Tài liệu Những giải pháp phát triển quan hệ kinh tế - thương mại việt nam - nhật bản

Lêi nãi ®Çu Trong vßng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y, cïng víi sù chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n ®· cã nhiÒu ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc. NhËt B¶n ngµy cµng trë thµnh ®èi t¸c quan träng cña ViÖt Nam trong ho¹t ®éng bu«n b¸n còng nh c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh ®Çu t, cung cÊp tÝn dông cho ViÖt Nam. Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan ®¹t ®îc, trong quan hÖ gi÷a ViÖt Nam víi NhËt B¶n cßn mét sè h¹n chÕ cÇn ®îc kh¾c phôc vµ lo¹i bá nh»m ph¸t triÓn h¬n n÷a mèi quan hÖ gi÷a hai níc vµ ®a mèi quan hÖ nµy lªn tÇm cao míi. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®îc vµ nh÷ng mÆt cßn tån t¹i trong mèi quan hÖ víi NhËt B¶n lµ rÊt cÇn thiÕt, ®ßi hái nhiÒu thêi gian, c«ng søc míi cã thÓ ®a ra ®îc nh÷ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c ®Ó tõ ®ã ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt x©y dùng mèi quan hÖ nµy ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n. Qua mét thêi gian thùc tËp t¹i ViÖn nghiªn cøu th¬ng m¹i - Bé Th¬ng m¹i, t«i ®îc tiÕp xóc víi nhiÒu kiÕn thøc thùc tÕ vÒ ho¹t ®éng th¬ng m¹i trong vµ ngoµi níc ta vµ thÊy r»ng ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ NhËt B¶n còng nh mèi quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n hiÖn t¹i vµ t¬ng lai lµ mét m¶ng ®Ò tµi lín. Víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ lý luËn vµ thùc tÕ cã ®îc, t«i muèn ®a ra mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt díi gãc ®é c¸ nh©n nh»m ph¸t triÓn h¬n n÷a mèi quan hª kinh tÕ - th¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n, ®a ®Êt níc ta ngµy cµng tiÕn s©u vµo qu¸ tr×nh héi nhËp vµ ph¸t triÓn. Víi ®Ò tµi “Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n”, ®Þnh híng néi dung nghiªn cøu gåm: -Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn quan hÖ cña ViÖt Nam víi c¸c níc vµ víi NhËt B¶n -Mèi quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n trong thêi gian qua -Môc tiªu, ph¬ng híng ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n trong thêi gian tíi -Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n. Cô thÓ néi dung gåm: Ch¬ng I: Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn quan hÖ víi NhËt B¶n. Ch¬ng II: Ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m qua. 1 Ch¬ng III: Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n trong thêi gian tíi. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì cña thÇy gi¸o PGS.TS. Hoµng Minh §êng ®· trùc tiÕp híng dÉn t«i, c¸c thÇy c« gi¸o cïng c¸c b¸c, c¸c anh chÞ trong Ban nghiªn cøu chiÕn lîc ph¸t triÓn th¬ng m¹i - ViÖn nghiªn cøu th¬ng m¹i ®· gióp t«i hoµn thµnh tèt Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp 2 Ch¬ng I. Th¬ng m¹i quèc tÕ vµ sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ I. TÝnh tÊt yÕu cña th¬ng m¹i quèc tÕ 1.Sù cÇn thiÕt cña th¬ng m¹i quèc tÕ Th¬ng m¹i quèc tÕ lµ qu¸ tr×nh trao ®æi hµng hãa gi÷a c¸c níc th«ng qua bu«n b¸n nh»m môc ®Ých kinh tÕ tèi ®a. Th¬ng m¹i quèc tÕ lµ lÜnh vùc quan träng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c níc tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, ph¸t triÓn kinh tÕ, lµm giµu cho ®Êt níc. Th¬ng m¹i quèc tÕ cã tÝnh chÊt sèng cßn v× lÝ do c¬ b¶n lµ ngo¹i th¬ng më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi quèc gia. Th¬ng m¹i quèc tÕ cho phÐp mét níc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè lîng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong níc khi thùc hiÖn chÕ ®é tù cung tù cÊp, kh«ng bu«n b¸n ra thÞ trêng níc ngoµi. Th¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng trë nªn quan träng ®èi víi tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Môc ®Ých cña kinh doanh nãi chung lµ nh»m ®¹t lîi nhuËn tèi ®a. V× vËy c¸c quèc gia, c¸c doanh nghiÖp cÇn më réng kinh doanh ®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn. Khi nhu cÇu cña con ngêi vÒ c¸c s¶n phÈm, dÞch vô ngµy cµng cao, phong phó vÒ thÓ lo¹i th× dÉn ®Õn cÇu vÒ hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng. §©y lµ c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp,c¸c quèc gia më réng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt, kinh doanh cña m×nh. Tuy nhiªn kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ ®¸p øng ®îc tÊt c¶ nhu cÇu cña thÞ trêng trong níc bëi quy luËt khan hiÕm c¸c nguån lùc vµ sù ph©n bæ c¸c nguån lùc kh«ng ®ång ®Òu mµ c¸c quèc gia gÆp ph¶i. NhËt B¶n, quèc gia nµy kh«ng ®îc u ®·i vÒ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn nªn th¬ng m¹i quèc tÕ ®· gióp hä cã ®îc nguån tµi nguuyªn mµ hä cÇn. Th¬ng m¹i quèc tÕ ®· gióp hä cã ®îc nguån tµi nguyªn mµ hä cÇn. Th¬ng m¹i quèc tÕ gióp con ngêi tiªu dïng c¸c s¶n phÈm cã chÊt lîng cao, mÉu m· ®Ñp, chñng lo¹i phong phó, gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng. Mü lµ níc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, mÆt hµng «t« xuÊt khÈu hµng n¨m chiÕm tØ träng lín trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu nhng hµng n¨m Mü vÉn nhËp khÈu mét lîng lín «t« cña NhËt, bëi v× mÆt hµng nµy cã kh¶ n¨ng ®¸p øng cao nhu cÇu sö dông cña ngêi d©n nh gi¸ rÎ, tÝnh n¨ng u viÖt... Bªn c¹nh ®ã, th¬ng m¹i quèc tÕ cßn gióp cho c¸c níc kÐm ph¸t triÓn, víi c«ng nghiÖp cßn l¹c hËu ®îc tiªu dïng c¸c s¶n phÈm cã hµm lîng kÜ thuËt cao, hiÖn ®¹i mµ níc ®ã cha s¶n xuÊt ®îc. 3 Th¬ng m¹i quèc tÕ lµm thay ®æi c¬ cÊu s¶n phÈm, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu vËt chÊt cña s¶n phÈm. Tríc ®©y khi nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia cha ph¸t triÓn, nÒn s¶n xuÊt cßn khÐp kÝn theo chÕ ®é tù cÊp tù tóc th× hÇu hÕt c¸c níc ®Òu s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng phôc vô cho nhu cÇu thiÕt yÕu cña con ngêi nh l¬ng thùc, thùc phÈm... Khi xuÊt hiÖn trao ®æi, c¸c quèc gia cã lîi thÕ h¬n trong s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt nhiÒu h¬n møc tiªu dïng trong níc ®Ó ®æi lÊy c¸c s¶n phÈm kh¸c nh may mÆc, hµng c«ng nghiÖp... Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, khi khoa häc kÜ thuËt ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ trë thµnh yÕu tè ®i ®Çu cña lùc lîng s¶n xuÊt th× ngêi ta quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn viÖc chÕ t¹o nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng kÜ thuËt cao, gi¶m cµng nhiÒu cµng tèt yÕu tè vËt chÊt cña s¶n phÈm. Trong m«i trêng c¹nh tranh toµn cÇu gay g¾t nh hiÖn nay, c¸c s¶n phÈm nh vËy míi cã kh¶ n¨ng thu hót kh¸ch hµng vµ b¸n ®îc hµng ngµy cµng nhiÒu h¬n. