Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi giíi thiÖu
Ngµy nay, khi ®Ò cËp ®Õn bÊt bÊt k× mét vÊn ®Ò g×, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh
vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng. Ng-êi ta cÇn ph¶i quan t©m tr-íc hÕt
®Õn yÕu tè con ng-êi vÒ nh÷ng ®Æc tr-ng t©m lý cña hä. C¸c ®Æc tr-ng nµy
kh«ng t¸ch rêi khái mèi quan hÖ víi lÏ sèng, nÕp sèng vµ chÊt l-îng cuéc
sèng. H¬n n÷a, yÕu tè sinh häc trong mçi con ng-êi lµ kh¸c nhau t¸c ®éng
cña m«i tr-êng xung quanh ®Õn con ng-êi còng kh¸c nhau. §iÒu nµy cã ¶nh
h-ëng tíi mäi ho¹t ®éng tiªu dïng cña con ng-êi.
Thùc tÕ cho thÊy, chÊt l-îng cuéc sèng chØ ®-îc n©ng cao h¬n vµ ph¸t
triÓn khi nã ng¾n liÒn víi lao ®éng vµ tiªu dïng giao l-u quèc tÕ. Ngµy nay,
mçi d©n téc dï ph¸t triÓn hay ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam chóng ta
®Òu vÝ chÊt l-îng cuéc sèng nh- lµ c¸i ®Ønh, c¸i môc tiªu cÇn h-íng tíi. Nãi
nh- vËy kh«ng cã nghÜa lµ chóng ta kh«ng quan t©m ®Õn viÖc ph¸t triÓn tr×nh
®é cña c¸c d©n téc, tr×nh ®é d©n chÝ, ®¹o ®øc, quan t©m ®Õn nghiªn cøu, thÞ
hiÕu vµ thãi quen lu«n thay ®æi cña ng-êi. S¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých
tù th©n, s¶n xuÊt ®Ó tiªu dïng muèn tiªu dïng ph¶i s¶n xuÊt. S¶n xuÊt cµng
ph¸t triÓn th× tiªu dïng cµng gia t¨ng. Sù ®a d¹ng vÒ phong phó vÒ tiªu dïng
trong thêi ®¹i chóng ta ®ang trë thµnh ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn
ch-a tõng thÊy cu¶ s¶n xuÊt. Sù ®a d¹ng vµ phong phó ®ã ®-îc b¾t nguån
võa tõ truyÒn thèng, tËp qu¸n tiªu dïng cña d©n téc võa tõ qu¸ tr×nh quèc tÕ
hãa, sù giao l-u v¨n ho¸ vµ héi nhËp c¸c d©n téc. H¬n bao giê hÕt, hiÖn nay
qu¸ tr×nh héi nhËp ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, v× vËy chóng ta cÇn cã ph-¬ng
h-íng ph¸t triÓn ®óng ®¾n nhu cÇu vµ c¸ch tiªu dïng nãi chung ®Ó gãp phÇn
lµm ®Ñp cho chÊt l-îng cuéc sèng cña mçi con ng-êi.
§Êt n-íc chóng ta ®ang thêi kú ph¸t triÓn, viÖc x¸c ®Þnh xu h-íng vµ
t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh trong ®ã cã ngµnh dÖt
may lµ cÇn thiÕt. Do d-íi h¹n vÒ kiÕn thøc vÒ kh¶ n¨ng cña m×nh mµ néi
dung ®Ò tµi cña em kh«ng thÓ nghiªn cøu riªng lÎ tõng ngµnh nghÒ, tõng
ng-êi mét ®-îc mµ chØ xÐt mét c¸ch tæng qu¸t nh÷ng nÐt duy nhÊt ®Æc tr-ng
tiªu biÓu cña nh¸nh v¨n ho¸ ng-êi kinh víi hµnh vi tiªu dïng s¶n phÈm may
mÆc thuéc ngµnh dÖt may. Qua ®ã, muèn t×m hiÓu kü h¬n vµ s©u h¬n vÒ thùc
tr¹ng ngµnh dÖt may hiÖn nay nh»m ®-a ra mét vµi xu h-íng biÖn ph¸p ®Ó
cã thÓ ®-a ngµnh dÖt n-íc ta ph¸t triÓn h¬n v÷ng b-íc trªn con ®-êng héi
nhËp cña thÕ kû 21.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch-¬ng I.
Nh¸nh v¨n ho¸ ng-êi kinh vµ hµnh vi ng-êi
tiªu dïng cña nh¸nh v¨n ho¸ nµy ®èi
víi s¶n phÈm maY mÆc
1. C¸c kh¸i niÖm vÒ v¨n ho¸ cña c¸c nhµ nghiªn cøu c¸c nhµ ho¹t ®éng
x· héi vµ c¸c tæ chøc
Ch-a bao giê v¨n ho¸ ®-îc ®Ò cËp, suy nghÜ nhiÒu nh- thêi gian gÇn
®©y. Mét ®iÒu mµ hÇu nh- nh÷ng ai quan t©m còng nhËn thÊy r»ng: Cµng ®i
s©u nghiªn cøu t×m hiÓu v¨n ho¸ ng-êi ta cµng thÊy sù ®a d¹ng phong phó
cña nã trong h×nh thøc biÓu hiÖn vµ c¸c t¸c ®éng ¶nh h-ëng cña nã tíi ®êi
sèng sinh ho¹t cña con ng-êi, ®«i khi cã nh÷ng c¸i thËt khã hiÓu. Nh- vËy,
vÊn ®Ò vÒ v¨n ho¸ vÉn ®ang cßn lµ mét dÊu hái, mét kho¶ng kh«ng v« tËn
cÇn ph¶i t×m hiÓu vµ kh¸m ph¸. Nh- häc gi¶ J.Derida ®· tõng nãi: “ v¨n ho¸
lµ c¸i tªn mµ chóng ta ®Æt cho ®iÒu bÝ Èn kh«ng cïng ®èi víi nh÷ng ai ngµy
nay ®ang t×m c¸ch suy nghÜ vÒ nã ” . §µnh r»ng c¸ch nãi nµy cña «ng ta thÊy
cã phÇn bÊt kh¶ tri, song vÒ ®iÒu ®ã chóng ta kh«ng cã ý ®Þnh khai th¸c. Vµ
ý t-ëng cña «ng vÒ sù v« cïng tËn cña v¨n ho¸ th× ®¸ng ®Ó chóng ta ph¶i
kh¸m ph¸ vµ chiªm nghiÖm. Ch-a mét ai cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc v¨n ho¸ xuÊt
hiÖn tõ khi nµo? V× vËy, viÖc ®-a ra ®¸p ¸n cho c©u hái ®ã míi lµ nh÷ng dù
®o¸n dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu khoa häc cña c¸c nhµ kh¶o cæ häc. Còng
nh- ch-a cã ai cã thÓ ®-a ra ®-îc mét c¸ch ®Þnh nghÜa ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c
nhÊt. V× vËy, ®· cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸. Ng-êi ta ®·
tõng ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸ nh- sau: V¨n hãa lµ mét hÖ thèng h÷u c¬ c¸c gi¸
trÞ (vËt chÊt vµ tinh thÇn, tÜnh vµ ®éng, vËt thÓ vµ phi vËt thÓ…) do con ng-êi
t¹o ra vµ tÝch luü trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn trong sù t-¬ng t¸c víi
m«i tr-êng tù nhiªn vµ x· héi cña m×nh. Kh¸i niÖm nµy ®-îc x©y dùng trªn
c¬ së 4 ®Æc tr-ng cña v¨n ho¸ lµ tÝnh nh©n sinh, tÝnh gi¸ trÞ, tÝnh hÖ thèng vµ
tÝnh lÞch sö. §©y lµ nh÷ng ®Æc tr-ng cÇn vµ ®ñ cho phÐp ph©n biÖi v¨n ho¸ vµ
nh÷ng kh¸i niÖm cã liªn quan. Nã cã kh¶ n¨ng bao qu¸t rÊt nhiÒu c¸c c¸ch
tiÕp cËn kh¸c nhau, c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸ mµ cßn cã thÓ cho phÐp
chóng ta nhËn diÖn mét hiÖn t-îng v¨n ho¸ vµ ph©n biÖt chóng víi nh÷ng
hiÖn t-îng kh«ng ph¶i lµ v¨n ho¸. Trong kh¸i niÖm nµy, cã ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ
