD lín nhÊt lµ x©y dùng c¶ng tæng hîp ThÞ V¶i( 170 triÖu USD). §êng s«ng cã 4 dù ¸n víi h¬n 450 triÖu USD lín nhÊt lµ c¶i t¹o giao th«ng thuû, kÌ chØnh trÞ S«ng Hång khu vùc Hµ Néi (255triÖu USD). §êng s¾t cã 5 dù ¸n víi kho¶ng 1,4 tû USD trong ®ã riªng riªng x©y dîng 2 tuyÕn ®êng s¾t trªn cao Tp Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi víi tæng sè vèn 1,13 tû USD. CÊp níc vµ vÖ sinh ®« thÞ cã 50 dù ¸n víi trªn 1 tû USD. VÒ n«ng nghiÖp cã 33 dù ¸n cÇn triÓn khai tõ nay ®Õn 2005 víi tæng vèn ODA kho¶ng 700 triÖu USD, trong ®ã cã nh÷ng dù ¸n lín nh: Ch¬ng tr×nh di d©n vµ kinh tÕ míi( 300 triÖu USD), Ph¸t triÓn d©u t»m t¬ (120 triÖu USD). Thuû lîi cã 41 dù ¸n víi kho¶ng 1,5 tû USD, trong ®ã dù ¸n quy m« lín nhÊt lµ Thuû lîi Cöa §¹t ë Thanh Ho¸( 200 triÖu USD), Thuû lîi T¶ Tr¹ch ë Thõa Thiªn HuÕ( 170 triÖu USD). L©m NghiÖp cã 15 dù ¸n vµ kho¶ng trªn triÖu USD, Thuû S¶n cã 15 dù ¸n vµ kho¶ng 600 triÖu USD. Gi¸o Dôc - §µo t¹o cã 24 dù ¸n víi 400 triÖu USD, lín nhÊt lµ trang bÞ §¹i häc Quèc Gia Hµ Néi (75 triÖu USD). LÜnh vùc Y tÕ- x· héi cã 42 dù ¸n víi kho¶ng 1 tû USD. V¨n ho¸ th«ng tin cã 11 dù ¸n víi kho¶ng 300 triÖu USD lín nhÊt lµ th¸p truyÒn h×nh Hµ Néi( 135 triªô USD). LÜnh vùc khoa häc - c«ng nghÖ - m«i trêng cã 35 dù ¸n víi trªn 1,5 tû USD, lín nhÊt lµ khu c«ng nghÖ cao Hoµ L¹c( 480 triÖu USD). Trong Bu chÝnh viÔn th«ng cã 5 dù ¸n víi kho¶ng 450 triÖu USD, lín nhÊt lµ c¸p quang biÓn trôc B¾c Nam( 200 triÖu USD). Ngoµi ra cßn cã hµng chôc dù ¸n hç trî kü thuËt cho c¸c ngµnh, lÜnh vùc víi møc vèn b×nh qu©n mçi dù ¸n díi 10 triÖu USD. Trªn ®©y míi chØ lµ sè vèn cÇn thiÕt hç trî tõ chÝnh phñ c¸c níc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ mµ cha kÓ sè vèn ®èi øng kh«ng nhá trong níc. Nh÷ng dù ¸n trªn liÖu cã ®îc thùc hiÖn hay kh«ng? C©u tr¶ lêi chÝnh lµ tõ chóng ta. Thùc hiÖn ®îc ®iÒu 5 nµy thÓ hiÖn kh¶ n¨ng vÒ khai th¸c, phèi hîp c¸c nguån lùc cña chóng ta vµ ®iÒu quan träng lµ gióp chóng ta thùc hiÖn ®îc nh÷ng môc tiªu ®Ò ra. 2) TÇm quan träng cña oda ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam XuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm cña c¸c níc trong khu vùc nh: Hµn Quèc, Malaixia vµ tõ t×nh h×nh thùc tÕ trong níc, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam ®· vµ ®ang thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ víi xu híng më réng vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Mét trong nh÷ng môc tiªu chÝnh trong chiÕn lîc nµy lµ thu hót ODA cho ph¸t triÓn kinh tÕ. Vai trß cña ODA ®îc thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm chñ yÕu sau: Thø nhÊt, ODA lµ nguån bæ sung vèn quan träng cho ®Çu t ph¸t triÓn. Sù nghiÖp CNH, H§H mµ ViÖt Nam ®ang thùc hiÖn ®ßi hái mét khèi lîng vèn ®Çu t rÊt lín mµ nÕu chØ huy ®éng trong níc th× kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc. Do ®ã, ODA trë thµnh nguån vèn tõ bªn ngoµi quan träng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn. Tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh nh÷ng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt cña chóng ta vèn ®· l¹c hËu l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ hÇu nh kh«ng cßn g×, nhng cho ®Õn nay hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ®· ®îc ph¸t triÓn t¬ng ®èi hiÖn ®¹i víi m¹ng líi ®iÖn, bu chÝnh viÔn th«ng ®îc phñ kh¾p tÊt c¶ c¸c tØnh, thµnh phè trong c¶ níc, nhiÒu tuyÕn ®êng giao th«ng ®îc lµm míi, n©ng cÊp, nhiÒu c¶ng biÓn, côm c¶ng hµng kh«ng còng ®îc x©y míi, më réng vµ ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghÖ cao ®· t¹o ra mét m«i trêng hÕt søc thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi níc. Bªn c¹nh ®Çu t cho ph¸t triÓn hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ kü thuËt mét lîng lín vèn ODA ®· ®îc sö dông ®Ó ®Çu t cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh gi¸o dôc, y tÕ, hç trî ph¸t triÓn ngµnh n«ng nghiÖp … Thø hai, ODA gióp cho viÖc tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt níc ®ã lµ yÕu tè khoa häc c«ng nghÖ vµ kh¶ n¨ng tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc tiªn tiÕn cña ®éi ngò lao ®éng. Th«ng qua c¸c dù ¸n ODA c¸c nhµ tµi trî cã nh÷ng ho¹t ®éng nh»m gióp ViÖt Nam n©ng cao tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nh: cung cÊp c¸c tµi liÖu kü thuËt, tæ chøc c¸c buæi héi th¶o víi sù tham gia cña nh÷ng chuyªn gia níc ngoµi, cö c¸c c¸n bé ViÖt Nam ®i häc ë níc ngoµi, tæ chøc c¸c ch¬ng tr×nh tham quan häc tËp kinh nghiÖm ë nh÷ng níc ph¸t triÓn, cö trùc tiÕp chuyªn gia sang ViÖt Nam hç trî dù ¸n vµ trùc tiÕp cung cÊp nh÷ng thiÕt bÞ kü thuËt, d©y chuyÒn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n. Th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng nµy c¸c nhµ tµi trî sÏ gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc n©ng cao tr×nh ®é khoa häc, c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam vµ ®©y míi chÝnh lµ lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµi ®èi víi chóng ta. Thø ba, ODA gióp cho viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ . C¸c dù ¸n ODA mµ c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam thêng u tiªn vµo ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ kü thuËt, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng kh¸c nhau trong c¶ níc. Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè dù ¸n gióp ViÖt Nam thùc hiÖn c¶i c¸ch hµnh 6 chÝnh n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã gãp phÇn vµo viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ ë ViÖt Nam. Thø t, ODA gãp phÇn t¨ng kh¶ n¨ng thu hót FDI vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó më réng ®Çu t ph¸t triÓn. C¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi khi quyÕt ®Þnh bá vèn ®Çu t vµo mét níc, tríc hÕt hä quan t©m tíi kh¶ n¨ng sinh lîi cña vèn ®Çu t t¹i níc ®ã. Do ®ã, mét c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm nh hÖ thèng giao th«ng cha hoµn chØnh, ph¬ng tiÖn th«ng tin liªn l¹c thiÕu thèn vµ l¹c hËu, hÖ thèng cung cÊp n¨ng lîng kh«ng ®ñ cho nhu cÇu sÏ lµm n¶n lßng c¸c nhµ ®Çu t v× nh÷ng phÝ tæn mµ hä ph¶i tr¶ cho viÖc sö dông c¸c tiÖn nghi h¹ tÇng sÏ lªn cao. Mét hÖ thèng ng©n hµng l¹c hËu còng lµ lý do lµm cho c¸c nhµ ®Çu t e ng¹i, v× nh÷ng chËm trÔ, ¸ch t¾c trong hÖ thèng thanh to¸n vµ sù thiÕu thèn c¸c dÞch vô ng©n hµng hç trî cho ®Çu t sÏ lµm phÝ tæn ®Çu t gia t¨ng dÉn tíi hiÖu qu¶ ®Çu t gi¶m sót. Nh vËy, ®Çu t cña chÝnh phñ vµo viÖc n©ng cÊp, c¶i thiÖn vµ x©y míi c¸c c¬ së h¹ tÇng, hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng ®Òu hÕt søc cÇn thiÕt nh»m lµm cho m«i trêng ®Çu t trë nªn hÊp dÉn h¬n. Nhng vèn ®Çu t cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng lµ rÊt lín vµ nÕu chØ dùa vµo vèn ®Çu t trong níc th× kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®îc do ®ã ODA sÏ lµ nguån vèn bæ sung hÕt søc quan träng cho ng©n s¸ch nhµ níc. Mét khi m«i trêng ®Çu t ®îc c¶i thiÖn sÏ lµm t¨ng søc hót dßng vèn FDI. MÆt kh¸c, viÖc sö dông vèn ODA ®Ó ®Çu t c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nhµ ®Çu t trong níc tËp trung ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi nhuËn. Râ rµng lµ ODA ngoµi viÖc b¶n th©n nã lµ mét nguån vèn bæ sung quan träng cho ph¸t triÓn, nã cßn cã t¸c dông n©ng cao tr×nh ®é khoa häc, c«ng nghÖ, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ lµm t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn tõ nguån FDI gãp phÇn quan träng vµo viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc. 7 Ch¬ng ii thùc tr¹ng huy ®éng, sö dông vµ qu¶n lý vèn oda. i) t×nh h×nh huy ®éng oda 1) C¸c nhµ tµi trî vµ lÜnh vùc u tiªn tµi trî cho ViÖt Nam. Trªn thÕ giíi hiÖn nay cã 4 nguån cung cÊp ODA chñ yÕu lµ: C¸c níc thµnh viªn cña DAC; Liªn X« cò vµ c¸c níc §«ng ¢u; Mét sè níc arËp vµ mét sè níc ®ang ph¸t triÓn. Trong c¸c nguån nµy ODA tõ c¸c níc thµnh viªn DAC lµ lín nhÊt. Bªn c¹nh ODA tõ c¸c quèc gia th× ODA tõ c¸c tæ chøc viÖn trî ®a ph¬ng còng chiÕm mét khèi lîng lín trong ®ã bao gåm: C¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn hîp quèc, Liªn minh ch©u ©u(EU), c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ(NGO), c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ( WB, ADB, IMF)… §èi víi ViÖt Nam tríc n¨m 1993 nguån viÖn trî chñ yÕu tõ Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u nhng kÓ tõ khi nèi l¹i quan hÖ víi céng ®ång c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ n¨m 1993 th× cho ®Õn nay t¹i ViÖt Nam cã trªn 45 tæ chøc tµi trî chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng víi kho¶ng 1500 dù ¸n ODA vµ trªn 350 tæ chøc phi chÝnh phñ ®ang cã tµi trî cho ViÖt Nam. Sau ®©y lµ c¸c lÜnh vùc u tiªn chñ yÕu cña mét sè nhµ tµi trî lín dµnh cho ViÖt Nam: 8 Nhµ tµi trî NhËt CHLB §øc ¦u tiªn toµn cÇu H¹ tÇng kinh tÕ & dÞch vô Ph¸t triÓn kinh tÕ; c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng Mü T¨ng trëng kinh tÕ; æn ®Þnh d©n Cøu trî n¹n nh©n chiÕn tranh & sè vµ søc khoÎ trÎ em må c«i Ph¸p Ph¸t triÓn ®« thÞ; GTVT; gi¸o dôc; khai th¸c má C¬ së h¹ tÇng; ph¸t triÓn khu vùc t nh©n; MT NhiÒu lÜnh vùc Thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ & t¨ng phóc lîi. Cana®a Anh WB IMF ¦u tiªn ë ViÖt Nam H¹ tÇng kinh tÕ & dÞch vô Hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ; ph¸t triÓn hÖ thèng GT Ph¸t triÓn nh©n lùc; GTVT; th«ng tin liªn l¹c Hç trî kinh tÕ & TC; hç trî thiÕt chÕ & qu¶n lý Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; GTVT Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; GTVT. C©n b»ng vÒ mËu dÞch quèc tÕ; Hç trî c¸n c©n thanh to¸n& ®iÒu æn ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i. chØnh c¬ cÊu. 2) ChiÕn lîc huy ®éng ODA cña ViÖt Nam. NhËn thøc ®îc r»ng ODA lµ mét nguån lùc cã ý nghÜa quan träng tõ bªn ngoµi vµ xuÊt ph¸t tõ xu híng vËn ®éng vµ nh÷ng u tiªn cña nhµ tµi trî chÝnh phñ ViÖt Nam lu«n lu«n coi träng vµ quan t©m ®Õn viÖc huy ®éng c¸c nguån ODA. Tríc hÕt, ®Ó duy tr× lßng tin ®èi víi c¸c nhµ tµi trî nh»m duy tr× c¸c nguån cung cÊp ODA ®ang khai th¸c chÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ra mét khung ph¸p lý cho viÖc khai th¸c vµ sö dông nguån vèn ODA th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ODA. Cô thÓ: Tríc n¨m 1993, viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®îc ®iÒu tiÕt bëi tõng quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña chÝnh phñ ®èi víi tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ tõng nhµ tµi trî cô thÓ. §Ó qu¶n lý vay vµ tr¶ nî níc ngoµi mét c¸ch cã hÖ thèng nhµ níc ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 58/Cp ngµy 30/8/1993 vÒ qu¶n lý vµ tr¶ nî níc ngoµi, nghÞ ®Þnh sè 20/CP ngµy 20/4/1994 vÒ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. Trªn c¬ së tæng kÕt thùc tiÔn vµ yªu cÇu ®æi míi qu¶n lý tõ n¨m 1997- 1999 chÝnh phñ ban hµnh nghÞ ®Þnh 87/1997/N§-CP ngµy 5/8/1997 thay thÕ nghÞ ®Þnh 20/CP vµ nghÞ ®Þnh sè 90/1998/N§-CP ngµy 7/1/1998 thay thÕ cho nghÞ ®Þnh 58/CP vÒ quy chÕ vay vµ tr¶ nî níc ngoµi ®· gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ níc, ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm râ rµng gi÷a c¸c c¬ quan cña chÝnh phñ, c¸c Bé, Ngµnh, §Þa ph¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trong viÖc qu¶n lý, sö dông vèn vay níc ngoµi. §Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a c¬ chÕ qu¶n lý, ngµy 4/5/2001 chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh sè 17/2001/N§-CP vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc thay thÕ cho nghÞ ®Þnh 87 CP nãi trªn. C¸c v¨n b¶n nµy ®· t¹o ra hµnh lang ph¸p lý trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông vay nî níc ngoµi gãp phÇn thùc hiÖn hiÖu qu¶ c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông ODA t¹o niÒm tin cho c¸c nhµ tµi trî vµ ®iÒu ®ã sÏ t¹o thuËn lîi cho viÖc huy ®éng tµi trî cña c¸c nhµ tµi trî. Bªn c¹nh ®ã, ®Ó t¨ng khèi lîng nhËn viÖn trî ViÖt Nam còng 9 ®· chñ ®éng t×m kiÕm c¸c nguån cung cÊp ODA, t¨ng cêng, më réng c¸c mèi quan hÖ víi c¸c quèc gia, tæ chøc quèc tÕ, chñ ®éng ®a ra nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng lÜnh vùc cÇn ®îc hç trî víi c¸c nhµ tµi trî vµ ®a ra nh÷ng cam kÕt trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông vèn cña c¸c nhµ tµi trî. 3) T×nh h×nh huy ®éng ODA trong thêi gian qua. KÓ tõ khi céng ®ång c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ chÝnh thøc nèi l¹i cung cÊp ODA cho ViÖt Nam th× hµng n¨m diÔn ra héi nghÞ nhãm t vÊn c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ nh»m tho¶ thuËn sè vèn ODA dµnh cho ViÖt Nam vµ cho ®Õn nay ®· cã 10 lÇn héi nghÞ ®· ®îc tæ chøc. Qua 10 lÇn héi nghÞ sè vèn cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam ngµy mét t¨ng vµ n¨m 2002 t¹i héi nghÞ lÇn thø 10 sè vèn mµ c¸c nhµ tµi trî cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam lµ 2,5 tû USD møc cao nhÊt tõ tríc ®Õn nay. Song ®iÒu cã ý nghÜa h¬n lµ sè vèn ®îc hîp thøc ho¸ b»ng c¸c hiÖp ®Þnh ký kÕt gi÷a chÝnh phñ ViÖt Nam víi c¸c nhµ tµi trî. Ch¼ng h¹n, n¨m 2002 sè vèn nµy ®¹t h¬n 1571 triÖu USD gi¶m 26% so víi kÕt qu¶ n¨m 2001. Nh vËy, kÓ tõ n¨m 1993 ®Õn nay tæng sè vèn ODA ®îc c¸c nhµ tµi trî cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam lªn ®Õn 22,43 tû USD cha kÓ phÇn tµi trî riªng ®Ó thùc hiÖn c¶i c¸ch kinh tÕ. Trong ®ã, tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002, tæng sè vèn ®îc hîp thøc ho¸ b»ng c¸c hiÖp ®Þnh ®¹t kho¶ng 16,5 tû USD. Sè vèn huy ®éng ®îc hµng n¨m cô thÓ nh sau: N¨m Vèn cam kÕt Tèc ®é t¨ng Ghi chó 1993 1.81 * Cha kÓ 0,5 tû USD hç trî c¶i 1994 1.94 7.18% c¸ch kinh tÕ. 1995 2.26 16.49% ** Cha kÓ 0,7 tû USD hç trî c¶i 1996 2.43 7.52% c¸ch kinh tÕ. 1997 2.40 -1.23% 1998 2.20* -8.33% 1999 2.1** 4.5% 2000 2.40 14.28% 2001 2.40 0% 2002 2.50 4.17% Nguån: Bé kÕ ho¹ch & ®Çu t. ii) thùc tr¹ng qu¶n lý vµ sö dông oda 1) T×nh h×nh qu¶n lý vµ sö dông ODA. Nguån vèn ODA ®· cã mÆt ë ViÖt Nam tõ rÊt l©u, song nguån vèn nµy cã mét thêi gian bÞ gi¸n ®o¹n tõ khi Liªn X« vµ §«ng ©u sôp ®æ, cho ®Õn cuèi n¨m 1993 víi viÖc b×nh thêng ho¸ víi quü tiÒn tÖ quèc tÕ(IMF), Ng©n hµng thÕ giíi (WB) vµ Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸(ADB) c¸c nguån vèn ODA chuyÓn vµo ViÖt Nam cã triÓn väng t¨ng nhanh. Cô thÓ trong tõng n¨m nh sau: §¬n vÞ tÝnh: tû USD N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Vèn cam 1.81 kÕt 1.94 2.26 2.43 2.42 2.2 2.1 2.4 2.356 2.5 Vèn thùc 0.41 0.72 0.74 0.90 1.00 1.24 1.35 1.65 1.5 1.53 hiÖn Trong tæng sè vèn ODA c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam th× ba nhµ tµi trî lín nhÊt lµ NhËt B¶n, WB vµ ADB chiÕm trªn 50% tæng sè. Cô thÓ: NhËt B¶n 10 21,25%; WB 18,63%; ADB 10,56% cßn l¹i lµ cña c¸c quèc gia vµ tæ chøc tµi trî kh¸c. Nguån vèn ODA ®· ®îc tËp trung hç trî cho c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, x· héi u tiªn cña chÝnh phñ, ®ã lµ: N¨ng lîng 24%, giao th«ng vËn t¶i 27,5 %, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n bao gåm c¶ thuû s¶n, l©m nghiÖp, thuû lîi 12,74% ngµnh cÊp tho¸t níc 7,8%, c¸c ngµnh y tÕ- x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc- c«ng nghÖ- m«i trêng 11,78%. Ngoµi ra, nguån ODA còng hç trî ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch cña chÝnh phñ ®Ó thùc hiÖn ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch kinh tÕ ( c¸c kho¶n tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ c¸u kinh tÕ, ®iÒu chØnh c¬ c¸u kinh tÕ më réng, quü Miyazawa, PRGF,PRSC). Trong nh÷ng n¨m qua, nhiÒu dù ¸n ®Çu t b»ng vèn ODA ®· hoµn thµnh vµ ®a vµo sö dông gãp phÇn t¨ng trëng kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo nh: nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Phó Mü, nhµ m¸y thuû ®iÖn S«ng Hinh, mét sè dù ¸n giao th«ng quan träng nh Quèc lé 5, quèc lé 1A, cÇu Mü ThuËn…, nhiÒu trêng häc ®· ®îc x©y dùng míi, c¶i t¹o hÇu hÕt ë c¸c tØnh, mét sè bÖnh viÖn lín ë c¸c thµnh phè, thÞ x· nh BÖnh viÖn B¹ch Mai( Hµ Néi), bÖnh vÖn Chî RÉy( Thµnh phè Hå ChÝ Minh), nhiÒu tr¹m y tÕ x· ®· ®îc c¶i t¹o hoÆc x©y míi, c¸c hÖ thèng cÊp níc sinh ho¹t ë nhiÒu tØnh, thµnh phè còng nh ë n«ng th«n, vïng nói. C¸c ch¬ng tr×nh d©n sè ph¸t triÓn, ch¨m sãc søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em, tiªm chñng më réng ®îc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, viÖc ph©n bæ vèn ODA theo vïng l·nh thæ cßn nhiÒu bÊt cËp cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña nh÷ng n¬i cÇn ®îc hç trî nhiÒu h¬n, hiÖu qu¶ h¬n. Theo UNDP, vïng duyªn h¶i B¾c trung bé vµ §ång b»ng S«ng cöu Long lµ nh÷ng vïng ®ang bÞ thiÖt thßi nhÊt vÒ sö dông vèn ODA. Trong khi c¸c vïng nµy chiÕm gÇn 70% sè ngêi nghÌo cña c¶ níc nhng hä míi chØ nhËn ®îc 44% c¸c kho¶n gi¶i ng©n ODA trùc tiÕp vµ ®©y lµ mét ®iÒu cÇn hÕt søc lu ý khi ph©n bæ vèn ODA. 2) T×nh h×nh gi¶i ng©n vèn ODA Héi nghÞ nhãm t vÊn c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam lÇn thø 10 do chÝnh phñ ViÖt Nam vµ ng©n hµng thÕ giíi tæ chøc ®· diÔn ra t¹i Hµ Néi cuèi n¨m 2002. T¹i héi nghÞ nµy, theo sè liÖu thèng kª cña Bé KÕ ho¹ch - §Çu t th× ®Õn hÕt n¨m 2001 tæng céng sè vèn cam kÕt mµ c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam lµ gÇn 20 tû USD vµ theo sè liÖu cña chÝnh phñ nh÷ng kho¶n cam kÕt nµy ®· ®îc chuyÓn thµnh hiÖp ®Þnh ký kÕt víi gi¸ trÞ kho¶ng 16,4 tû USD vµ nÕu tÝnh c¶ n¨m 2002 th× møc gi¶i ng©n lªn tíi 10,8 tû USD. §iÒu nµy cã nghÜa lµ cßn kho¶ng 6,1 tû cha ®îc gi¶i ng©n. Tèc ®é gi¶i ng©n ®¹t b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 49,2%. T×nh h×nh gi¶i ng©n qua c¸c n¨m cô thÓ nh sau: 11 N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Vèn cam kÕt 1.81 1.94 2.26 2.43 2.40 2.20 2.10 2.40 2.40 2.50 Vèn gi¶i ng©n 0.41 0.72 0.74 0.90 1.00 1.24 1.35 1.65 1.50 1.53 Tû lÖ gi¶i ng©n 22.65% 37.11% 32.74% 37.03% 41.67% 56.36% 64.28% 68.75% 62.5% 61.2% Tèc ®é t¨ng 75.6% 2.77% 21.62% 11.11% 24% 8.87% 22.22% -9% 2% Nguån: Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t. Nh×n chung, trong thêi gian võa qua lîng ODA vµo ViÖt Nam kh«ng nhiÒu nhng cã ý nghÜa quan träng vµ cã t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc: - §èi víi mét sè ngµnh, lÜnh vùc kinh tÕ ODA ®ãng gãp trùc tiÕp vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t b»ng vèn ODA - ODA ®· thùc sù trë thµnh mét nguån vèn quan träng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cÊp b¸ch vÒ c©n ®èi ng©n s¸ch, c¸n c©n xuÊt nhËp khÈu, ®Çu t ph¸t triÓn. - NhiÒu c¬ së vËt chÊt kü thuËt quan träng ®· vµ ®ang ®îc h×nh thµnh b»ng nguån vèn ODA. - ODA t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¸c vïng l·nh thæ. Nguån vèn ODA còng gióp c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÒ vÖ sinh, y tÕ, cung cÊp níc s¹ch, b¶o vÖ m«i trêng, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo v.v. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, tiÕp nhËn vµ sö dông vèn ODA vÉn cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ. Cô thÓ lµ: 12 Nh÷ng tån t¹i 1. Trong vËn ®éng tµi trî: - thiÕu chñ ®éng trong vËn ®éng. - kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch yÕu. 2. Khi tiÕp nhËn: - Sö dông vèn ®Çu t dµn tr¶i. - Ph©n bæ vèn thiÕu c«ng b»ng. - TriÓn khai dù ¸n chËm. Nguyªn nh©n -N¨ng lùc kÐm nªn tÝnh thuyÕt phôc cha cao. - Kh«ng ®ãn tríc ®îc môc tiªu cña nhµ tµi trî. - Do c¬ chÕ qu¶n lý cha râ rµng, chång chÐo. - ThiÕu sù thèng nhÊt gi÷a c¸c bªn qu¶n lý. 3. Sö dông: - Kh«ng tho¶ m·n yªu cÇu cña nhµ tµi - N¨ng lùc c¸n bé thõa hµnh yÕu. trî. - Tû lÖ gi¶i ng©n thÊp. - Tèc ®é gi¶i ng©n chËm. - ThiÕu c«ng khai, minh b¹ch. - Kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh cña ®Þa ph¬ng vµ ban qu¶n lý dù ¸n cßn kÐm 4. §Êu thÇu: - cha hiÓu râ c¸c qui ®Þnh cña nhµ tµi - Kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng dù thÇu cung cÊp trî. thiÕt bÞ cho c¸c dù ¸n ODA. Vèn ®èi øng kh«ng ®ñ, c«ng t¸c gi¶i - ChØ lµ thÇu phô khi thi c«ng x©y l¾p. phãng mÆt b»ng chËm. iii) mét sè nguyªn nh©n dÉn ®Õn thµnh c«ng, h¹n chÕ trong qu¶n lý, sö dông oda vµ bµi häc rót ra. 1) Nguyªn nh©n thµnh c«ng. - ChÝnh phñ lu«n coi träng viÖc hoµn thiÖn m«i trêng ph¸p lý ®Ó qu¶n lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn ODA. - ViÖc chØ ®¹o thùc hiÖn ODA cña chÝnh phñ kÞp thêi vµ cô thÓ nh ®¶m b¶o vèn ®èi øng, vÊn ®Ò VAT ®èi víi c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA, nhê vËy nhiÒu víng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ®· ®îc th¸o gì. - C«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ODA ®· ®¹t ®îc nhiÒu bíc tiÕn bé. NghÞ ®Þnh 17/2001/N§-CP ®· t¹o khu«n khæ ph¸p lý tæ chøc hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA tõ c¸c Bé, Ngµnh trung ¬ng tíi c¸c ®Þa ph¬ng vµ c¸c ban qu¶n lý dù ¸n. - ChÝnh phñ ®· phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c nhµ tµi