Tài liệu Những giải pháp chủ yếu nhằm phát triển vùng

1 më ®Çu 1- TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh vai trß, tÇm quan träng cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. ë ViÖt Nam hiÖn nay trong ®iÒu kiÖn d©n sè ®«ng, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô cha ph¸t triÓn, ngoµi c¸c vai trß chung, n«ng nghiÖp cßn cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi, t¹o nÒn t¶ng ®Ó tõng bíc thùc hiÖn c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc. N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®ang ë vµo thêi kú thay ®æi cã tÝnh chÊt bíc ngoÆt. §ã lµ sù chuyÓn biÕn c¬ b¶n tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu sang s¶n xuÊt hµng hãa lín, hiÖn ®¹i vµ híng m¹nh ra xuÊt khÈu. Trong qu¸ tr×nh ®ã, x©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp theo híng h×nh thµnh c¸c vïng tËp trung, chuyªn m«n hãa cao, s¶n xuÊt hµng hãa lín, g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn lµ yªu cÇu kh¸ch quan vµ ®ang ®îc §¶ng vµ ChÝnh phñ quan t©m [18], [70]. Mét trong nh÷ng ch¬ng tr×nh lín ®Çu tiªn ®· ®îc x©y dùng vµ triÓn khai thùc hiÖn tõ n¨m 1995 lµ Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng. Trªn thùc tÕ tõ sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, ViÖt Nam ®· x©y dùng vµ triÓn khai mét sè ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn c©y c«ng nghiÖp nh cµ phª, cao su, chÌ, c©y cã dÇu… Tuy nhiªn, c¸c ch¬ng tr×nh nµy ®îc thùc hiÖn trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung vµ trong khu«n khæ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c níc X· héi Chñ nghÜa ë §«ng ¢u vµ Liªn X« (cò). C¸c ch¬ng tr×nh nµy ®îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc tiÕp nhËn vËt t, kü thuËt cña c¸c níc vµ tr¶ nî b»ng s¶n phÈm theo hiÖp ®Þnh gi÷a c¸c chÝnh phñ. Do ®ã, cã rÊt nhiÒu thuËn lîi trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho s¶n xuÊt còng nh ®Çu ra cho s¶n phÈm. Trong khi ®ã, Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng ®îc thùc hiÖn trong c¬ chÕ qu¶n lý míi, vèn ®Çu t chñ yÕu dùa vµo c¸c nguån vay tÝn dông trong vµ ngoµi níc, viÖc tiªu thô s¶n phÈm mÝa vµ ®êng do ngêi s¶n xuÊt tù chÞu tr¸ch nhiÖm. Qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu vµ xÐt vÒ tæng thÓ ®· ®¹t ®îc môc tiªu s¶n xuÊt 1 triÖu tÊn ®êng vµo n¨m 2000. Tuy nhiªn, Ch¬ng tr×nh còng ®· béc lé nh÷ng vÊn ®Ò h¹n chÕ vµ tån t¹i, ®Æc biÖt lµ mÊt c©n ®èi, ®ång bé gi÷a vïng nguyªn liÖu vµ 2 c¸c c¬ së chÕ biÕn. Mét trong nh÷ng vïng hiÖn cßn ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu lµ vïng B¾c Trung Bé (Khu 4 cò). Trong khi ®ã, còng chÝnh ë vïng nµy ®· xuÊt hiÖn nh÷ng m« h×nh ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu mÝa cã kÕt qu¶, cã nhiÒu kinh nghiÖm quý nh vïng mÝa nguyªn liÖu cña C«ng ty §êng Lam S¬n vµ C«ng ty ®êng NghÖ An - Tate&Lyle. Vïng B¾c Trung Bé hiÖn cã 7 nhµ m¸y ®êng ®· vµ ®ang ®îc ®Çu t b»ng nhiÒu lo¹i trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ cña hÇu hÕt c¸c níc cã ngµnh chÕ t¹o thiÕt bÞ ®êng ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, víi c¸c tr×nh ®é c«ng nghÖ kh¸c nhau, cã quy m« tõ 350 tÊn mÝa/ngµy ®Õn 6.000 tÊn mÝa/ngµy. HiÖn t¹i, trang thiÕt bÞ cña c¸c nhµ m¸y cña vïng c¬ b¶n ®¸p øng yªu cÇu vÒ kü thuËt c«ng nghÖ cña ngµnh chÕ biÕn ®êng. NhiÒu nhµ m¸y cã c«ng nghÖ vµo lo¹i hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi nh nhµ m¸y cña C«ng ty ®êng NghÖ An - Tate&Lyle, Nhµ m¸y ®êng ViÖt - §µi, Nhµ m¸y ®êng sè 2 cña C«ng ty ®êng Lam S¬n. Tuy nhiªn, ®¸nh gi¸ chung kÕt qu¶ s¶n xuÊt cha cao, mét sè nhµ m¸y ®ang ®øng tríc nguy c¬ kh«ng tr¶ ®îc vèn vay. VÊn ®Ò sèng cßn ®èi víi nhiÒu nhµ m¸y hiÖn nay lµ ph¶i cã nguån cung cÊp nguyªn liÖu mÝa æn ®Þnh vÒ sè lîng, chÊt lîng, gi¸ c¶ vµ r¶i vô. Trong bèi c¶nh ®ã, t¸c gi¶ lùa chän ®Ò tµi: “Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu luËn ¸n tiÕn sü. 2. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ nghiªn cøu mÝa ®êng trªn thÕ giíi VÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®îc c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ rÊt sím vµ ®Õn nay ë hÇu hÕt c¸c níc s¶n xuÊt mÝa lín ®· h×nh thµnh c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu æn ®Þnh phôc vô cho ngµnh c«ng nghiÖp ®êng. C¸c nghiªn cøu hiÖn nay ®ang tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh»m môc ®Ých t¨ng n¨ng suÊt, h¹ gi¸ thµnh mÝa, b¶o ®¶m hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt mÝa nguyªn liÖu gåm: Thø nhÊt vÒ gièng mÝa: Dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ sinh häc, nghiªn cøu vÒ gièng ë Trung quèc, §µi Loan, Mü, ¤xtr©ylia, Ên ®é, Th¸i Lan..., ®ang ®i theo híng t¹o ra c¸c gièng mÝa n¨ng suÊt cao, ch÷ ®êng æn ®Þnh, r¶i vô vµ cã kh¶ n¨ng kh¸ng s©u bÖnh cao. Thø hai lµ kü thuËt canh t¸c: Híng u tiªn cña c¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt canh t¸c lµ c¬ giíi hãa toµn bé c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh canh t¸c mÝa, ®Æc biÖt lµ c«ng ®o¹n thu ho¹ch. Mét lo¹t c¸c nghiªn cøu vÒ kü thuËt tíi phun vµ tíi nhá 3 giät cho mÝa theo ®óng yªu cÇu vÒ níc cña c©y mÝa trong tõng giai ®o¹n ®· ®îc thùc hiÖn ë §µi Loan, Trung Quèc. Kü thuËt canh t¸c nh»m h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña s©u bÖnh vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp còng ®îc nghiªn cøu vµ ¸p dông t¹i nhiÒu níc s¶n xuÊt mÝa lín. Thø ba lµ nghiªn cøu chÝnh s¸ch vµ thÞ trêng: Cã thÓ nhËn thÊy, ®©y lµ vÊn ®Ò ®ang ®îc quan t©m nhÊt trong c¸c nghiªn cøu vÒ mÝa ®êng trªn thÕ giíi. ThÞ trêng ®êng quèc tÕ lu«n ë t×nh tr¹ng cung vît qu¸ cÇu vµ chÝnh s¸ch b¶o hé n«ng nghiÖp cña c¸c níc ph¸t triÓn, gi¸ ®êng trªn thÞ trêng thÕ giíi nhiÒu thêi kú thÊp h¬n gi¸ thµnh s¶n xuÊt. §Ó duy tr× ngµnh s¶n xuÊt mÝa ®êng trong níc, gi÷ æn ®Þnh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, tÊt c¶ c¸c níc ®Òu nghiªn cøu ®Ó cã chÝnh s¸ch vÒ ngµnh mÝa ®êng phï hîp víi sù biÕn ®éng cña thÞ trêng thÕ giíi. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm t×nh h×nh riªng, mçi níc cã c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nhau, nhng ®Òu quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò vÒ x¸c ®Þnh gi¸ mÝa nguyªn liÖu tèi thiÓu, møc trî cÊp cho mÝa hoÆc ®êng, chÝnh s¸ch thuÕ, h¹n ng¹ch tiªu thô trong níc, trî gi¸ xuÊt khÈu, h¹n chÕ nhËp khÈu th«ng qua h¹n ng¹ch hoÆc thuÕ nhËp khÈu [53], [89], [90], [92]. C¸c nghiªn cøu thÞ trêng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh Tæ chøc §êng quèc tÕ, Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c c«ng ty t vÊn thÞ trêng còng thêng xuyªn ®a ra c¸c kÕt qu¶ vÒ diÔn biÕn thÞ trêng, gi¸ c¶ vµ dù b¸o cung cÇu trong ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n [44], [85], [87]. 