Tài liệu Những biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức văn học của học sinh vào làm văn nghị luận văn học ở trường thpt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI …o0o… NGUYỄN THỊ BÍCH ĐÀO NHỮNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội – 2006 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI …o0o… NGUYỄN THỊ BÍCH ĐÀO NHỮNG BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học văn Mã số: 60. 14. 10 Hà Nội – 2006 LỜI CẢM ƠN Xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn Gi¸o s­ Phan Träng LuËn, ng­êi thÇy ®· tËn t©m h­íng dÉn, chØ b¶o trong suèt qu¸ tr×nh lµm luËn v¨n. Xin ®­îc ch©n thµnh c¶m ¬n Phßng qu¶n lý khoa häc, ban chñ nhiÖm khoa Ng÷ v¨n, ®Æc biÖt lµ c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong tæ ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi ®· t¹o ®iÒu kiÖn, ®éng viªn, khÝch lÖ, gióp ®ì trong lóc häc tËp còng nh­ trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh luËn v¨n. Xin c¶m ¬n tr­êng §¹i häc H¶i Phßng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho em ®­îc häc tËp ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n. Víi tÊm lßng biÕt ¬n s©u s¾c cña m×nh, em xin göi tíi c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o cïng toµn thÓ gia ®×nh c¸c thÇy c« lêi kÝnh chóc søc khoÎ, niÒm vui vµ h¹nh phóc ! Hµ Néi, ngµy 22 th¸ng 11 n¨m 2006 T¸c gi¶ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ...................................................................................... 3 MỤC LỤC ............................................................................................ 4 MỘT SỐ CHÚ THÍCH CỦA LUẬN VĂN ...................................... 6 PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................. 7 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 7 2. Lịch sử nghiên cứu .................................................................................... 10 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 14 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 14 5. Đóng góp của đề tài ................................................................................... 15 6. Giới hạn của đề tài .................................................................................... 15 7. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 16 8. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 16 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỂ XÁC LẬP BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT .......................................... 18 1. Vai trò đặc biệt quan trọng của việc vận dụng kiến thức trong qúa trình nhận thức và học tập. .......................................................................... 18 2. Quan hệ giữa kiến thức văn học vài bài làm văn nghị luận văn học. .. 34 CHƯƠNG 2: NHỮNG BIỆN PHÁP HÌNH THÀNH, RÈN LUYỆN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC VÀO BÀI LÀM VĂN NLVH CỦA HỌC SINH THPT .......................... 78 1. Hướng dẫn học sinh ghi nhí kiến thức theo hệ thống và biết huy động kiến thức có hiệu quả vào bài làm văn. ....................................................... 78 2. Hướng dẫn học sinh tích hợp kiến thức lý thuyết làm bài văn NLVH với kiến thức về tác phẩm văn học cụ thể, văn học sử, lý luận văn học... 86 3. Hướng dẫn học sinh luôn có ý thức đặt vấn đề cần giải quyết trong mối quan hệ hữu cơ với những kiến thức về tác giả, tác phẩm, dòmg văn học, ... .............................................................................................................. 88 4. Hướng dẫn học sinh sử dụng biện pháp so sánh trong quá trình viết bài.................................................................................................................... 91 5. Giáo viên đổi mới cách ra đề và cách đánh giá bài làm của học sinh .. 95 CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ THỂ NGHIỆM ...................................... 99 1. Mục đích thể nghiệm ................................................................................. 