vËt chÊt vµ tinh thÇn, theo ®ã ng-êi ta còng chia v¨n ho¸ thµnh v¨n ho¸ vËt
chÊt vµ v¨n ho¸ tinh thÇn. V¨n ho¸ vËt chÊt bao gåm toµn bé nh÷ng s¶n
phÈm vËt chÊt do ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña con ng-êi t¹o ra nh- ®å ¨n, ®å mÆc,
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nhµ cöa, ®å sinh ho¹t hµng ngµy, c«ng cô s¶n xuÊt, ph-¬ng tiÖn ®i l¹i… Cßn
v¨n ho¸ tinh thÇn bao gåm toµn bé nh÷ng s¶n phÈm do ho¹t ®éng s¶n xuÊt
tinh thÇn cña con ng-êi s¸ng t¹o ra nh- t- t-ëng, tÝn ng-ìng, t«n gi¸o, nghÖ
thuËt, lÔ héi, phong tôc, ®¹o ®øc, ng«n ng÷, v¨n ch-¬ng… Tuy nhiªn, sù
ph©n chia nµy míi nh×n t-ëng nh- kh¸ râ vµ hiÓn nhiªn, song nh×n kÜ sÏ thÊy
xuÊt hiÖn hµng lo¹t tr-êng hîp phøc t¹p khã cã thÓ ph©n biÖt vÝ nh- c¸c ho¹t
®éng, c¸c quan hÖ s¶n xuÊt… th× xÕp vµo v¨n ho¸ vËt chÊt hay v¨n ho¸ tinh
thÇn? Kh«ng Ýt c¸c sö dông sinh ho¹t hµng ngµy (b»ng vËt chÊt) l¹i cã gi¸ trÞ
nghÖ thuËt rÊt cao (b»ng tinh thÇn) vÝ dô nh- c¸i mu«i móc canh thêi §«ng
S¬n cã g¾n h×nh ng-êi ngåi thæi kÌn, chiÕc ngai vµng ®-îc ch¹m chç c«ng
phu; ng-îc l¹i, c¸c s¶n phÈm tinh thÇn th-êng tån t¹i d-íi d¹ng vËt chÊt ho¸
vÝ nh- pho t-îng, quyÓn s¸ch… Trong thùc tÕ, v¨n ho¸ vËt chÊt vµ v¨n ho¸
tinh thÇn lu«n g¾n bã mËt thiÕt víi nhau vµ cã thÓ chuyÓn ho¸ cho nhau.
Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ CM¸c nãi r»ng: T- t-ëng sÏ trë thµnh nh÷ng lùc
l-îng vËt chÊt khi nã ®-îc quÇn chóng hiÓu râ. Bëi vËy tuú theo nh÷ng môc
®Ých kh¸c nhau, viÖc ph©n biÖt v¨n ho¸ vËt chÊt vµ v¨n ho¸ tinh thÇn ph¶i dùa
vµo c¸c tiªu chÝ kh¸c nhau. Nh-ng dï vËt chÊt hay tinh thÇn còng ph¶i ®-îc
chuyÓn thµnh hiÓu biÕt ®-îc mäi thµnh viªn trong céng ®ång v¨n ho¸ chia
sÎ, nh÷ng hiÓu biÕt nµy sÏ chi phèi c¸ch sinh ho¹t, ho¹t ®éng øng xö, giao
tiÕp cña mçi ng-êi trong céng ®ång. Chóng lµ c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ hµnh vi
cña ai ®ã cã phï hîp víi v¨n ho¸ céng ®ång hay kh«ng? Chóng còng lµ néi
dung cña gi¸o dôc v¨n ho¸, lµ néi dung chuyÓn giao gi÷a c¸c thÕ hÖ ®¶m b¶o
cho tÝnh ®ång nhÊt, tÝnh truyÒn thèng cña mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt ®Þnh.
Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸, ng-êi ta cã thÓ hiÓu theo
nghÜa réng hoÆc theo nghÜa hÑp. V¨n ho¸ theo nghÜa hÑp ®-îc giíi h¹n theo
chiÒu s©u hoÆc theo chiÒu réng theo kh«ng gian hoÆc theo thêi gian… Giíi
h¹n theo chiÒu s©u v¨n ho¸ ®-îc hiÓu lµ nh÷ng gi¸ trÞ tinh hoa cña nã (nÕp
sèng v¨n ho¸, v¨n ho¸ nghÖ thuËt), giíi h¹n theo chiÒu réng v¨n ho¸ ®-îc
dïng ®Ó chØ nh÷ng gi¸ trÞ trong tõng lÜnh vùc (v¨n hãa giao tiÕp, v¨n kinh
doanh) giíi h¹n theo kh«ng gian v¨n ho¸ ®-îc chØ nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc thï cña
tõng vïng (v¨n ho¸ T©y Nguyªn, v¨n hãa Nam Bé…) giíi h¹n theo thêi gian
v¨n ho¸ ®-îc dïng ®Ó chØ nh÷ng gi¸ trÞ trong tõng giai ®o¹n (v¨n ho¸ Hoµ
B×nh, v¨n ho¸ §«ng S¬n…) theo nghÜa réng v¨n ho¸ th-êng ®-îc xem lµ tÊt
c¶ nh÷ng g× do con ng-êi s¸ng t¹o ra.
Hå ChÝ Minh ®· viÕt trong b¶n th¶o nhËt kÝ trong tï: “ v× lÏ sinh tån
còng nh- môc ®Ých cuéc sèng loµi ng-êi ®· s¸ng t¹o vµ ph¸t minh ra ng«n
ng÷, ®¹o ®øc, ph¸p luËt khoa häc, t«n gi¸o, v¨n häc, nghÖ thuËt, nh÷ng c«ng
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cô cho sinh ho¹t hµng ngµy vÒ ¨n, mÆc, ë vµ c¸c ph-¬ng thøc sö dông sinh
ho¹t cïng víi nh÷ng biÓu hiÖn cña nã mµ loµi ng-êi ®· s¶n sinh ra nh»m
thÝch øng nh÷ng nhu cÇu ®êi sèng vµ ®ßi hái cña sù sinh tån” .
Còng theo Federico Mayo TG§ UNESCO ®· viÕt trong t¹p chÝ ng-êi
®-a tin UNESCO (sè 11 n¨m 1989) nh- sau: “ ®èi víi mét sè ng-êi, v¨n ho¸
chØ gåm nh÷ng kiÖt t¸c tuyÖt vêi trong c¸c lÜnh vùc t- duy vµ s¸ng t¹o, ®èi
víi nh÷ng ng-êi kh¸c v¨n ho¸ chØ gåm tÊt c¶ nh÷ng g× lµm cho d©n téc nµy
kh¸c víi d©n téc kh¸c, tõ nh÷ng s¶n phÈm tinh vi hiÖn ®¹i nhÊt ®Õn nh÷ng
phong tôc tËp qu¸n tÝn ng-ìng, lèi sèng vµ lao ®éng” .
Cßn theo nghÞ quyÕt trung -¬ng bé chÝnh trÞ kho¸ VI ®· nhÊn m¹nh:
“ v¨n ho¸ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi, thÓ hiÖn
tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña mét ®Êt n-íc, mét thêi ®¹i, lµ lÜnh vùc s¶n xuÊt
tinh thÇn t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ nh÷ng c«ng tr×nh nghÖ thuËt ®-îc l-u
truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, lµm giµu ®Ñp thªm cuéc sèng con ng-êi”
nh- vËy, v¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ mét ho¹t ®éng phi s¶n xuÊt, mét lÜnh vùc “ ¨n
theo” c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Cµng ngµy thÕ giíi cµng nhËn ra r»ng: Sù
ph¸t triÓn chØ thùc sù bÒn v÷ng nÕu ®Æt trong nÒn t¶ng v¨n ho¸, ®êi sèng con
ng-êi chØ thùc sù mang tÝnh ng-êi nÕu nã cã ®Çy ®ñ mét nguån n¨ng l-îng
tèi thiÓu lµ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. Nh- vËy, xÐt ®Õn cïng con ng-êi cã nhu cÇu
vÒ v¨n ho¸ kh«ng kÐm g× c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ t-¬ng lai nhu cÇu vÒ v¨n
ho¸ (tøc lµ h-ëng thô tiªu dïng v¨n ho¸) sÏ cßn t¨ng lªn gÊp béi.
