Tài liệu Những thủ pháp sáng tác trong một số trường phái âm nhạc ở thế kỷ xx

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Bé v¨n hãa, thÓ thao vµ du lÞch Häc viÖn ©m nh¹c quèc gia ViÖt Nam Ph¹m Ph-¬ng Hoa nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c Trong mét sè tr-êng ph¸I ©m nh¹c thÕ kû XX đ đ đ Chuyªn ngµnh: Lý luËn ©m nh¹c M· sè: 62 21 01 01 LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ©m nh¹c Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: GS.TS. Ph¹m minh khang Hµ Néi - 2010 1 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu trong luËn ¸n lµ trung thùc. Nh÷ng ý kiÕn khoa häc trong luËn ¸n ch-a ®-îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. Hµ Néi, ngµy 1 th¸ng 3 n¨m 2010 T¸c gi¶ luËn ¸n Ph¹m Ph-¬ng Hoa 2 Môc lôc tr Më ®Çu .............................................................................................................. 4 Ch-¬ng 1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khuynh h-íng ©m nh¹c trong bèi c¶nh lÞch sö thÕ kû XX ................................................................. 11 1.1. Nh÷ng sù kiÖn cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÕ kû XX ............................................................................................ 11 1.2. Sù h×nh thµnh c¸c khuynh h-íng s¸ng t¸c tiªu biÓu trªn thÕ giíi ........ 18 Ch-¬ng 2. Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c thÕ giíi thÕ kû XX ................................................................................................................... 42 2.1. §iÖu thøc .............................................................................................. 42 2.2. Hßa ©m ................................................................................................. 60 2.3. LuËt nhÞp vµ tiÕt tÊu .............................................................................. 65 Ch-¬ng 3. §Æc ®iÓm ©m nh¹c trong t¸c phÈm khÝ nh¹c cña nh¹c sÜ ViÖt Nam......................................................................................................... 71 3.1. Sö dông nh÷ng lµn ®iÖu d©n ca hoÆc ca khóc quen thuéc ®Ó lµm chÊt liÖu chñ ®Ò............................................................................................ 71 3.2. Mét sè ph-¬ng ph¸p sö dông ®iÖu thøc ............................................... 82 3.3. Hßa ©m vµ phøc ®iÖu ............................................................................ 95 3.4. Mét sè vÊn ®Ò vÒ luËt nhÞp vµ tiÕt tÊu................................................. 103 KÕt luËn ........................................................................................................ 109 Danh môc nh÷ng c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan tíi luËn ¸n............... 115 Tµi liÖu tham kh¶o .............................................Error! Bookmark not defined. Phô lôc ........................................................................................................ 123 3 B¶ng kª ch÷ viÕt t¾t GS: Gi¸o sGS. TS: Gi¸o s- tiÕn sü GS. TSKH: Gi¸o s- tiÕn sü khoa häc NGND: Nhµ gi¸o nh©n d©n NS: Nh¹c sÜ Nxb: Nhµ xuÊt b¶n XHCN: X· héi chñ nghÜa TP: Thµnh phè VHNT: V¨n hãa NghÖ thuËt PGS: Phã gi¸o sPGS.TS: Phã gi¸o s-, tiÕn sü vd 1, phl1.1: VÝ dô 1, xem phô lôc 1.1(c¸c vÝ dô ©m nh¹c ch-¬ng 1) vd 1, phl1.2: VÝ dô 1, xem phô lôc 1.2(c¸c vÝ dô ©m nh¹c ch-¬ng 2) vd 1, phl1.3: VÝ dô 1, xem phô lôc 1.3(c¸c vÝ dô ©m nh¹c ch-¬ng 3) 4 Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi ¢m nh¹c lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt lu«n ®ãng vai trß quan träng trong ®êi sèng v¨n hãa cña con ng-êi. Tõ hµng ngµn n¨m nay sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c lu«n chÞu t¸c ®éng cña chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi còng nh- nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ. NhËn ®Þnh nµy ®· ®-îc chøng minh trong suèt chiÒu dµi ph¸t triÓn lÞch sö ©m nh¹c vµ l¹i ®-îc kh¼ng ®Þnh mét lÇn n÷a trong sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÕ kû XX. ThËt vËy, thÕ kû XX ®-îc coi lµ mét thêi kú chøa ®Çy biÕn ®éng s©u s¾c vÒ chÝnh trÞ x· héi vµ sù ¶nh h-ëng cña nã kh«ng cßn n»m trong giíi h¹n cña mét quèc gia hay mét ch©u lôc mµ ®· bao trïm gÇn nh- toµn thÕ giíi. C¸c cuéc chiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914-1918) vµ lÇn thø hai (1939-1945) ®· dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi s©u s¾c trong sù ph¸t triÓn cña x· héi, tõ ®ã n¶y sinh ra nh÷ng quan ®iÓm sèng kh¸c nhau. Chøc n¨ng cña nghÖ thuËt lµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng vµ nh÷ng thay ®æi nhanh chãng hiÖn thùc cuéc sèng ®ã ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña c¸c khuynh h-íng s¸ng t¸c nghÖ thuËt kh¸c nhau. H¬n n÷a, thÕ kû XX còng ®· chøng kiÕn sù ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt vµ nh÷ng ¶nh h-ëng lín lao, réng kh¾p cña nã trong ®êi sèng x· héi còng nh- nghÖ thuËt. ChØ trong mÊy thËp kû cña thÕ kû XX, lÞch sö ®· ghi nhËn sù ra ®êi cña rÊt nhiÒu khuynh h-íng s¸ng t¸c ©m nh¹c víi nh÷ng quan ®iÓm s¸ng t¸c vµ quan ®iÓm thÈm mü kh¸c nhau. NÒn ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h-ëng ViÖt Nam míi ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX. Tuy ra ®êi muén nh-ng c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®· biÕt tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña ©m nh¹c thÕ giíi kÕt hîp víi ©m nh¹c d©n gian cña d©n téc m×nh ®Ó t¹o mét ng«n 5 ng÷ ©m nh¹c mang nhiÒu nÐt ®Æc tr-ng riªng. Trong mÊy chôc n¨m qua, nhiÒu t¸c phÈm khÝ nh¹c ViÖt Nam ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc kh¾c häa cuéc chiÕn ®Êu ngoan c-êng cña nh©n d©n ta chèng ®Õ quèc Mü còng nh- thÓ hiÖn ®-îc nh÷ng t©m t- nguyÖn väng cña nh©n d©n. MÆc dï nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam cßn non trÎ nh-ng ®· tõng b-íc tr-ëng thµnh ®i lªn vµ ®-îc c«ng chóng ®ãn nhËn, ®Æc biÖt ®· cã nh÷ng t¸c phÈm ®-îc giíi thiÖu ra n-íc ngoµi. VËy mµ tõ tr-íc tíi nay vÉn ch-a cã mét tµi liÖu hoÆc mét nghiªn cøu chÝnh thøc nµo nh×n nhËn sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña ©m nh¹c míi ViÖt Nam nh- mét khuynh h-íng s¸ng t¸c ©m nh¹c ë thÕ kû XX. XuÊt ph¸t tõ nhËn thøc vµ suy nghÜ trªn, víi nhu cÇu cÊp b¸ch cña t×nh h×nh nghiªn cøu hiÖn nay ®· th«i thóc chóng t«i chän viÕt LuËn ¸n tiÕn sÜ nghÖ thuËt ©m nh¹c víi ®Ò tµi ‚Nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c trong mét sè tr­êng ph¸i ©m nh¹c ë thÕ kû XX‛. 2. LÞch sö ®Ò tµi Chóng ta míi b-íc sang thÕ kû XXI ®-îc m-êi n¨m, do ®ã viÖc hÖ thèng l¹i nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ©m nh¹c thÕ kû XX trªn qui m« toµn thÕ giíi vÉn cßn lµ mét c«ng viÖc ®Çy th¸ch thøc. Trong toµn bé c¸c tµi liÖu chóng t«i ®· ®-îc tham kh¶o còng minh chøng cho nhËn ®Þnh trªn. §èi víi d¹ng tµi liÖu ®-îc coi lµ s¸ch gi¸o khoa lÞch sö ©m nh¹c trong nhiÒu tr-êng ®¹i häc ë trªn thÕ giíi th× cuèn A History of Western Music do Donald Jay Grout & Laude V. Palisca biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n W.W-Norton & company, 1988) lu«n ®-îc coi lµ sù lùa chän hµng ®Çu vËy mµ còng chØ dµnh kho¶ng 80 (trang 807-885) trong tæng sè h¬n 1.000 trang ®Ó giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c ë nöa ®Çu thÕ kû XX. Trong cuèn Music an Appreciation do Roger Kamien viÕt (nhµ xuÊt b¶n Mc Graw Hill, 1998) cã dµnh tíi h¬n mét tr¨m trang ®Ó giíi thiÖu vÒ ©m nh¹c thÕ kû XX. Trong cuèn nµy phÇn nöa ®Çu thÕ kû 6 XX chØ ®Ò cËp ®Õn ba tr-êng ph¸i ©m nh¹c lµ Ên t-îng, t©n cæ ®iÓn vµ biÓu hiÖn cïng mét nh¹c sÜ tiªu biÓu cña mçi tr-êng ph¸i Êy. PhÇn nöa sau thÕ kû XX chØ giíi thiÖu kh¸i qu¸t mét sè khuynh h-íng ©m nh¹c ®· tån t¹i trong ®êi sèng ©m nh¹c ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü vµ kh«ng ®Ò cËp chi tiÕt mét t¸c gi¶ cô thÓ nµo. Cuèn TrÝch gi¶ng ©m nh¹c thÕ kû XX (dïng cho häc sinh trung cÊp) cña Häc viÖn ¢m nh¹c quèc gia ViÖt Nam do t¸c gi¶ Tó Ngäc biªn so¹n (Nh¹c viÖn Hµ Néi xuÊt b¶n n¨m 1991) còng giíi thiÖu s¬ l-îc vÒ mét sè nh¹c sÜ ë nöa ®Çu thÕ kû XX kh«ng ®i s©u vµo ng«n ng÷ s¸ng t¸c vµ kh«ng ®Ò cËp ®Õn sù ra ®êi cña c¸c tr-êng ph¸i ©m nh¹c. §èi víi d¹ng tµi liÖu chuyªn kh¶o ©m nh¹c thÕ kû XX: Cuèn La musique du XXe siÌcle do Jean-Noel Von Der Weid biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n Hachette, 1997) ®-îc coi lµ tiªu biÓu. Trong cuèn s¸ch nµy t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ®an xen gi÷a c¸c phÇn giíi thiÖu ng«n ng÷ ©m nh¹c cña mét sè t¸c gi¶ cô thÓ víi sù ph¸t triÓn ©m nh¹c cña mét quèc gia chñ yÕu ë