99 2. Nội dung thể nghiệm ................................................................................. 99 3. Phương pháp thể nghiệm.......................................................................... 99 4. Thiết kế thể nghiệm ................................................................................... 99 PHẦN KẾT LUẬN.......................................................................... 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................. 117 MỘT SỐ CHÚ THÍCH CỦA LUẬN VĂN Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t 1.THPT : Trung häc phæ th«ng 2.NLVH : NghÞ luËn v¨n häc 3.tpvh : T¸c phÈm v¨n häc 4.NXB : Nhµ xuÊt b¶n 5.ncgd : Nghiªn cøu gi¸o dôc ®Þa chØ tµi liÖu §Þa chØ tµi liÖu n¨m trong [ ] Sè thø nhÊt lµ sè thø tù tµi liÖu. Sè thø hai lµ sè trang trong tµi liÖu. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nhµ tr­êng cña chóng ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc. Môc ®Ých cña sù ®æi míi lµ yªu cÇu s¶n phÈm gi¸o dôc t¹o ra ph¶i lµ nh÷ng con ng­êi cã nh©n c¸ch, s¸ng t¹o, n¨ng ®éng, tù lËp, tù chñ trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng thùc tÕ cña ®êi sèng. Mçi m«n häc trong nhµ tr­êng ®Òu g¸nh lÊy Ýt nhiÒu träng tr¸ch trong viÖc Gi¸o dôc §µo t¹o con ng­êi. M«n Ng÷ v¨n lµ m«n häc ®­îc ký th¸c nhiÒu träng tr¸ch nhÊt, cã lÏ chØ trõ thÓ dôc cßn ®øc dôc, trÝ dôc, mü dôc nã ®Òu ph¶i ®¶m nhËn. M«n Ng÷ v¨n bao gåm ba ph©n m«n: V¨n – Lµm v¨n – TiÕng viÖt. Trong ®ã lµm v¨n chÝnh lµ kÕt qu¶ häc tËp cña hai ph©n m«n cßn l¹i. Khi lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, ng­êi viÕt ®· ý thøc ®­îc ý nghÜa vÒ mÆt khoa häc vµ c¶ ý nghÜa vÒ mÆt thùc tiÔn cña vÊn ®Ò. Lý do lùa chän ®Ò tµi tùu trung ë n¨m lý do c¬ b¶n sau: 1.1 TÇm quan träng ®Æc biÖt cña v¨n nghÞ luËn nãi chung vµ bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng ë tr­êng THPT. Ba d¹ng v¨n b¶n mµ häc sinh ph¶i häc vµ lµm trong nhµ tr­êng: - D¹ng s¸ng t¸c v¨n häc: miªu t¶, t­êng thuËt, kÓ chuyÖn, … - D¹ng bµi nghÞ luËn víi hai néi dung c¬ b¶n lµ nghÞ luËn x· héi vµ nghÞ luËn v¨n häc. - D¹ng v¨n b¶n hµnh chÝnh c«ng cô: ®¬n tõ, biªn b¶n, … Tuy nhiªn chóng ta cã thÓ nhËn thÊy d¹ng bµi nghÞ luËn ®­îc ­u tiªn sè l­îng thêi gian häc tõ bËc trung häc c¬ së ®Õn bËc trung häc phæ th«ng. §Æc biÖt ë ch­¬ng tr×nh THPT d¹ng bµi nghÞ luËn ®­îc ­u tiªn h¬n c¶, v¨n nghÞ luËn ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng tri thøc then chèt nhÊt cña ch­¬ng tr×nh lµm v¨n THPT. Trong d¹ng v¨n nghÞ luËn th× nghÞ luËn v¨n häc lµ lo¹i bµi ®Æc tr­ng nhÊt trong ch­¬ng tr×nh. ViÖc ph©n chia v¨n nghÞ luËn thµnh hai néi dung: NghÞ luËn x· héi vµ nghÞ luËn v¨n häc chØ cã tÝnh t­¬ng ®èi v× tÝnh chÊt tæng hîp phøc t¹p cña v¨n nghÞ luËn kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó chóng ta ph©n chia mét c¸ch r¹ch rßi nh­ng hiÖn nay s¸ch gi¸o khoa còng ®ang sö dông sù ph©n chia nµy lµ ®Ó tiÖn cho viÖc gi¶ng d¹y vµ häc tËp. NghÞ luËn v¨n häc gi÷ vai trß lµ lo¹i bµi c¬ b¶n trong ch­¬ng tr×nh v× th«ng qua bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh, chóng ta ®¸nh gi¸ ®­îc kÕt qu¶ “®Çu ra” cña qu¸ tr×nh d¹y häc v¨n vµ tiÕng ViÖt. H¬n n÷a tõ c¶i c¸ch gi¸o dôc, lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc còng trë thµnh lo¹i bµi chñ yÕu nÕu kh«ng muèn nãi lµ lo¹i bµi duy nhÊt trong c¸c kú thi. 1.2 ViÖc d¹y häc phÇn lµm v¨n còng nh­ h­íng dÉn häc sinh lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ch­a t­¬ng xøng víi tÇm quan träng cña m«n häc. Mét ®iÒu c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh d¹y häc mµ ai trong chóng ta còng mong muèn lµ häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc tõ cÊp ®é lý thuyÕt vµo thùc hµnh. §èi víi m«n Ng÷ v¨n th× ph©n m«n lµm v¨n chÝnh lµ ®iÓm tùa ®Ó gi¸o viªn ®¸nh gi¸ sù häc cña häc sinh. Lµm v¨n lµ m«n thùc hµnh, øng dông. §©y lµ ph©n m«n mµ ng­êi gi¸o viªn qua ®ã sÏ rÌn luyÖn t­ duy, båi d­ìng nhËn thøc vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cho häc sinh. TÇm quan träng cña ph©n m«n lµm v¨n lµ nh­ thÕ nh­ng trªn thùc