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng, kh«ng mét quèc gia nµo x©y dùng ®îc nÒn kinh tÕ hoµn chØnh mang tÝnh tù cÊp tù tóc. Bëi v×, muèn lµm ®îc ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i mÊt nhiÒu thêi gian, tèn kÐm vÒ vËt chÊt mµ trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, chi phÝ c¬ héi ®Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã cßn lín h¬n nhiÒu so víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ, liªn kÕt, hîp t¸c víi tÊt c¶ c¸c níc ®Ó cïng nhau ph¸t triÓn kinh tÕ. §èi víi c¸c quèc gia cßn kÐm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, nghÌo nµn, l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ th× th¬ng m¹i quèc tÕ ®em ®Õn cho hä c¬ héi hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, tr¸nh nguy c¬ tôt hËu. HÇu hÕt c¸c quèc gia nµy ®Òu thiÕu vèn, kÜ thuËt, thÞ trêng vµ kh¶ n¨ng qu¶n lÝ, v× vËy cÇn ph¶i cã c¸c chÝnh s¸ch t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong c¸c lÜnh vùc nh thu hót vèn ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c kho¶n vèn vay... 2. Nguån gèc cña th¬ng m¹i quèc tÕ Cã thÓ nãi nhu cÇu trao ®æi xuÊt hiÖn tõ thêi cæ ®¹i, nhng chØ tõ khi ra ®êi nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ t b¶n chñ nghÜa míi dÉn ®Õn sù ph¸ vì tÝnh chÊt ®ãng kÝn cña tõng ®¬n vÞ kinh tÕ trong tõng quèc gia vµ cña tõng níc. TiÒn ®Ò xuÊt hiÖn s trao ®æi chÝnh lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Sù tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt, ph¹m vi chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng t¨ng, sè lîng s¶n phÈm, dÞch vô ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu con ngêi ngµy cµng dåi dµo th× sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c níc ngµy cµng t¨ng lªn. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa träng th¬ng th× mçi níc muèn ®¹t ®îc sù thÞnh vîng ph¶i gia t¨ng khèi lîng tiÒn tÖ, muèn cã cña c¶i, c¸c níc ph¶i ph¸t triÓn bu«n b¸n víi níc ngoµi. 4 Th¬ng m¹i quèc tÕ cßn b¾t nguån tõ sù ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña c¸c níc. Sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt sÏ dÉn ®Õn sù trao ®æi gi÷a c¸c níc víi nhau vÒ nh÷ng mÆt hµng nh dÇu löa, l¬ng thùc... Theo lÝ thuyÕt lîi thÕ so s¸nh cña nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh, David RicaRdo, cho r»ng nÕu mçi níc chuyªn m«n ho¸ vµo c¸c s¶n phÈm mµ níc ®ã cã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt so s¸nh th× th¬ng m¹i sÏ cã lîi cho c¶ hai bªn. Nguån gèc cña th¬ng m¹i quèc tÕ cßn do sù chªnh lÖch gi÷a c¸c níc vÒ chi phÝ c¬ héi cña hµng ho¸ t¹o ra. Sù kh¸c nhau vÒ së thÝch vµ møc cÇu còng lµ mét nguyªn nh©n ®Ó dÉn ®Õn bu«n b¸n. Ngµy nay, do nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc kÜ thuËt lµm cho lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ngµy cµng nhiÒu, qui m« s¶n xuÊt t¨ng, c¬ cÊu ®a d¹ng, cung gÆp cÇu dÉn ®Õn cã sù trao ®æi. Nh vËy, cã nhiÒu lÝ do lµm xuÊt hiÖn sù bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia. Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, xu híng toµn cÇu ho¸ ®ang ®a c¸c níc ngµy cµng quan hÖ chÆt chÏ víi nhau trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi 3. Khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸- mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay Trong sè c¸c xu híng mang tÝnh toµn cÇu næi lªn trong mÊy thËp niªn gÇn ®©y, xu híng toµn cÇu ho¸ ®ang trë thµnh mét ®Æc trng phæ biÕn cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi, nã bao trïm hÇu hÕt mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi . Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ hÖ qu¶ cña nh÷ng biÕn ®æi trong lÜnh vùc c«ng nghÖ truyÒn th«ng vµ th«ng tin vµ chÝnh ba nh©n tè kÜ thuËt, th«ng tin vµ tiÒn vèn lu chuyÓn xuyªn quèc gia ®· trë thµnh c¸c ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Víi nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸, viÖc tæ chøc s¶n xuÊt vµ khai th¸c thÞ trêng trong ph¹m vi mét níc ®· nhanh chãng chuyÓn sang tæ chøc s¶n xuÊt vµ khai th¸c thÞ trêng trªn ph¹m vi thÕ giíi vµ do vËy, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt k× níc nµo ®Òu vît ra khái biªn giíi quèc gia. Toµn cÇu ho¸ lµ xu híng tÊt yÕu ®· ®îc dù ®o¸n tõ l©u. VÒ logic, xu híng nµy b¾t nguån tõ b¶n chÊt cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng lµ hÖ thèng “më” kh«ng bÞ giíi h¹n bëi c¸c ®êng biªn giíi quèc gia. §©y lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®îc ®Èy nhanh trong mÊy thËp niªn gÇn ®©y. Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®· ®¹t tíi tr×nh ®é kh«ng chØ chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm hoµn chØnh mµ lµ chuyªn m«n ho¸ chi tiÕt s¶n phÈm cho tõng quèc gia. Trªn c¬ së ®ã xuÊt hiÖn h×nh th¸i quan hÖ hîp t¸c, rµng buéc vµ phô thuéc lÉn 5 nhau trong ph©n c«ng lao ®éng gi÷a c¸c níc. HiÖn nay s¶n xuÊt cña mét níc phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ho¹t ®éng cña mét níc kh¸c, bÊt kÓ níc ®ã lµ ph¸t triÓn hay kÐm ph¸t triÓn vµ kh«ng cßn t×nh tr¹ng chØ cã níc nhá, níc kÐm ph¸t triÓn phô thuéc mét chiÒu, phô thuéc tuyÖt ®èi vµo c¸c níc lín, níc ph¸t triÓn mµ ®· xuÊt hiÖn vµ gia t¨ng xu híng ngîc l¹i: níc lín, níc ph¸t triÓn còng phô thuéc vµo níc nhá, l¹c hËu. VÒ thÞ trêng hµng ho¸, tõ n¨m 1950 ®Õn nay, trong khi GDP cña toµn thÕ giíi chØ t¨ng 5 lÇn th× khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng 16 lÇn. Sù kh¸c biÖt vÒ tèc ®é nµy béc lé xu thÕ gia t¨ng nhanh chãng h¬n c¸c mèi liªn kÕt kinh tÕ gi÷a c¸c níc so víi møc t¨ng tiÒm lùc s¶n xuÊt. C¸c quèc gia më réng nhanh chãng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, xÝch l¹i gÇn nhau h¬n vÒ kinh tÕ, vµ do ®ã phô thuéc vµo nhau nhiÒu h¬n lµm cho quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trë nªn tù do h¬n, b×nh ®¼ng h¬n. Mét bé phËn quan träng kh¸c cña hÖ thèng thÞ trêng thÕ giíi lµ thÞ trêng tµi chÝnh còngph¸t triÓn nhanh chãng. ThËm chÝ, tr×nh ®é toµn cÇu ho¸ cña thÞ trêng tµi chÝnh ®¹t møc cao h¬n nhiÒu so víi thÞ trêng s¶n phÈm. Hµng ngµy, lîng tiÒn tÖ lu chuyÓn trªn thÞ trêng tµi chÝnh thÕ giíi cao gÊp 30 lÇn khèi lîng hµng ho¸ lu chuyÓn trªn ph¹m vi toµn cÇu. Trong khi mËu dÞch quèc tÕ cña giai ®o¹n 1990- 1997 chØ t¨ng 5%/n¨m th× dßng vèn t nh©n lu chuyÓn t¨ng 30%/n¨m. §iÒu nµy chØ ra r»ng toµn cÇu ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh ®ang lµ mòi nhän cña xu híng toµn cÇu ho¸ nãi chung, ®ång thêi cho thÊy c¸c níc trªn thÕ giíi phô thuéc rÊt chÆt chÏ víi nhau vÒ tµi chÝnh. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña m¹ng líi th«ng tin toµn cÇu t¹o ra mét sè chuyÓn biÕn quan träng, kÕt nèi tÊt c¶ c¸c quèc gia, c¸c vïng ®Þa lÝ trªn tr¸i ®Êt vµo mét hÖ thèng, ®ång thêi lµm ®Èy nhanh tèc ®é vËn ®éng cña c¸c qóa tr×nh kinh tÕ- x· héi- chÝnh trÞ- qu©n sù- v¨n ho¸ toµn cÇu. Nh vËy m¹ng líi th«ng tin lµ mét kh©u cña xu híng toµn cÇu ho¸, ®ång thêi ®ãng vai trß lµ c«ng cô, lµ ph¬ng thøc ®Èy nhanh xu híng ®ã. Nh÷ng n¨m 1996- 1997 lµ ®iÓm khëi ®Çu cña nh÷ng nç lùc toµn cÇu nh»m thö nghiÖm vµ khëi ®éng mét sè quan hÖ hîp t¸c phï hîp víi xu thÕ thêi ®¹i. Xu híng tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ ®Çu t ®îc thóc ®Èy bëi sù gia t¨ng m¹nh mÏ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc hiÖn cã còng nh ®ang h×nh thµnh. C¸c khèi, tæ chøc kinh tÕ ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong c¸c cuéc th¬ng lîng, s¾p xÕp vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò khu vùc vµ quèc tÕ trong viÖc thóc ®Èy tù do ho¸ vµ giao lu kinh tÕ toµn cÇu. BÊt k× níc nµo muèn ph¸t triÓn ®îc trong t¬ng lai ®Òu ph¶i t×m c¸ch trë thµnh thµnh 6 viªn cña Ýt nhÊt mét tæ chøc kiÓu nh vËy. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®· dÉn tíi viÖc h×nh thµnh c¸c khèi kinh tÕ- mËu dÞch khu vùc. §©y lµ xu híng võa thuËn chiÒu võa ngîc chiÒu víi qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Lµ thuËn chiÒu theo nghÜa khu vùc ho¸ lµ mét bíc, mét kh©u ®Öm trong lé tr×nh gia nhËp vµo hÖ thèng toµn cÇu cña mçi níc. Lµ ngîc chiÒu ë chç trong khu«n khæ xu híng toµn cÇu, víi c¸c qui t¾c më cöa, tù do ho¸ vµ quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c níc th× khu vùc ho¸ l¹i cã nghÜa lµ ph©n chia thÕ giíi theo m¶ng, khèi t¹o ra sù ph©n biÖt ®èi xö mang tÝnh khu vùc trong cuéc c¹nh tranh kh«ng ngang b»ng vÒ thÓ chÕ gi÷a nhãm níc trong khu vùc víi c¸c níc vµ nhãm níc ngoµi khu vùc. Nhng dÉu sao khu vùc ho¸ còng ®ang lµ mét xu thÕ tÊt yÕu, thËm chÝ lµ xu thÕ næi bËt trong giai ®o¹n hiÖn nay. §èi víi níc ta, víi bíc chuyÓn m×nh sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, xu híng nµy t¸c ®éng m¹nh, cã ¶nh hëng s©u s¾c, toµn diÖn ®Õn tÊt c¶ c¸c khÝa c¹nh cña ®êi sèng kinh tÕ -chÝnh trÞ- x· héi. HiÖn nay, cµng tiÕn s©u vµo qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ, chóng ta cµng c¶m nhËn râ h¬n nh÷ng mÆt tÝch cùc còng nh tiªu cùc cña qu¸ tr×nh nµy. Nhng næi bËt lªn trªn hÕt lµ nh÷ng th¸ch thøc to lín vµ gay g¾t mµ xu híng nµy ®Æt ra. Nh÷ng ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ c¹nh tranh ph¶i ®èi mÆt khi gia nhËp AFTA hay c¸c th¸ch thøc ViÖt Nam gÆp ph¶i khi tham gia c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c: APEC, WTO... ®ßi hái chóng ta ph¶i nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn, triÖt ®Ó nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ vÊn ®Ò toµn cÇu ho¸ ®Æt ra ®Ó thiÕt kÕ ®êng lèi vµ ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc ph¸t triÓn cña ®Êt níc trong thêi gian tíi. II. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n, sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ,th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n 1.Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ ®Êt níc NhËt B¶n. 1.1§Êt níc NhËt B¶n QuÇn ®¶o NhËt B¶n n»m ë phÝa T©y B¾c lßng ch¶o Th¸i B×nh D¬ng, bao gåm h¬n 3300 ®¶o víi tæng diÖn tÝch lµ 378000 km2. NhËt B¶n lµ mét níc nghÌo tµi nguyªn nhng l¹i giµu phong c¶nh. VÒ vÞ trÝ ®Þa lÝ, NhËt B¶n n»m ngay trªn “vµnh ®ai löa” Th¸i B×nh D¬ng nªn ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¾c nghiÖt nh nói löa, ®éng ®Êt, sãng thÇn lµ nh÷ng hiÓm ho¹ mµ ngêi d©n NhËt lu«n ph¶i g¸nh chÞu. BiÓn c¶ ®ãng mét vai trß quan träng trong ®êi sèng còng nh cho nÒn kinh tÕ NhËt. NhËt B¶n cã nh÷ng b·i c¸ tù nhiªn giµu tr÷ lîng nhÊt trªn thÕ giíi nªn ngµnh c«ng nghiÖp ®¸nh h¶i s¶n 7 còng rÊt ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, biÓn cßn ®ãng vai trß quan träng trong ho¹t ®éng giao th«ng vËn t¶i, giao lu th¬ng m¹i trong níc còng nh quèc tÕ. NhËt B¶n cã rÊt Ýt tµi nguyªn, kho¸ng s¶n. MÆc dï NhËt B¶n cã mét sè má than nhng chÊt lîng kh«ng tèt vµ chØ ®¸p øng ®îc 15% nhu cÇu trong níc. HÇu hÕt c¸c nguyªn nhiªn liÖu chiÕn lîc cÇn cho c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ cuéc sèng hµng ngµy ®Òu ph¶i nhËp tõ c¸c níc. 1.2 Con ngêi NhËt B¶n Theo sè liÖu n¨m 1999 NhËt B¶n cã 126,7 triÖu d©n, ®øng thø 7 trªn thÕ giíi. Nhng víi diÖn tÝch t¬ng ®èi nhá, mËt ®é d©n sè cña NhËt B¶n lµ 335 ngêi/ 1km2. D©n c NhËt B¶n cã ®é thuÇn nhÊt rÊt cao vµ ph©n bè kh«ng ®Òu. §iÒu kiÖn tù nhiªn buéc hä ph¶i tËp trung ë nh÷ng vïng ®Êt chËt hÑp nh c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn, c¸c lu vùc s«ng. 1.3. VÒ v¨n ho¸, t«n gi¸o vµ phong tôc tËp qu¸n cña ngêi d©n NhËt B¶n §Æc ®iÓm næi bËt cña v¨n ho¸ NhËt B¶n lµ sù tån t¹i song song cña c¸c yÕu tè truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Tríc ®©y, t tëng cña ngêi NhËt B¶n chÞu nhiÒu ¶nh hëng cña Khæng gi¸o nhng sau phôc hng Minh TrÞ, c¸c t tëng ph¬ng T©y ®· ®îc du nhËp vµ hiÖn nay ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong kiÕn tróc nhµ ë, thãi quen ¨n uèng kiÓu ch©u ¢u. Mét nÐt kh¸c vÒ v¨n ho¸ NhËt B¶n ®îc thÓ hiÖn trong c¸ch nghÜ vµ lµm viÖc tËp thÓ. Hä thêng g¹t bá c¸i t«i, ®Ò cao c¸i chung, t×m sù hoµ hîp gi÷a c¸ nh©n vµ céng ®ång. VÒ mÆt t«n gi¸o, ë NhËt B¶n cã nhiÒu t«n gi¸o kh¸c nhau. Cã thÓ thÊy NhËt B¶n vµ ViÖt Nam cã nhiÒu nÐt t¬ng ®ång, cïng chÞu ¶nh hëng cña v¨n ho¸ Trung Quèc, thÓ hiÖn ë t tëng Khæng gi¸o vµ PhËt gi¸o. §©y lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong quan hÖ gi÷a hai níc kh«ng chØ vÒ mÆt v¨n ho¸ mµ cßn vÒ mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ. 