trî nh»m t¨ng cêng qu¶n lý ODA, lµm hµi hoµ thñ tôc gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n. 13 2) Nguyªn nh©n dÉn ®Õn h¹n chÕ. Nh÷ng nguyªn nh©n chung: Thø nhÊt, ViÖt Nam cha cã kinh nghiÖm trong viÖc tiÕp nhËn vèn ODA, nhÊt lµ viÖc thùc hiÖn c¸c thñ tôc cã liªn quan tíi ®Êu thÇu, thanh to¸n, chÕ ®é b¸o c¸o ®Þnh kú, bè trÝ vèn ®èi øng kÞp thêi. Thø hai, C«ng t¸c qu¶n lý ODA cßn bÞ chång chÐo, cha t¸ch b¹ch râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c cÊp lµm gi¶m hiÖu lùc ®iÒu hµnh, qu¶n lý vèn ODA. Thø ba, mçi nhµ tµi trî l¹i cã nh÷ng qui ®Þnh riªng vµ hÇu nh cha hµi lßng víi nh÷ng qui ®Þnh cña ViÖt Nam. Nh×n chung, c¸c bíc thùc hiÖn dù ¸n ®Òu ph¶i tr×nh phÝa ®èi t¸c tõng giai ®o¹n mÊt nhiÒu thêi gian. Thø t, ViÖt Nam chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ cña thiªn tai lµm ¶nh hëng ®Õn tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. Thø n¨m, ViÖt Nam cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî. Nguyªn nh©n cña viÖc gi¶i ng©n chËm: Mét lµ, Thêi gian lùa chän dù ¸n, ph¸t triÓn dù ¸n vµ thÈm ®Þnh dù ¸n thêng kÐo dµi, ®Æc biÖt lµ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh vÒ phÝa ViÖt Nam. Hai lµ, Tr×nh ®é qu¶n lý dù ¸n, t vÊn dù ¸n chung ®Æc biÖt lµ phÝa ViÖt Nam cßn cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu, tÝnh chuyªn nghiÖp cña c«ng chøc ViÖt Nam cßn thÊp trong khi vai trß cña c¸c tæ chøc t vÊn t nh©n vµ phi chÝnh phñ thêng kh«ng ®îc chÊp nhËn. Ba lµ, Yªu cÇu vÒ vèn ®èi øng cña mét sè ch¬ng tr×nh viÖn trî ch¼ng nh÷ng kh«ng cã ý nghÜa nh mong muèn mµ cßn g©y trë ng¹i cho viÖc thóc ®Èy thùc hiÖn c¸c dù ¸n. Trªn thùc tÕ, phÇn lín vèn ®èi øng nµy ®ang trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch. H¬n n÷a c¸c vÊn ®Ò kü thuËt ®Ó x¸c ®Þnh tµi s¶n lµm vèn ®èi øng, thñ tôc chÊp nhËn vèn ®èi øng thêng rÊt phøc t¹p. Bèn lµ, Mét phÇn lín vèn ODA ®îc chÝnh phñ cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc thuéc khu vùc s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu díi h×nh thøc cho vay l¹i nhng c¸c dù ¸n nµy l¹i thêng ®îc thÈm ®Þnh mét c¸ch s¬ sµi, thêi gian kÐo dµi nªn hiÖu suÊt thÊp. N¨m lµ, PhÇn lín c¸c dù ¸n dµnh cho c¸c d©n téc thiÓu sè thêng kh«ng tÝnh ®Õn c¸c khÝa c¹nh x· héi vµ v¨n ho¸ cña hä. C¸c dù ¸n nµy thêng kh«ng thÊt b¹i v× lý do kinh tÕ mµ do khÝa c¹nh x· héi vµ v¨n ho¸. V× vËy hä tham gia c¸c dù ¸n mét c¸ch thô ®éng vµ coi c¸c kho¶n viÖn trî nh mét thø quµ biÕu kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸t triÓn. S¸u lµ,Sù thiÕu minh b¹ch vÒ luËt ph¸p, sù thiÕu c«ng khai vÒ th«ng tin trong hÖ thèng kÕ to¸n cña ViÖt Nam vµ quèc tÕ, nh÷ng thñ tôc phøc t¹p vÒ gi¶i ng©n cña c¸c nhµ tµi trî vµ t×nh tr¹ng tham nhòng, quan liªu ®ang ngµy cµng gia t¨ng ë ViÖt Nam còng lµ nh÷ng trë ng¹i lín ®èi víi viÖc gi¶i ng©n c¸c nguån tµi trî quèc tÕ t¹i ViÖt Nam. 3) Mét sè bµi häc rót ra. Qua thùc tÕ qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA chóng ta thÊy r»ng cÇn ph¶i chó ý mét sè ®iÓm sau: 14 Mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó triÓn khai thµnh c«ng dù ¸n vµ gi¶i ng©n nhanh lµ ph¶i tranh thñ ®îc sù ñng hé cña ngêi hëng lîi vµ ph¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó tranh thñ ®îc sù ñng hé cña hä lµ t¹o ®iÒu kiÖn vµ ®a hä tham gia vµo dù ¸n. Trong qu¸ tr×nh triÓn khai c¸c dù ¸n ODA, chñ dù ¸n kh«ng nh÷ng ph¶i tu©n thñ ®Çy ®ñ c¸c qui ®Þnh trong níc mµ cßn phaØ tu©n thñ c¸c qui ®Þnh cña phÝa nhµ tµi trî. V× vËy viÖc triÓn khai c¸c dù ¸n nµy rÊt phøc t¹p. dù ¸n cÇn ®îc x©y dùng vµ thiÕt kÕ cÈn thËn ®Ó khi ®· ký kÕt hiÖp ®Þnh vay vèn th× cã thÓ triÓn khai ®îc ngay. Mét vÊn ®Ò kh¸c lµ vÊn ®Ò vèn ®èi øng. Vèn ®èi øng cho c¸c dù ¸n chiÕm mét phÇn nhá trong tæng sè vèn ®Çu t nhng l¹i lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu nÕu muèn triÓn khai dù ¸n. VÒ phÝa chÝnh phñ, cÇn tiÕp tôc u tiªn bè trÝ vèn ®èi øng cho c¸c dù ¸n ODA. VÒ phÝa chñ ®Çu t cÇn quan t©m lËp kÕ ho¹ch vèn ®èi øng chÝnh x¸c vµ kÞp thêi tr×nh c¸c c¬ quan tæng hîp xem xÐt vµ bè trÝ ®Çy ®ñ. C¸c dù ¸n ODA sö dông vèn níc ngoµi nhng ng©n s¸ch nhµ níc ph¶i tr¶ l¹i sau nµy nªn thùc chÊt vÉn lµ chi tiªu tõ ng©n s¸ch nhµ níc. V× vËy, ph¶i sö dông nguån vèn nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c dù ¸n ODA ph¶i ®îc x©y dùng phï hîp víi kÕ ho¹ch ph¸t triÓn tæng thÓ cña ®Êt níc, cña c¸c ngµnh chñ qu¶n vµ c¸c ®¬n vÞ hëng lîi. Do vËy, ®Ó tiÕp tôc cã vèn ®Çu t ph¸t triÓn ®Êt níc, ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh ®Ó c¹nh tranh thu hót nguån vèn ODA vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn nµy. 15 Ch¬ng iii mét sè gi¶i ph¸p t¨ng cêng qu¶n lý vµ sö dông oda. T×nh h×nh huy ®éng, qu¶n lý vµ sö dông ODA ë níc ta trong thêi gian qua cho thÊy chóng ta ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc gãp phÇn quan träng thóc ®Èy c«ng cuéc CNH, H§H ®Êt níc. Song, chóng ta còng thÊy r»ng cßn cã nhiÒu h¹n chÕ trong trong qu¸ tr×nh huy ®éng, qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA mµ chóng ta cÇn kh¾c phôc ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a nguån ngo¹i lùc quÝ b¸u nµy. Sau ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn ODA: i) mét sè gi¶i ph¸p chung. 1) VÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch Thø nhÊt, ph¶i tiÕn hµnh x©y dùng chÝnh s¸ch tæng thÓ vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t vay vµ tr¶ nî níc ngoµi ®îc ho¹ch ®Þnh trong mèi t¬ng quan chÆt chÏ víi c¸c chÝnh s¸ch vµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë tÇm vÜ m« vµ vi m«, viÖc qu¶n lý vay vµ tr¶ nî níc ngoµi ph¶i tÝnh ®Õn c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ nî níc ngoµi nh: kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay níc ngoµi( tæng sè nî níc ngoµi/ GDP), chØ tiªu kh¶ n¨ng vay thªm tõng n¨m, chØ tiªu kh¶ n¨ng hoµn tr¶ nî( tæng nghÜa vô tr¶ nî/thu nhËp xuÊt khÈu). Thø hai, ph¶i nhanh chãng hoµn chØnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ vay vµ qu¶n lý vay nî níc ngoµi nãi chung vµ nguån vèn ODA nãi riªng. Thø ba, Rµ so¸t l¹i c¸c ®Þnh møc, xo¸ bá c¸c ®Þnh møc l¹c hËu, x©y dùng c¸c ®Þnh møc ®¶m b¶o tiªn tiÕn, khoa häc phï hîp víi thùc tiÔn vµ xem xÐt l¹i qui tr×nh ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu ®Ó gi¶m sù kh¸c biÖt gi÷a trong vµ ngoµi níc, tuy nhiªn ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. Thø t, qu¶n lý vay nî cÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ngêi vay vµ ngêi sö dông vèn vay, chèng û l¹i vµo nhµ níc. §ång thêi ph¶i qu¶n lý chÊt lîng c¸c kho¶n vay ODA ®Æc biÖt lµ kh©u x©y dùng dù ¸n. Cô thÓ: - Ban hµnh c¸c th«ng t híng dÉn thËt cô thÓ ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c nghÞ ®Þnh cña chÝnh phñ vÒ qu¶n lý vay, tr¶ nî níc ngoµi , hoµn chØnh h×nh thµnh quü tÝch luü tr¶ nî níc ngoµi nh»m t¹o nguån tr¶ nî cho chÝnh phñ, ®¶m b¶o tr¶ nî ®óng h¹n, kh«ng r¬i vµo chång chÊt kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. - Ban hµnh qui chÕ chung cho vay l¹i c¸c nguån vèn vay níc ngoµi, khuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c c¬ së vµo khai th¸c nguån vèn ODA nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng lén xén hiÖn nay trong x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. 2) VÒ tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n. Thø nhÊt, X¸c ®Þnh râ h¬n n÷a tr¸ch nhiÖm cña tõng c¬ quan qu¶n lý vµ cña ngêi vay vèn ODA trong viÖc huy ®éng vèn vay vµ sö sông, qu¶n lý nguån vèn ODA cho vay l¹i ph¶i ®îc ®ång bé, thèng nhÊt qua ®Çu mèi lµ Bé tµi chÝnh thùc hiÖn cho vay l¹i hoÆc uû quyÒn cho ng©n hµng th¬ng m¹i cho vay theo quy ®Þnh. 16 Thø hai, Khi x©y dùng c¸c c¸c h¹ng môc, c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n u tiªn ®Çu t cña nhµ níc cÇn chØ râ thø tù u tiªn cho tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ®Ó lµm c¨n cø vËn ®éng vèn níc ngoµi. Thø ba, C¸c nguån vèn viÖn trî cho tõng lÜnh vùc cÇn ph¶i ph©n bæ theo trËt tù u tiªn víi c¬ cÊu cô thÓ, kÕt hîp víi nh÷ng kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu vèn ®èi øng cã tÝnh to¸n cô thÓ, ph¶i x¸c ®Þnh râ vÒ vèn ®èi øng ngay tõ khi b¾t ®Çu, ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi. Nhµ níc chØ bè trÝ vèn ®èi øng cho dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu hót vèn trùc tiÕp. C¸c dù ¸n cßn l¹i chñ ®Çu t cÇn cã ph¬ng ¸n bè trÝ vèn ®èi øng ch¾c ch¾n h¬n míi ®a vµo kÕ ho¹ch sö dông vèn ODA. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt cho yªu cÇu sö dông hîp lý cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi. Thø t, kiÖn toµn bé m¸y vay, tr¶ nî trong c¸c c¬ quan qu¶n lý nî níc ngoµi. T¨ng cêng ®µo t¹o, båi dìng kiÕn thøc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n ë c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng lËp kÕ ho¹ch, lËp dù ¸n vµ qu¶n lý dù ¸n ë c¸c bé, ngµnh. N©ng cao tr×nh ®é thÈm ®Þnh ®Ó xÐt duyÖt, quyÕt ®Þnh dù ¸n ngay ë tõng bé, ngµnh, ®Þa ph¬ng còng nh huy ®éng c¸c nguån vèn ®èi øng trong níc nh»m lµm cho viÖc hÊp thô nguån vèn níc ngoµi cã hiÖu qu¶ cao. Thø n¨m, T¨ng cêng c«ng t¸c qu¶n lý, gi¸m s¸t nî níc ngoµi ngay tõ kh©u ®µm ph¸n, gi¸m s¸t viÖc ®Êu thÇu, mua s¾m thiÕt bÞ, t vÊn, ký kÕt c¸c hîp ®ång, thùc hiÖn rót vèn, sö dông vèn, quyÕt to¸n nî vµ bè trÝ nguån tr¶ nî. Thø s¸u, T¨ng cêng hoµn thiÖn hÖ thèng thèng kª, kÕ to¸n vÒ nî níc ngoµi, ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®èi víi c¸c tæ chøc tµi trî ®Ó hä hiÓu thªm vÒ thÓ chÕ ®iÒu phèi vµ qu¶n lý vay nî níc ngoµi, nguån ODA cña ViÖt Nam. 3) VÒ sö dông ODA. Mét lµ, Sö dông vèn vay u ®·i ODA ph¶i coi träng hiÖu qu¶ kinh tÕ, kh«ng ®îc sö dông hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp rßng ®· cã, cÇn ph¶i gi÷ mét phÇn ®Ó hoµn tr¶ l¹i vèn, l·i kÞp thêi nh»m ®¶m b¶o uy tÝn quèc tÕ. Hai lµ, Lùa chän lÜnh vùc sö dông nguån vèn ODA. HiÖn nay ë ViÖt Nam ®Ó nÒn kinh tÕ ®¹t kÕt qu¶ trªn diÖn réng dùa vµo luång vèn ®Çu t trùc tiÕp tõ níc ngoµi l©u dµi th× viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ®· trë thµnh nhiÖm vô cÊp b¸ch. Do ®ã, trong thêi gian ®Çu cña sù nghiÖp CNH, H§H ViÖt Nam cÇn tËp trung vèn, ®Æc biÖt lµ vèn u ®·i níc ngoµi ODA ®Ó ®Çu t cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹o nhiÒu viÖc lµm, c¸c dù ¸n ®Çu t quan träng cña nhµ níc trong tõng thêi kú. VÒ l©u dµi, chiÕn lîc sö dông vèn vay ph¶i theo híng sö dông vèn vay níc ngoµi ph¶i kÕt hîp víi c«ng