tÕ d­êng nh­ chóng ta chØ nh×n nhËn nã trªn ph­¬ng diÖn lý thuyÕt. HiÖn nay, trong c¸c nhµ tr­êng, ph©n m«n lµm v¨n “®ang chÞu b¹c bÏo”. Chóng ta nãi nhiÒu ®Õn ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n nh­ng l¹i chØ chó träng ®Õn ®æi míi ph­¬ng ph¸p giê d¹y häc v¨n. ThËm chÝ cã lóc ph©n m«n lµm v¨n bÞ g¹t sang bªn TiÕng. C¸c giê lµm v¨n trªn líp ®­îc gi¸o viªn vµ häc sinh thùc hiÖn mét c¸ch qua loa. §iÒu ®ã dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ khi ph¶i lµm c¸c bµi v¨n nãi chung vµ c¸c bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng häc sinh lµm bµi mß mÉm, lóng tóng. Cã nh÷ng bµi viÕt khi ®äc lªn kh«ng thÊy tÝnh chÊt nghÞ luËn ë chç nµo. HÇu nh­ häc sinh lµm bµi lµ sù tr¶ l¹i thÇy c« nh÷ng g× ghi nhËn ®­îc qua giê gi¶ng v¨n. Nh÷ng bµi nghÞ luËn v¨n häc lµ chç ®Ó häc sinh béc lé sù c¶m thô riªng t­ th× ng­îc l¹i c¸c em lµm theo mÉu, theo lêi thÇy c«. ViÖc lµm bµi chØ lµ ®èi phã víi c¸c kú thi. Tõ chç kh«ng biÕt c¸ch lµm bµi dÉn ®Õn häc sinh sî lµm v¨n vµ ch¸n häc v¨n. 1.3 N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh cßn nhiÒu h¹n chÕ. Trong qu¸ tr×nh häc tËp, ph¶i nãi r»ng kh©u vËn dông kiÕn thøc ë häc sinh cßn nhiÒu h¹n chÕ, non yÕu. N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh THPT còng ®ang n»m trong t×nh tr¹ng ®ã. Bµi nghÞ luËn v¨n häc dï ë kiÓu lo¹i nghÞ luËn v¨n häc nµo còng ®Òu cÇn cã kiÕn thøc tæng hîp: KiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ t¸c phÈm v¨n häc. Nh­ng qua thùc tÕ kh¶o s¸t bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña c¸c em häc sinh th× kh¶ n¨ng vËn dông tæng hîp ba lo¹i kiÕn thøc trªn trong bµi lµm cßn nhiÒu h¹n chÕ. Häc sinh lµm bµi th­êng chØ biÕt ®Õn lo¹i kiÕn thøc vÒ t¸c phÈm v¨n häc. D­êng nh­ häc sinh ch­a ý thøc ®­îc chÝnh kiÕn thøc lÝ luËn v¨n häc vµ kiÕn thøc v¨n häc sö lµ kiÕn thøc gióp cho bµi viÕt cã tÝnh lý luËn, cã chiÒu s©u. ë mét sè bµi lµm cña häc sinh cã thÓ hiÖn ®«i chót viÖc vËn dông kiÕn thøc th× l¹i vËn dông mét c¸ch vông vÒ, sèng s­îng, kh«ng nhuÇn nhuyÔn. §©y lµ mét ®iÓm yÕu quan träng mµ ng­êi thÇy cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p h­íng dÉn cô thÓ ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng lµm bµi nh­ hiÖn nay cña häc sinh. 1.4 Kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh lµ mét th­íc ®o hiÖu qu¶ ®æi míi trong ph­¬ng ph¸p d¹y häc M«n Ng÷ v¨n trong nhµ tr­êng nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang trë thµnh vÊn ®Ò thêi sù ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m. Häc sinh ch¸n häc cßn gi¸o viªn kh«ng cã høng thó khi gi¶ng d¹y. Tr­íc thùc tr¹ng ®ã ngµnh Gi¸o dôc ®· thùc hiÖn ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n sao cho viÖc d¹y häc thÓ hiÖn ®óng víi tÝnh chÊt cña m«n häc vµ phï hîp ®èi t­îng häc sinh trong thêi ®¹i míi. Cã lÏ ®Ó ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh ®æi míi vµ hiÖu qu¶ ®æi míi ®­îc râ rµng, chÝnh x¸c th× ph¶i dùa vµo møc ®é vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc. Môc ®Ých cña ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n nh»m ph¸t huy tÝnh chñ thÓ trong viÖc tù chiÕm lÜnh t¸c phÈm v¨n häc, häc sinh lµ b¹n ®äc ®ång s¸ng t¹o víi nhµ v¨n, häc sinh biÕt ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn t­îng v¨n häc b»ng ý kiÕn cña m×nh, biÕt sö dông tiÕng ViÖt mét c¸ch trong s¸ng,…. Th«ng qua bµi viÕt cña häc sinh chóng ta sÏ n¾m ®­îc hiÖu qu¶ ®æi míi d¹y häc ®· ®¹t ®Õn møc ®é nµo. NÕu mçi bµi viÕt thÓ hiÖn sù vËn dông kiÕn thøc nhuÇn nhuyÔn tøc kiÕn thøc häc sinh thu nhËn ®­îc ®· ®­îc tiªu ho¸, ®· trë thµnh kiÕn thøc cña b¶n th©n, khi Êy bµi viÕt cña c¸c em sÏ thÓ hiÖn mét c¸ tÝnh riªng, nh©n c¸ch cña ng­êi häc. Khi bµi viÕt cña c¸c em ®¹t ®­îc kÕt qña nh­ vËy lµ khi chóng ta ®· ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ trong ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc Ng÷ v¨n. 1.5 – ViÖc nghiªn cøu ph©n m«n lµm v¨n cßn nhiÒu kho¶ng. Cho ®Õn ngµy h«m nay, sù ®ãng gãp cña c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu phÇn nhiÒu cho ph©n