1.4 Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ NhËt B¶n B¾t ®Çu tõ n¨m 710, NhËt B¶n bíc vµo giai ®o¹n phong kiÕn chñ nghÜa. Trong thêi k× nµy, kinh tÕ NhËt B¶n chñ yÕu dùa vµo nÒn n«ng nghiÖp trång lóa, vÒ c¬ b¶n ngêi ta dÔ dµng cho r»ng ®ã lµ nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc, ho¹t ®éng trao ®æi chñ yÕu lµ hµng ®æi hµng, Ýt dïng tiÒn tÖ. Trªn thùc tÕ, do cã nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh nªn vµo giai ®o¹n cuèi cña thêi k× phong kiÕn chñ nghÜa, NhËt B¶n ®· cã mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn t¬ng ®èi réng kh¾p, lµm lung lay nh÷ng nÒn t¶ng cña chÕ ®é phong kiÕn. Khi NhËt B¶n chuyÓn sang giai ®o¹n c¶i c¸ch Minh TrÞ, chÝnh quyÒn Minh TrÞ ®· thùc hiÖn nhiÒu cuéc 8 c¶i c¸ch s©u réng trªn tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ - x· héi nh»m hai môc tiªu chiÕn lîc: hiÖn ®¹i ho¸ qu©n sù vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Thêi gian nµy, NhËt B¶n cã chñ tr¬ng häc tËp kinh nghiÖm, tiÕp thu c¸c thµnh tùu cña ph¬ng T©y vµ nhê vËy ®· ®¹t ®îc c¶ hai môc tiªu chiÕn lîc cña m×nh. Kinh tÕ thêi k× nµy ph¸t triÓn nhanh chãng, thu nhËp quèc d©n t¨ng 3 lÇn tõ n¨m 1890 ®Õn 1912. §Õn cuèi thêi Minh TrÞ, nh÷ng khã kh¨n ban ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®· ®îc kh¾c phôc. Tuy ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu ®¸ng kÓ trong giai ®o¹n 1868- 1911 nhng nÒn kinh tÕ NhËt B¶n chØ thùc sù cÊt c¸nh kÓ tõ giai ®o¹n 1912- 1936. §©y lµ giai ®o¹n nÒn kinh tÕ NhËt B¶n chuyÓn m¹nh tõ nÒn kinh tÕ n«ng - c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp t b¶n, n«ng nghiÖp chØ gi÷ vai trß hç trî cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hoµn toµn kiÖt quÖ do thiÕu nguyªn nhiªn liÖu c¬ b¶n phôc vô cho c«ng nghiÖp. MÆt kh¸c NhËt B¶n lµ níc thua trËn nªn ph¶i båi thêng chiÕn tranh cho c¸c níc ®ång minh. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· tiÕn hµnh nhiÒu c¶i c¸ch, thñ tiªu ®éc quyÒn, d©n chñ ho¸ lao ®éng vµ ban hµnh chÝnh s¸ch vÒ tµi chÝnh tiÒn tÖ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp( 20%), siªu l¹m ph¸t (8000%). Cïng víi t¸c ®éng tÝch cùc cña c¸c yÕu tè bªn ngoµi, ®Õn n¨m 1951, vÒ c¬ b¶n NhËt B¶n ®· phôc håi ®îc møc s¶n xuÊt tríc chiÕn tranh vµ cã thÓ tù quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ cu¶ m×nh. Giai ®o¹n 1952- 1973 lµ thêi k× t¨ng trëng thÇn k× cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, vµ ®Õn n¨m 1968 NhËt B¶n trë thµnh cêng quèc kinh tÕ lín thø hai sau Mü. Tuy nhiªn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn mang tÝnh chÊt kh«ng æn ®Þnh do phô thuéc gÇn nh hoµn toµn vµo nguån nguyªn nhiªn liÖu níc ngoµi. Tõ n¨m 1974, sù thÇn k× cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· thùc sù chÊm døt. GDP thêi k× nµy biÕn ®éng thÊt thêng vµ thÊp h¬n h¼n nh÷ng k× tríc. Nguyªn nh©n s©u xa cña t×nh tr¹ng nµy lµ do ¶nh hëng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lîng cña thÕ giíi thêi k× 1973- 1975. ChÝnh phñ NhËt B¶n l¹i mét lÇn n÷a tiÕn hµnh c¶i c¸ch, më réng nhu cÇu trong níc, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cho phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®· tá ra cã hiÖu qu¶. NÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· chuyÓn tõ c¬ cÊu t¨ng trëng chñ yÕu dùa vµo thÞ trêng níc ngoµi sang c¬ cÊu t¨ng trëng chñ yÕu do nhu cÇu néi ®Þa thóc ®Èy, tõ ®ã kh¾c phôc ®îc nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc do ®ång Yªn lªn gi¸ g©y ra. Tuy nhiªn tõ n¨m 1992 cho ®Õn nay, NhËt B¶n lu«n ch×m s©u vµo khñng ho¶ng tr× trÖ. T¨ng trëng kinh tÕ trung b×nh thêi 1992-1995 ®¹t 1,4%. §Õn n¨m 1996, t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cã kh¶ quan h¬n vµ ®¹t møc 3,6%. N¨m 1997 tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ gi¶m m¹nh, thËm chÝ ®¹t møc t¨ng trëng ©m - 0,7% vµ gi¶m 9 xuèng møc - 1,8% n¨m 1998. N¨m 1999, chØ tiªu nµy cña NhËt B¶n lµ 0,5% vµ n¨m 2000 lµ 1,2%.Vµi n¨m trë l¹i ®©y, nÒn kinh tÕ NhËt mÆc dï cha lÊy l¹i ®îc vÞ trÝ quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc nhng phÇn nµo cã dÊu hiÖu phôc håi vµ ®ang dÇn kh¾c phôc hËu qu¶ cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ x¶y ra gÇn ®©y. Khi ®Ò cËp ®Õn nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, yÕu tè c«ng nghÖ kh«ng thÓ kh«ng ®îc nãi ®Õn bëi v× c«ng nghÖ lµ thÕ m¹nh vµ lµm nªn søc c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm NhËt trªn trêng quèc tÕ. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cña NhËt nh s¶n xuÊt «t«, s¶n xuÊt thÐp vµ tù ®éng ho¸ c«ng nghiÖp ®îc coi lµ ®øng ®Çu thÕ giíi. Nhng vÒ c¸c lÜnh vùc kh¸c nh vò trô, n¨ng lîng, viÔn th«ng, c«ng nghÖ b¶o vÖ m«i trêng... th× NhËt B¶n cßn kÐm xa c¸c níc nh Mü, Nga... VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ NhËt B¶n lµ ph¶i chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ®Ó thÝch øng kÞp thêi víi nh÷ng biÕn ®æi to lín cña t×nh h×nh thÕ giíi còng nh trong nuíc, xøng ®¸ng víi vai trß cêng quèc kinh tÕ thø hai trªn thÕ giíi sau Mü. 1.5.Ngo¹i th¬ng cña NhËt B¶n Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, NhËt B¶n kh«ng ®ñ tµi nguyªn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu trong níc, v× vËy trong lÞch sö kinh tÕ NhËt B¶n, ngo¹i th¬ng ®ãng vai trß cùc k× quan träng, lµ ®éng lùc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Trong thêi k× ®Çu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, viÖc xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ nh hµng dÖt, may mÆc ®· lµ tiÒn ®Ò cho viÖc nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng m¸y mãc, c«ng nghÖ phôc vô cho c«ng nghiÖp ho¸. Trong thêi gian sau ®ã, viÖc nhËp khÈu nguyªn nhiªn liÖu th« ®Ó tiÕn hµnh gia c«ng trong níc sau ®ã t¸i xuÊt khÈu lµ chÝnh s¸ch ®óng ®¾n vµ mang l¹i thµnh c«ng to lín cho kinh tÕ NhËt. Tuy nhiªn, sau khi gÆp nhiÒu khã kh¨n b¾t nguån tõ t¸c ®éng cña c¸c cuéc khñng ho¶ng nguyªn nhiªn liÖu, chÝnh s¸ch ngo¹i th¬ng cña NhËt B¶n ®· cã nhiÒu thay ®æi. Mét mÆt, NhËt B¶n tiÕn hµnh ®a ph¬ng ho¸ nguån cung cÊp nguyªn nhiªn liÖu, më réng ®Þa bµn xuÊt khÈu, tr¸nh tËp trung xuÊt khÈu vµo mét sè níc, mét sè khu vùc, ®a d¹ng ho¸ mÆt hµng xuÊt khÈu gi¶m t×nh tr¹ng phô thuéc qu¸ nhiÒu vµo mét sè mÆt hµng. Nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®· gióp NhËt B¶n gi¶m bít ®îc t¸c ®éng cña yÕu tè bªn ngoµi. MÆt kh¸c, NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc b¶o hé nÒn s¶n xuÊt trong níc b»ng c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan nghiªm ngÆt. Vµo nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¨ng trëng chËm do ¶nh hëng tiªu cùc cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ trong khu vùc, ngo¹i th¬ng cña 10 NhËt còng r¬i vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ. Nh×n chung xuÊt khÈu gi¶m sót ë hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c mÆt hµng. NhËp khÈu cña NhËt B¶n còng suy gi¶m nghiªm träng. HÇu hÕt nhËp khÈu cña NhËt tõ c¸c thÞ trêng ®Òu gi¶m, trong ®ã gi¶m m¹nh nhÊt tõ khu vùc c¸c níc ASEAN, c¸c níc NICs Ch©u ¸. §èi víi c¸c mÆt hµng nhËp khÈu, dÇu th« lu«n lµ mÆt hµng chiÕm tØ träng lín trong kim ng¹ch nhËp khÈu gi¶m m¹nh 36% 2.T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam nh÷ng n¨m qua Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ më réng th¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n, ®Õ quèc