Cho ®Õn tËn h«m nay, sè l-îng c¸c ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸ ®· cã ®Õn hµng
tr¨m, thËm chÝ cã häc gi¶ cßn cho r»ng ®· cã trªn mét ngh×n ®Þnh nghÜa vÒ
v¨n ho¸. Nh÷ng con sè ®-îc nªu ®Òu cã nh÷ng c¨n cø nhÊt ®Þnh vÒ mÆt
thèng kª. C¸c ®Þnh nghÜa ®ang ®-îc sö dông, trªn thùc tÕ, còng vÉn lµ nh÷ng
®Þnh nghÜa cã tÝnh chÊt quy -íc nh»m ®i tíi mét kh¸i niÖm tháa thuËn ®Ó tiÖn
sö dông. ViÖc ®Þnh nghÜa v¨n ho¸ vÉn xem nh- lµ ®iÒu th¸ch thøc. Nh÷ng
®Þnh nghÜa xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¸ch nh×n kh¸c nhau tiÕp tôc xuÊt hiÖn.
Nh- vËy, v¨n ho¸ lµ mét ®èi t-îng cña sù kh¶o cøu mµ c¸i ®-îc biÓu ®¹t
trong ®ã, trong kh«ng Ýt tr-êng hîp, l¹i qu¸ tinh tÕ hoÆc qu¸ x¸c ®Þnh. Kh¸i
niÖm v¨n ho¸ dïng ®Ó biÓu ®¹t mét tÝnh chÊt (mét thuéc tÝnh, mét khÝa c¹nh
mét ph-¬ng diÖn) tån t¹i trong mäi sù vËt hiÖn t-îng, mäi qu¸ tr×nh…cã mèi
liªn hÖ víi con ng-êi, bÊt kÓ sù vËt hiÖn t-îng trong qu¸ tr×nh ®ã thuéc vÒ
vËt chÊt hay thuéc vÒ t- duy, c¸i g× ®ông ®Õn con ng-ßi tøc lµ cã ¶nh h-ëng
®Õn con ng-êi hoÆc ®-îc con ng-êi t×m hiÓu, nhËn thøc t¸c ®éng…còng ®Òu
cã khÝa c¹nh v¨n ho¸ trong nã .
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nh-îc ®iÓm lín nhÊt cña nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ v¨n ho¸ l©u nay lµ ë chç
coi v¨n ho¸ nh- lµ lµ mét phÐp céng ®¬n thuÇn cña nh÷ng tri thøc bé phËn.
§Þnh nghÜa v¨n ho¸ trong c¸c lo¹i tõ ®iÓn, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu th-êng
më ®Çu b»ng c©u “ v¨n ho¸ lµ mét tËp hîp hoÆc mét phøc hîp cña c¸c gi¸
trÞ…” quan niÖm c¶m tÝnh nµy lµ s¶n phÈm cña lÞch sö cña thêi kú chia t¸ch
v¨n ho¸ khi mµ v¨n ho¸ ch-a ®-îc coi lµ mét ®èi t-îng khoa häc ®éc lËp.
Kinh nghiÖm lÞch sö cña x· héi loµi ng-êi cho thÊy r»ng: ChØ ho¹t ®éng
trong c¸i quü ®¹o cña v¨n ho¸, con ng-êi – c¸ thÓ vµ céng ®ång – míi cã
kh¶ n¨ng trë thµnh chñ ch©n chÝnh cña hoµn c¶nh. Nãi mét c¸ch kh¸c, nÕu
biÕt chó ý mét c¸ch ®óng møc ®Õn vai trß cña v¨n ho¸ trong viÖc kh¼ng ®Þnh
®Æc thï nh©n tÝnh cña ho¹t ®éng ng-êi, th× hoµn c¶nh – tù nhiªn vµ x· héi
– cã c¬ may ®-îc b¶o toµn trong quü ®¹o cña c¸i v¨n ho¸, cã kh¶ n¨ng
kh«ng biÕn thµnh n¬i bÊt h¹nh cña con ng-êi.
Nh- vËy, b¶n chÊt cña v¨n ho¸ n»m ë th¸i ®é vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng cña
con ng-êi. §ã lµ hai mÆt cña mét thuéc tÝnh cña mèi quan hÖ gi÷a con ng-êi
víi thÕ giíi bªn trong vµ thÕ giíi bªn ngoµi cña nã. Cã thÓ h×nh dung thuéc
tÝnh ®ã nh- mét l¸t c¾t ®i qua toµn bé mèi quan hÖ phong phó vµ phøc t¹p
cña con ng-êi vµ hiÖn thùc .
2. C¸c ®Æc tr-ng tiªu biÓu cña nh¸nh v¨n ho¸ tiªu dïng ng-êi kinh
Nh- ®· ®Ò cËp ë trªn , v¨n ho¸ vËt chÊt bao gåm tÊt c¶ nh÷ng g× do ho¹t
®éng s¶n xuÊt cña con ng-êi t¹o ra trong qu¸ tr×nh sèng vµ lao ®éng. Cßn
v¨n ho¸ tinh thÇn do toµn bé ho¹t ®éng tinh thÇn cña con ng-êi s¸ng t¹o ra.
Trong môc nµy, chóng ta sÏ t×m hiÓu mét c¸ch cô thÓ h¬n vÒ c¸c kh¸i niÖm
nµy.
a, V¨n ho¸ vËt chÊt :
VÒ n¬i c- tró, kh¶o cæ häc ch-a t×m thÊy mét c¸ch ch¾c ch¾n cña c¸c
nÒn nhµ. Nh-ng mét sè cho r»ng ®· cã nh÷ng ng«i nhµ nhá cho gia ®×nh vµ
nh÷ng ng«i nhµ lín cho sinh ho¹t céng ®ång. Nhµ sµn lµ phæ biÕn, dùa vµo
nh÷ng dÊu vÕt nh÷ng thanh gç cßn l¹i còng nh- c¸c h×nh kh¾c trªn trèng
®ång.
VÒ ¨n uèng, ®· h×nh thµnh tËp tôc “ ¨n cïng m©m ngåi cïng chiÕu”
trong gia ®×nh, mµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn chia c¾t ¨n tõng khÈu phÇn riªng. G¹o
nÕp, g¹o tÎ ®Òu ®-îc dïng, chç ®å x«i t×m ®-îc kh¾p n¬i. H¼n lµ ®· cã nhiÒu
thø b¸nh ®-îc lµm tõ g¹o nÕp vµ bét g¹o. Nh×n chung, thøc ¨n thùc vËt cã
gi¸ trÞ lín h¬n thøc ¨n ®éng vËt. ThÞt gia sóc chñ yÕu chØ dïng cho lÔ cóng tæ
tiªn. Nguån thøc ¨n ®¹m ®éng vËt chñ yÕu lµ ®¹m thuû s¶n. C¸ cã mét vÞ trÝ
v« cïng quan träng. Cã thÓ nãi, ®Æc tr-ng v¨n ho¸ ¨n ViÖt Nam lµ c¬m c¸ vµ
c¬m canh. B¸t canh rau còng cã vÞ chÝ quan träng trong b÷a ¨n cña ng-êi
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ViÖt Nam, canh lµ thøc ¨n nh-ng còng lµ thøc uèng, ¨n cïng víi c¬m, trén
víi c¬m. §iÓm nµy kh¸c víi nhiÒu d©n téc.
Ngoµi ra ng-êi ViÖt cßn lµm m¾m, muèi d-a vµ nãi chung c¸c ph-¬ng
thøc lµm thøc ¨n dùa vµo vi sinh vËt ra ®êi kh¸ sím ë ViÖt Nam còng nh- ë
§«ng Nam ¸, do ®iÒu kiÖn khÝ hËu nãng Èm ë vïng nµy. Cã ng-êi nãi r»ng:
nghÒ ch¨n nu«i sím nhÊt vµ phæ biÕn ë §«ng Nam ¸ ®ã lµ nghÒ ch¨n nu«i
vi sinh vËt. §· cã r-îu do ñ men, nh- r-îu nÕp, r-îu c¸c thø n-íc qu¶ còng
®· cã sím.