m«n V¨n, ph©n m«n TiÕng. Lµm v¨n vÉn lµ ph©n m«n cã sè l­îng c«ng tr×nh nghiªn cøu cßn rÊt khiªm tèn, khi lùa chän ®Ò tµi nµy, ng­êi viÕt mong muèn cã thªm mét chót ®ãng gãp cho ph©n m«n lµm v¨n - mét ph©n m«n cã vÞ trÝ vai trß quan träng trong ch­¬ng tr×nh nh­ng ch­a ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch tho¶ ®¸ng. 2. Lịch sử nghiên cứu V¨n nghÞ luËn cã tõ rÊt l©u ®êi. ë Trung hoa, ng­êi ta x¸c ®Þnh v¨n nghÞ luËn cã tõ thêi Khæng Tö (551- 479 tr­íc C«ng nguyªn). Cßn ë n­íc ta v¨n nghÞ luËn còng cã tõ rÊt sím. Nh÷ng v¨n b¶n nh­ “ChiÕu dêi ®«”(1010) cña Lý C«ng UÈn, “ HÞch t­íng sÜ” (1285) cña TrÇn Quèc To¶n, “B×nh Ng« ®¹i c¸o” (1428) cña NguyÔn Tr·i,… cã thÓ coi lµ nh÷ng ¸ng v¨n nghÞ luËn ®Çu tiªn cña n­íc ta. Sù ra ®êi cña v¨n nghÞ luËn ®· nhanh chãng x¸c lËp ®­îc vÞ trÝ vai trß cña nã trong viÖc gãp phÇn ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch cña ng­êi häc sinh ë tr­êng phæ th«ng. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë ph©n m«n lµm v¨n ®· chiÕm mét thêi l­îng ®¸ng kÓ trong ch­¬ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ lo¹i v¨n nghÞ luËn v¨n häc. Song song víi s¸ch gi¸o khoa lµm v¨n trong nhµ tr­êng th× sè l­îng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu, c¸c bµi viÕt vÒ c¸ch lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ngµy mét nhiÒu h¬n, nhÊt lµ t×nh h×nh nh÷ng n¨m gÇn ®©y häc sinh tá ra non kÐm vµ lóng tóng khi ph¶i lµm v¨n. Trong sè nh÷ng cuèn s¸ch, nh÷ng bµi viÕt Êy cã thÓ kÓ ®Õn mét sè tµi liÖu cã liªn quan, cã ®Ò cËp tíi khÝa c¹nh n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc nh­ sau: N¨m 1982 cuèn “Tµi liÖu tham kh¶o h­íng dÉn gi¶ng d¹y tËp lµm v¨n” dïng cho bËc THPT cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc chØ ®Ó nãi vÒ v¨n nghÞ luËn. Cuèn s¸ch chØ ra vai trß t¸c dông cña v¨n nghÞ luËn ë nhµ tr­êng trong viÖc ®µo t¹o gi¸o dôc con ng­êi. Cuèn s¸ch còng nhÊn m¹nh ®Õn vai trß cña d¹ng bµi nghÞ luËn v¨n häc trong nhµ tr­êng THPT. Trong phÇn “®iÒu kiÖn ®Ó lµm mét bµi tËp lµm v¨n nghÞ luËn”®· chØ ra: ®Ó lµm tèt bµi v¨n nghÞ luËn häc sinh ph¶i häc tèt c¶ v¨n häc sö, lý luËn v¨n häc, gi¶ng v¨n. TiÕp theo, lµ mét lo¹t nh÷ng bµi b¸o viÕt vÒ d¹y häc tËp lµm v¨n. “D¹y tËp lµm v¨n ë tr­êng s­ ph¹m”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 3 n¨m 1984 – Tr­¬ng ChÝnh “D¹y tËp lµm v¨n”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 1 n¨m 1984 - Hå Ngäc §¹i. “RÌn luyÖn kü n¨ng lµm v¨n cho häc sinh phæ th«ng trung häc”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 7 n¨m 1984 - §ç Kim Håi. “Ng÷ ph¸p v¨n b¶n vµ viÖc d¹y lµm v¨n” - Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, n¨m 1985 - NguyÔn Quang Ninh. “D¹y vµ häc lý luËn v¨n ch­¬ng ë tr­êng phæ th«ng”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 5 n¨m 1986 - Cao §øc TiÕn. Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh ®Õn vai trß vËn dông kiÕn thøc lý luËn v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng phæ th«ng. Cuèn “ Lµm v¨n” cña §×nh Cao, Lª A, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1989. Hai t¸c gi¶ ®· dµnh vµi tr¨m trang ®Ó nãi vÒ lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc. Trong khi ®Ò cËp ®Õn ph­¬ng ph¸p vµ kü n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc, hai t¸c gi¶ ®· chØ ra c¸c lo¹i kiÕn thøc vµ c¸ch huy ®éng kiÕn thøc vµo bµi lµm. §ã lµ kiÕn thøc vÒ c¸c t¸c phÈm cô thÓ, kiÕn thøc vÒ v¨n häc sö, kiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc. Cuèn “Mét sè vÊn ®Ò vÒ m«n lµm v¨n vµ s¸ch lµm v¨n 11phæ th«ng trung häc”- Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi n¨m 1991 cña Gi¸o s­ Phan Träng LuËn (Chñ biªn), trong phÇn “MÊy tån t¹i chÝnh cña m«n lµm v¨n ë phæ th«ng trung häc(Tr­íc vµ sau khi thay s¸ch lµm v¨n 10) cÇn ®­îc tiÕp tôc kh¾c phôc”, t¸c gi¶ ®· chØ ra mét trong nh÷ng tån t¹i ë nhµ tr­êng lµ: Lèi d¹y v¨n khu«n mÉu, x¬ cøng, quan niÖm lµm v¨n nÆng vÒ thi cö cho nªn häc sinh lµm bµi kh«ng cã tÝnh s¸ng t¹o. ThiÕu tÝnh s¸ng t¹o trong bµi lµm thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc kÐm. C¸ch vËn dông kiÕn thøc ng©y ng«, l¹c lâng, kh«ng ¨n nhËp, thiÕu ®Þnh h­íng, thiÕu chän läc. Cuèn “Muèn viÕt ®­îc bµi v¨n hay” Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1993 do NguyÔn §¨ng M¹nh (Chñ biªn). Khi tr×nh bµy ®Ó viÕt ®­îc bµi v¨n nghÞ luËn hay, t¸c gi¶ kh«ng trùc tiÕp nãi ®Õn viÖc vËn dông c¸c lo¹i kiÕn thøc cña v¨n mµ nãi ph¶i sö dông c¸c thao t¸c nh­ liªn hÖ, ®èi chiÕu, so s¸nh. ViÖc sö dông c¸c thao t¸c nµy, thiÕt nghÜ ®ã chÝnh lµ viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo trong bµi lµm. Trong luËn ¸n Phã TiÕn sÜ “Kü n¨ng lËp ý cho häc sinh phæ th«ng trung häc ë lo¹i bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc”, Hµ Néi n¨m 1994 - §ç Ngäc Thèng. T¸c gi¶ chØ râ: “§Ó viÕt ®­îc nghÞ luËn v¨n häc hay, ng­êi viÕt cÇn cã n¨ng lùc v¨n häc. N¨ng lùc Êy thÓ hiÖn ë tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ lÞch sö v¨n häc, lý luËn v¨n häc, t¸c phÈm v¨n häc”. Ph¶i ch¨ng chÝnh lµ t¸c gi¶ muèn nãi cÇn ph¶i cã sù vËn dông tæng hîp kiÕn thøc v¨n häc trong bµi nghÞ luËn v¨n häc. Cuèn gi¸o tr×nh: “Ph­¬ng ph¸p d¹y häc v¨n” - Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc quèc gia Hµ néi n¨m 1996 do c¸c so¹n gi¶ Phan Träng LuËn, Tr­¬ng DÜnh, NguyÔn Thanh Hïng, TrÇn ThÕ PhiÖt, ë ch­¬ng VII “Ph­¬ng ph¸p d¹y häc m«n lµm v¨n” c¸c t¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh ®Õn sù kh¸c biÖt gi÷a “Qu¸ tr×nh chiÕm lÜnh mét t¸c phÈm v¨n ch­¬ng trong giê gi¶ng v¨n hay qu¸ tr×nh th«ng hiÓu mét v¨n b¶n v¨n häc häc sö trong giê v¨n häc sö chñ yÕu vÉn lµ mét qu¸ tr×nh tiÕp nhËn th«ng hiÓu nh÷ng kiÕn thøc míi. Cßn qu¸ tr×nh lµm v¨n l¹i lµ qu¸ tr×nh vËn dông nh÷ng hiÓu biÕt (…) ®Ó t¹o nªn mét s¶n phÈm s¸ng t¹o cña c¸ nh©n”. §Ò cËp ®Õn viÖc vËn dông kiÕn thøc c¸c t¸c gi¶ chØ ra qu¸ tr×nh vËn dông kiÕn thøc theo tõng giai ®o¹n víi nh÷ng thao t¸c t­ duy kh¸c nhau. Cuèn “D¹y v¨n, häc v¨n”- Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc S­ ph¹m n¨m 2001 §Æng HiÓn, ng­êi viÕt ®· chØ ra c«ng ®o¹n vËn dông kiÕn thøc trong bµi lµm v¨n lµ rÊt quan träng ®Ó cã thÓ viÕt ®­îc mét bµi v¨n tèt. Chóng ta cßn cã thÓ kÓ ®Õn rÊt nhiÒu nh÷ng cuèn s¸ch, bµi b¸o kh¸c bµn vÒ viÖc lµm v¨n nãi chung vµ lo¹i bµi nghÞ luËn v¨n häc nãi riªng nh­: “D¹y v¨n lµ mét qu¸ tr×nh rÌn luyÖn toµn diÖn”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 28 n¨m 1973 - Ph¹m V¨n §ång. “VÒ m«n lµm v¨n ë tr­êng phæ th«ng trung häc” - T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 1 n¨m 1994 - §ç Ngäc Thèng. “Mét sè vÊn ®Ò vÒ v¨n nghÞ luËn ë cÊp hai”- Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o n¨m 1995 - NguyÔn Thanh Hïng. “BÝ quyÕt giái v¨n”- Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc n¨m 1995 - Vò Ngäc Kh¸nh. “VÒ ph­¬ng ph¸p h­íng dÉn ®­a lý thuyÕt lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn vµo m«n lµm v¨n ë tr­êng THPT”- T¹p chÝ nghiªn cøu Gi¸o dôc, sè 12 n¨m 1999 TrÇn H÷u Phong. “LuyÖn viÕt bµi v¨n hay” Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, n¨m 2000 - TrÇn §×nh Sö. “VÎ ®Ñp cña v¨n nghÞ luËn”- T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 4,5 n¨m 2005 §ç Ngäc Thèng. “MÊy ®iÒu cÇn l­u ý khi d¹y vµ häc phÇn v¨n nghÞ luËn v¨n häc trong s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 9” - T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 8 n¨m 2005 - Lª Quang H­ng. “Gióp em lµm tèt bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc”- T¹p chÝ v¨n häc vµ tuæi trÎ, sè 12 n¨m 2005 - §Æng Ngäc Ph­¬ng... Sau khi tiÕn hµnh nghiªn cøu lÞch sö vÊn ®Ò: N¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc, chóng ta cã thÓ nhËn thÊy: C¸c t¸c gi¶ khi viÕt vÒ c¸ch thøc lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®Òu ®Ò cËp ®Õn yªu cÇu vËn dông kiÕn thøc v¨n häc trong bµi lµm nh­ lµ mét ®ßi hái b¾t buéc, cã tÝnh nguyªn t¾c. Nh­ng lµm thÕ nµo ®Ó häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc th× c¸c t¸c gi¶ l¹i ch­a chØ ra cô thÓ. Ch­a cã tµi liÖu nµo ®Æt vÊn ®Ò: “Nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT”. Lµ ng­êi ®i