thêi k× tríc ®©y vµ g¾n liÒn víi c«ng cuéc x©y dùng, ph¸t triÓn kinh tÕ ®i lªn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong mÊy chôc n¨m trë l¹i ®©y. 2.1 Kinh tÕ ViÖt Nam tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8-1945. Thêi k× nµy, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp tù cÊp, tù tóc, l¹i thêng xuyªn bÞ n¹n ngo¹i x©m nªn kh«ng thÓ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi cao trong n«ng nghiÖp ®Ó thóc ®Èy thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ. S¶n xuÊt hµng ho¸ mang tÝnh chÊt gi¶n ®¬n, trong khi thÞ trêng chËt hÑp. Trong nhiÒu thÕ kû, t×nh h×nh kinh tÕ trong níc ë tr¹ng th¸i khan hiÕm s¶n phÈm. Quan hÖ bu«n b¸n cña ViÖt Nam thêi kú phong kiÕn chñ yÕu lµ víi Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµ Lan, Bå §µo Nha... Hµng ho¸ b¸n ra bao gåm n«ng l©m h¶i s¶n quý hiÕm cã s½n trong tù nhiªn nh ngµ voi, nÊm h¬ng.., hµng thñ c«ng nh lôa, ®å mü nghÖ...Hµng ho¸ bu«n b¸n víi c¸c níc kh«ng ph¶i do c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra mµ chØ lµ nh÷ng s¶n phÈm thñ c«ng, phô thuéc vµo ngêi mua ®Æt hµng. Thêi k× nµy, hµng ho¸ mua vµo chia lµm ba lo¹i: ®Ó tho¶ m·n tiªu dïng xa hoa cña vua quan phong kiÕn nh lôa lµ, gÊm vãc hæ ph¸ch..., ®Ó g×n gi÷ x· t¾c nh vò khÝ..., ®Ó phôc vô tiªu dïng trong nh©n d©n nh g¬ng lîc, thuèc men.. Nh×n chung, tÝnh chÊt cña th¬ng m¹i quèc tÕ thêi k× nµy kh«ng cã c¬ së kinh tÕ bªn trong thóc ®Èy, ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ hÇu nh chØ mang tÝnh bÞ ®éng. Sang thêi kú Ph¸p thuéc, díi sù thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p, ViÖt Nam lµ mét thuéc ®Þa kÐm ph¸t triÓn nhÊt trong c¸c thuéc ®Þa ë ch©u ¸ cña Ph¸p. Tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, lóc mµ ViÖt Nam ®¹t møc ph¸t triÓn cao nhÊt díi thêi Ph¸p thuéc, nÒn kinh tÕ níc ta vÉn lµ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c 11 hËu, canh t¸c theo kÜ thuËt cæ truyÒn. Cßn c«ng nghiÖp tËp trung vµo khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn ( chñ yÕu lµ ngµnh khai kho¸ng); c«ng nghiÖp chÕ biÕn nhá bÐ, tËp trung vµo nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng vµ nguyªn liÖu t¹i chç hoÆc nh÷ng ngµnh ®Çu t Ýt vèn, thu nhiÒu lîi nhuËn, thu håi vèn nhanh. Víi nÒn kinh tÕ nh vËy, th¬ng m¹i quèc tÕ kÐm ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m«, chñng lo¹i mÆt hµng vµ thÞ trêng. XuÊt khÈu chñ yÕu cña níc ta thêi kú nµy lµ n«ng s¶n vµ kho¸ng s¶n víi 3 mÆt hµng chñ yÕu lµ g¹o, cao su vµ than ®¸. NhËp khÈu chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng vµ mét sè nguyªn liÖu nh x¨ng dÇu, b«ng v¶i. M¸y mãc thiÕt bÞ còng cã nhËp nhng chiÕm tû lÖ thÊp, tõ 1,4% ®Õn 8,8%. 2.2. Kinh tÕ ViÖt Nam tõ 1946 ®Õn 1986. Sau khi giµnh ®îc ®éc lËp, chÝnh quyÒn non trÎ cña chóng ta gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi. Cïng mét lóc ph¶i thùc hiÖn hai nhiÖm vô lín: võa c¶i t¹o vµ x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn v¨n ho¸ võa ph¶i tiÕn hµnh chiÕn tranh chèng Mü cøu níc, x©y dùng CNXH ë miÒn B¾c, ®Êu tranh ®éc lËp d©n téc ë miÒn Nam. Chóng ta cã chñ tr¬ng më réng vµ ph¸t triÓn th¬ng m¹i quèc tÕ phôc vô c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ miÒn B¾c, x©y dùng hËu ph¬ng v÷ng m¹nh cho ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. Víi ph¬ng ch©m kh«ng ngõng cñng cè vµ ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ víi níc ngoµi, n¨m 1955, ViÖt Nam ®· ký víi Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c níc XHCN kh¸c c¸c hiÖp ®Þnh vÒ viÖn trî hµng ho¸ vµ kü thuËt gióp ViÖt Nam kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh. §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng thêi k× nµy lµ xuÊt nhËp khÈu t¨ng chËm, xuÊt siªu lín, c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ l¹c hËu vµ kh«ng æn ®Þnh. Vµo nh÷ng n¨m gi÷a thËp kû 80, níc ta r¬i vµo cuéc khñng ho¶ng nghiªm träng, l¹m ph¸t ba con sè, ®êi sèng cña nh©n d©n rÊt khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã, Mü vµ c¸c níc cã th¸i ®é thï ®Þch thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao v©y, cÊm vËn, ngõng viÖn trî vµ ®Çu t kÓ c¶ c¸c kho¶n ®· cam kÕt víi chÝnh phñ ViÖt Nam. 2.3. Kinh tÕ ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay. Tríc nh÷ng biÕn ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ nh÷ng khã kh¨n trong níc, n¨m 1986, níc ta ®· cã bíc chuyÓn ®æi c¬ b¶n, tõ chç ®ãng cöa nÒn kinh tÕ sang më cöa nÒn kinh tÕ. Cho ®Õn nay, chóng ta ®· gÆt h¸i ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mõng. VÒ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng néi dung sau: -§Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nhËp khÈu 12 -Më réng, ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph¬ng ho¸ thÞ trêng -§æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ vµ chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu theo híng më réng quyÒn tiÕp xóc víi bªn ngoµi, quyÒn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu cho c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c doanh nghiÖp, xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung bao cÊp, chuyÓn ho¹t ®éng th¬ng m¹i quèc tÕ sang h¹ch to¸n. ThÞ trêng xuÊt nhËp khÈu cã sù chuyÓn biÕn míi. XuÊt khÈu thêi kú nµy t¨ng nhanh, c¬ cÊu xuÊt khÈu cã sù thay ®æi, c¸n c©n mËu dÞch ®îc c¶i thiÖn dÇn. §Õn n¨m 1995, kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng gÊp 6 lÇn so víi n¨m 1986. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· lµm cho bé mÆt ®Êt níc thay ®æi nhiÒu. C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn ®æi dÇn theo híng ngµy cµng hîp lý, tû träng ngµnh n«ng nghiÖp trong GDP gi¶m dÇn trong khi tû träng ngµnh dÞch vô ngµnh cµng t¨ng. §Õn n¨m 2000, lao ®éng dÞch vô ®ãng gãp trªn 45% vµo GDP. 3. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n Níc ta vµ mét sè níc kh¸c ®· cã lóc xem xÐt vÊn ®Ò ®éc lËp kinh tÕ vµ x©y dùng mét nÒn kinh tÕ hoµn chØnh mang tÝnh tù cÊp tù tuc ®Ó tr¸nh sù lÖ thuéc vµo bªn ngoµi. Cã thÓ nãi, viÖc më réng th¬ng m¹i quèc tÕ vµ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c lµ vËn dông mét trong nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u rót ra tõ thùc tiÔn cña níc ta trong nh÷ng n¨m qua. Trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng t¹i ®¹i héi lÇn thø VI nhÊn m¹nh: TiÕp tôc thùc hiÖn ®êng lèi ®èi ngo¹i ®éc lËp tù chñ, më réng, ®a ph¬ng ho¸ vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i víi tinh thÇn ViÖt Nam muèn lµ b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn. §Õn §¹i héi VII, §¶ng tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n trong híng ®i cña m×nh vµ nhÊn m¹nh: chóng ta chñ tr¬ng hîp t¸c b×nh ®¼ng vµ cïng cã lîi víi tÊt c¶ c¸c níc kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ, x· héi trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c tån t¹i hoµ b×nh. Bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ nh÷ng nh÷ng xu híng ph¸t triÓn chung cña nã cã ¶nh hëng lín tíi mèi quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia nãi chung vµ gi÷a ViÖt Nam víi NhËt B¶n nãi riªng. NÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay ®ang ngµy cµng g¾n bã chÆt chÏ gi÷a c¸c níc víi nhau th«ng qua viÖc trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô vµ di chuyÓn vèn gi÷a c¸c quèc gia. Xu híng toµn cÇu ho¸ thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ nÐt trong trêng hîp NhËt B¶n. C¸c c«ng ty ®a quèc gia cña NhËt ®ang chiÕm u thÕ trong viÖc më réng, ph©n bè c¸c chi nh¸nh ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Trong xu híng toµn cÇu ho¸ nh vËy, nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn trong 13 ®ã cã ViÖt Nam ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu nhê t¸c dông cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµ më réng xuÊt khÈu. ViÖt Nam vµ NhËt B¶n chÝnh thøc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao vµo th¸ng 9/ 1973. Gi÷a kinh tÕ vµ ngo¹i giao cã mèi quan hÖ bæ sung, t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau cïng ph¸t triÓn: kinh tÕ m¹nh t¹o thªm thÕ cho ngo¹i giao, cßn ngo¹i giao tèt gióp ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖu qu¶ h¬n. ChÝnh c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®· gióp cho nÒn kinh tÕ ®ang cã tèc ®é t¨ng trëng m¹nh mÏ cña níc ta héi nhËp s©u vµ réng h¬n trªn trêng quèc tÕ. TiÒn ®Ò cho mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam-NhËt B¶n chÝnh lµ ë ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña hai níc còng nh xu híng chung cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng lîi Ých mµ hai bªn ®·, ®ang vµ sÏ ®¹t ®îc lµ ®éng lùc thóc ®Èy hai níc ph¸t triÓn h¬n n÷a mèi quan hÖ nµy. 4. Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n Víi ®iÒu kiÖn ®Þa lÝ tù nhiªn thuËn lîi, céng víi sù t¬ng ®ång vÒ v¨n ho¸, phong tôc gi÷a hai d©n téc, ViÖt Nam vµ NhËt B¶n cã nhiÒu thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n, mang l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n n÷a cho c¶ hai bªn. NhËn thøc ®îc ®iÒu nµy, trong nh÷ng n¨m qua quan hÖ gi÷a hai níc ®· ®îc thiÕt lËp vµ mang l¹i nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ cho c¶ hai bªn. Tríc hÕt, ®èi víi ViÖt Nam,viÖc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i sÏ ®em l¹i nhiÒu thuËn lîi. Trong lÜnh vùc ngo¹i th¬ng, NhËt B¶n cã mét thÞ trêng tiªu thô réng lín cho c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam nh: dÇu th«, hµng dÖt may, than, cµ phª... nhê ®ã tÝch luü ®îc mét nguån ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ cho ®Êt níc, gãp phÇn vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc. MÆt kh¸c, th«ng qua nhËp khÈu, nhu cÇu tiªu dïng cña ngêi ViÖt Nam sÏ ®îc tho¶ m·n víi nh÷ng hµng ho¸ cã chÊt lîng tèt h¬n, mÉu m· ®Ñp, nhiÒu tÝng n¨ng, t¸c dông do NhËt B¶n s¶n xuÊt. §©y còng lµ mét ®éng lùc ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong níc víi hµng ho¸ nhËp khÈu tõ NhËt B¶n. H¬n n÷a khi tham gia vµo quan hÖ ngo¹i th¬ng víi NhËt, ViÖt Nam cã thÓ nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ mét níc cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh NhËt B¶n, ®Ó tõ ®ã ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cho nÒn kinh tÕ nãi chung. Trong lÜnh vùc ®Çu t, do cã xu híng di chuyÓn s¶n xuÊt ra níc ngoµi, NhËt B¶n ®ang lµ mét trong nh÷ng nhµ ®Çu t lín nhÊt ë ViÖt Nam. Th«ng qua ho¹t ®éng ®Çu t, ViÖt Nam ®· thu hót ®îc mét nguån vèn lín còng nh tiÕp thu ®îc nh÷ng c«ng nghÖ míi, kinh nghiÖm qu¶n lÝ tiªn tiÕn cña NhËt B¶n. Víi luång vèn ®Çu t trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo 14 ViÖt Nam sÏ c¶i thiÖn phÇn nµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn, thiÕu c«ng nghÖ mµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i. Bªn c¹nh ®ã, víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña NhËt B¶n, viÖc khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn trë nªn cã hiÖu qu¶ h¬n, tiÕt kiÖm nguån tµi nguyªn cho ®Êt níc. Trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi NhËt B¶n, ViÖt Nam cßn nhËn ®îc nh÷ng kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) rÊt lín. §©y lµ ho¹t ®éng viÖn trî mang tÝnh chÊt chÝnh phñ, lµ sù gióp ®ì cña chÝnh phñ NhËt B¶n ®èi víi c«ng cuéc khiÕn thiÕt, ph¸t triÓn ®Êt níc cña ViÖt Nam. Ho¹t ®éng nµy ®îc chÝnh phñ NhËt B¶n tiÕn hµnh tõ kh¸ l©u vµ ®ãng mét vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam cho tíi nay. Th«ng qua ODA, NhËt B¶n ®· hç trî cho ViÖt Nam x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi vèn l¹c hËu vµ h háng nghiªm träng, víi c¸c dù ¸n x©y dùng vµ tu söa ®êng s¸, cÇu cèng, x©y dùng hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c, khai th¸c nguån n¨ng lîng...lµm thay ®æi bé mÆt cña ®Êt níc, ®ång thêi lµm t¨ng søc hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Trong quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n, kh«ng chØ mang l¹i nhiÒu thuËn lîi cho ViÖt Nam mµ vÒ phÝa NhËt còng cã nhiÒu lîi Ých, gãp phÇn ®¹t ®îc môc tiªu kinh tÕ-chÝnh trÞ cña m×nh. VÒ mÆt kinh tÕ, ViÖt Nam lµ mét thÞ trêng réng lín cña c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ c¸c mÆt hµng nh ®å ®iÖn tö, xe m¸y, «t«...ViÖt Nam lµ mét níc cã nguån tµi nguyªn dåi dµo nªn sÏ lµ n¬i cung cÊp æn ®Þnh c¸c mÆt hµng nguyªn nhiªn liÖu nh dÇu má, than ®¸, khÝ ®èt..., nh÷ng nguyªn nhiªn liÖu thiÕt yÕu nhng NhËt B¶n rÊt khan hiÕm. MÆt kh¸c, cïng víi sù gia t¨ng ®Çu t sang ViÖt Nam, mét thÞ trêng lao ®éng rÎ, c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n còng tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ s¶n xuÊt, c¹nh tranh tèt h¬n trong xuÊt khÈu, gia t¨ng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt nãi chung. Ngoµi nh÷ng lîi Ých vÒ kinh tÕ, NhËt B¶n cßn ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ cña m×nh th«ng qua viÖc cung cÊp ODA cho ViÖt Nam nãi riªng vµ cho c¸c níc Ch©u ¸ nãi chung. Qua ®ã NhËt B¶n muèn cã mét vai trß quan träng h¬n, mét tiÕng nãi cã träng h¬n ®èi víi nÒn chÝnh trÞ trong khu vùc cho t¬ng xøng víi tÇm vãc kinh tÕ cña m×nh. Trªn thùc tÕ, môc tiªu nµy ®· dÇn ®¹t ®îc. III. ThuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ -th¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n 1. Nh÷ng thuËn lîi ®èi víi ViÖt Nam. 15 Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n lµ mèi quan hÖ tÊt yÕu kh«ng chØ do xu híng chung cña toµn thÕ giíi mµ cßn do néi lùc kinh tÕ cña mçi níc. NhËt B¶n lµ níc Ýt tµi nguyªn nhng giµu vÒ c«ng nghÖ trong khi ®ã ViÖt Nam lµ níc cã nguån tµi nguyªn phong phó nhng chËm ph¸t triÓn. V× vËy mèi quan hÖ ViÖt Nam-NhËt B¶n sÏ bæ sung phÇn nµo nh÷ng g× mµ hai bªn cÇn cã. ViÖt Nam khi më réng quan hÖ víi NhËt B¶n thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt lîi sau ®©y: -ViÖt Nam quan hÖ víi mét níc cã tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh vÒ tµi chÝnh ,uy tÝn trªn thÞ trêng quèc tÕ. -ViÖt Nam tiÕp cËn ®îc víi quèc gia cã c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §iÒu nµy sÏ gióp ViÖt Nam tËn dông lîi thÕ cña c¸c níc ®i sau vÒ c«ng nghÖ th«ng qua chuyÓn giao c«ng nghÖ, “®i t¾t ®ãn ®êng” vÒ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. -ViÖt Nam kµm quen, häc hái ®îc nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña NhËt B¶n. NhËt B¶n lµ níc cã sè lîng lín c¸c tËp ®oµn kinh doanh thµnh c«ng trªn thÞ trêng cña nhiÒu níc. Th«ng qua hç trî ®µo t¹o cña chÝnh phñ NhËt B¶n, c¸c cuéc tiÕp xóc víi c¸c chuyªn gia hay th«ng qua c¸c h×nh thøc liªn doanh liªn kÕt víi NhËt B¶n, ViÖt Nam sÏ häc hái ®îc kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn mµ ë ViÖt Nam hiÖn cãn ®ang thiÕu. -NhËt B¶n cã thÞ trêng réng lín, nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam kinh doanh. Trong nhiÒu n¨m nay, trong quan hÖ th¬ng m¹i, chóng ta lu«n xuÊt siªu sang thÞ trêng NhËt B¶n nhng vÉn ®îc chÝnh phñ chÊp nhËn vµ khuyÕn khÝch. 2. Nh÷ng khã kh¨n ViÖt Nam gÆp ph¶i. Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi kÓ trªn, ViÖt Nam cßn gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n khi quan hÖ víi NhËt B¶n. -NhËt B¶n lµ níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao, ®êi sèng ngêi d©n cao vµo lo¹i nhÊt thÕ giíi. MÆt kh¸c NhËt B¶n l¹i lµ níc c«ng nghÖ øng dông hiÖn ®¹i nªn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra cã møc chuÈn ho¸ rÊt cao. Ngîc l¹i, ViÖt Nam míi chØ ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ v÷ng m¹nh. Do ®ã c¸c s¶n phÈm cña ViÖt Nam vµo thÞ trêng NhËt B¶n thêng gÆp khã kh¨n vÒ vÊn ®Ò chÊt lîng. §Ó c¶i tiÕn ®îc chÊt lîng hµng ho¸ nh møc chuÈn ho¸ cña ngêi NhËt ®ßi hái ph¶i mÊt rÊt nhiÒu thêi gian vµ vèn ®Ó ®Çu t cho c«ng nghÖ. §©y lµ vÊn ®Ò kh«ng dÔ g× gi¶i quyÕt ®îc ngay. 16 -ViÖt Nam gÆp ph¶i nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh m¹nh trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu víi NhËt B¶n. §èi t¸c lµm ¨n cña NhËt B¶n gåm nhiÒu níc lµ cêng quèc kinh tÕ nh Mü, Trung Quèc... ViÖt Nam chØ lµ mét b¹n hµng rÊt nhá bÐ cña NhËt B¶n, lîng hµng ho¸ NhËt B¶n nhËp khÈu tõ ViÖt Nam chiÕm cha ®Çy 1% dung lîng thÞ trêng. -MÆc dï vËy, NhËt B¶n l¹i lµ ®èi t¸c lín nhÊt cña ViÖt Nam trong ho¹t ®éng bu«n b¸n. §iÒu nµy thÓ hiÖn vÞ thÕ cña ViÖt Nam trong mèi quan hÖ nµy lµ rÊt nhá bÐ. Cã thÓ nãi, mèi quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n cã tÇm quan träng rÊt lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ hai níc, nã lµm nÒn t¶ng cho nh÷ng mèi quan hÖ chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi gi÷a hai níc, hai d©n téc. Th«ng qua hîp t¸c kinh tÕ, th¬ng m¹i, hai níc ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®Òu ®¹t ®îc nh÷ng lîi Ých riªng còng nh nh÷ng lîi Ých chung cho mét thÕ giíi hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn. V× vËy, viÖc nghiªn cøu chi tiÕt thùc tr¹ng còng nh triÓn väng cña mèi quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó trªn c¬ së ®ã ®Ò ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn h¬n n÷a mèi quan hÖ nµy gãp phÇn vµo viÖc ®Ò ra nh÷ng chiÕn lîc ®óng ®¾n, phôc vô cho môc tiªu ®æi míi cña ViÖt Nam. Ch¬ng II. Ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ -th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m qua I.§iÓm l¹i quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i ViÖt Nam NhËt B¶n 1.Tríc n¨m 1987 Tõ cuèi chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, quan hÖ cña NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· tr¶i qua nh÷ng bíc th¨ng trÇm do nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh t¹i b¸n ®¶o §«ng D¬ng. §Õn gi÷a nh÷ng n¨m 1970, c¸c nhµ l·nh ®¹o trong chÝnh phñ vµ giíi kinh doanh NhËt ®· biÓu thÞ mét phÇn nµo ®ã sù quan t©m, nhiÖt t×nh ®èi víi ViÖt Nam. Nhng ®Õn n¨m 1979, quan hÖ chÝnh thøc gi÷a hai níc l¹i r¬i vµo bÕ t¾c vµ h¹ xuèng møc thÊp nhÊt bëi nh÷ng sù kiÖn ë b¸n ®¶o §«ng D¬ng. Quan hÖ gi÷a hai níc ViÖt Nam-NhËt B¶n thêi k× tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn tríc n¨m 1987 cã thÓ chia lµm hai giai ®o¹n: tríc vµ sau khi ViÖt Nam thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi NhËt 17 1.1Thêi k× tríc n¨m 1973. Th¸ng 9-1951, NhËt B¶n ®· kÝ hiÖp ®Þnh hoµ b×nh víi 48 quèc gia, trong sè ®ã cã chÝnh phñ B¶o §¹i do Ph¸p b¶o trî nhng kh«ng cã ®¹i diÖn nµo tõ chÝnh phñ cña ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. Vµo thêi ®iÓm nµy, NhËt B¶n ®· b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi chÝnh phñ B¶o §¹i vµ chØ cã nh÷ng mèi quan hÖ kh«ng chÝnh thøc víi B¾c ViÖt Nam. §©y lµ sù khëi ®Çu chÝnh s¸ch cña NhËt B¶n ®èi víi ViÖt Nam vµ kÐo dµi ®Õn n¨m 1973. Ban ®Çu, bu«n b¸n gi÷a NhËt B¶n víi ViÖt Nam ph¶i thùc hiÖn gi¸n tiÕp th«ng qua trung gian vµ ®Õn n¨m 1958, chÝnh phñ NhËt míi cho phÐp bu«n b¸n trùc tiÕp. BÊt chÊp sù do dù hay c¶n trë cña chÝnh phñ NhËt vµ søc Ðp cña Mü, nh÷ng quan hÖ th¬ng m¹i cña NhËt víi B¾c ViÖt Nam vÉn ®îc duy tr× chñ yÕu nhê vµo nh÷ng cè g¾ng cña chÝnh phñ ViÖt Nam vµ cña c¸c c«ng ty t nh©n NhËt B¶n thuéc héi mËu dÞch ViÖt-NhËt. Tæng kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai níc cã xu híng t¨ng vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1960 do ViÖt Nam b¾t ®Çu kÕ ho¹ch kinh tÕ 5 n¨m lÇn thø nhÊt. Gi÷a nh÷ng n¨m 1960, viÖc Mü nÐm bom miÒn B¾c ®· lµm gi¶m phÇn lín lîng hµng ho¸ bu«n b¸n gi÷a hai níc. Tõ 1968 ®Õn 1972, tæng kim ng¹ch ngo¹i th¬ng gi÷a hai níc t¨ng gi¶m thÊt thêng do mü tiÕp tôc b¾n ph¸ miÒn b¾c vµo nh÷ng n¨m 1970, 1972. Tuy nhiªn, th¬ng m¹i gi÷a hai níc cßn khiªm tèn c¶ vÒ gi¸ trÞ vµ qui m«. 