ch©u ¢u vµ B¾c Mü. VÊn ®Ò h×nh thµnh c¸c tr-êng ph¸i ©m nh¹c ë thÕ kû XX kh«ng ®-îc giíi thiÖu mét c¸ch hÖ thèng mµ ®-îc ®-a vµo ®an xen khi ®Ò cËp ®Õn ng«n ng÷ cña t¸c gi¶. Cuèn Music since 1945 do Elliot Schwartz & Daniel Godrey biªn so¹n (nhµ xuÊt b¶n Schirmer Books, 1992), chØ giíi thiÖu mét sè bót ph¸p ©m nh¹c ra ®êi tõ sau n¨m 1945 nh-ng còng kh«ng qui tô theo c¸c thñ ph¸p s¸ng t¸c cña tõng tr-êng ph¸i. Cuèn Trajectoire de la musique au XXe siÌcle cña t¸c gi¶ MarieClaire Mussat (nhµ xuÊt b¶n Klincksieck, 2002) l¹i ®-îc tr×nh bµy d-íi d¹ng tr¶ lêi c¸c c©u hái ng¾n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ©m nh¹c thÕ kû XX. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam th× cuèn L-îc sö ©m nh¹c ViÖt Nam cña t¸c gi¶ Thôy Loan (do Nh¹c viÖn Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n ¢m nh¹c, 1993) ®· ®-a ra mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ nÒn ©m nh¹c n-íc nhµ 7 tõ khi h×nh thµnh cho tíi ngµy nay. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h-ëng ViÖt nam chØ ®-îc ®-a vµo mét c¸ch kh¸i qu¸t trong ba trang (113-116). Cuèn ¢m nh¹c míi ViÖt Nam tiÕn tr×nh vµ thµnh tùu cña nhãm t¸c gi¶ Tó Ngäc, NguyÔn ThÞ Nhung, Vò Tù L©n, NguyÔn Ngäc O¸nh, Th¸i Phiªn (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n n¨m 2000) ®Ò cËp ®Õn sù ph¸t triÓn ©m nh¹c ViÖt Nam d-íi d¹ng chuyªn luËn, mang tÝnh hÖ thèng trong viÖc ®¸nh gi¸ c¶ mét qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn ©m nh¹c míi ViÖt Nam tr¶i dµi gÇn nh- toµn bé thÕ kû XX, phÇn ©m nh¹c giao h-ëng vµ thÝnh phßng lµ mét trong nh÷ng thÓ lo¹i n»m trong tæng thÓ ®ã (nã chØ gåm kho¶ng 80 trong tæng sè 999 trang cña cuèn s¸ch). Tuy nhiªn phÇn nµy sÏ lµ nh©n tè c¬ b¶n lµm tiÒn ®Ò cho cuèn ¢m nh¹c thÝnh phßng-giao h-ëng ViÖt Nam sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn-t¸c phÈm-t¸c gi¶. Cuèn ¢m nh¹c thÝnh phßng-giao h-ëng ViÖt Nam sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn-t¸c phÈm-t¸c gi¶ cña PGS.TS NguyÔn ThÞ Nhung (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n n¨m 2001) ®-îc coi lµ mét cuèn gÇn nhÊt víi ®Ò tµi cña luËn ¸n. Cuèn s¸ch ®· ®Ò cËp kh¸ ®Çy ®ñ c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c thÝnh phßng vµ giao h-ëng tõ gãc ®é h×nh thøc, thÓ lo¹i vµ néi dung ®Ó tõ ®ã kh¼ng ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ lo¹i ©m nh¹c nµy. Trong ch-¬ng III cña cuèn s¸ch, PGS.TS NguyÔn ThÞ Nhung ®· ®-a ra mét vµi nÐt ®Æc tr-ng cña ©m nh¹c thÝnh phßng-giao h-ëng ViÖt Nam. §©y lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó ra ®êi c«ng tr×nh tiÕp theo ¢m nh¹c ViÖt Nam, t¸c gi¶, t¸c phÈm vµ lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c luËn v¨n, luËn ¸n vÒ ®Ò tµi khÝ nh¹c ViÖt Nam. Bèn tËp ¢m nh¹c ViÖt Nam, t¸c gi¶, t¸c phÈm cña nhiÒu t¸c gi¶ nh- NguyÔn ThÞ Nhung, Ph¹m Tó H-¬ng, Lª Toµn, NguyÔn ThÞ Minh Ch©u (do ViÖn ¢m nh¹c xuÊt b¶n trong c¸c n¨m 2006, 2007) l¹i ®i s©u vµo viÖc giíi thiÖu ch©n dung tõng t¸c gi¶ tiªu biÓu trong nÒn ©m nh¹c 8 ViÖt Nam nãi chung vµ cã ®iÓm c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c nÕu t¸c gi¶ ®ã cã s¸ng t¸c. Ngoµi c¸c tµi liÖu ®· ®-îc xuÊt b¶n th× cã mét sè luËn v¨n, luËn ¸n chuyªn ngµnh lý luËn ©m nh¹c còng ®· nghiªn cøu s©u mét t¸c phÈm cô thÓ hoÆc ng«n ng÷ ©m nh¹c cña mét t¸c gi¶ hoÆc mét thÓ lo¹i khÝ nh¹c ViÖt Nam. Nh- vËy, dÉu cã nh×n ë gãc ®é réng tõ c¸c c«ng tr×nh ®å sé tiÕp xóc víi nÒn ©m nh¹c thÝnh phßng, giao h-ëng ViÖt Nam, hay ë gãc ®é hÑp chØ riªng mét t¸c phÈm, hay phong c¸ch cña mét nh¹c sü th× ®· cã kh«ng Ýt c«ng tr×nh ®Ò cËp tíi. Nh-ng, cho tíi nay vÉn ch-a cã c«ng tr×nh nµo tiÕp cËn chØ riªng víi nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam d-íi l¨ng kÝnh cña v¨n hãa häc ©m nh¹c trong mèi quan hÖ víi nÒn ©m nh¹c trªn thÕ giíi ë thÕ kû XX. Tuy nhiªn, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu, nh÷ng bµi luËn bµn cña c¸c t¸c gi¶ ®i tr-íc vÉn lµ c¬ së, lµ nguån tµi liÖu v« cïng quý b¸u gióp chóng t«i thùc hiÖn luËn ¸n nµy. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu chÝnh cña luËn ¸n lµ t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña c¸c tr-êng ph¸i ©m nh¹c trªn thÕ giíi còng nh- nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng trong ng«n ng÷ khÝ nh¹c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt Nam ®Ó tõ ®ã cã thÓ kh¼ng ®Þnh ©m nh¹c ViÖt Nam ®· h×nh thµnh mét khuynh h-íng s¸ng t¸c riªng vµ khuynh h-íng s¸ng t¸c nµy chÞu ¶nh h-ëng qua l¹i cña nhiÒu tr-êng ph¸i ©m nh¹c trªn thÕ giíi.. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t-îng nghiªn cøu Trong luËn ¸n nµy chóng t«i chØ nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng cña c¸c tr-êng ph¸i ©m nh¹c tiªu biÓu trªn thÕ giíi. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam chóng t«i chØ nghiªn cøu nh÷ng t¸c phÈm thuéc thÓ 9 lo¹i thÝnh phßng vµ giao h-ëng viÕt cho c¸c nh¹c cô ph-¬ng T©y diÔn tÊu. Ph¹m vi nghiªn cøu Do ®Ò tµi cña luËn ¸n rÊt réng nªn chóng t«i chØ nghiªn cøu nh÷ng khÝa c¹nh sÏ cã ¶nh h-ëng nhiÒu tíi thñ ph¸p s¸ng t¸c khÝ nh¹c. V× vËy luËn ¸n sÏ kh«ng ®i s©u vµo vÊn ®Ò cÊu tróc, phèi khÝ… trong ©m nh¹c thÕ kû XX. §èi víi phÇn ©m nh¹c ViÖt Nam, ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ nh÷ng t¸c phÈm ®-îc viÕt trong kho¶ng thêi gian tõ nh÷ng n¨m 1960 ®Õn nh÷ng n¨m 1990. Do khèi l-îng t¸c phÈm rÊt ®å sé nªn khi cÇn ®Ó ®-a ra ph©n tÝch, chøng minh cho c¸c luËn ®iÓm cña b¶n luËn ¸n, chóng t«i chØ chän nh÷ng t¸c phÈm ®· ®-îc c«ng bè trªn c¸c ph-¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng hoÆc ®· ®-îc dµn dùng, tr×nh diÔn vµ ®¹t c¸c gi¶i th-ëng trong c¸c kú thi khÝ nh¹c toµn quèc hoÆc quèc tÕ. H¬n n÷a luËn ¸n còng chØ giíi h¹n ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ ë ViÖt Nam vµ mang quèc tÞch ViÖt Nam. Nh÷ng s¸ng t¸c cña c¸c nh¹c sÜ ViÖt kiÒu kh«ng thuéc ®èi t-îng cña b¶n luËn ¸n nµy. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn ¸n dùa trªn quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö, nh÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lª nin vµ ®-êng lèi v¨n hãa v¨n nghÖ cña §¶ng ®Ó tiÕp cËn vµ ph©n tÝch sù vËt hoÆc hiÖn t-îng. Trong luËn ¸n nµy, chóng t«i dïng ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt nh×n tõ gãc ®é ©m nh¹c nh¹c häc vµ dïng ph-¬ng ph¸p tiÕp cËn lÞch sö ®Ó nghiªn cøu t- liÖu. Khi ph©n tÝch ®Ó minh chøng cho c¸c nhËn ®Þnh vÒ nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam chóng t«i cã sö dông c¸c t- liÖu trong c¸c c«ng tr×nh khoa häc vÒ lý thuyÕt ©m nh¹c cæ truyÒn ®· ®-îc c«ng bè 10 kÕt hîp víi viÖc ®èi chiÕu, so s¸nh c¸c lý thuyÕt cña ©m nh¹c ë thÕ kû XX. 6. §ãng gãp cña luËn ¸n §©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Çu tiªn ë ViÖt Nam mang tÝnh chÊt tæng qu¸t vµ hÖ thèng hãa nh÷ng thñ ph¸p s¸ng t¸c ©m nh¹c thÕ kû XX. Tõ c¸ch ph©n tÝch, kh¸i qu¸t råi ®¸nh gi¸, chóng t«i hy väng ®-a ra mét sè nhËn xÐt cã c¬ së vÒ nh÷ng nÐt næi tréi trong thñ ph¸p s¸ng t¸c cña mét sè tr-êng ph¸i ©m nh¹c thÕ kû XX vµ cña nÒn khÝ nh¹c ViÖt Nam, kh¼ng ®Þnh khuynh h-íng s¸ng t¸c nµy lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña c¶ mét qu¸ tr×nh tiÕp biÕn v¨n hãa dùa trªn c¬ së tÇm nÒn truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc ViÖt Nam. Quan niÖm nÒn ©m nh¹c giao h-ëng vµ thÝnh phßng ViÖt Nam d-íi gãc ®é lµ mét khuynh h-íng s¸ng t¸c xuÊt hiÖn ë thÕ kû XX trªn thÕ giíi lµ mét c¸ch nh×n míi. Tõ c¸ch tiÕp cËn nµy, luËn ¸n hy väng sÏ cã mét ®ãng gãp nhá trong c¸ch ph©n tÝch c¸c t¸c phÈm khÝ nh¹c ®-¬ng ®¹i ViÖt Nam. §ã lµ c¸ch nh×n toµn diÖn, bao qu¸t trong mèi liªn hÖ gi÷a lÞch sö, quan ®iÓm s¸ng t¸c, quan ®iÓm thÈm mü ®Ó hiÓu vµ ph©n tÝch t¸c phÈm s©u h¬n. H¬n n÷a, chóng t«i hy väng sau khi b¶n luËn ¸n nµy ®-îc c«ng nhËn sÏ lµ c¬ së ®Ó bæ sung vµo gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y m«n lÞch sö ©m nh¹c thÕ kû XX cña Häc viÖn ¢m nh¹c quèc gia ViÖt Nam. 7. Bè côc cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu (07 trang), phÇn kÕt luËn (06 trang), phô lôc (91 trang), néi dung luËn ¸n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng khuynh h-íng ©m nh¹c trong bèi c¶nh lÞch sö thÕ kû XX. Ch-¬ng 2: Nh÷ng ®æi míi trong ng«n ng÷ ©m nh¹c thÕ giíi ë thÕ kû XX. Ch-¬ng 3: §Æc ®iÓm ng«n ng÷ ©m nh¹c trong t¸c phÈm khÝ nh¹c cña nh¹c sÜ ViÖt Nam. 11 Ch-¬ng 1 Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khuynh h-íng ©m nh¹c Trong bèi c¶nh lÞch sö thÕ kû XX 1.1. Nh÷ng sù kiÖn cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÕ kû XX 1.1.1 Sù kiÖn chÝnh trÞ x· héi Cã thÓ nãi r»ng