VÒ v¨n ho¸ mÆc, th× v¸y cho phô n÷ vµ khè cho ®µn «ng lµ ®Æc tr-ng c¬
b¶n. Nh÷ng yÕu tè nµy cßn tån t¹i cho ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng t¸m. QuÇn cã lÏ
lµ yÕu tè xuÊt hiÖn muén vµ ®-îc du nhËp tõ ph-¬ng B¾c, ¸o kh«ng ®-îc coi
träng v× ë xø nãng. §· cã yÕm cho phô n÷ cßn ®µn «ng cëi trÇn. Trong khi
®ã ®å trang søc l¹i ®-îc ®Æc biÖt -a chuéng. Cã ®ñ lo¹i ®å trang søc víi
nhiÒu kiÓu kh¸c nhau b»ng ®¸ quÝ, b»ng thuû tinh hay b»ng ®ång, nh- vßng
tay, vßng c¸nh tay, vßng cæ, vßng ch©n, hoa tai, chuæi h¹t… C¶ n÷ lÉn nam
®Òu dïng trang søc. Sau nµy, nh- ta thÊy viÖc sö dông ®å trang søc cã phÇn
gi¶m ®i ë d©n téc kinh, cã lÏ do ¶nh h-ëng cña nho gi¸o.
b. VÒ v¨n ho¸ tinh thÇn :
C- d©n ViÖt Nam ë thêi §«ng S¬n còng ®· t¹o ra bé mÆt riªng, khëi
nguån cho nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ ViÖt Nam sau nµy. VÒ héi häa vµ ®iªu
kh¾c, ng-êi §«ng S¬n ®· cã nh÷ng phong c¸ch riªng, kh«ng thÓ trén lÉn víi
bÊt cø v¨n ho¸ nµo trong khu vùc. Tuy còng lµ miªu t¶ hiÖn thùc, nh-ng
nghÖ thuËt t¹o h×nh §«ng S¬n chó träng ®Õn thÇn th¸i chung, Ýt chó ý ®Õn chi
tiÕt. §Õn giai ®o¹n muén, tÝnh c¸ch ®iÖu vµ t-îng tr-ng ®· béc lé. NghÖ
thuËt §«ng S¬n më ®Çu cho h×nh th¸i t¹o h×nh mang ®Ëm trang trÝ ph¸t triÓn
ë c¸c thêi k× sau. Trong hoa v¨n trang trÝ, ng-êi thêi ®ã ®· ph¸t hiÖn ra nhiÒu
kiÓu ®èi xøng kh¸c nhau. VÒ ©m nh¹c vò ®¹o, tõ thêi §«ng S¬n ®· cã nhiÒu
yÕu tè gÇn gòi víi d©n téc M-êng vµ d©n téc T©y Nguyªn ngµy nay.
Nh¹c cô gâ ph¸t triÓn h¬n nhiÒu nh¹c cô kh¸c. ë phÝa B¾c, tiªu biÓu lµ
trèng ®ång; trong khi ë phÝa Nam, ®µn ®¸ phæ biÕn, cã thÓ ®· cã trèng da.
C¸c lo¹i khÌn gièng víi khÌn MÌo, khÌn Th¸i sau nµy còng ®· ®-îc sö dông.
NhiÒu lo¹i ®µn d©y mµ ta cã ngµy nay th× ®-îc du nhËp tõ ph-¬ng B¾c vÒ
sau.
VÒ tÝn ng-ìng, thê cóng tæ tiªn lµ mét tÝn ng-ìng ®· ®-îc h×nh thµnh tõ
rÊt sím vµ xuyªn suèt qua mäi thêi k× lÞch sö ViÖt Nam cho ®Õn ngµy nay.
TÝn ng-ìng phån thùc, g¾n liÒn víi c¸c lÔ cÇu mïa, còng rÊt phæ biÕn. Vµ
cuèi cïng, sù sïng b¸i n÷ thÇn víi Nguyªn lý MÑ trë thµnh mét c¬ tÇng v÷ng
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ch¾c cho tÝn ng-ìng d©n gian ViÖt Nam. Sau nµy phËt gi¸o hay ®¹o gi¸o,
mét khi truyÒn nhËp vµo ViÖt Nam, ®Òu kÕt hîp víi tÝn ng-ìng sïng b¸i n÷
thÇn. Thê MÉu vÉn lµ mét tÝn ng-ìng b×nh d©n m¹nh mÏ tËn h«m nay.
Nh×n chung, tõ buæi ®Çu cña v¨n minh ViÖt Cæ ®· h×nh thµnh nh÷ng ®Æc
®iÓm v¨n ho¸ riªng nh-ng vÉn rÊt gÇn gòi víi c¸c nÒn v¨n ho¸ §«ng Nam ¸.
Cã thÓ nãi, v¨n ho¸ ViÖt Nam thêi s¬ sö lµ n»m trong nÒn c¶nh §«ng Nam
¸. VÒ sau, do tiÕp xóc víi v¨n ho¸ H¸n v¨n ho¸ ViÖt Nam míi mang thªm
nh÷ng s¾c th¸i §«ng ¸, tuy nhiªn nã kh«ng che lÊp phñ kÝn lªn nhau mµ
quÖn lÉn vµo nhau, ®«i khi viÖc t¸ch líp kh«ng dÔ. TÊt c¶ ®Òu gãp phÇn h×nh
thµnh nªn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam ®Ëm ®µ vµ phong phó nh- ngµy h«m nay.
3. Vai trß cña v¨n ho¸ trong ®êi sèng con ng-êi.
Mçi mét d©n téc ®Òu ®-îc ®Æc tr-ng bëi nÒn v¨n ho¸ riªng vµ nã cã
¶nh h-ëng rÊt lín tíi ®êi sèng, c¸ch sinh ho¹t cña mçi con ng-êi trong c¸c
d©n téc ®ã. V× lÏ g× mµ v¨n ho¸ c¸c d©n téc l¹i kh¸c nhau nh- vËy, v× r»ng
c¸ch sinh ho¹t c¸c d©n téc lµ kh«ng gièng nhau, h¬n n÷a, ®iÒu kiÖn tù nhiªn
vÒ ®Þa lý còng kh¸c nhau víi c¸c d©n téc kh¸c nhau.
Khi xÐt mèi quan hÖ t-¬ng t¸c gi÷a con ng-êi vµ v¨n ho¸, con ng-êi
lu«n ®-îc xem xÐt lµ chñ nh©n s¸ng t¹o ra toµn bé s¶n phÈm v¨n ho¸, nh÷ng
s¶n phÈm nh©n t¹o nµy hîp thµnh mét thÕ giíi v¨n ho¸ ph©n biÖt víi thÕ giíi
tù nhiªn, vµ ®Æt trong mèi quan hÖ víi cuéc sèng con ng-êi th× c¸i thÕ giíi
nh©n t¹o ®-îc coi lµ hÖ sinh th¸i v¨n ho¸. Cïng víi hÖ sinh th¸i tù nhiªn, hÖ
sinh th¸i v¨n ho¸ th-êng xuyªn t¸c ®éng ®Õn con ng-êi, nã båi d-ìng t©m
hån, rÌn luyÖn ý chÝ vµ t«i luyÖn nªn nh©n c¸ch con ng-êi. Trong quan hÖ
qua l¹i gi÷a con ng-êi vµ v¨n ho¸ béc lé 3 khÝa c¹nh quan träng:
Con ng-êi - chñ thÓ thÕ giíi v¨n ho¸.
Con ng-êi - s¶n phÈm thÕ giíi v¨n ho¸ ®ã.
Con ng-êi - ®¹i biÓu mang c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ do chÝnh con ng-êi t¹o
ra.