cuéc c¶i c¸ch ngµy cµng s©u s¾c h¬n, t¨ng cêng xuÊt khÈu hµng ho¸, ®iÒu chØnh chiÕn lîc thay thÕ mÆt hµng nhËp khÈu. Ba lµ, X©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông nguån vèn ODA: Vèn vay ph¶i ®îc sö dông ®óng môc ®Ých ®· ®îc thÈm ®Þnh phª duyÖt, qu¸n triÖt ph¬ng ch©m vèn vay ph¶i ®îc sö dông toµn bé vµo môc ®Ých ®Çu t ph¸t triÓn, kh«ng dïng trang tr¶i nhu cÇu tiªu dïng; Thñ tôc qu¶n lý ph¶i chÆt chÏ nhng ph¶i thuËn lîi cho ngêi sö dông trong viÖc rót vèn vµ sö dông vèn, kh«ng g©y phiÒn hµ lµm gi¶m tèc ®é gi¶i ng©n. Ph¶i ®Æt c¸c h¹n møc sö dông vµ kiÓm tra chÆt chÏ viÖc chi tiªu, theo dâi qu¸ tr×nh thùc hiÖn vµ qu¶n lý gi¶i ng©n dù ¸n. 17 Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý, sö dông ODA. Sau ®©y xin nªu ra mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ ®Ó ®Èy nhanh tèc ®é gi¶ ng©n vèn ODA- kh©u mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc hoµn thµnh mét ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. ii) mét sè gi¶i ph¸p t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n vèn oda. 1) Hµi hoµ thñ tôc dù ¸n. Dù ¸n ®Çu t b»ng nguån vèn ODA ph¶i tr¶i qua hai kh©u thÈm ®Þnh. C¸c qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt dù ¸n diÔn ra tõ phÝa c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî. §Ó ®¶m b¶o viÖc phª duyÖt dù ¸n ®îc su«n sÎ cÇn cã sù c¶i tiÕn thñ tôc vµ phèi hîp cña c¶ hai phÝa. Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy tiÕn tr×nh thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt vÉn ®ang cßn cã nh÷ng víng m¾c, c¸c v¨n b¶n b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi ®îc chuÈn bÞ thêng kh«ng ®¸p øng yªu cÇu do n¨ng lùc chuÈn bÞ b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi cña chñ ®Çu t cßn h¹n chÕ dÉn ®Õn sù chËm trÔ trong viÖc tr×nh vµ phª duyÖt b¸o c¸o nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi, cßn thiÕu sù nhÊt qu¸n gi÷a néi dung cña b¸o c¸o kh¶ thi ®îc phª duyÖt vµ c¸c kÕt qu¶ thÈm ®Þnh cña nhµ tµi trî. Do ®ã, c¶ hai bªn cÇn nghiªn cøu, ®iÒu chØnh ®Ó thñ tôc thÈm ®Þnh cña hai bªn tiÕn tíi ®ång bé, thèng nhÊt vµ phèi hîp nhÞp nhµng víi nhau c¶ vÒ néi dung vµ thêi ®iÓm thÈm ®Þnh cña mét quy tr×nh thÈm ®Þnh chung nhng vÉn lµ hai lÇn thÈm ®Þnh ®éc lËp, kh¸ch quan. Trong ®ã, nªn ®Ó thÈm ®Þnh cña nhµ tµi trî sau khi cã phª duyÖt cña chÝnh phñ. §ång thêi, ®Ó tr¸nh l·ng phÝ thêi gian nªn gi¶m bít nh÷ng thñ tôc kh«ng thËt sù cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh phª duyÖt b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi. Ngoµi ra cÇn ®îc bè trÝ vèn chuÈn bÞ ®Çu t ®Ó lËp tríc nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi vµ xóc tiÕn nghiªn cøu kh¶ thi cho c¸c dù ¸n n»m trong danh môc c¸c dù ¸n u tiªn ®îc sö dông vèn ODA ®· ®îc chÝnh phñ phª duyÖt vµ nhµ tµi trî cã cam kÕt xem xÐt tµi trî. 2) Gi¶i quyÕt vèn ®èi øng. Vèn ®èi øng cho c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA lµ phÇn vèn trong níc tham gia trong tõng ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ®îc cam kÕt gi÷a phÝa ViÖt Nam vµ phÝa níc ngoµi trong c¸c hiÖp ®Þnh, v¨n kiÖn dù ¸n, quyÕt ®Þnh ®Çu t cña cÊp cã thÈm quyÒn. C¸c dù ¸n vay vèn cña chÝnh phñ NhËt B¶n hay Ng©n hµng thÕ giíi, Ng©n hµng Ch©u ¸ thêng yªu cÇu vèn ®èi øng trong níc chiÕm tõ 15% ®Õn 30% tæng gi¸ trÞ dù ¸n, c¸c dù ¸n hç trî cña c¸c tæ chøc thuéc hÖ thèng Liªn hîp quèc thêng ®ßi hái vèn ®èi øng trong níc kho¶ng 20% trÞ gi¸ dù ¸n. VÒ nguyªn t¾c, vèn ®èi øng cña ch¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc cÊp nµo th× cÊp ®ã xö lý tõ nguån ng©n s¸ch cña m×nh. Trêng hîp mét sè ®Þa ph¬ng cã vèn ®èi øng ph¸t sinh qu¸ lín, vît kh¶ n¨ng c©n ®èi th× cÇn tr×nh thñ tíng chÝnh phñ ®Ó xin hç trî mét phÇn ngay tõ khi lËp dù ¸n. Tuy nhiªn, thùc tÕ vèn ®èi øng kh«ng ph¶i lóc nµo còng tr«i ch¶y, mµ ®ang lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn sù chËm trÔ trong viÖc thùc hiÖn dù ¸n. C¬ chÕ vèn ®èi øng kh¸c nhau cho nh÷ng dù ¸n cïng lo¹i lµ c©u hái ®ang chê gi¶i ®¸p. Bªn c¹nh ®ã, mét sè dù ¸n do vèn ®Çu t lín nªn cµng khã kh¨n vÒ vèn ®èi øng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c ®Þa ph¬ng. Nh»m th¸o gì nh÷ng khã kh¨n vÒ vèn ®èi øng, cÇn quy ®Þnh cô thÓ h¬n vÒ c¬ chÕ vèn ®èi øng. §¶m b¶o vèn ®èi øng ®îc cÊp ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi theo tiÕn ®é 18 thùc hiÖn dù ¸n, thèng nhÊt c¬ chÕ qu¶n lý vèn ®èi øng ®èi víi nh÷ng dù ¸n cïng lo¹i. MÆt kh¸c, cÇn t¨ng cêng qu¶n lý vµ sö dông vèn ®èi øng cho c¸c dù ¸n ODA phï hîp víi quy ®Þnh cña chÝnh phñ vµ kh«ng ®îc sö dông vèn ®èi øng ngoµi môc ®Ých, néi dung cña dù ¸n. 3) C¶i thiÖn chÊt lîng ®Çu vµo. §Ó c¶i thiÖn vµ n©ng cao tèc ®é gi¶ ng©n vèn ODA, gi¶m thiÓu g¸nh nÆng nî nÇn, ph¶i quan t©m nhiÒu h¬n n÷a ®Õn chÊt lîng ®Çu vµo cña nguån vèn ODA. Ph¶i lùa chän c¸c dù ¸n phï hîp, phôc vô chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi dµi h¹n vµ trung h¹n.CÇn chó träng tíi c¬ cÊu vµ tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c nguån vèn ODA. §Ó t¨ng cêng chÊt lîng ®Çu vµo cña c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n ODA c«ng t¸c chuÈn bÞ, thÈm ®Þnh vµ phª duyÖt dù ¸n cÇn ®îc tæ chøc chÆt chÏ vµ chÊt lîng cao trªn