t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi ë thÕ kû XX ®-îc ®¸nh dÊu b»ng bèn sù kiÖn lín. Nh÷ng sù kiÖn nµy cã mét t¸c ®éng s©u s¾c tíi ®êi sèng x· héi vµ ®· ®Ó l¹i nh÷ng dÊu Ên ®Ëm nÐt trong sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c thÕ kû XX. Sù kiÖn ®Çu tiªn, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt (19141918). §©y lµ mét trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh quyÕt liÖt vµ cã qui m« to lín nhÊt trong lÞch sö nh©n lo¹i cho ®Õn thêi ®iÓm Êy. C¸c chiÕn tr-êng chÝnh cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· bao trïm kh¾p c¸c n-íc ch©u ¢u vµ ¶nh h-ëng ra toµn thÕ giíi, l«i kÐo tÊt c¶ c¸c c-êng quèc ë ch©u lôc nµy vµ c¶ B¾c Mü vµo cuéc chiÕn. §©y lµ mét cuéc chiÕn tranh b¾t nguån tõ nh÷ng m©u thuÉn trong sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ nghÜa ®Õ quèc ®øng ®Çu ë ch©u ¢u nh»m ph©n chia l¹i thÕ giíi vµ thÞ tr-êng gi÷a chóng. Cuéc chiÕn nµy cßn nh¾m ®Õn môc ®Ých lËp l¹i trËt tù thÕ giíi míi vµ lµm sôp ®æ bèn ®Õ chÕ hïng m¹nh nh-ng ®· giµ nua lóc bÊy giê lµ §Õ quèc Nga, §Õ quèc §øc, §Õ chÕ ¸o Hung vµ §Õ chÕ Ottoman. Tuy nhiªn kÕt qu¶ cña cuéc chiÕn kh«ng nhmong ®îi, nã kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶i quyÕt ®-îc vÊn ®Ò ®Æt ra mµ cßn lµm cho m©u thuÉn gi÷a c¸c n-íc ngµy cµng gia t¨ng vµ h×nh thµnh nªn chñ nghÜa céng s¶n ë Nga, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ ph¸t xÝt t¹i ý, §øc, NhËt còng nh- sù x©m ph¹m, chia c¾t quyÒn tù quyÕt cña c¸c d©n téc.... 12 HËu qu¶ cuéc chiÕn thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®· lµm h¬n 20 triÖu ng-êi chÕt vµ hµng chôc triÖu ng-êi kh¸c bÞ tµn phÕ cïng rÊt nhiÒu thµnh phè, lµng m¹c ®· bÞ ph¸t hñy g©y ra ¶nh h-ëng nghiªm träng vÒ tinh thÇn còng nh- vËt chÊt cña rÊt nhiÒu quèc gia. Ngoµi nh÷ng thiÖt h¹i vÒ con ng-êi, vÒ kinh tÕ vµ vËt chÊt cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt cßn t¹o ra mét t©m lý h·i hïng cho c¶ ch©u ¢u vµ lµm cho ch©u lôc nµy ®· tôt hËu mÊt ®i vai trß l·nh ®¹o v¨n minh nh©n lo¹i mµ nã ®· ®¶m ®-¬ng trong h¬n 300 n¨m qua vµ dÇn chuyÓn vai trß ®ã sang cho B¾c Mü. Trong x· héi lóc nµy tån t¹i rÊt nhiÒu quan niÖm tr¸i ng-îc nhau: mét sè ng-êi h-íng tíi tinh thÇn míi víi xu h-íng hßa b×nh chñ nghÜa, nh©n ®¹o chñ nghÜa, chñ nghÜa quèc tÕ. Trong lóc ®ã mét sè kh¸c l¹i mang t©m tr¹ng thÊt väng vµo c¸c gi¸ trÞ nh©n v¨n cña loµi ng-êi vµ ph¸t sinh ra t©m tr¹ng t«n sïng søc m¹nh, t«n sïng b¹o lùc vµ tin t-ëng chØ cã søc m¹nh cïng víi sù cøng r¾n míi lµ chç dùa ®¸ng tin cËy cho thêi ®¹i bÊt æn nµy. Tõ nh÷ng nh©n tè ®ã ®· n¶y në ra chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chñ nghÜa ph¸t xÝt ®ång thêi ®· ®Ó l¹i mét dÊu Ên kh«ng nhá trong nghÖ thuËt nãi chung vµ ©m nh¹c nãi riªng víi sù ra ®êi cña nh÷ng lo¹i ©m nh¹c mang tÝnh chÊt ph¸ ph¸ch so víi quan ®iÓm theo kiÓu truyÒn thèng mµ ®iÓn h×nh lµ khuynh h-íng nghÖ thuËt biÓu hiÖn. Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt còng lµ thêi kú h×nh thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc ®i x©m chiÕm c¸c n-íc thuéc ®Þa. Tõ sù kiÖn nµy mét sè nh¹c sÜ cña T©y ¢u b¾t ®Çu biÕt ®Õn nh÷ng lo¹i ©m nh¹c cña c¸c ch©u lôc kh¸c vµ b¾t ®Çu khai th¸c, sö dông chóng trong c¸c t¸c phÈm cña m×nh. ChÝnh v× vËy trong mét sè t¸c phÈm s¸ng t¸c ë thêi kú nµy ®· xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè ©m nh¹c ngoµi ch©u ¢u ®em ®Õn cho ©m nh¹c b¸c häc T©y ¢u mét h¬i thë míi mµ ®iÓn h×nh ph¶i kÓ ®Õn tr-êng ph¸i ©m nh¹c Ên t-îng. 13 Sù kiÖn thø hai, th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng m-êi Nga vÜ ®¹i (1917), nã ®-îc coi lµ mét b-íc ngoÆt lÞch sö cña mét chÕ ®é x· héi míi. ViÖc næ ra cuéc C¸ch m¹ng th¸ng M-êi ®-îc ph¸t sinh tõ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt mµ nguyªn nh©n chñ yÕu chÝnh lµ sù suy kiÖt vÒ kinh tÕ. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi ch-a tõng cã mét cuéc c¸ch m¹ng nµo l¹i cã ý nghÜa to lín vµ s©u xa nh- C¸ch m¹ng th¸ng M-êi. Trong rÊt nhiÒu thËp kû ë thÕ kû XX C¸ch m¹ng th¸ng M-êi Nga lu«n cã gi¸ trÞ soi ®-êng chØ lèi cho c¸c cuéc c¸ch m¹ng tiÕn bé, cho phong trµo céng s¶n, c«ng nh©n quèc tÕ, v× môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi. C¸ch m¹ng th¸ng M-êi Nga ®· lµm thay ®æi b¶n ®å chÝnh trÞ toµn thÕ giíi trong ®ã cã ViÖt Nam. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng c¸ch m¹ng ViÖt Nam sÏ kh«ng cã ®-îc nh÷ng th¾ng lîi to lín nh- ngµy nay nÕu kh«ng cã ngän cê C¸ch m¹ng th¸ng M-êi Nga soi ®-êng vµ ®©y lµ mét nh©n tè kh«ng nhá lµm h×nh thµnh mét khuynh h-íng s¸ng t¸c nghÖ thuËt míi trong thêi gian tíi: khuynh h-íng hiÖn thùc x· héi chñ nghÜa. Sù kiÖn chÝnh trÞ thø ba, sù ra ®êi cña Liªn bang Céng hßa x· héi chñ nghÜa X« viÕt hay cßn gäi lµ Liªn X« (30 - 12 - 1922, nã sÏ chÝnh thøc tan r· vµ sôp ®æ vµo ngµy 25 th¸ng 12 n¨m 1989). Liªn X« lµ nhµ n-íc ®Çu tiªn trªn thÕ giíi x©y dùng Chñ nghÜa Céng s¶n cã ¶nh h-ëng rÊt lín ®Õn tiÕn tr×nh lÞch sö cña thÕ giíi vµ sau khi Liªn X« xuÊt hiÖn mäi sù kiÖn lín trªn thÕ giíi Ýt hay nhiÒu ®Òu bÞ chÞu ¶nh h-ëng. Trªn thùc tÕ nh©n lo¹i ®· ®-îc chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi kú diÖu cña ®êi sèng con ng-êi trªn Liªn bang X« ViÕt víi chiÕn th¾ng oanh liÖt cña Hång qu©n Liªn X« cøu loµi ng-êi khái th¶m häa ph¸t xÝt vµ rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín mµ chñ nghÜa x· héi ®· mang l¹i. 14 Do nh÷ng t¸c ®éng cña chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, quan ®iÓm cña nÒn nghÖ thuËt X« ViÕt lu«n chó träng tíi vai trß cña tËp thÓ. Trong cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt §øc, nghÖ thuËt X« ViÕt ®· cã nh÷ng t¸c phÈm mang tÝnh giôc gi·, th«i thóc, cã tÝnh chÊt khÝch lÖ tinh thÇn chiÕn ®Êu cña qu©n vµ d©n X« ViÕt. Sù kiÖn thø t-, cuéc ChiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai (1939 - 1945) diÔn ra gi÷a c¸c lùc l-îng ®ång minh vµ trôc ph¸t xÝt. ChiÕn sù x¶y ra t¹i §¹i T©y D-¬ng, ch©u ¢u, B¾c Phi, Trung §«ng, §Þa Trung H¶i, Th¸i B×nh D-¬ng, phÇn lín cña §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ dÉn ®Õn nh÷ng ¶nh h-ëng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ ë hÇu hÕt c¸c lôc ®Þa trªn toµn thÕ giíi, ngo¹i trõ ch©u Nam Cùc. Nã thùc sù lµ cuéc chiÕn réng lín vµ tai h¹i nhÊt trong lÞch sö loµi ng-êi cho ®Õn thêi ®iÓm nµy. KÕt thóc cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai kho¶ng 62 triÖu ng-êi ®· chÕt trong ®ã 60% lµ d©n th-êng. ThiÖt h¹i nÆng nhÊt lµ Liªn X« víi 23 triÖu ng-êi chÕt, Trung Quèc víi 10 triÖu ng-êi vµ 16% d©n sè cña Ba Lan. §Æc biÖt, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn chóng ta biÕt tíi mét c¸ch giÕt ng-êi kiÓu míi ®ã lµ bom nguyªn tö. ViÖc Mü nÐm bom nguyªn tö xuèng hai thµnh phè cña NhËt b¶n vµo n¨m 1945 ®-îc coi lµ mét th¶m häa míi ®èi víi loµi ng-êi ®ã lµ c¸ch hñy diÖt b»ng vò khÝ h¹t nh©n g©y mét hËu qu¶ v« cïng nÆng nÒ vµ l©u dµi ®èi víi mét ®Êt n-íc. Nã còng dÉn ®Õn mét cuéc c¹nh tranh gi÷a mét sè n-íc ®Ó khai th¸c n¨ng l-îng nguyªn tö vµ ph¸t triÓn vò khÝ h¹t nh©n. ViÖc dïng bom nguyªn tö lÇn ®Çu tiªn cña Mü t¹o ra mét -u thÕ trong viÖc ph©n chia l¹i thÕ giíi sau chiÕn tranh. Nãi tãm l¹i ®©y lµ mét giai ®o¹n lÞch sö rÊt nÆng nÒ bëi nh÷ng cuéc th¶m s¸t giÕt ng-êi hµng lo¹t cña ph¸t xÝt §øc, ®Æc biÖt ®èi víi ng-êi Do Th¸i. Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò nãng báng nhÊt trªn ph-¬ng diÖn x· héi ®ã lµ c¸c lµn sãng di d©n sang B¾c Mü cña nhiÒu nhµ khoa häc, 15 trong ®ã cã c¶ nh÷ng nh¹c sÜ, nghÖ sÜ tµi ba. §©y lµ mét ®éng lùc kh«ng nhá khiÕn n-íc Mü trë thµnh mét trung t©m khoa häc ph¸t triÓn vµ lµ n¬i h×nh thµnh nhiÒu khuynh h-íng s¸ng t¸c ©m nh¹c míi cã tÝnh chÊt ®ét ph¸. Còng cã thÓ coi ®©y lµ mét lý do khiÕn n-íc Mü trë thµnh mét trong nh÷ng c-êng quèc trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn ë thÕ kû XX. Sau khi kÕt thóc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai ®· h×nh thµnh hai hÖ thèng t- b¶n chñ nghÜa vµ chñ nghÜa x· héi. Hai hÖ thèng nµy lu«n cã sù m©u thuÉn t- t-ëng, chÝnh trÞ dÉn ®Õn ChiÕn tranh l¹nh. Mü ®øng ®Çu phe t- b¶n chñ nghÜa ®Êu tranh ®Ó h¹n chÕ vµ triÖt tiªu sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa céng s¶n cßn Liªn X« ®øng ®Çu phe x· héi chñ nghÜa céng s¶n vµ truyÒn b¸ chñ nghÜa nµy ra kh¾p thÕ giíi. Trong ®êi sèng x· héi lóc nµy còng tån t¹i nhiÒu khuynh h-íng rÊt kh¸c nhau: cã khuynh h-íng muèn nÐm bá nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng (vÝ dô: quan niÖm vÒ ®¹o ®øc, lßng chung thuû, vÒ c¸i ®Ñp...Trong nghÖ thuËt nãi chung chóng ta sÏ gÆp nh÷ng t¸c phÈm mµ ë ®ã nh÷ng quan niÖm vÒ thÈm mü bÞ ®¶o ng-îc hoµn toµn so víi quan niÖm truyÒn thèng. ThËm chÝ c¶ quan niÖm vÒ nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n h×nh thµnh nªn mét t¸c phÈm còng thay ®æi); cã khuynh h-íng l¹i t×m ®Õn c¸c nÒn v¨n minh míi l¹, t×m ®Õn nh÷ng t×nh c¶m quèc gia vµ muèn b¶o tån truyÒn thèng (trªn thùc tÕ, khi c¸c nÒn v¨n ho¸ cµng tiÕp cËn ®Õn gÇn nhau h¬n th× tÊt c¶ mäi ng-êi ®Òu hiÓu r»ng nÕu kh«ng b¶o tån truyÒn thèng riªng cña d©n téc m×nh th× sÏ bÞ hoµ tan trong tæng thÓ). NhiÒu quan niÖm míi vµ lèi sèng míi ra ®êi: sex, ma tuý, lèi sèng c« ®éc vµ lèi sèng m×nh v× tËp thÓ, v× ®Êt n-íc....V¨n ho¸ nghÖ thuËt nãi chung vµ ©m nh¹c nãi riªng còng chÞu nh÷ng t¸c ®éng kh«ng nhá cña hoµn c¶nh chÝnh trÞ x· héi nµy. Do ¶nh h-ëng t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi cña Liªn X«, phÇn lín c¸c nh¹c sÜ ë c¸c n-íc thuéc phe x· héi chñ nghÜa ®Òu ®i theo khuynh h-íng s¸ng t¸c x©y dùng mét nÒn ©m nh¹c mang tÝnh hiÖn thùc, tÝnh nh©n d©n. 16 Hä th-êng sö dông c¸c kü thuËt s¸ng t¸c vµ c¸c h×nh thøc ®· ®-îc h×nh thµnh vµ æn ®Þnh cña ©m nh¹c cæ ®iÓn T©y ¢u tõ nh÷ng thÕ kû tr-íc ®Ó diÔn ®¹t nh÷ng ý t-ëng cña m×nh. C¸c t¸c phÈm ©m nh¹c cña hä th-êng g¾n liÒn víi c¸c nhiÖm vô C¸ch m¹ng, c¸c sù kiÖn lÞch sö träng ®¹i cña ®Êt n-íc. Tiªu chÝ cña hä lµ ©m nh¹c ph¶i g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña d©n téc, cña ®Êt n-íc, khÝch lÖ x· héi tiÕn lªn. §èi víi c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn ë ph-¬ng T©y, c¸c nh¹c sÜ th-êng chó träng tíi viÖc ®i t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng c¸i míi. VÝ dô nh÷ng t×m tßi vÒ lý thuyÕt ©m nh¹c cña Schoenberg, s¸ng t¸c b»ng m¸y vi tÝnh dùa trªn to¸n häc x¸c suÊt cña Xenakis, khai th¸c thanh nh¹c kh¸c truyÒn thèng cña VarÌse vµ Ligeti, thay ®æi quan niÖm vÒ ©m nh¹c so víi truyÒn thèng cña Cage… Tuy nhiªn viÖc giao l-u gi÷a hai khu vùc còng ®-îc t×m thÊy ë mét sè t¸c gi¶ tuy kh«ng ph¶i lµ phæ biÕn. VÝ dô mét sè nh¹c sÜ Ba Lan sö dông kü thuËt s¸ng t¸c míi nh- Penderecki, Szymanowski. HoÆc mét sè nh¹c sÜ cña Anh, ý, T©y §øc chó ý ®Õn khÝa c¹nh d©n chñ tiÕn bé trong s¸ng t¸c cña m×nh nh- Nono, Britten, Huber... 1.1.2. Nh÷ng sù kiÖn khoa häc kü thuËt ThÕ kû XX còng g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt. Sù ra ®êi cña ®µi ph¸t thanh, v« tuyÕn truyÒn h×nh, ®Üa nh¹c, m¸y tÝnh... ®· lµm thay ®æi c¬ b¶n ph-¬ng tiÖn giao l-u gi÷a ng-êi biÓu diÔn vµ kh¸n gi¶ còng nh- ph-¬ng tiÖn s¸ng t¸c cña ng-êi nh¹c sÜ. Còng nhê nh÷ng øng dông khoa häc kü thuËt mµ sè ng-êi ®-îc nghe nh¹c vµ råi trë thµnh nh¹c sÜ s¸ng t¸c theo kiÓu nghiÖp d- ®· t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Chóng t«i cã thÓ liÖt kª ra ®©y mét sè thµnh tùu cña khoa kü thuËt ®· cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c cho ®Õn nh÷ng n¨m 1960 nh-: 17 N¨m 1928 Famsworth ®· chÕ t¹o ra chiÕc tivi ®Çu tiªn ®¸nh dÊu mét sù thay ®æi lín trong sù ph¸t triÓn vÒ v¨n hãa cña loµi ng-êi. Tivi kh«ng chØ mang ®Õn th«ng tin cËp nhËt vµ hiÖu qu¶ nhÊt cho sè ®«ng mµ cßn lµ mét ph-¬ng tiÖn chuyÓn t¶i v¨n hãa rÊt cã hiÖu qu¶. Nhê cã tivi hµng triÖu ng-êi cïng cã thÓ ®-îc th-ëng thøc nh÷ng ch-¬ng tr×nh ©m nh¹c mµ m×nh yªu thÝch. Nhê vËy viÖc truyÒn b¸ ©m nh¹c cã hiÖu qu¶ h¬n, lµm cho ng-êi nghÖ sÜ vµ c«ng chóng ®Õn gÇn nhau h¬n theo cÊp sè nh©n. N¨m 1943 m¸y tÝnh c¬ häc ra ®êi, kÓ tõ ®©y rÊt nhiÒu lÜnh vùc trong ®êi sèng sÏ cã mét b-íc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn vµ ©m nh¹c còng n»m trong dßng ch¶y ®ã. Vµi thËp kû tiÕp theo m¸y tÝnh ®· trë thµnh mét c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng hµng ngµy trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn kh¸c nhau: lµm viÖc, gi¶i trÝ vµ ®Æc biÖt lµ th«ng tin. Nhê kÕt nèi internet mµ viÖc chuyÓn t¶i th«ng tin ë c¸c vïng cùc rÊt xa nhau ®· trë nªn kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò ph¶i tÝnh ®Õn. M¸y tÝnh còng trë thµnh mét c«ng cô ®Ó s¸ng t¸c ©m nh¹c vµ thËm chÝ t¹o ra mét phong c¸ch s¸ng t¸c míi. Còng nhê m¸y tÝnh vµ c¸c kü thuËt ®iÖn tö mµ nhiÒu nh¹c cô míi ®· ®-îc ra ®êi víi nh÷ng ©m thanh kh¸c l¹. Nhê ®ã mµ nhiÒu lo¹i ©m nh¹c míi ®· ra ®êi nh- ©m nh¹c ®iÖn tö, ©m nh¹c ©m ®iÖn tö thanh häc.... N¨m 1948 ra ®êi ®Üa nh¹c 33 1/3 vßng do h·ng ®Üa Columbia s¸ng