V¨n ho¸ lµ mét s¶n phÈm cña ho¹t ®éng con ng-êi, nã kh«ng lµ c¸i g×
kh¸c tù nã tån t¹i bªn trong céng ®ång nh©n lo¹i mµ lµ toµn bé nh÷ng s¶n
phÈm, ho¹t ®éng chøa ®ùng vèn kinh nghiÖm x· héi t¹o thµnh "m«i tr-êng
v¨n ho¸" nu«i d-ìng ®êi sèng tinh thÇn con ng-êi. Ho¹t ®éng v¨n ho¸
th-êng diÔn ra trong thÕ liªn tôc, muèn cho ho¹t ®éng nµy khái bÞ ®øt ®o¹n
th× mçi thÕ hÖ mét ph¶i th-êng xuyªn lµm c«ng viÖc gi¸o ho¸ ®èi víi thÕ hÖ
t-¬ng lai. Chøc n¨ng gi¸o dôc cña v¨n ho¸ ®-îc thÓ hiÖn ra nh- lµ sù kÕ thõa
cña lÞch sö.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Con ng-êi míi sinh ra ph¶i tiÕp nhËn ¶nh h-ëng cña m«i tr-êng tån t¹i:
ThÕ giíi vËt thÓ nhµ n-íc ph¸p luËt, t«n gi¸o, khoa häc, nghÖ thuËt, phong
tôc vµ c¸c sinh ho¹t tinh thÇn kh¸c. V¨n ho¸ vµ con ng-êi lµ hai kh¸i niÖm
kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau, con ng-êi xuÊt hiÖn tõ khi nµo th× v¨n ho¸ xuÊt hiÖn
tõ khi ®ã. V× con ng-êi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o v¨n ho¸ nªn trong suèt qu¸ tr×nh
lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m×nh con ng-êi lu«n cè g¾ng s¸ng t¹o
kh«ng ngõng ®Ó lµm nªn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸. Mét trong sè nh÷ng gi¸ trÞ v¨n
ho¸ ®-îc con ng-êi s¸ng t¹o ra Êy chÝnh lµ b¶n th©n con ng-êi con ng-êi cã
v¨n ho¸.
Víi t- c¸ch lµ s¶n phÈm cña v¨n ho¸ con ng-êi lµ vËt mang v¨n ho¸ tiªu
biÓu. C¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ vËt chÊt cã thÓ mÊt ®i nh-ng nÕu con ng-êi vËt
mang v¨n ho¸ cßn tån t¹i th× v¨n ho¸ vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §èi víi mçi
c¸ nh©n vai trß cña v¨n ho¸ l¹i cµng ®-îc thÓ hiÖn râ. Mét ®øa trÎ khi lät
lßng mÑ sÏ ®-îc nhóng vµo m«i tr-êng v¨n ho¸ cã s½n vµ ph¶i häc tËp ®Ó
n¾m v÷ng c¸c kiÓu mÉu ho¹t ®éng, c¸c mÖnh lÖnh, ph-¬ng thøc øng xö, m«
h×nh thiÕt chÕ thÕ giíi ®ã. Bëi võa ra ®êi, nã cßn lµ mét c¬ thÓ sinh häc ®-îc
phó cho hµng lo¹t thuéc tÝnh tiÒm n¨ng vµ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn gi¸o dôc
cña x· héi sÏ ph¸t triÓn c¸c thuéc tÝnh tiÒm n¨ng Êy.
NÕu sau khi ra ®êi, ®øa trÎ bÞ ®-a vµo rõng bÞ bøt khái c¸i n«i v¨n ho¸,
nã sÏ lín lªn nh- mét con thó, thùc tÕ ®· cã nhiÒu tr-êng hîp nh- vËy, ng-êi
ta ®· ph¸t hiÖn nhiÒu ®øa trÎ ®-îc bÇy thó nu«i tõ nhá. Khi ®-îc trë vÒ víi
cuéc sèng loµi ng-êi nh-ng vÉn kh«ng quªn ®-îc nh÷ng g× thuéc c¸ch sinh
ho¹t cña loµi thó, ban ®ªm chóng th-êng hó lªn vµ cuéc sèng cña chóng
còng rÊt ng¾n ngñi. Hay nh- hai em bÐ trai 12 tuæi vµ A vµ B, em A sinh ra ë
mét thµnh phè Ch©u ¢u ph¸t triÓn do vËy em cã thÓ biÕt ®-îc ý nghÜa cña
c¸c dÊu hiÖu ®-êng « t«, b¶ng ®iÖn, vµ thuéc lÞch sö cña d©n téc m×nh…Cßn
em B sinh ra ë EtSkim« - Alat Xca, em cã kh¶ n¨ng sö dông xiªn c¸, biÕt
®iÒu khiÓn xe chã, ®i trong ®ªm tèi cã b·o tuyÕt, gi¶i thÝch hiÖn t-îng sÊm
chíp, nhËt nguyÖt thùc theo c¸c quan niÖm mµ thÕ hÖ cha «ng ®· truyÒn l¹i
cho em. HoÆc lµ mét ®øa trÎ do bµ mÑ ViÖt Nam sinh ra vµ ®-îc lín lªn ë
ViÖt Nam nã mang trong m×nh dßng m¸u ViÖt Nam. Nh-ng nÕu l¹i ®-îc
nu«i d-ìng trong gia ®×nh Mü vµ sèng ë Mü nã hÊp thô nÒn v¨n ho¸ Mü vµ
rÊt cã thÓ sÏ trë thµnh ng-êi Mü.
§©y chÝnh lµ kÕt qu¶ gi¸o dôc cña hai nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau. C¸c qu¸
tr×nh sinh lý x¸c lËp c¬ së sinh häc cña viÖc häc tËp ë hai em nµy t-¬ng tù
nhau, nh-ng hai em bÐ nµy sèng ë hai hÖ thèng kinh tÕ kh¸c nhau gia ®×nh
chóng kiÕm sèng theo c¸c ph-¬ng thøc kh¸c nhau, c¸c céng ®ång x· héi vµ
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
v¨n ho¸ cña hai x· héi rÊt kh¸c nhau. V× vËy, tri thøc tøc lµ vèn v¨n ho¸ cña
hai ®øa trÎ hoµn toµn kh¸c nhau, gi÷a chóng cã nh÷ng tiªu chuÈn kh¸c nhau
vÒ gi¸ trÞ, phong tôc kh¸c nhau, nh÷ng quy t¾c øng xö vµ ph¶n øng ®èi víi
c¸ch øng xö cña ng-êi kh¸c hoµn toµn kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n B hiÓu r»ng
cuèi ®Çu tr-íc ng-êi kh¸c tøc lµ kÝnh träng hä cßn theo A th× ®ã lµ sù mÆc
niÖm hä. §©y lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch hai ®øa trÎ lµm cho nã thÝch
øng víi cuéc sèng céng ®ång, lµ qu¸ tr×nh häc tËp vµ tiÕp cËn víi v¨n ho¸
cña ®øa trÎ, t¹o cho nã nh÷ng kh¶ n¨ng hiÓu biÕt vÒ nÒn v¨n ho¸ nµy vµ tù
gi¸c ho¹t ®éng trong ph¹m vi v¨n ho¸ Êy. Nhê qu¸ tr×nh v¨n ho¸ nµy mµ
h×nh thµnh nªn nh÷ng thµnh viªn míi cña x· héi, d¹y cho hä cÇn ph¶i øng xö
nh- thÕ nµo vµ cÇn ph¶i lµm g× ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých trong cuéc sèng.
Nh- vËy, mçi mét nÒn v¨n ho¸ cã mét ph-¬ng thøc v¨n ho¸ ho¸ c¸
nh©n riªng cña nã, tõ ®ã mµ h×nh thµnh nªn nh÷ng kiÓu nh©n c¸ch kh¸c nhau
tõ trong mçi nÒn v¨n ho¸ ®ã.