c¬ së ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c. CÇn ph¸t triÓn h¬n n÷a quan hÖ ®èi t¸c gi÷a c¸c bªn, trªn c¬ së quan t©m tíi lîi Ých chung c¶ tÊt c¶ c¸c bªn tham gia vµ ®Ò cao vai trß lµm chñ cña bªn tiÕp nhËn. §ång thêi, chia sÎ th«ng tin còng lµ mét c¬ së quan träng ®Ó ph¸t trÓn quan hÖ ®èi t¸c. Do ®ã, ®Ó cã thÓ phèi hîp trong quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn nãi chung vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc gi¶i ng©n ®óng tiÕn ®é c¸c bªn cÇn cã th«ng tin chÝnh x¸c vµ t«n träng lîi Ých cña nhau. 4) TiÕp tôc hoµn thiÖn chÝnh s¸ch ®Òn bï, t¸i ®Þnh c. Gi¶i phãng mÆt b»ng, t¸i ®Þnh c lµ kh©u quan träng, cã ý nghÜa kinh tÕ , x· héi, chÝnh trÞ, m«i trêng… vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n vµ do ®ã ¶nh hëng ®Õn tèc ®é gi¶i ng©n vèn ODA nhng ®©y còng lµ kh©u thêng xuyªn cã víng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. VÊn ®Ò ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng, t¸i ®Þnh c cÇn ®îc coi lµ mét bé phËn quan träng trong kÕ ho¹ch thùc hiÖn dù ¸n ODA, vÊn ®Ò nµy kh«ng chØ liªn quan ®Õn lîi Ých thiÕt th©n, cuéc sèng hiÖn t¹i còng nh l©u dµi cña ngêi d©n mµ cßn liªn quan ®Õn luËt ph¸p, chÝnh s¸ch cña nhµ níc, chÝnh s¸ch cña nhµ tµi trî. Trong ®Òn bï lu«n gÆp tÝnh hîp ph¸p cña tµi s¶n vµ viÖc xö lý vÊn ®Ò nµy kh«ng dÔ dµng trong t×nh tr¹ng x©y dùng tr¸i phÐp, lÊn chiÕm ®Êt ®ai phæ biÕn nh hiÖn nay. §ång thêi viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch tÝnh hîp ph¸p cña tµi s¶n trªn thùc tÕ nhiÒu khi l¹i m©u thuÉn víi chÝnh s¸ch ®¶m b¶o ®êi sèng cña ngêi bÞ ¶nh hëng bëi dù ¸n sau khi thùc hiÖn t¸i ®Þnh c kh«ng tåi h¬n ®Þa ®iÓm cò cña nhµ tµi trî. §Ó th¸o gì vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶i cã sù phèi hîp tõ nhÒu phÝa ë phÝa ViÖt Nam vµ nhµ tµi trî còng cÇn xem xÐt l¹i viÖc ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch cña m×nh cho phï hîp víi thùc tiÔn cña ViÖt Nam. Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông nguån vèn ODA vµo ViÖt Nam vµ trong mçi dù ¸n cô thÓ, tõng giai ®o¹n kh¸c nhau chóng ta cÇn ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, kÞp thêi ®Ó ODA thËt sù trë thµnh nguån vèn hç trî tõ bªn ngoµi cã ý nghÜa trong ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. 19 KÕt luËn Qua viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng huy ®éng, qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA trong thêi gian qua cho thÊy r»ng ODA cã mét vai trß quan träng hç trî cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam vµ trªn thùc tÕ nh÷ng ch¬ng tr×nh, dù ¸n södông vèn ODA ®îc thùc hiÖn ®· tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc, ngµnh mµ ViÖt Nam ®ang cÇn ®îc hç trî nh: §µo t¹o, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, chuyÓn giao c«ng nghÖ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, b¶o vÖ m«i trêng… §ã lµ nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t cã tÝnh xóc t¸c võa cã t¸c dông tríc m¾t ®ång thêi lµ c¬ së l©u dµi cho sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc. TÝnh tõ n¨m 1993 ®Õn nay tæng sè vèn ODA mµ céng ®ång quèc tÕ ®· cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam lªn tíi 22,43 tû USD vµ cã xu híng t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m. Tuy nhiªn, ®©y chØ lµ sè vèn cam kÕt cßn trªn thùc tÕ tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002 tèc ®é gi¶i ng©n sè vèn nµy míi chØ ®¹t kho¶ng 49,2%. Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng nµy do c¶ hai phÝa ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî nhng chñ yÕu lµ tõ phÝa ViÖt Nam. Mét sè nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông vèn ODA lµ: NhËn thøc cña chóng ta vÒ nguån vèn ODA cßn thiÕu ®óng ®¾n, cha cã kinh nghiÖm trong viÖc tiÕp nhËn ODA, c«ng t¸c qu¶n lý ODA cßn bÞ chång chÐo, cha râ rµng v.v. §Ó tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch qu¶n lý vµ sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nguån vèn ODA phôc vô cho chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc trong thêi gian tíi, cÇn lu ý mét sè khÝa c¹nh sau: ODA g¾n liÒn víi c¸c ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ. Tuy nhiªn b»ng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh chóng ta cã thÓ ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ hç trî ph¸t triÓn cña m×nh, sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn ODA phôc vô ph¸t triÓn ®Êt níc trong khi vÉn gi÷ v÷ng ®îc ®éc lËp, tù chñ cña ®Êt níc. Chóng ta cÇn ph¶i thÓ hiÖn ®îc tÝnh chñ ®éng cña m×nh trong viÖc sö dông ODA, ®Æc biÖt trong viÖc x©y dùng, h×nh thµnh dù ¸n, thÈm ®Þnh c¸c v¨n kiÖn dù ¸n, h×nh thµnh c¬ chÕ vÒ qu¶n lý ®iÒu hµnh, qu¶n lý tµi chÝnh… Bµi viÕt nµy ®· ®Ò cËp vµ ®i vµo ph©n tÝch vai trß cña vèn ODA ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam, thùc tr¹ng huy ®éng, qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn, do nh÷ng h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng ph©n tÝch còng nh nguån tµi liÖu nªn cha thÓ ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c vµ ®Çy ®ñ vÒ vÊn ®Ò nªn em rÊt mong ®îc sù gãp ý cña c«. Sinh viªn Vò Hoµng D¬ng 20