2.2. Tæng quan nghiªn cøu vÒ mÝa nguyªn liÖu trong níc C¸c nghiªn cøu vÒ mÝa nguyªn liÖu ë ViÖt Nam trong 15 n¨m trë l¹i ®©y ®· cã sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1996 khi b¾t ®Çu thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng. VÒ kü thuËt canh t¸c mÝa, c¸c trêng ®¹i häc, viÖn nghiªn cøu ®· x©y dùng c¸c bé gi¸o tr×nh t¬ng ®èi hoµn chØnh. C«ng t¸c lai t¹o, nhËp néi, chän läc, kh¶o nghiÖm c¸c lo¹i gièng mÝa míi ®îc ViÖn Nghiªn cøu mÝa ®êng BÕn C¸t, c¸c trung t©m, tr¹m nghiªn cøu gièng cña c¸c c«ng ty ®êng, Trung t©m KhuyÕn n«ng quèc gia vµ trung t©m khuyÕn n«ng c¸c tØnh tiÕn hµnh t¬ng ®èi ®ång bé. §Õn nay, c¬ b¶n ®· h×nh thµnh c¸c bé gièng mÝa míi phï hîp víi ®Æc ®iÓm thêi tiÕt, khÝ hËu, n«ng hãa thæ nhìng ë c¸c vïng mÝa lín tËp trung. C«ng t¸c chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt cho ngêi trång mÝa ®îc Nhµ níc hç trî kinh phÝ th«ng qua hÖ thèng khuyÕn n«ng tõ trung ¬ng tíi ®Þa ph¬ng vµ kinh phÝ cña c¸c c«ng ty ®êng ®· gióp n«ng d©n trång mÝa gièng míi cã hiÖu qu¶. ViÖc nghiªn cøu vµ triÓn khai thùc hiÖn c¬ giíi hãa c¸c kh©u canh t¸c mÝa ®ang ®îc mét sè viÖn nghiªn cøu chuyªn 4 ngµnh thùc hiÖn, trong ®ã tËp trung vµo c¸c kh©u nh lµm ®Êt, ch¨m sãc mÝa lu gèc, tíi tiªu, thu ho¹ch mÝa. Mét sè nghiªn cøu bíc ®Çu vÒ kü thuËt tíi mÝa vµ c¬ giíi hãa thu ho¹ch mÝa ®ang ®îc thùc hiÖn thÝ ®iÓm ë mét sè vïng mÝa nguyªn liÖu. LuËn ¸n tiÕn sü cña t¸c gi¶ Ng« V¨n H¶i hoµn thµnh n¨m 1996 ®· nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò kü thuËt canh t¸c mÝa ®åi cã n¨ng suÊt cao th«ng qua t¨ng cêng hÖ thèng khuyÕn n«ng [40]. MÆc dï vËy, c¸c nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cña viÖc ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu, còng nh c¸c nghiªn cøu vÒ diÔn biÕn thÞ trêng mÝa ®êng trong níc, ¶nh hëng vµ t¸c ®éng cña thÞ trêng ®êng thÕ giíi ®èi víi s¶n xuÊt ®êng cña ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. Nghiªn cøu ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam thêi kú ®Õn n¨m 2010 vµ 2020 do Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT vµ C¬ quan Ph¸t triÓn Ph¸p hoµn thµnh n¨m 1999 ®· ph©n tÝch c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña c¸c vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam, ®a ra tæng quan vÒ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam. Nghiªn cøu ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng vïng cã lîi thÕ vÒ s¶n xuÊt mÝa nguyªn liÖu hµng hãa lín ë ViÖt Nam, trong ®ã cã vïng B¾c Trung Bé. Träng t©m cña nghiªn cøu tËp trung vµo t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y ®êng ë ViÖt Nam vµ ®iÒu phèi thÞ trêng ®êng. ChÝnh v× vËy, nghiªn nghiªn cøu nµy cßn thiÕu nh÷ng ph©n tÝch vµ ®Ò xuÊt vÒ chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p cô thÓ ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu [8]. ViÖc nghiªn cøu chuyªn s©u vÒ ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu tríc khi thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng, LuËn ¸n tiÕn sü kinh tÕ cña t¸c gi¶ §inh Quang TuÊn ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn s¶n xuÊt mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë ViÖt Nam vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p chung vÒ ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu, chÕ biÕn ®êng trong ph¹m vi c¶ níc. Tõ n¨m 1996 ®Õn nay, trõ c¸c dù ¸n kh¶ thi x©y dùng c¸c nhµ m¸y ®êng vµ g¾n víi nã lµ dù ¸n ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu kh«ng cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu trong níc nµo vÒ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung. N¨m 2001, Trung t©m nghiªn cøu kinh tÕ Quèc tÕ CIE cã trô së t¹i ¤xtr©ylia ®· hoµn thµnh mét nghiªn cøu theo ®¬n ®Æt hµng cña Ng©n hµng ThÕ giíi cã tùa ®Ò “Ch¬ng tr×nh mÝa ®êng ViÖt Nam - T¬ng lai ®i vÒ ®©u ?”. Néi dung cña nghiªn cøu ®· tËp trung ph©n tÝch thùc tr¹ng s¶n xuÊt cña c¸c nhµ m¸y ®êng ë ViÖt Nam trong bèi c¶nh héi nhËp vµ toµn cÇu hãa. Trªn c¬ së ph©n tÝch kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c nhµ m¸y ®êng ViÖt Nam, nghiªn cøu ®· ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh (i) c¬ cÊu l¹i ngµnh mÝa ®êng, ngõng ®Çu t x©y 5 dùng míi vµ më réng t¨ng c«ng suÊt thiÕt kÕ cña c¸c nhµ m¸y ®êng hiÖn cã; (ii) ®a d¹ng hãa së h÷u, cæ phÇn hãa, t nh©n hãa c¸c nhµ m¸y ®êng; C¶i c¸ch tæ chøc qu¶n lý ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam; vµ (iv) c¸c chÝnh s¸ch ®èi víi thÞ trêng ®êng ChÝnh phñ cÇn quan t©m trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ [84]. GÇn ®©y nhÊt mét nhãm nghiªn cøu cña Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT ®· hoµn thµnh mét b¸o c¸o ‘‘Nghiªn cøu kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ t¸c ®éng x· héi cña ngµnh c«ng nghiÖp mÝa ®êng trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ’’. B¸o c¸o ®· ®¸nh gi¸ tæng thÓ t×nh h×nh s¶n xuÊt mÝa ®êng ë ViÖt Nam; thÞ trêng tiªu thô ®êng; hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña hé n«ng d©n trång mÝa vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng. §Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña tù do ho¸ th¬ng m¹i vµ héi nhËp quèc tÕ ®èi víi ngµnh mÝa ®êng t¸c gi¶ ®· ¸p dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh lîng th«ng qua m« h×nh m« pháng chÝnh s¸ch. M« h×nh ®îc x©y dùng nh»m t¹o mét khung ph©n tÝch t¸c ®éng tíi ngµnh hµng mÝa ®êng. Môc tiªu cña m« h×nh lµ lîng hãa ¶nh hëng cña c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i díi t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè tõ bªn ngoµi ®Õn c¸c c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn s¶n xuÊt mÝa ®êng trong níc nh: diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n lîng mÝa, gi¸ c¶ tiªu dïng vµ xuÊt nhËp khÈu ®êng. KÕt qu¶ tÝnh to¸n theo 5 kÞch b¶n, b¸o c¸o nghiªn cøu ®· ®a ra kÕt luËn ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2005-2020 vÉn duy tr× vµ æn ®Þnh khèi lîng s¶n xuÊt trong níc Ýt nhÊt lµ b»ng hoÆc cao h¬n khèi lîng hiÖn t¹i chñ yÕu lµ nhê vµo cÇu trong níc t¨ng do t¨ng d©n sè vµ thu nhËp cña d©n c. Møc t¨ng thÊp nhÊt lµ 4,2% vµ cao nhÊt lµ 1,7 lÇn so víi hiÖn nay. B¸o c¸o nghiªn cøu còng chØ ra r»ng ®Ó gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña tù do hãa th¬ng m¹i ®èi víi s¶n xuÊt ®êng trong níc cã hai gi¶i ph¸p quan träng lµ th©m canh t¨ng n¨ng suÊt, h¹ gi¸ thµnh mÝa nguyªn liÖu, t¨ng quy m« s¶n xuÊt cña c¸c c¬ së chÕ biÕn c«ng nghiÖp; ®ång