chÕ, kÓ tõ ®©y viÖc th-ëng thøc ©m nh¹c kh«ng cßn bÞ qu¸ lÖ thuéc vµo c¸c buæi hoµ nh¹c trùc tiÕp vµ l-îng kh¸n gi¶ còng ®-îc t¨ng theo cÊp sè nh©n. N¨m 1955 ra ®êi trung t©m tæng hîp ©m thanh (RCA) ë New York, kÓ tõ thêi ®iÓm nµy ng-êi nh¹c sÜ s¸ng t¸c cã thÓ t×m tßi vµ sö dông nh÷ng mÉu ©m thanh míi vèn kh«ng cã theo ý nghÜa truyÒn thèng vÒ ©m thanh ©m nh¹c vµ còng tõ ®©y nh÷ng quan niÖm míi vÒ thÈm mü ©m nh¹c ®· ®-îc gîi më. 18 N¨m 1958 b¾t ®Çu cã thu thanh ©m thanh næi, nã ®¸nh dÊu mét b-íc ngoÆt quan träng vÒ chÊt l-îng trong viÖc th-ëng thøc ©m nh¹c. N¨m 1983 b¾t ®Çu cã thÞ tr-êng ®Üa CD, thóc ®Èy sù truyÒn b¸ ©m nh¹c trªn diÖn réng víi mét chÊt l-îng cao. N¨m 1989 cuéc c¸ch m¹ng sö dông Internet, gióp cho mäi th«ng tin ®Õn víi mäi ng-êi trë nªn nhanh chãng h¬n vµ thuËn lîi h¬n mµ kh«ng bÞ phô thuéc vµo kho¶ng c¸ch ®Þa lý. 1.2. Sù h×nh thµnh c¸c khuynh h-íng s¸ng t¸c ©m nh¹c tiªu biÓu trªn thÕ giíi ThÕ kû XX chøng kiÕn sù cïng tån t¹i cña nhiÒu quan ®iÓm sèng vµ khã cã thÓ nãi r»ng quan ®iÓm nµo lµ ®óng ®¾n h¬n. Sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt ë thêi kú nµy còng vËy, ®«i khi, cïng mét kho¶ng thêi gian cã thÓ cïng tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm s¸ng t¸c kh¸c nhau gi÷a c¸c c¸ nh©n hay c¸c nhãm nghÖ sÜ hoÆc cïng mét khuynh h-íng nghÖ thuËt nh-ng quan ®iÓm s¸ng t¸c ©m nh¹c l¹i cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt so víi héi ho¹ hay v¨n häc. ChÝnh v× vËy, sù ph¸t triÓn cña nghÖ thuËt ë thÕ kû XX diÔn ra rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p vµ nhiÒu khi tr¸i ng-îc nhau. Nh÷ng khuynh h-íng s¸ng t¸c ©m nh¹c mµ chóng t«i giíi thiÖu d-íi ®©y ®-îc coi lµ minh chøng x¸c thùc nhÊt cho nhËn ®Þnh trªn. 1.2.1. ¢m nh¹c Ên t-îng (impressionnisme) Vµo cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX, ë Ph¸p xuÊt hiÖn mét tr-êng ph¸i nghÖ thuËt Ên t­îng. Côm tõ ‚Ên t­îng‛ ®· ®­îc nhµ phª b×nh nghÖ thuËt Louis Leroy dïng lÇn ®Çu tiªn ®Ó c­êi nh¹o sù ‚thiÕu s¸ng sña, râ rµng‛ cña bøc tranh ‚Ên t­îng mÆt trêi mäc‛ do Claude Monet s¸ng t¸c vµo n¨m 1874 ®ång thêi côm tõ nµy còng bao hµm ý nghÜa ‚Ên t­îng‛ mÆt trêi mäc qua ®¸m m©y mê ¶o. Nh- vËy ®iÓm khëi ®Çu cña nghÖ thuËt Ên t-îng lµ héi ho¹ víi c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu nh- Edgar Delgas, Claude Monet, Pierre Auguste Renoir, Camille Pissarro. PhÇn lín c¸c t¸c phÈm 19 héi häa thuéc tr-êng ph¸i nµy rÊt chó träng tíi sù tinh tÕ cña mÇu s¾c, sù nhoÌ mê cña ®-êng nÐt vµ th-êng chän thiªn nhiªn lµm chñ ®Ò chÝnh cho nh÷ng s¸ng t¸c cña m×nh. Sau héi häa Ên t-îng lµ sù xuÊt hiÖn cña th¬ ca biÓu t-îng vµ Ên t-îng. §©y lµ mét lo¹i th¬ th-êng ®Ò cËp tíi nh÷ng c¶m xóc tho¶ng qua víi c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu nh- StÐphane MallarmÐ (1842-98), Paul Verlaine (1844-96) vµ Georges Rodenbach (1855-98), Maurice Maeterlinck (1862-1949)... ¢m nh¹c Ên t-îng ra ®êi sau cïng nh-ng nã cã mét mèi liªn hÖ kh¸ mËt thiÕt víi héi häa vµ th¬ ca. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ng«n ng÷ ©m nh¹c Ên t-îng chÝnh lµ sù miªu t¶ h×nh ¶nh víi nh÷ng ®-êng nÐt nhße mê (®-îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng giai ®iÖu máng, nhÑ, mê ¶o d-íi nÒn hoµ ©m), sö dông mÇu s¾c tinh tÕ (b»ng c¸ch sö dông c¸c s¾c th¸i mét c¸ch rÊt chi tiÕt, b»ng thñ ph¸p phèi khÝ víi sù chó träng ©m s¾c cña c¸c nh¹c cô hoÆc chó träng tíi vai trß cña bé gç vµ b»ng sö dông c¸c m¶ng hoµ ©m nèi tiÕp song song) vµ hay ®Ò cËp ®Õn nh÷ng c¶m xóc tho¶ng qua (b»ng c¸ch sö dông rÊt nhiÒu c¸c chÊt liÖu ©m nh¹c nèi tiÕp nhau ®Ó ph¸t triÓn t¸c phÈm). ¢m nh¹c Ên t-îng còng hay khai th¸c c¸c chÊt liÖu ©m nh¹c ph-¬ng ®«ng, ©m nh¹c T©y Ban Nha, digan vµ ®Æc biÖt lµ chñ ®Ò vÒ sãng n-íc. Cã lÏ ch-a bao giê h×nh ¶nh n-íc l¹i ®-îc m« t¶ mét c¸ch phong phó vµ giµu h×nh t-îng ®Õn thÕ. N-íc cã thÓ ®-îc gîi ra tõ tªn t¸c phÈm, vÝ dô nh- BiÓn cña Debussy, Trß ch¬i cña n-íc, §µi phun n-íc cña Ravel hoÆc tõ c¸c ©m h×nh m« pháng ®-îc hiÓn hiÖn víi mu«n mµu kh¸c nhau trong t¸c phÈm cña c¸c nh¹c sÜ thuéc tr-êng ph¸i ©m nh¹c Ên t-îng. Hai nh¹c sÜ ng-êi Ph¸p tiªu biÓu viÕt theo ng«n ng÷ ©m nh¹c Ên t-îng lµ Claude Debusssy vµ Maurice Ravel vµ c¶ hai ®Òu cã mèi liªn hÖ víi th¬ ca biÓu t-îng còng nh- th¬ ca Ên t-îng rÊt chÆt chÏ. NhiÒu t¸c phÈm cña