Ngµy nay, khi x· héi ®· ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, sù giao
l-u quèc tÕ vµ th«ng th-êng gi÷a c¸c quèc gia trë nªn dÔ dµng. Do ®ã mµ sù
x©m nhËp cña c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau còng trë nªn phæ biÕn. Lóc nµy,
vai trß cña v¨n ho¸ ®-îc thÓ hiÖn râ rµng h¬n bao giê hÕt, nã gióp con ng-êi
ta tån t¹i ®óng víi thùc chÊt con ng-êi cña m×nh, kh«ng bÞ pha t¹p ®Õn víi
con ng-êi kh¸c. H¬n n÷a, nÕu nh- trong cuéc sèng thiÕu ®i vai trß cña v¨n
ho¸, cuéc sèng trë nªn tÎ nh¹t vµ v« hån. V¨n ho¸ kh«ng ph¶i ngµy mét
ngµy hai hay tù nhiªn mµ cã, nã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh s¸ng t¹o tÝch cãp cïng
víi lÞch sö ph¸t triÓn loµi ng-êi. V× vËy, chóng ta cÇn gi¸o dôc cho c¸c tÇng
líp nh©n d©n, tr-íc hÕt lµ thanh thiÕu niªn lßng tù hµo d©n téc kh«ng mÆc
c¶m, tù ti víi v¨n ho¸ d©n téc vµ sïng b¸ v¨n ho¸ ¢u - Mü mang nÆng tÝnh
thùc dông vµ h-ëng thô, coi nhÑ tÝnh nh©n v¨n. Sù giao l-u v¨n ho¸ víi bªn
ngoµi ph¶i dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµm giµu nÒn v¨n ho¸ d©n téc, lµm sao ta vÉn lµ
ta, vÉn gi÷a ®-îc cèt lâi b¶n s¾c d©n téc.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
CH¦¥NG II
Thùc tr¹ng hµnh vi ng-êi tiªu dïng s¶n phÈm may
mÆc cña nh¸nh v¨n ho¸ ng-êi kinh .
1. X· héi ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò trang phôc trong giai ®o¹n tr-íc chuyÓn
®æi.
a, Kh¸i qu¸t chung vÒ t×nh h×nh kinh tÕ x· héi vµ lÞch sö ph¸t triÓn trang
phôc ViÖt Nam.
X· héi ViÖt Nam ®-îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tõ mét céng ®ång
ng-êi víi chÆng ®-êng lÞch sö l©u dµi. BÒ dµy cña lÞch sö kh«ng ngõng ®-îc
båi ®¾p trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh víi tù nhiªn vµ kÎ thï x©m l-îc ®Ó sinh
tån, ph¸t triÓn. Víi kho¶ng 60 triÖu d©n, ng-êi ViÖt lµ d©n téc cã sè d©n
®«ng nhÊt. §-îc tËp trung chñ yÕu ë vïng ®ång b»ng, vïng duyªn h¶i vµ cã
mÆt ë kh¾p mäi miÒn ®Êt n-íc tõ L¹ng S¬n ®Õn Minh H¶i tõ Cao Nguyªn
phÝa T©y ®Õn H¶i §¶o phÝa §«ng, phÝa Nam, víi nhiÒu s¾c th¸i v¨n ho¸ kh¸c
nhau.
NhiÒu thµnh tùu khoa häc míi vÒ ngµnh kh¶o cæ häc, sö häc… ®·
chøng minh r»ng: Ng-êi ViÖt lµ c- d©n b¶n ®Þa cña n-íc ta, hä lµ c- d©n
n«ng nghiÖp trång lóa n-íc, cã thÓ nãi v¨n minh ng-êi ViÖt lµ v¨n minh lóa
n-íc.
Trªn nÒn t¶ng kinh tÕ lóa n-íc, c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ x· héi ph¸t triÓn vµ
®· ®-îc kiÓm chøng, sµng läc qua rÊt nhiÒu thêi kú.
Thêi kú nguyªn thñy – giai ®o¹n s¬ khai cña x· héi loµi ng-êi, chóng
ta còng ®· tæ chøc ®êi sèng mang tÝnh céng ®ång cao, mäi ng-êi ®· biÕt lao
®éng nh- s¨n b¾t, h¸i l-îm, trång cÊy ®Ó phôc vô cho ®êi sèng. C¸c nghÒ thñ
c«ng nh- ®an l¸t, méc, dÖt…còng n¶y sinh vµ ph¸t triÓn. Riªng víi nghÒ dÖt,
kh¶o cæ häc ®· t×m thÊy däi xe chØ b»ng ®Êt nung. §©y lµ c¬ së ®Ó ng-êi ta
x¸c ®Þnh ngµnh dÖt. thêi k× nµy kÐo dµi vµi chôc v¹n n¨m, lÞch sö x· héi ph¸t
triÓn chËm ch¹p nh-ng vÉn theo xu thÕ ®i lªn. Kinh tÕ nguyªn thuû ë n-íc ta
chñ yÕu lµ kinh tÕ h¸i l-îm, trång trät. Nã diÔn ra trong ph¹m vi hÑp mang
tÝnh chÊt tù nhiªn tù cÊp tù tóc. ë ®ã, ng-êi ta trao ®æi víi thiªn nhiªn h¬n lµ
®èi víi x· héi, t×nh tr¹ng nµy khiÕn ph©n c«ng lao ®éng x· héi diÔn ra yÕu ít
chËm ch¹p, kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t sinh.
Sang ®Õn thêi k× b¾t ®Çu dùng n-íc ë ViÖt Nam c¸ch ®©y kho¶ng 4
ngh×n n¨m lÞch sö tõ khi kÜ thuËt luyÖn kim xuÊt hiÖn, cuéc sèng còng ®· trë
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
nªn cã tæ chøc h¬n, ng-êi d©n sèng thµnh gia ®×nh vµ ®· ®Þnh c- thµnh tõng
lµng x·, bªn c¹nh quan hÖ huyÕt thèng lµ quan hÖ l¸ng giÒng. ViÖc c«ng cô
b»ng kim lo¹i xuÊt hiÖn l¹i sèng ®Þnh c- ®· t¹o ®iÒu kiÖn tËp trung ph¸t triÓn
trång trät vµ ch¨n nu«i. Víi trång trät, bªn c¹nh viÖc trång c©y l-¬ng thùc,
con ng-êi cßn trång c¸c lo¹i c©y thùc phÈm, hoa qu¶, c©y lÊy sîi. Trång trät
®· trë thµnh nguån sèng chñ yÕu cña con ng-êi. Trong ho¹t ®éng canh t¸c
viÖc sö dông c«ng cô b»ng ®ång vµ s¾t cïng víi viÖc b-íc ®Çu sö dông tr©u
bß ®· gãp phÇn më réng diÖn tÝch trång trät, con ng-êi cßn biÕt tËn dông
nguån n-íc bªn s«ng ®Ó t-íi lóa. Bªn c¹nh ®ã, con ng-êi cßn biÕt ch¨n nu«i
c¸c gia sóc, gia cÇm vµ nã mang tÝnh chÊt lµ nghÒ phô trong gia ®×nh. Ngoµi
ra, nghÒ thñ c«ng nghiÖp còng ph¸t triÓn, kÜ thuËt luyÖn kim ®óc ®ång còng
®¹t tíi mét ®Ønh cao míi. s¶n phÈm cña nã kh¸ ®a d¹ng thÓ hiÖn râ nhÊt lµ
trèng ®ång, nã ®-îc coi lµ mét k× c«ng trong nÒn v¨n ho¸ d©n téc. Trong
nghÒ dÖt ng-êi d©n cßn trång d©u nu«i t»m, trång c¸c lo¹i c©y lÊy sîi vµ dÖt
v¶i. C¨n cø vµo y phôc cña nam n÷ in trªn trèng ®ång chøng tá r»ng nghÒ dÖt
®· cã nh÷ng tiÕn bé nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra, nã cßn cho thÊy ë thêi k× nµy d©n
téc ViÖt Nam ®· hoµ nhËp cïng nhiÒu d©n téc kh¸c trªn thÕ giíi, b-íc vµo
ng-ìng cöa cña thêi ®¹i v¨n minh.
Thêi k× phong kiÕn trung quèc ®« hé (938) còng lµ mét thêi k× dµi ®-îc
b¾t nguån tõ phong kiÕn Trung Quèc, víi c¸c chÝnh s¸ch n« dÞch vµ bãc lét
cña phong kiÕn, ®· t¹o nªn mét trë ng¹i trªn con ®-êng ph¸t triÓn cña cña x·
héi ViÖt Nam. NhiÒu cuéc ®Êu tranh chèng ¸p bøc ®Ó sinh tån ®· næ ra, ®©y
lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh t¹o ®iÒu kiÖn më ®-êng cho c«ng th-¬ng nghiÖp cã
nh÷ng chuyÓn biÕn. Trong n«ng nghiÖp, trång trät ®· trë thµnh nguån sèng
chñ yÕu cña con ng-êi. KÜ thuËt trång trät cã nhiÒu tiÕn bé, c«ng cô b»ng s¾t
vµ tr©u bß kÐo cµy ®-îc sö dông phæ biÕn trong canh t¸c, hÖ thèng ®ª ®iÒu
®-îc h×nh thµnh gi÷a c¸c s«ng lín vïng ®ång b»ng B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé.