thêi, ChÝnh phñ cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt tû gi¸ hèi ®o¸i linh ho¹t gãp phÇn gi¶m khèi lîng nhËp khÈu ®êng vµo thÞ trêng néi ®Þa [52]. Nh vËy, ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam vµ s¶n xuÊt mÝa chÕ biÕn ®êng ë B¾c Trung Bé ph¶i chÊp nhËn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, t do hãa th¬ng m¹i. Con ®êng ®Ó t¨ng n¨ng suÊt mÝa, chÊt lîng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm mÝa nguyªn liÖu lµ ph¶i cÇn tËp trung ®Çu t ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa cña tõng c¬ së chÕ biÕn ®êng, tõng vïng vµ trong ph¹m vi c¶ níc. §Ò tµi nµy tËp trung nghiªn cøu ë vïng B¾c Trung Bé, mÆc dï cã kÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu tríc ®©y vÒ: ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi, quy ho¹ch ph©n bè s¶n xuÊt mÝa trong vïng, 6 kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh mÝa ®êng, c¸c nghiªn cøu vÒ gièng mÝa, kü thuËt canh t¸c mÝa ®åi, nhng kh«ng trïng l¾p víi bÊt kú ®Ò tµi nghiªn cøu nµo. 3. Môc ®Ých vµ nhiÖm vô nghiªn cøu - HÖ thèng hãa vµ lµm râ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn c¸c vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu mÝa phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë ViÖt Nam nãi chung, vïng B¾c Trung Bé nãi riªng. - Ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c vïng nguyªn liÖu mÝa phôc vô cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë c¸c tØnh B¾c Trung Bé, rót ra nh÷ng thµnh c«ng vµ tån t¹i, nh÷ng nguyªn nh©n cña chóng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt. - §Ò xuÊt quan ®iÓm, ph¬ng híng ph¸t triÓn vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë c¸c tØnh B¾c Trung Bé. 4- §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. §èi tîng nghiªn cøu §èi tîng nghiªn cøu cña luËn ¸n lµ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cña ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn mÝa ®êng ë c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé. LuËn ¸n nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò ®ã trong mèi quan hÖ víi c¸c vÊn ®Ò kü thuËt cña s¶n xuÊt mÝa ®êng, cña c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung. 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu - VÒ kh«ng gian: TËp trung nghiªn cøu ë c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu khu vùc B¾c Trung Bé, gåm c¸c tØnh Qu¶ng B×nh, Hµ TÜnh, NghÖ An, Thanh Hãa. VÊn ®Ò nghiªn cøu ®îc ®Æt trong sù ph¸t triÓn cña ngµnh mÝa ®êng c¶ níc, còng nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña c¸c tØnh B¾c Trung Bé. - VÒ thêi gian: §Ò tµi nghiªn cøu c¶ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu ë c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé, tËp trung trong thêi kú tõ n¨m 1995 ®Õn nay. 5- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ®îc sö dông bao gåm: 5.1. Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö LuËn ¸n ®· vËn dông c¸c häc thuyÕt cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö ®Ó xem xÐt, ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vïng nguyªn liÖu mÝa phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng. Theo ®ã, trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, luËn ¸n ®· ®i tõ c¸c vÊn ®Ò lý thuyÕt ®Õn c¸c vÊn ®Ò thùc tr¹ng vµ ®Ò 7 xuÊt c¸c quan ®iÓm, ph¬ng híng ph¸t triÓn vµ c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng vïng nguyªn liÖu mÝa ®êng bÒn v÷ng, cã hiÖu qu¶ cho vïng. LuËn ¸n còng ®Æt c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu trong mèi quan hÖ víi c¸c nh©n tè ¶nh hëng theo tõng thêi kú, tõng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña vïng nguyªn liÖu mÝa. Ph¬ng thøc tiÕp cËn trong nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra trong luËn ¸n, t¸c gi¶ lu«n quan t©m ®Õn sö dông kÕt hîp tõ díi lªn vµ tõ trªn xuèng. VÝ dô nh khi ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung, hoÆc ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Òu ph¶i xem xÐt ®Õn sù t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« cña Nhµ níc t¸c ®éng tõ trªn xuèng. §ång thêi, qu¸ tr×nh thùc hiÖn trong thùc tÕ l¹i lµ ë c¬ së vµ chÝnh qua nh÷ng th«ng tin ph¶n håi tõ díi lªn lµ thíc ®o tÝnh ®óng ®¾n, phï hîp víi thùc tiÔn cña c¸c chÝnh s¸ch. Tãm l¹i, khi ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù vËt, hiÖn tîng ph¶i xem xÐt tõ nhiÒu gãc ®é vµ cã c¸ch tiÕp cËn phï hîp ®Ó hiÓu râ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò, trªn c¬ së ®ã t×m ra c¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 5.2. Ph¬ng ph¸p thèng kª kinh tÕ Thu thËp c¸c tµi liÖu hiÖn cã cña c¸c c¬ quan ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng, kh¶o s¸t, thu thËp sè liÖu vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt mÝa ë c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu trong toµn vïng; t×nh h×nh thu mua nguyªn liÖu cña c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng; diÔn biÕn gi¸ c¶ vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng. C¸c sè liÖu ®îc thu thËp, ®iÒu tra, kh¶o s¸t trong c¸c vô mÝa tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2003. TÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc ®ã chñ yÕu ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸p thèng kª. 5.3. Ph¬ng ph¸p chuyªn kh¶o §a ra c¸c nhËn xÐt, nhËn ®Þnh vµ tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý, c¸n bé n«ng vô cña c¸c c¬ së chÕ biÕn trùc tiÕp thu mua mÝa vµ bµ con n«ng d©n s¶n xuÊt mÝa vÒ tõng chñ ®Ò. Trao ®æi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý liªn quan ®Õn ngµnh mÝa ®êng, ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu mÝa phôc vô c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng. §©y lµ néi dung chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p chuyªn kh¶o vµ ®· ®îc t¸c gi¶ luËn ¸n sö dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 5.4. Ph¬ng ph¸p chuyªn gia Tæ chøc c¸c buæi th¶o luËn nh»m trao ®æi s©u víi mét sè chuyªn gia cã kinh nghiÖm vÒ s¶n xuÊt vµ thÞ trêng n«ng s¶n nguyªn liÖu nãi chung, mÝa nguyªn liÖu nãi riªng. Tham kh¶o ý kiÕn mét sè chuyªn gia, gi¸m ®èc c¸c c¬ 8 së chÕ biÕn vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung trong khu vùc. 5.5. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp LuËn ¸n ®· sö dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu toµn vïng B¾c Trung Bé, sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ¶nh hëng cña tõng nh©n tè ®Õn cung, cÇu vµ diÔn biÕn thÞ trêng ®Ó thÊy râ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tõ nhiÒu ph©n tÝch kh¸c nhau, tæng hîp l¹i nh÷ng vÊn ®Ò chung, cã tÝnh phæ biÕn, lÆp ®i lÆp l¹i ®Ó rót ra nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh quy luËt khi ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung chuyªn canh cã n¨ng suÊt, chÊt lîng cao trong vïng. 5.6. C¸c ph¬ng ph¸p nguyªn cøu kh¸c - Ph¬ng ph¸p c©y vÊn ®Ò §©y lµ ph¬ng ph¸p ¸p dông ®Ó ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n cña mét vÊn ®Ò hiÖn ®ang tån t¹i, mÆt kh¸c nã còng ®îc sö dông ®Ó ®a ra nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò. Ph¬ng ph¸p nµy ®· ®îc sö dông trong nghiªn cøu cña luËn ¸n. VÝ dô, khi x¸c ®Þnh ®îc vÊn ®Ò lµ “chi phÝ mÝa nguyªn liÖu ®a vµo chÕ biÕn ®êng qu¸ cao” luËn ¸n ®· sö dông ph¬ng ph¸p nµy, ®Æc biÖt lµ khi tæ chøc th¶o luËn t¸c gi¶ ®· t×m ra ®îc rÊt nhiÒu nguyªn nh©n trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt, thu mua, vËn chuyÓn dÉn ®Õn chi phÝ nguyªn liÖu cao. Trong mçi nguyªn nh©n chÝnh l¹i bao gåm nhiÒu nguyªn nh©n nh¸nh t¹o nªn mét s¬ ®å h×nh c©y vÒ c¸c nguyªn nh©n. - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch nguyªn nh©n theo m« h×nh x¬ng c¸ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch nguyªn nh©n theo m« h×nh kiÓu x¬ng c¸ lµ ph¬ng ph¸p thêng ®îc sö dông nh»m t×m hiÓu nguyªn nh©n cña mét vÊn ®Ò. VÊn ®Ò chÝnh ®îc x¸c ®Þnh m« pháng nh lµ ®Çu cña mét con c¸, x¬ng sèng lµ nguyªn nh©n chÝnh, c¸c nguyªn nh©n phô t¹o nªn vÊn ®Ò lµ c¸c x¬ng nhá t¹o nªn tæng thÓ bé x¬ng cña mét con c¸. Sö dông ph¬ng ph¸p nµy luËn ¸n ®· tõng bíc t×m hiÓu ®îc tæng thÓ c¸c nguyªn nh©n cña c¸c vÊn ®Ò. - Kü thuËt ph©n tÝch SWOT: (SWOT lµ viÕt t¾t cña tiÕng Anh cña c¸c tõ Strength (thÕ m¹nh), Weakness (®iÓm yÕu), oppotunity (thêi c¬), Threat (th¸ch thøc ®e do¹). 9 §©y lµ kü thuËt ph©n tÝch kinh tÕ - x· héi thêng dïng ®Ó ph©n tÝch diÔn biÕn, xu thÕ ph¸t triÓn cña mçi hiÖn tîng hoÆc qu¸ tr×nh. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña mçi sù vËt, hiÖn tîng hoÆc qu¸ tr×nh kinh tÕ x· héi chÞu sù t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c yÕu tè trªn. LuËn ¸n ®· sö dông ph¬ng ph¸p nµy ®Ò xuÊt quan ®iÓm, ®Þnh híng ph¸t triÓn nªn c¸c ®Ò xuÊt cã c¨n cø khoa häc vµ tÝnh kh¶ thi. ThÕ m¹nh §iÓm yÕu Th¸ch thøc Sù vËn ®éng cña sù vËt, hiÖn tîng Thêi c¬ 6. nh÷ng §ãng gãp cña luËn ¸n 6.1. VÒ mÆt lý luËn - LuËn ¸n ®· hÖ thèng hãa mét sè vÊn ®Ò vÒ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®a ra kh¸i niÖm vÒ vïng nguyªn liÖu n«ng s¶n, vïng mÝa nguyªn liÖu; ph©n tÝch râ thªm ®Æc ®iÓm, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ quy m«, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu tËp trung vµ vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm sinh häc cña c©y mÝa, luËn ¸n ®· nªu râ ®Æc trng, nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a vïng mÝa nguyªn liÖu víi vïng n«ng s¶n kh¸c. - Ph©n tÝch, lµm râ thªm tÝnh tÊt yÕu cña viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu nãi chung vµ vïng mÝa nguyªn liÖu nãi riªng phôc vô cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n ë níc ta. - Tõ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung, luËn ¸n ®· hÖ thèng hãa vµ ph©n tÝch c¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña vïng mÝa nguyªn liÖu theo híng tËp trung chuyªn canh, g¾n víi chÕ biÕn trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. 10 - Víi viÖc nghiªn cøu kinh nghiÖm vÒ ph¸t triÓn mÝa nguyªn liÖu, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch gi¸ mÝa nguyªn liÖu vµ thÞ trêng ®êng cña c¸c níc trªn thÕ giíi vµ trong khu vùc, luËn ¸n ®· rót ra nh÷ng bµi häc cã thÓ vËn dông vµo thùc tÕ cña ViÖt Nam nh x¸c ®Þnh gi¸ sµn mÝa nguyªn liÖu, x©y dùng Quü ph¸t triÓn mÝa ®êng, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm rñi ro, chÝnh s¸ch ®iÒu phèi thÞ trêng ®êng trong níc cña HiÖp héi mÝa ®êng ViÖt Nam ®Ó cã thÓ hç trî xuÊt khÈu vµ b×nh æn thÞ trêng ®êng. 6.2. VÒ thùc tiÔn Ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn mÝa ®êng thêi kú 1996-2000 ®· c¬ b¶n ®¹t môc tiªu s¶n xuÊt 1 triÖu tÊn ®êng vµo n¨m 2000. Víi viÖc thùc hiÖn Ch¬ng tr×nh nµy, ngµnh MÝa ®êng tõ chç s¶n xuÊt quy m« nhá, ph©n t¸n, trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ l¹c hËu ®· trë thµnh mét trong nh÷ng ngµnh hµng s¶n xuÊt chÝnh cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam. MÆc dï vËy, viÖc ph¸t triÓn c¸c vïng s¶n xuÊt mÝa vµ chÕ biÕn ®êng ®· vµ ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn sím ®îc gi¶i quyÕt. Trong bèi c¶nh ®ã, ®ãng gãp cña luËn ¸n thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm chÝnh sau: - LuËn ¸n ®· kh¸i qu¸t ®îc tæng quan sù ph¸t triÓn cña ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam trong Ch¬ng tr×nh mÝa ®êng, chØ râ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vÒ ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu t¬ng ®èi tËp trung víi viÖc øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt míi trong s¶n xuÊt mÝa nguyªn liÖu; h×nh thµnh nªn ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë n«ng th«n; gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho lao ®éng n«ng nghiÖp. - LuËn ¸n còng ®· chØ ra ®îc nh÷ng h¹n chÕ tån t¹i trong sù ph¸t triÓn cña ngµnh mÝa ®êng, ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu c¶n trë sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång bé cña c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu phï hîp víi yªu cÇu cña chÕ biÕn c«ng nghiÖp; ph©n tÝch ®îc nh÷ng bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i trong viÖc ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu cña c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng trong vïng. - Trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, luËn ¸n ®· ph©n tÝch ®îc nh÷ng thêi c¬ vµ th¸ch thøc cña ngµnh mÝa ®êng ViÖt Nam nãi chung vµ ®èi víi ngêi trång mÝa nguyªn liÖu nãi riªng. Tõ ®ã ®Ò xuÊt quan ®iÓm, ph¬ng híng vµ môc tiªu ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë vïng B¾c Trung Bé thêi kú ®Õn n¨m 2010 vµ 2020. - Tõ c¸c nghiªn cøu vÒ c¬ së lý luËn vµ nh÷ng ph¸t hiÖn trong thùc tiÔn 11 ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu vïng B¾c Trung Bé trong thêi gian võa qua, luËn ¸n ®· ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu mang tÝnh kh¶ thi cho viÖc ph¸t triÓn c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng cña vïng B¾c Trung Bé theo yªu cÇu s¶n xuÊt hµng hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt xuyªn suèt, võa cÊp b¸ch tríc m¾t, võa c¬ b¶n l©u dµi vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh lµ xö lý tèt mèi quan hÖ lîi Ých gi÷a ngêi trång mÝa vµ c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng. HÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p nµy còng cã thÓ nghiªn cøu, ¸p dông cho c¸c vïng mÝa kh¸c trong c¶ níc. 7- KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, luËn ¸n ®îc chia thµnh 3 ch¬ng: Ch¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng. Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé. Ch¬ng 3: Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng ë c¸c tØnh vïng B¾c Trung Bé. 12 Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn vïng mÝa nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng 1.1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ vÒ vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu, vïng mÝa nguyªn liÖu 1.1.1. C¸c kh¸i niÖm 1.1.1.1. Mét sè lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn vïng kinh tÕ N¨m 1883, V. Thunen [91] s¸ng lËp ra lý thuyÕt ph¸t triÓn c¸c vµnh ®ai n«ng nghiÖp. Lý thuyÕt nµy cho r»ng bÊt kú thµnh phè nµo còng cã søc hót tõ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n, v× vËy ®Ó ph¸t triÓn vïng cÇn ph©n biÖt râ ®Þa t« chªnh lÖch hay chi phÝ tèi thiÓu trong s¶n xuÊt, ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ tèi ®a nhê ph¸t triÓn ranh giíi cña vïng. Trong khi ®ã lý thuyÕt vÒ ‘‘®iÓm trung t©m’’ do nhµ kinh tÕ häc ngêi Mü Christaller ®a ra n¨m 1933 l¹i cho r»ng kh«ng cã mét n«ng th«n nµo l¹i kh«ng chÞu sù ¶nh hëng cña mét cùc hót, ®ã lµ thµnh phè. Thµnh phè lµ nh÷ng cùc hót, h¹t nh©n cña sù ph¸t triÓn. Chóng lµ ®èi tîng ®Ó ®Çu t cã träng ®iÓm trªn c¬ së nghiªn cøu møc ®é thu hót vµ møc ®é ¶nh hëng cña mét trung t©m ®Ó x¸c ®Þnh b¸n kÝnh vïng tiªu thô c¸c s¶n phÈm cña trung t©m [69]. VÒ mÆt lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, lý thuyÕt nµy lµ c¬ së ®Ó bè trÝ c¸c ®iÓm ®« thÞ míi cho nh÷ng vïng n«ng th«n. Lý thuyÕt vÒ cùc t¨ng trëng do nhµ kinh tÕ häc ngêi Ph¸p Francoi Poeroux ®a ra vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1950 cho r»ng mét lo¹i vïng kinh tÕ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®ång ®Òu ë tÊt c¸c c¸c khu vùc trong l·nh thæ cña nã trong cïng mét thêi gian, mµ nã cã xu híng ph¸t triÓn nhÊt ë mét vµi n¬i. KÌm theo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nµy lµ viÖc ®Çu t h×nh thµnh c¸c vïng mòi nhän mµ theo t¸c gi¶ gäi lµ c¸c ngµnh thóc ®Èy. Chóng hîp thµnh c¸c cùc cña ph¸t triÓn mang tÝnh khu vùc, t¹o søc hót quan träng ®èi víi c¸c khu vùc xung quanh, c¸c cùc vÖ tinh vµ toµn bé kinh tÕ cña vïng [45]. Lý thuyÕt nµy còng ®· ®a ra hai kh¸i niÖm vÒ cùc ph¸t triÓn vµ cùc t¨ng trëng, trong ®ã cùc ph¸t triÓn lµ mét hÖ thèng hay phøc hîp trong ®ã cã mét ho¹t ®éng cã tÝnh ®éng lùc vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c sÏ xoay quanh nã, cã t¸c dông l«i cuèn víi c¸c khu vùc xung quanh. Cùc t¨ng trëng lµ mét hÖ thèng hay phøc hîp nh÷ng ho¹t ®éng thô ®éng chÞu ¶nh hëng thóc ®Èy tõ bªn ngoµi cña mét cùc ph¸t triÓn. C¸c cùc t¨ng trëng lµ c¸c cùc vÖ tinh cña cùc ph¸t triÓn. Mét trong nh÷ng lý thuyÕt ph¸t triÓn vïng kinh tÕ ®îc nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triÓn vïng quan t©m lµ lý thuyÕt t¨ng trëng néi sinh do Clark vµ Fisher ®a ra vµo nh÷ng n¨m 1939-1940. C¸c «ng nµy cho r»ng, sù t¨ng thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi trong c¸c vïng kinh tÕ kh¸c nhau theo thêi gian g¾n liÒn víi sù ®iÒu chØnh c¸c nguån tµi nguyªn, víi sù gi¶m tû lÖ lùc l- 13 îng lao ®éng ®îc sö dông trong c¸c ho¹t ®éng s¬ cÊp (s¶n xuÊt nguyªn liÖu), t¨ng tû lÖ lao ®éng trong c¸c ho¹t ®éng thø cÊp (chÕ biÕn) vµ c¸c ho¹t ®éng tam cÊp (dÞch vô). Tèc ®é cña sù dÞch chuyÓn vµ sù tiÕn triÓn bªn trong cña chuyªn m«n hãa vïng vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®îc xem nh lµ nguån cung cÊp ®éng lùc chñ yÕu cho sù t¨ng trëng cña vïng. Lý thuyÕt vÒ t¨ng trëng néi sinh nhÊn m¹nh ®Õn kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt nh : tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng [70]. 1.1.1.2. Kh¸i niÖm vÒ vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®Ó s¶n xuÊt ra n«ng s¶n phÈm ®¸p øng yªu cÇu cña toµn x· héi. §ã lµ qu¸ tr×nh tËp trung c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cña mét ngµnh, mét vïng, mét ®Þa ph¬ng hay mét ®¬n vÞ ®Ó s¶n xuÊt ra mét hay mét sè n«ng s¶n hµng ho¸ phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña chóng vµ nhu cÇu thÞ trêng. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®îc chia ra: Ph©n c«ng lao ®éng chung, ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï vµ ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt. Ph©n c«ng lao ®éng chung lµ c¬ së h×nh thµnh nªn c¸c ngµnh lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n (n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô), ph©n c«ng lao ®éng ®Æc thï lµ ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé tõng ngµnh, ph©n c«ng lao ®éng c¸ biÖt lµ ph©n c«ng trong néi bé c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi cßn ®îc xem xÐt theo hai mÆt lµ ph©n c«ng lao ®éng theo ngµnh vµ theo l·nh thæ. Nh vËy, ph©n c«ng lao ®éng x· héi nãi chung, trong n«ng nghiÖp nãi riªng cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. V× vËy, chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng cã nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. §ã lµ: chuyªn m«n hãa theo ngµnh, chuyªn m«n hãa theo vïng, chuyªn m«n hãa theo c¸c c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp vµ chuyªn m«n hãa trong néi bé c¸c c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp. Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo vïng lµ viÖc tËp trung s¶n xuÊt mét lo¹i s¶n phÈm phï hîp nhÊt víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña mét vïng nµo ®ã. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ nh©n tè chñ yÕu chi phèi qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ t¬ng øng víi nã lµ qu¸ tr×nh chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt, trong ®ã cã chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp víi c¸c h×nh thøc chuyªn m«n hãa tõ thÊp ®Õn cao. Søc s¶n xuÊt x· héi cµng ph¸t triÓn vµ nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cña x· héi cµng t¨ng th× ph©n c«ng lao ®éng x· héi cµng chi tiÕt vµ do ®ã, chuyªn m«n hãa 14 s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn cao. Chuyªn m«n hãa theo vïng, chuyªn m«n hãa s©u trong tõng ngµnh vµ trong néi bé c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh ngµy cµng diÔn ra m¹nh mÏ. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu tËp trung lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña chuyªn m«n hãa theo vïng. H×nh thµnh c¸c c¬ së chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt s¶n phÈm cña vïng, h×nh thøc chuyªn m«n hãa s©u trong néi bé vïng diÔn ra nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan vµ lµ s¶n phÈm cña sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nh vËy, chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo vïng vµ s©u trong néi bé tõng vïng diÔn ra trong ®iÒu kiÖn lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao vµ chÞu sù chi phèi cña s¶n xuÊt hµng hãa. §· cã nhiÒu nghiªn cøu vÒ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt nãi chung, chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo vïng nãi riªng. Vµo nh÷ng n¨m cña cuèi thÕ kû 17 ®Õn ®Çu thÕ kû 18, lý thuyÕt vÒ lîi Ých cña th¬ng m¹i quèc tÕ dùa vµo sù chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cña mçi quèc gia ®· ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n cæ ®iÓn nªu ra. Lý thuyÕt nµy ®îc vËn dông cho qu¸ tr×nh chuyªn m«n hãa theo vïng trong mçi quèc gia vµ vïng l·nh thæ. Lý thuyÕt nµy ®· ®îc ph¸t triÓn bëi c¸c häc gi¶ nh A.Smith víi lý thuyÕt vÒ lîi thÕ tuyÖt ®èi; David Ricardo vµ nhµ kinh tÕ John Stunart Mill víi lîi thÕ so s¸nh t¬ng ®èi vÒ s¶n xuÊt, xuÊt khÈu n«ng s¶n vµ gi¸ trÞ quèc tÕ vµ gÇn ®©y lµ lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i. Theo c¸c quan ®iÓm kinh tÕ häc hiÖn ®¹i, ph¸t triÓn c¸c vïng kinh tÕ n«ng nghiÖp tËp trung ph¶i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸c lîi thÕ so s¸nh ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh ph¬ng híng s¶n xuÊt nh»m tËn dông ®îc thÕ m¹nh cña tõng vïng. Quan ®iÓm vÒ cùc t¨ng trëng, ®¹i diÖn lµ mét sè häc gi¶ ngêi Anh nh Gustav Ranis, Stauss; nhµ kinh tÕ häc ngêi Ph¸p Francoi Poeroux rÊt chó träng ®Õn c¸c vïng n«ng nghiÖp hµng hãa träng ®iÓm trong qu¸ tr×nh x©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng vïng n«ng s¶n hµng hãa lín lµ nh÷ng vïng cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn vµ lµm nÒn t¶ng cho c«ng nghiÖp hãa nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mét sè häc gi¶ kh¸c cã quan ®iÓm nhÊn m¹nh ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng l·nh thæ l¹i thiªn vÒ bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh, nhÊn m¹nh nhiÒu h¬n tíi ®Æc thï cña c¸c nhãm x· héi liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh cña c¸c chñ thÓ. Quan ®iÓm nµy Ýt chó ý ®Õn c¸c yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña tõng vïng sinh th¸i nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× vËy, quan ®iÓm chÝnh thèng ®îc nhiÒu níc trªn thÕ giíi thõa nhËn vÒ kh¸i niÖm c¸c vïng kinh tÕ n«ng nghiÖp, c¸c vïng n«ng s¶n tËp trung cÇn ph¶i chó ý ®Õn c¸c khÝa c¹nh nh (i) ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vÞ trÝ 15 ®Þa lý; (ii) vÞ trÝ kinh tÕ vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ; (iii) c¸c nhãm x· héi, céng ®ång d©n c vµ xu híng vËn ®éng; (iv) c¸c nguån lùc cho ph¸t triÓn; vµ (v) lîi thÕ so s¸nh tæng thÓ gi÷a vïng nµy víi vïng kh¸c [76, tr 19]. Víi nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm vÒ vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu nh sau: Vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cô thÓ cña chuyªn m«n hãa theo vïng, lµ kÕt qu¶ cña sù tËp trung s¶n xuÊt mét hoÆc mét sè lo¹i n«ng s¶n phÈm trong mét ph¹m vi kh«ng gian nhÊt ®Þnh víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ-x· héi thuËn lîi nhÊt, nh»m thu ®îc khèi lîng s¶n phÈm lín nhÊt trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch víi chi phÝ s¶n xuÊt nhá nhÊt cho ®¬n vÞ s¶n phÈm lµm nguyªn liÖu cho c¸c ho¹t ®éng chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu Tõ kh¸i niÖm trªn, cã thÓ thÊy vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu lµ mét thùc thÓ kh¸ch quan cã nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong còng nh víi bªn ngoµi vµ chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa x· héi trong mét ph¹m vi kh«ng gian nhÊt ®Þnh. Vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu cã c¸c ®Æc trng vµ ®Æc ®iÓm næi bËt sau: - VÒ kh«ng gian: Vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu tríc hÕt lµ vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã ranh giíi phô thuéc vµo vÞ trÝ ®Þa lý, chø kh«ng nhÊt thiÕt ph©n bè theo ®Þa giíi hµnh chÝnh. §©y lµ vïng cã c¸c yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi nhÊt cho mét hoÆc mét sè Ýt c©y trång vËt nu«i n«ng nghiÖp so víi c¸c vïng kh¸c trong mét tØnh, mét quèc gia hoÆc réng lín h¬n lµ so s¸nh víi c¸c quèc gia kh¸c. - VÒ quy m« s¶n xuÊt: §©y lµ nh÷ng vïng cã diÖn tÝch lín, ®îc quy ho¹ch tËp trung ®Çu t ph¸t triÓn mét lo¹i c©y trång, vËt nu«i chñ lùc, phï hîp nhÊt víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tËp qu¸n canh t¸c, lµ vïng s¶n xuÊt n«ng s¶n nguyªn liÖu víi khèi lîng hµng hãa lín, cã n¨ng suÊt, chÊt lîng cao vµ ®ång ®Òu phôc vô theo yªu cÇu vµ c¸c môc tiªu chÕ biÕn c«ng nghiÖp hoÆc xuÊt khÈu n«ng s¶n. Mèi quan hÖ t¬ng hç gi÷a vïng nguyªn liÖu víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®îc thÓ hiÖn râ. - VÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt: §©y lµ vïng s¶n xuÊt cã tr×nh ®é khoa häc, c«ng nghÖ cao, s¶n xuÊt theo híng chuyªn canh, víi c¸c lo¹i gièng tèt ®îc tuyÓn chän phï hîp víi yªu cÇu cña thÞ trêng vÒ sè lîng, chÊt lîng, thêi gian cung cÊp, lµ vïng s¶n xuÊt ®îc ®Çu t thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p th©m canh cao. - VÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ: Do s¶n xuÊt cã tÝnh tËp trung, chuyªn canh nªn 16 n¨ng suÊt, chÊt lîng s¶n phÈm cao, l¹i ®îc s¶n xuÊt ë nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi thuËn lîi, gi¸ thµnh s¶n phÈm thÊp, n«ng s¶n nguyªn liÖu cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao, phôc vô cho môc ®Ých chÕ biÕn, xuÊt khÈu ®· ®îc x¸c ®Þnh tríc. V× vËy, vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu cã thÞ trêng tiªu thô æn ®Þnh víi hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - VÒ mÆt x· héi: Vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm x· héi, c¸c tËp qu¸n truyÒn thèng trong vïng. V× vËy, c¸c ®Æc ®iÓm x· héi, c¸c tËp qu¸n truyÒn thèng trong vïng chi phèi tíi qu¸ tr×nh h×nh thµnh cña vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu. Ngîc l¹i, sù ph¸t triÓn cña vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu tõng bíc t¹o nªn nh÷ng thay ®æi vÒ v¨n hãa, x· héi vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi sÏ mang tÝnh ®Æc trng riªng cho vïng nguyªn liÖu cña mçi lo¹i n«ng s¶n kh¸c nhau. Víi c¸c ®Æc trng c¬ b¶n trªn, viÖc ph¸t