sau vµ tiÕp tôc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò lµm v¨n cña häc sinh, trªn c¬ së kÕ thõa vµ cè g¾ng ®ãng gãp cho c«ng viÖc nghiªn cøu khoa häc mét vµi ®iÒu míi mÎ, ng­êi viÕt ®· lùa chän ®Ò tµi nghiªn cøu sau: Nh÷ng biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT. 3. Mục đích nghiên cứu Qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, ng­êi viÕt muèn gãp phÇn lµm s¸ng tá b¶n chÊt khoa häc cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh ë tr­êng THPT. ViÖc vËn dông c¸c kiÕn thøc liªn quan cña c¸c ph©n m«n trong mét m«n häc lµ viÖc lµm cã tÝnh khoa häc. B¶n chÊt cña khoa häc lu«n ®ßi hái kiÕn thøc ph¶i ®­îc ®Æt trong hÖ thèng, trong chØnh thÓ, trong sù ®èi chiÕu, liªn hÖ, so s¸nh. V× vËy, vÊn ®Ò cña ®Ò tµi ®­a ra lµ cã c¬ së khoa häc. H¬n n÷a viÖc ®Ò cËp ®Õn kh©u vËn dông kiÕn thøc còng lµ mét c«ng ®o¹n trong qu¸ tr×nh häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc. §©y lµ mét c«ng ®o¹n quan träng nÕu häc sinh kh«ng ®¹t ®­îc th× häc sinh ch­a thùc sù tr­ëng thµnh trong nhËn thøc. Th«ng qua viÖc lµm râ b¶n chÊt khoa häc cña ®Ò tµi, ng­êi viÕt muèn gióp gi¸o viªn cã c¬ së khoa häc ®Ó h­íng dÉn häc sinh lµm bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc ®­îc ®óng h¬n, ®Çy ®ñ h¬n, s©u s¾c h¬n vµ hay h¬n. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu NhiÖm vô tr­íc tiªn lµ x¸c ®Þnh c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn ®Ò tµi, chØ ra nh÷ng ®Æc tr­ng, tÇm quan träng cña n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp. NhiÖm vô tiÕp theo cña ®Ò tµi lµ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ nh»m h×nh thµnh, rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña ng­êi häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT. 5. Đóng góp của đề tài §Ò tµi cña luËn v¨n ®i sau rÊt nhiÒu nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c song ng­êi viÕt cè g¾ng t×m ra c¸i míi cã gi¸ trÞ ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh h­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi v¨n nghÞ luËn v¨n häc. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn v¨n. - Ng­êi viÕt ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t nghiªm tóc mét khèi l­îng bµi t­¬ng ®èi lín ®Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c thùc tr¹ng yÕu kÐm cña häc sinh THPT khi vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc. - LuËn v¨n kh¼ng ®Þnh cã c¬ së khoa häc cña n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc vµo qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp. Qua ®ã nhÊn m¹nh viÖc häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc sÏ n©ng cao chÊt l­îng bµi viÕt cña c¸c em ë tr­êng THPT. - LuËn v¨n ®Ò xuÊt ®­îc mét sè biÖn ph¸p thÝch hîp h­íng dÉn häc sinh ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT. 6. Giới hạn của đề tài V¨n nghÞ luËn cã ®èi t­îng rÊt réng vµ lµ d¹ng v¨n cÇn nhiÒu ®Õn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc tæng hîp. Song do thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n nªn luËn v¨n nµy ng­êi viÕt chØ giíi h¹n trong viÖc gi¶i quyÕt lµm s¸ng tá vai trß quan träng cña viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n NLVH vµ ®­a ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo lµm v¨n NLVH ë tr­êng THPT. 7. Phương pháp nghiên cứu Trong suèt qu¸ tr×nh hoµn thiÖn luËn v¨n ng­êi viÕt ®· sö dông chñ yÕu nh÷ng ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: - Ph­¬ng ph¸p kh¶o s¸t ®iÒu tra: ®­îc sö dông khi t×m hiÓu thùc tr¹ng vÒ n¨ng lùc cña häc sinh trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc th«ng qua hÖ thèng c¸c bµi lµm v¨n cô thÓ cña häc sinh, c¸ch chÊm bµi, ra ®Ò v¨n cña gi¸o viªn. - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp: §­îc dïng sau khi tiÕn hµnh kh¶o s¸t ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®iÒu tra tõ ®ã t×m ra nguyªn nh©n cña sù yÕu kÐm trong viÖc vËn dông kiÕn thøc cña häc sinh. - Ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i thèng kª: §­îc dïng khi ph©n lo¹i