Ng-êi d©n ®· biÕt dïng ph©n bãn ®Ó bãn ruéng, biÕt triÕt cµnh c©y ®Ó trång.
Tr¶i qua qu¸ tr×nh l©u dµi trong canh t¸c ng-êi ViÖt Nam ®· tiÕn tíi trång
lóa trong hai vô chiªm mïa. Ch¨n nu«i g¾n liÒn chÆt chÏ víi trång trät trong
ho¹t ®éng kinh tÕ gia ®×nh. Ngoµi nu«i vËt nh- lîn, gµ ®Ó lµm thùc phÈm,
c¸c ngµnh nghÒ kh¸c trong n-íc còng tiÕp tôc ph¸t triÓn nh»m tháa m·n nhu
cÇu th«ng th-êng vÒ ¨n, ë, mÆc, trong nh©n d©n, nhu cÇu vÒ giao l-u v¨n ho¸
víi n-íc ngoµi. C¸c ngµnh nghÒ míi xuÊt hiÖn nh- nghÒ khai th¸c má luyÖn
kim, nghÒ gèm… TÊt c¶ ®Òu thÓ hiÖn ®-êng nÐt hoa v¨n nghÖ thuËt rÊt tinh
x¶o. Riªng nghÒ dÖt vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn, kÜ thuËt dÖt nhuén ®-îc c¶i tiÕn.
NghÒ dÖt ®· cho nh÷ng s¶n phÈm næi tiÕng nh- lôa, lÜnh, the, vãc, nhiÔu víi
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
mµu s¾c häa tiÕt ®Ñp, ®a d¹ng. Nh- vËy, thêi k× phong kiÕn Trung Quèc ®«
hé ViÖt Nam c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp ®· cã sù ph¸t triÓn nh-ng vÉn gi÷
®-îc b¶n s¾c d©n téc, ngoµi ra c¸c ho¹t ®éng giao l-u trao ®æi trong n-íc
còng nh- n-íc ngoµi còng ®· ®-îc h×nh thµnh trong nhu cÇu ng-êi d©n,
ng-êi ViÖt ®· tiÕp thu ®-îc kinh nghiÖm, kÜ thuËt s¶n xuÊt míi ®a d¹ng bæ
xung thªm vµo ngµnh nghÒ thñ c«ng nghiÖp d©n téc. Còng nhê cã ho¹t ®éng
giao l-u mµ giao th«ng vËn t¶i còng ph¸t triÓn, m¹ng l-íi giao th«ng thuû bé
nèi liÒn c¸c vïng trong n-íc víi nhau, nhiÒu lo¹i thuyÒn m¶ng ®· cã thÓ ®i
l¹i trªn s«ng, biÓn; trªn bé th× voi ngùa ®-îc sö dông ®Ó vËn chuyÓn ®å vËt
vµ kÐo xe chë ®å t¹o c¬ së ho¹t ®éng cho ngo¹i th-¬ng. Nh- vËy, kinh tÕ
ViÖt Nam còng ®· cã sù ph¸t triÓn trong thêi k× nµy, tuy nhiªn vÉn bÞ ng¨n
c¶n bëi chÕ ®é phong kiÕn Trung Quèc.
§Õn thêi k× phong kiÕn d©n téc chñ, hÇu nh- c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn
®Òu sö dông chÝnh s¸ch kinh tÕ “ dÜ nh©n vi b¶n” tõ ®ã ®i ®Õn chÝnh c¸ch
“ träng n«ng øc c«ng th-¬ng” , ruéng ®Êt rÊt ®-îc coi träng vµ lu«n lµ vÊn ®Ò
träng t©m cña c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, ruéng ®Êt lu«n
trong t×nh tr¹ng biÕn ®éng vµ tån t¹i d-íi hai h×nh thøc. Thø nhÊt lµ ruéng
®Êt cña nhµ n-íc chiÕm ®¹i bé phËn vµ thø hai lµ ruéng ®Êt cña t- nh©n. V×
vËy, c©u nãi “ ®Êt cña vua chïa cña lµng” ®· sím ®i vµo tiÒm thøc ng-êi
n«ng d©n.
VÒ mÆc, nghÒ dÖt còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn, ngay tõ thêi LÝ ngoµi
khung dÖt trong mçi gia ®×nh ®Ó tù cung v¶i mÆc nhµ n-íc ®· cè nh÷ng c¬ së
dÖt lôa vµ v¶i nh- v¶i bong, lôa, lÜnh, sa, the, n¸i såi ®o¹n, gÊm vãc, v¶i gai…
Cho ®Õn thÕ kØ XVIII nghÒ dÖt truyÒn thèng n-íc ta ®· sö dông 4 nguyªn
liÖu chÝnh gåm t¬ chuèi, t¬ ®ay gai, t¬ t»m vµ sîi b«ng. Sù ph¸t triÓn nghÒ
dÖt ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c trang phôc, nh-ng qu¸ tr×nh nµy ë n«ng
th«ng diÔn ra chËm ch¹p do tËp qu¸n lµm ¨n vµ t©m lÝ tiªu dïng “ ¨n ch¾c
mÆc bÒn ” . Thêi k× nµy ®· cã sù ph©n ho¸ tÇng líp trong x· héi râ, gi÷a c¸c
bé phËn d©n c- ë thµnh thÞ, n«ng th«n vµ nh÷ng ng-êi tu hµnh. Ng-îc víi
líp ng-êi ë n«ng th«n – tÇng líp thÊp nhÊt lµ tÇng líp cao nhÊt bao gåm
vua quan phong kiÕn vµ thÞ d©n, y phôc cña hä biÕn ®æi kh¸ m¹nh, nh¹y bÐn
víi viÖc tiÕp thu nh÷ng ¶nh h-ëng bªn ngoµi, ®Æc biÖt lµ cña phong kiÕn
Trung Quèc. Tõ thêi Lª trë ®i khi mµ nhµ n-íc tËp quyÒn ph¸t triÓn, nho
gi¸o trë thµnh chç dùa cña nhµ n-íc thèng trÞ, vÒ nhiÒu ph-¬ng diÖn trong
®ã cã ph-¬ng diÖn ¨n mÆc, mÆc dï ph¶i chÞu nhiÒu c-ìng bøc song y phôc
vÉn ph¸t triÓn kh¸ ®a d¹ng vÒ kiÓu lo¹i vµ mµu s¾c, nhµ n-íc cßn cã nh÷ng
qui ®Þnh tØ mØ vµ chÆt chÏ vÒ ¨n mÆc cña binh lÝnh, cña quan l¹i triÒu ®×nh vµ
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
cña nh©n d©n ta. Nhµ vua ra lÖnh nh©n d©n kh«ng ®-îc ¨n mÆc theo kiÓu nhµ
Minh, ng-êi phô n÷ ¨n mÆc gän ghÏ víi chiÕc v¸y ng¾n, yÕm cæ x©y kh«ng
¨n mÆc ¸o ngoµi vµ c¸nh tay ®Ó trÇn th¾t l-ng ®Ó mói phÝa tr-íc. Trong
nh÷ng dÞp trang träng ®· thÊy phô n÷ mÆc ¸o bªn ngoµi yÕm gièng ¸o tø
th©n sau nµy, tiÒn th©n cña chiÕc ¸o dµi truyÒn thèng cña phô n÷ ViÖt Nam.