triÓn c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung chuyªn canh cã nh÷ng u ®iÓm chÝnh lµ: - ViÖc bè trÝ vïng nguyªn liÖu tËp trung dùa trªn lîi thÕ tù nhiªn cña vïng cho phÐp sö dông hîp lý nhÊt c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ - x· héi ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, s¶n lîng vµ chÊt lîng hµng hãa cña c©y trång vµ vËt nu«i, thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng hãa ph¸t triÓn. §©y lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña n«ng s¶n. - Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp (h×nh thøc chuyªn m«n hãa s©u trong néi bé vïng) cho phÐp n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña ngêi lao ®éng, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm. - Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt theo vïng vµ trong néi bé vïng t¹o c¸c ®iÒu kiÖn ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc - kü thuËt míi nhÊt, hoµn thiÖn tæ chøc lao ®éng, c¶i tiÕn qu¶n lý, tr×nh ®é kÕ ho¹ch hãa néi bé cao. 1.1.1.3. Kh¸i niÖm vÒ vïng mÝa nguyªn liÖu Vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu cã thÓ ph©n thµnh c¸c vïng kh¸c nhau tuú theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau. Ph©n theo lo¹i c©y trång, vËt nu«i, cã c¸c vïng chÌ, vïng cµ phª, vïng mÝa, vïng døa… nguyªn liÖu. C¸c vïng theo ph©n lo¹i trªn võa cã ®Æc trng chung cña vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu, võa mang ®Æc trng riªng cña c©y trång, vËt nu«i cña vïng ®ã. Theo ®Æc ®iÓm riªng, vïng mÝa nguyªn liÖu lµ vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu víi s¶n phÈm lµ c©y mÝa phôc vô cho chÕ biÕn ®êng. V× vËy, cã thÓ ®a ra kh¸i niÖm vÒ vïng mÝa nguyªn liÖu nh sau: Vïng mÝa nguyªn liÖu lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña vïng n«ng s¶n nguyªn liÖu, lµ vïng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi phï hîp víi sù 17 ph¸t triÓn cña c©y mÝa. Vïng ®îc quy ho¹ch vµ tËp trung ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt mÝa nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ nguyªn liÖu cho mét hoÆc mét côm c¸c c¬ së chÕ biÕn ®êng tõ mÝa. 1.1.2. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mÝa nguyªn liÖu vµ vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung 1.1.2.1. §Æc ®iÓm sinh häc cña c©y mÝa vµ mÝa nguyªn liÖu - §Æc ®iÓm sinh häc cña c©y mÝa: MÝa lµ c©y hµng n¨m, cã kh¶ n¨ng t¸i sinh mÇm, chu kú s¶n xuÊt cã thÓ kÐo dµi 3 n¨m (mét vô mÝa t¬ vµ 2 vô mÝa gèc). Thêi gian sinh trëng ph¸t triÓn ®Õn lóc cho thu ho¹ch tïy theo tõng lo¹i gièng mÝa, nhng trung b×nh lµ 12 th¸ng. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ tÝch lòy ®êng cña c©y mÝa diÔn ra tõ thÊp ®Õn ®iÓm cao nhÊt, råi gi¶m dÇn ®Õn møc kh«ng cßn ®êng ®Ó thu håi n÷a. MÝa lµ c©y a Èm vµ cÇn nhiÒu níc ®Ó sinh trëng vµ ph¸t triÓn. Theo c¸c tµi liÖu kü thuËt, ®Ó cã ®îc mét kg mÝa cÇn 80-210 lÝt níc tïy thuéc vµo lo¹i gièng, møc níc, ®é Èm kh«ng khÝ, giã vµ kü thuËt canh t¸c [73, tr 45]. MÝa lµ lo¹i c©y cã bé rÔ chïm vµ ®îc ph©n bè trªn líp ®Êt mÆt kho¶ng 50-60%, lo¹i rÔ nµy dïng ®Ó hót chÊt dinh dìng cho c©y. Sè rÔ cßn l¹i cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn s©u tíi trªn 60 cm, c¸ biÖt cã c©y rÔ s©u tíi 1,2-1,5m ®Ó hót níc chèng h¹n vµ chèng ®æ cho c©y. N¨ng suÊt vµ chÊt lîng mÝa phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c yÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, gièng, kh¶ n¨ng tíi tiªu còng nh tr×nh ®é kü thuËt th©m canh... N¨ng suÊt cña mét lo¹i gièng mÝa nh nhau trong cïng mét vïng cã thÓ rÊt kh¸c nhau phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn vÒ kü thuËt canh t¸c [51]. Nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh häc trªn cña c©y mÝa kh«ng chØ ¶nh hëng ®Õn sù bè trÝ s¶n xuÊt cña vïng mÝa nguyªn liÖu mµ cßn ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña vïng mÝa ®ã. Tuy cã biªn ®é réng h¬n mét sè c©y trång kh¸c vÒ c¸c ®iÒu kiÖn sinh trëng vµ ph¸t triÓn, nhng sù sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y mÝa chØ cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao khi c¸c ®iÒu kiÖn nµy ®îc ®¸p øng ë nh÷ng møc ®é hîp lý nhÊt. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy l¹i tuú thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña tõng vïng. V× vËy, kh«ng ph¶i vïng ®Êt nµo còng cã thÓ ®¸p øng yªu cÇu sinh trëng vµ ph¸t triÓn cña c©y mÝa víi t c¸ch lµ vïng nguyªn liÖu phôc vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn mét c¸ch tèi u nhÊt. §©y lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng cÇn lu ý khi bè trÝ s¶n xuÊt mÝa. - §Æc ®iÓm cña mÝa nguyªn liÖu: MÝa thuéc lo¹i nguyªn liÖu t¬i, nÕu sau khi thu ho¹ch kh«ng kÞp thêi ®a vµo chÕ biÕn sÏ bÞ ¶nh hëng ®Õn sè lîng vµ chÊt lîng nguyªn liÖu (gi¶m träng, gi¶m tû lÖ ®êng trong mÝa vµ ¶nh hëng chÊt lîng ®êng s¶n xuÊt ra). NhiÒu thÝ nghiÖm ®· cho thÊy lîng ®êng trong 18 mÝa bÞ hao hôt nhiÒu sau khi ®èn chÆt, chËm vËn chuyÓn vÒ nhµ m¸y. Kho¶ng thêi gian cho phÐp lµ trong 24 giê vµ tèi ®a kh«ng ®îc vît qu¸ 48 giê. Cã nhiÒu chØ tiªu ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng mÝa nh ®é chÝn, ®é ®ång ®Òu, Ýt t¹p chÊt nhng quan träng nhÊt lµ chØ sè ®¸nh gi¸ vÒ ch÷ ®êng (CCS), tøc lµ hµm lîng ®êng cã thÓ thu håi thùc tÕ trong s¶n xuÊt. Ch÷ ®êng ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc cña Queensland nh sau [8, tr 42]: 3 Pol (1-5+f) 1Bx (1-3+f) (1.1) CCS = 200 200 Trong ®ã: ChØ sè Pol vµ Bx cña níc mÝa ®Çu f: Tû lÖ s¬ mÝa §Ó x¸c ®Þnh ch÷ ®êng thùc tÕ cña tõng khèi lîng mÝa nhÊt ®Þnh (xe t¶i mÝa, hoÆc xµ lan chë mÝa), mçi nhµ m¸y ®îc trang bÞ mét cÇu mÝa ®Ó lÉy mÉu vµ mét phßng thÝ nghiÖm ph©n tÝch c¸c mÉu mÝa. ViÖc lÊy mÉu vµ ph©n tÝch cã thÓ ®îc tù ®éng hãa víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh, hoÆc b»ng thñ c«ng theo ph¬ng ph¸p ph©n tÝch truyÒn thèng. Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña mÝa nguyªn liÖu lµ tû lÖ s¶n phÈm trªn nguyªn liÖu rÊt thÊp, trung b×nh kho¶ng 10% (kho¶ng 10 tÊn mÝa nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt 1 tÊn ®êng). Do khèi lîng nguyªn liÖu mÝa ®a vµo chÕ biÕn lín, chi phÝ vËn chuyÓn nguyªn liÖu tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn c¬ së chÕ biÕn chiÕm tû träng lín trong c¬ cÊu gi¸ thµnh. ChÝnh v× vËy, c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu tËp trung chuyªn canh ph¶i ®îc x©y dùng gÇn c¬ së chÕ biÕn ®êng c«ng nghiÖp, thêng kho¶ng c¸ch xa nhÊt ph¶i díi 30-40 km. Ngoµi ra, ®Æc ®iÓm nµy còng yªu cÇu hÖ thèng giao th«ng vËn chuyÓn mÝa vµ giao th«ng néi ®ång cña vïng mÝa ®¸p øng yªu cÇu vËn chuyÓn khèi lîng lín vµ kÞp thêi cña mÝa nguyªn liÖu. 1.1.2.2. Vïng s¶n xuÊt tËp trung chuyªn canh mÝa nguyªn liÖu thêng cã diÖn tÝch t¬ng ®èi lín §Æc ®iÓm nµy cña vïng mÝa nguyªn liÖu b¾t nguån tõ ®Æc ®iÓm sinh häc cña c©y mÝa vµ tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng chÕ biÕn. MÝa lµ c©y c«ng nghiÖp phôc vô cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®êng, v× vËy ho¹t ®éng chÕ biÕn mÝa cho s¶n phÈm ®êng lµ chñ yÕu. Hµm lîng ®êng trong mÝa chØ chiÕm kho¶ng 10%, tøc lµ cø 10 kg mÝa míi cho 1 kg ®êng. Mét c¬ së chÕ biÕn ®êng trung b×nh, c«ng suÊt 2.500 tÊn mÝa/ngµy cÇn cã diÖn tÝch mÝa kho¶ng 6.000-7.000 ha, víi møc n¨ng suÊt trung b×nh kho¶ng 60 tÊn mÝa/ha. §Æc ®iÓm sinh häc cña mÝa yªu cÇu ph¶i ®a vµo chÕ biÕn ngay sau khi thu ho¹ch, khèi lîng mÝa nguyªn liÖu cÇn vËn chuyÓn lín, nÕu trång mÝa ph©n t¸n chi phÝ vËn chuyÓn sÏ lín. TÊt c¶ 19 nh÷ng yªu cÇu ®ã t¹o nªn ®Æc ®iÓm vÒ quy m« diÖn tÝch lín vµ sù ®ång bé cña hÖ thèng phôc vô cña vïng nguyªn liÖu mÝa cho chÕ biÕn c«ng nghiÖp. 1.1.2.3. TÝnh ®a d¹ng trong hÖ thèng s¶n xuÊt t¹i vïng mÝa nguyªn liÖu Vïng mÝa nguyªn liÖu lµ h×nh thøc s¶n xuÊt chuyªn m«n hãa. Trong n«ng nghiÖp, do nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ngµnh chi phèi nªn chuyªn m«n hãa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt so víi chuyªn m«n hãa trong c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, ®Æc biÖt lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Lý luËn vÒ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· chØ ra r»ng: Trong n«ng nghiÖp, chuyªn m«n hãa ph¶i ®i ®«i kÕt hîp víi viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt mÝa, h×nh thµnh nªn c¸c vïng nguyªn liÖu tËp trung còng ph¶i tu©n thñ nh÷ng quy ®Þnh mang tÝnh ®Æc thï ®ã cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt mÝa nguyªn liÖu ph¶i ®i ®«i víi phèi hîp c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô, v× mÝa lµ lo¹i c©y c«ng nghiÖp hµng n¨m, trong qu¸ tr×nh sinh trëng vµ ph¸t triÓn, vµo nh÷ng th¸ng ®Çu, møc ®é chiÕm ®Êt vµ ®é che phñ kh«ng lín, cã thÓ xen canh c¸c lo¹i c©y trång ng¾n ngµy kh¸c nh ng«, l¹c, ®Ëu ®ç c¸c lo¹i. ViÖc xen canh c¸c lo¹i c©y trång ng¾n ngµy trªn diÖn tÝch trång mÝa kh«ng chØ n©ng cao thu nhËp trªn mét diÖn tÝch nhÊt ®Þnh mµ cßn cã t¸c dông t¨ng ®é ph×, c¶i t¹o ®Êt. MÝa lµ lo¹i c©y cã sinh khèi lín, cã thÓ kÕt hîp ch¨n nu«i tr©u bß ®Ó tËn dông th©n, l¸ mÝa bÞ lo¹i bá trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc canh t¸c. MÝa cÇn rÊt nhiÒu ph©n bãn, ®Æc biÖt lµ khèi lîng lín ph©n h÷u c¬ vi sinh. V× vËy, cÇn kÕt hîp s¶n xuÊt ph©n bãn tõ nguån phÕ th¶i cña ch¨n nu«i, cña trång vµ chÕ biÕn mÝa t¹i chç phôc vô canh t¸c mÝa. Víi nh÷ng lý do trªn, chuyªn canh mÝa ph¶i ®ång thêi phèi hîp sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt phô vµ dÞch vô kh¸c ®Ó tËn dông tèi ®a c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Êt ®ai, lao ®éng vµ c¸c nguån lùc kh¸c nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã h×nh thµnh nªn tÝnh ®a d¹ng cña vïng mÝa nguyªn liÖu. 1.1.2.4. Nguån nh©n lùc ë vïng mÝa nguyªn liÖu Chu kú sinh trëng vµ ph¸t triÓn mÝa trung b×nh lµ mét n¨m, nhng yªu cÇu vÒ lao ®éng cho s¶n xuÊt trong tõng giai ®o¹n lµ kh¸c nhau. Sè lîng lín lao ®éng cÇn huy ®éng tËp trung vµo thêi kú trång míi vµ thu ho¹ch mÝa, trong khi ®iÒu kiÖn ®Ó c¬ giíi hãa c¸c kh©u canh t¸c nµy cßn cã nhiÒu khã kh¨n. Quy tr×nh canh t¸c mÝa theo kiÓu truyÒn thèng kh«ng thùc sù phøc t¹p, nhng víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt th©m canh, sö dông gièng mÝa míi, kü thuËt tíi, phßng trõ s©u bÖnh l¹i ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i ®îc ®µo t¹o trang bÞ kiÕn thøc vµ c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt míi ®¶m b¶o s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy, yªu cÇu vÒ nguån nh©n lùc t¹i c¸c vïng mÝa ngµy cµng ®ßi hái cao c¶ vÒ sè lîng 20 vµ chÊt lîng. Tuy nhiªn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña c¬ giíi hãa trong canh t¸c mÝa, ®Æc biÖt lµ c¬ giíi hãa thu ho¹ch mÝa th× yªu cÇu vÒ sè lîng lao ®éng t¬ng ®èi cã xu híng gi¶m dÇn, cßn yªu cÇu vÒ chÊt lîng lao ®éng cã xu híng t¨ng nhanh. 1.1.2.5. Tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ ë vïng mÝa nguyªn liÖu Do s¶n xuÊt mang tÝnh chuyªn m«n hãa kh¸ cao, dÉn ®Õn yªu cÇu øng dông khoa häc c«ng nghÖ míi ë c¸c vïng nguyªn liÖu mÝa tËp trung ngµy cµng ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, quy tr×nh canh t¸c mÝa ngµy cµng phøc t¹p nh»m lµm cho s¶n xuÊt mÝa cã hiÖu qu¶ h¬n, ®øng v÷ng ®îc trong bèi c¶nh cã sù c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c lo¹i c©y trång, vËt nu«i. C¸c lÜnh vùc khoa häc, c«ng nghÖ chñ yÕu cÇn tËp trung ®Çu t nghiªn cøu øng dông trong s¶n xuÊt mÝa bao gåm: nghiªn cøu ®a bé gièng mÝa míi phï hîp víi tõng vïng vµo s¶n xuÊt; kü thuËt tíi tiªu chñ ®éng; c¬ cÊu hîp lý cña c¸c lo¹i ph©n bãn trong tõng thêi kú sinh trëng cña mÝa; nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i tæng hîp, phèi hîp gi÷a trång mÝa víi ch¨n nu«i. Trong khi ®ã, chÊt lîng nguån lao ®éng vïng mÝa nguyªn liÖu thêng thÊp. §Ó kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ cña vïng mÝa nguyªn liÖu, viÖc hç trî ®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc khoa häc kü thuËt vµ kinh tÕ t¹i chç cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh dÞch vô kh¸c lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ®îc lu ý. 1.1.2.6. TÝnh thêi vô ë vïng mÝa nguyªn liÖu Sù giíi h¹n vÒ thêi gian trong c¸c kh©u trång, ch¨m sãc, ®Æc biÖt lµ thu ho¹ch mÝa ®· lµm gay g¾t thªm tÝnh thêi vô ë c¸c vïng nguyªn liÖu mÝa tËp trung. Thêi gian thu ho¹ch mÝa tõ khi mÝa chÝn chØ ®îc phÐp díi mét th¸ng, trong khi ®ã cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn viÖc cã thu ho¹ch mÝa kÞp thêi vô hay kh«ng phô thuéc vµo kh¶ n¨ng cña nguån lao ®éng, ®êng giao th«ng trong vïng mÝa, ph¬ng tiÖn vËn chuyÓn vµ ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng tiªu thô cña c¸c c¬ së chÕ biÕn. §Æc ®iÓm nµy ®ßi hái ph¶i phèi hîp c¸c ngµnh trong c¸c vïng mÝa ®Ó sö dông ®Çy ®ñ, hîp lý nguån lao ®éng, kh¾c phôc tÝnh thêi vô. 1.1.2.7. HÖ thèng c¬ së h¹ tÇng vïng mÝa nguyªn liÖu - H¹ tÇng vÒ giao th«ng ë c¸c vïng mÝa nguyªn liÖu lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o ®éng lùc cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt nguyªn liÖu mÝa. Víi khèi lîng nguyªn liÖu cÇn vËn chuyÓn lín, qu·ng ®êng vËn chuyÓn xa do quy m« vïng nguyªn liÖu lín, chi phÝ vËn chuyÓn chiÕm 15-20% gi¸ thµnh nguyªn liÖu. V× vËy, ®êng giao th«ng tõ vïng nguyªn liÖu vÒ nhµ m¸y vµ giao th«ng