n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc cña häc sinh. - Ph­¬ng ph¸p logic: §­îc dïng khi xem xÐt quy luËt cña viÖc vËn dông kiÕn thøc nãi chung vµ viÖc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc nãi riªng vµo trong bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc. - Ph­¬ng ph¸p lÞch sö: Sö dông khi tiÕn hµnh nghiªn cøu lÞch sö vÊn ®Ò. - Ph­¬ng ph¸p thÓ nghiÖm khoa häc: Sö dông khi tiÕn hµnh thiÕt kÕ gi¸o ¸n thuyÕt minh qu¸ tr×nh h­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc. 8. Cấu trúc của luận văn • PhÇn më ®Çu. • PhÇn néi dung Ch­¬ng I: C¬ sá lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ó x¸c lËp biÖn ph¸p ph¸t triÓn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc cña häc sinh vµo lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc ë tr­êng THPT. Ch­¬ng II: Nh÷ng biÖn ph¸p h×nh thµnh, rÌn luyÖn n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc v¨n häc vµo bµi lµm v¨n nghÞ luËn v¨n häc cña häc sinh THPT. Ch­¬ng III: ThiÕt kÕ thÓ nghiÖm • KÕt luËn • Danh môc tµi liÖu tham kh¶o. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỂ XÁC LẬP BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VĂN HỌC CỦA HỌC SINH VÀO LÀM VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC Ở TRƯỜNG THPT 1. Vai trò đặc biệt quan trọng của việc vận dụng kiến thức trong qúa trình nhận thức và học tập. 1.1 VËn dông kiÕn thøc lµ kh©u quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp. Mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña d¹y häc ë nhµ tr­êng lµ d¹y cho häc sinh ph¸t triÓn t­ duy. T­ duy lµ quµ tÆng quý gi¸ nhÊt mµ th­îng ®Õ ban tÆng cho loµi ng­êi. Tuy nhiªn, ®Ó cã t­ duy ph¸t triÓn con ng­êi ta ph¶i ®­îc rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn. N¨ng lùc t­ duy ®ßi hái ph¶i cã kiÕn thøc, cã trÝ nhí nh­ng quan träng h¬n kiÕn thøc vµ trÝ nhí lµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc, c¸c thao t¸c t­ duy ®· cã ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc míi vµ vËn dông nã vµo thùc tiÔn. Nh­ chóng ta ®· biÕt, sù ph¸t triÓn t©m lý nhËn thøc cña con ng­êi ®i tõ thÊp tíi cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p vµ mang tÝnh kÕ thõa, tÝnh phñ ®Þnh râ rÖt. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã, nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®­îc tÝch luü, ®­îc h×nh thµnh ë giai ®o¹n tr­íc dÇn dÇn sÏ trë thµnh nh÷ng c«ng cô, nh÷ng ph­¬ng tiÖn lµm nÒn, lµm c¬ së cho viÖc h×nh thµnh nh÷ng hiÖn t­îng t©m lý ë møc cao h¬n. V× vËy, nhiÖm vô cña d¹y häc kh«ng nh÷ng ph¶i h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng tri thøc, kh¸i niÖm, nh÷ng ph­¬ng thøc ho¹t ®éng mµ ph¶i d¹y cho häc sinh biÕt vËn dông c¸c tri thøc, kinh nghiÖm ®· cã ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra (trong mét hoµn c¶nh, t×nh huèng cô thÓ) mét c¸ch phï hîp, th«ng minh. ViÖc häc kh«ng ph¶i lµ sù lÜnh héi nh÷ng kiÕn thøc riªng lÎ, vôn vÆt, cô thÓ mµ cßn ph¶i biÕt quy nh÷ng tr­êng hîp riªng lÎ, cô thÓ vÒ nh÷ng “hÖ” mang tÝnh kh¸i qu¸t. Franz Emanuel Weinert quan niÖm: “Häc nh­ lµ mét qu¸ tr×nh chñ ®éng vµ kiÕn t¹o. ViÖc häc tËp cã t¹o sinh, cã hiÖu qu¶, hiÓu biÕt lµ mét qu¸ tr×nh chñ ®éng vµ kiÕn t¹o phô thuéc vµo c¬ së tri thøc vèn cã cña c¸ nh©n vµ vµo nh÷ng tÇm hiÓu biÕt ®­îc ®em l¹i qua ®ã. Nh­ vËy theo c¸ch nh×n nµy, häc tËp lµ sù ®èi lËp víi th«ng tin ®­îc truyÒn ®¹t tõ bªn ngoµi, ®­îc tiÕp thu thô ®éng vµ xö lý mét c¸ch m¸y mãc, ®iÒu sÏ dÉn ®Õn mét sù hiÓu biÕt tr× trÖ, Ýt kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i vµ kh«ng thÓ sö dông mét c¸ch linh ho¹t”. Trong cuèn “T©m lý häc løa tuæi vµ t©m lý häc s­ ph¹m” cña A.V.Petrovski, gi¸o s­ ®· ®Ò cËp ®Õn b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh häc tËp “®­îc x¸c ®Þnh nh­ lµ qu¸ tr×nh cã tÝnh chÊt hai mÆt - tÝch luü c¸c tri thøc vµ n¾m v÷ng c¸c ph­¬ng thøc vËn dông tri thøc” [48; 143]. Bëi vËy, qu¸ tr×nh d¹y häc kh«ng cã g× kh¸c lµ mét ho¹t ®éng bao gåm hai phÝa thÇy vµ trß, lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a lao ®éng cña ng­êi gi¸o viªn vµ häc