1.2. Thêi k× tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1987. ViÖc kÝ kÕt hiÖp ®Þnh hoµ b×nh Paris vµo th¸ng giªng n¨m 1973 ®· më ra mét thêi k× míi trong chÝnh s¸ch cña NhËt ®èi víi c¸c níc §«ng Nam ¸, trong ®ã cã ViÖt Nam. Vµo thêi ®iÓm nay, quan hÖ hîp t¸c gi÷a NhËt B¶n vµ Mü vÒ vÊn ®Ò §«ng D¬ng ®· kh«ng cßn tån t¹i, cïng víi xu thÕ chuyÓn sang ®èi tho¹i cña c¸c níc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc, NhËt B¶n chuyÓn sang b×nh thêng ho¸ quan hÖ víi mét sè níc ë Ch©u ¸ vµ ViÖt Nam. NhËt coi c¸c níc Ch©u ¸ cã tÇm quan träng h¬n trong chÝnh s¸ch ngo¹i giao vµ thõa nhËn r»ng, ASEAN sÏ lµ mét tæ chøc cã vai trß quan träng trong viÖc khuyÕn khÝch hîp t¸c khu vùc. Ngµy 21/ 9/1973 d· ®¸nh dÊu viÖc thiÕt lËp mèi quan hÖ ngo¹i giao chÝnh thøc gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n. Quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai níc ph¸t triÓn mét c¸ch ®¸ng kÓ trong thêi k× 1973-1975. Sau mét n¨m gi¸n ®o¹n, th¸ng 4/ 1973, NhËt B¶n l¹i tiÕp tôc nhËp khÈu than Hßn Gai. ViÖt Nam kh«ng chØ quan t©m ®Õn hµng ho¸ mµ c¶ c«ng nghÖ cña NhËt. Cïng víi triÓn väng ph¸t triÓn vÒ th¬ng m¹i, nhu cÇu trao ®æi khoa häc kÜ thuËt gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam còng 18 t¨ng lªn. N¨m 1976, nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt ®· ®øng thø hai sau Liªn X« trong sè c¸c níc xuÊt khÈu vµo ViÖt Nam. Trong thêi gian tõ 1976 ®Õn 1978, gi÷a hai níc ®· kÝ ®íc nh÷ng hîp ®ång cã gi¸ trÞ lín vÒ c¸c kho¶n cho vay cña NhËt, hîp ®ång nhËp khÈu thÐp, mua m¸y kÐo, ®éng c¬ thuyÒn vµ nh÷ng mÆt hµng kh¸c cña ViÖt Nam. §©y lµ thêi k× ®Çy høa hÑn vµ l¹c quan vÒ c¸c quan hÖ th¬ng m¹i vµ kinh tÕ gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam. §Õn nh÷ng n¨m 1978-1980, do nh÷ng bÊt ®ång trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ë §«ng D¬ng vµ cña sè níc trªn thÕ giíi ®· ¶nh hëng ®Õn quan hÖ ngo¹i giao còng nh chÝnh trÞ, kinh tÕ, th¬ng m¹i gi÷a hai níc. T×nh h×nh bu«n b¸n gÆp mét sè c¶n trë nªn gi¶m m¹nh c¶ vÒ gi¸ trÞ lÉn c¬ cÊu. Kim ng¹ch ngo¹i th¬ng tõ n¨m 1979 ®Õn n¨m 1982 liªn tôc gi¶m tõ 166 triÖu USD n¨m 1979 xuèng cßn 128 triÖu USD n¨m 1982. Vµo nh÷ng n¨m cuèi cña giai ®o¹n nµy, mÆc dï hai níc vÉn cha ®¹t ®îc sù nhÊt trÝ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ nhng quan hÖ bu«n b¸n cã dÊu hiÖu kh¶ quan h¬n vµ b¾t ®µu t¨ng trë l¹i. C¸c mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu gi÷a hai níc thêi k× nµy bao gåm l¬ng thùc, nhiªn liÖu, nguyªn liÖu,s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ, m¸y mãc, hµng ho¸ ®· chÕ biÕn...víi tæng kim ng¹ch n¨m 1985 lµ 216 triÖu USD vµ t¨ng lªn 272 triÖu USD vµo n¨m 1986. Nh vËy cã thÓ thÊy, tríc n¨m 1987 quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a hai níc vÉn ®îc duy tr× nhng kh«ng æn ®Þnh vµ cßn ë møc ®é thÊp. ViÖt Nam ®· cè thuyÕt phôc c¸c níc trong ®ã cã NhËt B¶n ¸p dông nguyªn t¾c t¸ch c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ ra khái c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ nhng kh«ng ®îc c¸c níc chÊp thuËn. V× vËy nh÷ng bÊt æn vÒ chÝnh trÞ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn sù kh«ng æn ®Þnh trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n. Thêi k× nµy, ViÖt Nam thêng bÞ thiÕu hôt trong c¸n c©n th¬ng m¹i víi NhËt (trõ hai n¨m 1973 vµ 1974) bëi v×, ViÖt Nam nhËp khÈu tõ NhËt B¶n m¸y mãc, thiÕt bÞ, thùc phÈm, nhiªn liÖu, quÇn ¸o, quÆng phi kim lo¹i, ho¸ chÊt vµ c¸c s¶n phÈm hîp kim trong khi ®ã chØ xuÊt khÈu sang NhËt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp víi gi¸ trÞ cßn nhá bÐ, chÊt lîng cha cao. 2. Thêi k× tõ 1987 ®Õn nay Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n trong thËp kû 90 ®· cã sù gia t¨ng c¶ vÒ lîng còng nh vÒ chÊt. NhËt B¶n ®· trë thµnh nhµ cung cÊp ODA vµ lµ b¹n hµng th¬ng m¹i lín nhÊt cña ViÖt Nam, ®ång thêi lµ mét trong ba nhµ ®Çu t hµng ®Çu ë ViÖt Nam. Cã ®îc sù chuyÓn biÕn trªn lµ do t¸c ®éng tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn c¸c nh©n tè nh sù chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ 19 cña ViÖt Nam tõ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa; sù chuyÓn híng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n, ngµy cµng xem träng khu vùc §«ng Nam ¸ -n¬i cung cÊp nguyªn nhiªn vËt liÖu vµ lµ thÞ trêng gÇn gòi cña NhËt B¶n; sù t¸c ®éng cña bèi c¶nh quèc tÕ, trong ®ã næi bËt lµ xu thÕ toµn cÇu ho¸. Cã thÓ nãi tríc cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸, quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n ngµy cµng ®îc më réng. Sau cuéc khñng ho¶ng nµy, quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n ®· cã biÓu hiÖn ch÷ng l¹i, thËm chÝ suy gi¶m trong mét sè chØ tiªu. §iÒu nµy sÏ ®îc ph¶n ¸nh cô thÓ trong phÇn ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam-NhËt B¶n. iI. Ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ kinh tÕ-th¬ng m¹i ViÖt Nam- NhËt B¶n. 1. §Çu t vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ. §Çu t níc ngoµi lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc quan träng trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i gi÷a c¸c quèc gia nãi chung vµ trong quan hÖ ViÖt NamNhËt B¶n nãi riªng. Do ®iÒu kiÖn kinh tÕ, khu vùc t nh©n cña ViÖt Nam cha ®ñ tiÒm lùc ®Ó ®Çu t sang thÞ trêng NhËt B¶n, v× vËy, chóng ta chØ ®Ò cËp ®Õn quan hÖ ®Çu t mét chiÒu, tõ NhËt B¶n sang ViÖt Nam. Trong quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam-NhËt B¶n, ®Çu t trùc tiÕp ( FDI) tõ NhËt sang ViÖt Nam ®îc b¾t ®Çu tõ n¨m 1989. So víi c¸c ®èi t¸c kh¸c, NhËt B¶n lµ ngêi ®Çu t sau vµo ViÖt Nam. Tuy vËy møc ®Çu t cña NhËt qua c¸c n¨m ®Òu t¨ng vµ lu«n ®øng vµo nhãm c¸c quèc gia cã lîng vèn ®Çu t lín nhÊt ë ViÖt Nam.  §Æc ®iÓm chung Nhê thùc hiÖn ®êng lèi ®æi míi víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a d¹ng ho¸, ®a ph¬ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ trªn tinh thÇn muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c níc nªn trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· tranh thñ ®îc c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi phôc vô cho sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc, trong ®ã nguån ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña NhËt B¶n ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, x©y dùng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp... cña ViÖt Nam. Do t×nh h×nh kinh tÕ suy tho¸i sau mét thêi gian dµi t¨ng trëng nhanh, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· vÊp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp tôc duy tr× vµ æn ®Þnh. §iÒu nµy ®· phÇn nµo t¸c ®éng ®Õn t×nh h×nh ®Çu t ra níc ngoµi cña NhËt B¶n nãi chung. MÆc dï cã nh÷ng khã kh¨n vÒ nguån vèn huy ®éng cho 20