sinh, trong ®ã trß nç lùc nhËn thøc, thÇy s¸ng t¹o biÖn ph¸p ®Ó h­íng dÉn häc sinh lµm cho kiÕn thøc, t­ t­ëng t×nh c¶m kü n¨ng lÉn ph­¬ng ph¸p cña häc sinh ®ù¬c t¨ng tiÕn. Môc ®Ých cuèi cïng ®Ó hä cã thÓ tõng b­íc vËn dông kiÕn thøc mét c¸ch tù lËp vµo trong ®êi sèng. Nh­ vËy, häc tËp lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc tÝch cùc. Qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp ®­îc diÔn ra theo tõng cÊp ®é. CÊp ®é thø nhÊt lµ: tri gi¸c tµi liÖu, cÊp ®é thø hai lµ: th«ng hiÓu tµi liÖu, cÊp ®é thø ba lµ: ghi nhí kiÕn thøc, cÊp ®é thø t­ lµ: luyÖn tËp vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn. Bèn cÊp ®é cña qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ häc tËp trªn ®· ®­îc thõa nhËn vµ nh÷ng nhµ gi¸o dôc ®· tæ chøc qu¸ tr×nh d¹y häc cña m×nh theo tr×nh tù c¸c giai ®o¹n nhËn thøc ®ã. Trong bèn cÊp ®é nhËn thøc vµ häc tËp Êy, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chøng tá r»ng häc sinh th­êng khã vËn dông nh÷ng kh¸i niÖm vµ nh÷ng nguyªn t¾c ®· lÜnh héi ®­îc vµo viÖc gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô cô thÓ. MÆc dï thùc tÕ cho thÊy kh©u vËn dông lµ kh©u quan träng vµ lµ kh©u quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ häc tËp cña häc sinh “Theo quan ®iÓm triÕt häc, khi vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn th× yÕu tè chñ quan t¨ng lªn vµ tõng häc sinh ph¶i tù m×nh quyÕt ®Þnh xem trong t×nh huèng nµo cã thÓ sö dông kiÕn thøc nµy, kiÕn thøc kh¸c. ChÝnh c¸i ®ã ®· g©y nªn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh. Cßn sinh lý häc th× gi¶i thÝch nh÷ng khã kh¨n ®ã lµ do sù cÇn thiÕt ph¶i h×nh thµnh ë häc sinh, b»ng c¸ch luyÖn tËp nhiÒu lÇn, nh÷ng ®éng h×nh nhÊt ®Þnh cña sù ho¹t ®éng (kü n¨ng, kü x¶o) g¾n liÒn víi viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo c¸c t×nh huèng kh¸c nhau. T©m lý häc gi¶i thÝch c¸c khã kh¨n ®ã lµ hiÖn t­îng giao thoa, trong ®ã sù h×nh thµnh nh÷ng kü n¨ng vµ kü x¶o míi th­êng bÞ øc chÕ bëi nh÷ng kü n¨ng vµ kü x¶o ®· h×nh thµnh tr­íc ®ã” [30; 8]. VËy lµ d­íi nh÷ng gãc ®é nghiªn cøu kh¸c nhau cña mçi ngµnh khoa häc th× n¨ng lùc vËn dông kiÕn thøc ®­îc gi¶i thÝch kh¸c nhau nh­ng tùu trung ®Òu kh¼ng ®Þnh viÖc vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn lµ viÖc lµm khã kh¨n. CÊp ®é thø nhÊt: Tri gi¸c tµi liÖu lµ giai ®o¹n khëi ®Çu nh­ng cã ý nghÜa ®Þnh h­íng cho c¶ qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ sau. CÊp ®é nµy ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh c¶m gi¸c vµ tri gi¸c th«ng tin cña ng­êi häc. C¶m gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý më ®Çu cña ho¹t ®éng nhËn thøc, “ph¶n ¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lΔ. Tri gi¸c lµ qu¸ tr×nh t©m lý tiÕp theo, ph¶n ¸nh mét c¸ch trän vÑn c¸c thuéc tÝnh cña sù vËt, hiÖn t­îng khi chóng ®ang trùc tiÕp t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan cña con ng­êi. ë ®©y, häc sinh dïng c¸c gi¸c quan cña m×nh ®Ó tiÕp xóc víi tµi liÖu häc tËp míi do gi¸o viªn giíi thiÖu, nh»m thu thËp nh÷ng tµi liÖu c¶m tÝnh cÇn thiÕt. V× vËy giai ®o¹n nµy, gi¸o viªn th­êng sö dông ®å dïng trùc quan, biÓu diÔn nh÷ng thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n, cho häc sinh xem nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng mÉu hoµn h¶o. ViÖc sö dông réng r·i ph­¬ng ph¸p trùc quan trong d¹y häc lµ v× n¨ng lùc dÉn th«ng tin cña ®­êng tri gi¸c b»ng m¾t lín gÊp mét tr¨m lÇn ®­êng tri gi¸c b»ng tai. (M¾t cã kh¼ n¨ng tri gi¸c ®­îc luång th«ng tin cã mËt ®é chõng ba triÖu bÝt trªn mét gi©y, tai lµ 20 - 50 ngh×n bÝt/ gi©y; xóc gi¸c kho¶ng 2 – 10 bÝt/ gi©y). [46; 28]. §©y lµ hai giai ®o¹n t©m lý nhËn thøc tµi liÖu, tuy ë møc ®é ®¬n s¬ nh­ng cã vai trß quan träng ®èi víi sù ®Þnh h­íng c¸c hµnh vi vµ ho¹t ®éng cña con ng­êi. Trong khi c¶m gi¸c vµ tri gi¸c tµi liÖu häc sinh sÏ h×nh thµnh nh÷ng mèi liªn hÖ t¹m thêi t­¬ng øng mµ gäi theo ng«n ng÷ cña t©m lý häc th× ®ã lµ sù h×nh thµnh nh÷ng biÓu t­îng. Cã thÓ hiÓu biÓu t­îng lµ dÊu Ên ghi l¹i trong ý thøc cña con ng­êi vÒ nh÷ng h×nh t­îng