¸o dµi tø th©n bu«ng v¹t ®Ó lé ¸o c¸nh, bªn trong lµ yÕm. Tay ¸o dµi, chÆt,
th¾t l-ng v¶i buéc mèi mói xâa mèi. Bé y phôc phô n÷ Kinh thêi nay ®· ®¹t
®Õn møc ®é hoµn chØnh, tuy cã sù kh¸c nhau vÒ kiÓu c¸ch, mµu s¾c gi÷a c¸c
miÒn; ë MiÒn B¾c, phô n÷ mÆc yÕm, ¸o c¸nh ng¾n kh«ng cµi khuy khi cÇn
cßn mÆc ngoµi ¸o tø th©n mí ba mí b¶y, -a mµu ®Ëm, cßn MiÒn Nam mÆc
®¬n gi¶n h¬n mÆc ¸o bµ ba, khi trang träng h¬n th× mÆc ¸o dµi mµu s¸ng hay
kiÓu ¸o n¨m th©n vµ thÝch mµu ®en. Sù kh¸c biÖt nµy kh«ng lµm mÊt ®i vÎ
®Ñp c¬ b¶n cña phô n÷ Kinh mµ cµng lµm cho diÖn m¹o mçi miÒn thªm
phong phó. Nãi chung ë thêi k× phong kiÕn, kinh tÕ ViÖt Nam cßn ph¸t triÓn
chËm, ng-êi d©n quanh n¨m ph¶i lµm lông vÊt v¶ “ b¸n mÆt cho ®Êt b¸n l-ng
cho trêi” , nghÒ dÖt còng vËy, tiÕn hµnh chñ yÕu theo ph-¬ng ph¸p thñ c«ng
víi quy m« hÑp, s¶n phÈm lµm ra lµ ®Ó tù phôc vô m×nh.
§Õn thêi k× ph¸p thuéc, d©n ta ph¶i chÞu “ mét cæ hai trßng ¸p bøc” ®·
lµm kh«ng ®ñ ¨n, l¹i ph¶i ®ãng siªu cao thuÕ nÆng. H¬n n÷a, x· héi lóc bÊy
giê lµ tù cung tù cÊp, sinh ho¹t céng ®ång chØ khÐp kÝn sau lòy tre lµng,
trong ®iÒu kiÖn lam lò vÊt v¶ Êy, lµm ®· kh«ng ®ñ ¨n th× nhu cÇu vÒ mÆc chØ
lµ thø yÕu, tuy ë thêi ®ã ngµnh dÖt cã sù ph¸t triÓn h¬n, mét sè nhµ m¸y sîi,
dÖt ®-îc Ph¸p x©y dùng ®· mäc lªn nh-ng chñ yÕu lµ nh»m môc ®Ých phôc
vô cho viÖc khai th¸c cña ph¸p vµ nhu cÇu ®· ®-îc c¸ch t©n cña ng-êi thµnh
thÞ, cßn ë n«ng th«n c¸ch ¨n mÆc vÒ c¬ b¶n lµ kh«ng cã g× thay ®æi. ë thµnh
thÞ, nam giíi tiÕp thu kiÓu mÆc cña ng-êi Ch©u ¢u víi complª, ¸o s¬ mi,
quÇn ©u, ¸o vett«ng, caravat…Cßn phô n÷ l¹i nÆng vÒ c¶i tiÕn theo phong tôc
tËp qu¸n truyÒn thèng ®iÓn h×nh lµ xu h-íng c¸ch t©n chiÕc ¸o dµi truyÒn
thèng thµnh ¸o dµi kiÓu “ t©n thêi ” vµ sau nµy trë thµnh chiÕc ¸o dµi ®Æc
tr-ng cña ng-êi phô n÷ ViÖt Nam. Ngoµi chiÕc ¸o dµi, c¸c thø trang phôc
kh¸c còng ®-îc c¶i tiÕn theo khuynh h-íng ®æi míi chø kh«ng chØ theo ¢u
ho¸, ë c¸c thµnh thÞ phÝa B¾c chiÕc quÇn ©u ®· thay cho chiÕc v¸y, kh«ng chØ
quÇn ®en mµ c¶ quÇn lôa tr¾ng, ¸o mÆc trong nhµ còng ®æi theo kiÓu ®-¬ng
thêi, nhÊn thªm eo, cöa tay vµ cæ ¸o më réng h¬n. C¸c thµnh thÞ phÝa Nam
chiÕc ¸o bµ ba truyÒn thèng th-êng may b»ng thø v¶i méc mµu ®en nay còng
c¶i tiÕn theo h-íng may b»ng v¶i ®Ñp vµ cã nhiÒu ho¹ tiÕt hoa l¸ sÆc sì, th©n
¸o còng ®-îc thu hÑp bã s¸t h¬n, cæ vµ tay ¸o cã kiÓu d¸ng ®a d¹ng.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tõ khi hßa b×nh lÆp l¹i 1954, kinh tÕ vÉn kh«ng cã g× s¸ng sña h¬n
nh÷ng tµn d- hµ kh¾c mµ thùc d©n Ph¸p vµ phong kiÕn ¸p ®Æt vÉn cßn ¶nh
h-ëng kh«ng nhá tíi c¸ch lµm ¨n cña ng-êi d©n. §Êt n-íc t¹m thêi bÞ chia
c¾t lµm hai miÒn . MiÒn B¾c tuy ®-îc hoµ b×nh, nh-ng kinh tÕ l¹i bÞ tµn ph¸
nÆng nÒ sau 15 n¨m chiÕn tranh víi mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, chñ yÕu
dùa vµo s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ, c¬ së s¶n xuÊt kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa hÕt søc
kÐm cái vµ non yÕu . C«ng nghÖ míi ph«i thai, nÒn c«ng nghiÖp vµ thñ c«ng
nghiÖp cã tÝnh chÊt ph©n t¸n, chiÕm ®¹i bé phËn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n,
l¹i ®ang ph¶i tiÕn hµnh c«ng cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. MiÒn Nam
trë thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi cña Mü, nÒn kinh tÕ d©n téc d©n chñ nh©n d©n
®-îc thiÕt kÕ trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p bÞ xo¸ bá ®Ó thiÕt lËp l¹i
quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn, x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng më n»m trong
sù khèng chÕ cña ®Õ quèc Mü, t¹o ®iÒu kiÖn chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn
m¹nh ë MiÒn Nam. N«ng nghiÖp gi÷ nguyªn t×nh tr¹ng l¹c hËu, ®éc c¹nh
ph¸t triÓn chËm, bÊp bªnh nh- trong thêi k× thùc d©n Ph¸p thèng trÞ. S¶n
l-îng lóa gi¶m so víi n¨m 1945 vµ kh«ng æn ®Þnh. C«ng nghiÖp ngµy cµng
bÞ phô thuéc vµo n-íc ngoµi .
Trong may mÆc, còng cã nh÷ng b-íc tiÕn míi, sù giao l-u v¨n ho¸ gi÷a
c¸c n-íc kh¸c nhau ®· lµm cho quan ®iÓm may mÆc cã sù thay ®æi, viÖc thay
thÕ v¸y b»ng quÇn, ¸o tø th©n b»ng ¸o s¬ mi ®· phÇn nµo nãi lªn ®-îc ®iÒu
®ã. H¬n n÷a, do cã sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi nªn xu
h-íng cung c¸ch ¨n mÆc hai miÒn cã sù kh¸c nhau. NÕu ë MiÒn B¾c sù biÕn
®æi trong ¨n mÆc thÓ hiÖn sù ®ång ®Òu, xo¸ nhßa dÇn ranh giíi gi÷a n«ng
th«n vµ thµnh thÞ, gi÷a c¸c tÇng líp x· héi, tiÕt kiÖm gi¶n dÞ h¬n th× ë thµnh
thÞ phÝa Nam ch¹y theo mèt n-íc ngoµi víi nhÞp ®é m¹nh mÏ h¬n, kho¶ng
c¸ch ¨n mÆc gi÷a c¸c giai cÊp, gi÷a thµnh thÞ n«ng th«n ngµy cµng c¸ch biÖt
h¬n. ë MiÒn B¾c chØ cã bµ giµ ë n«ng th«n cßn mÆc v¸y cßn ®a sè, chÞ em
thanh niªn vµ trung niªn ®· chuyÓn sang mÆc quÇn may kiÓu “ ch©n quª” . ë
thµnh thÞ, nhiÒu n÷ thanh niªn mÆc quÇn ©u thay cho quÇn ®en. ChiÕc ¸o
c¸nh cña phô n÷ ®-îc c¶i tiÕn nhiÒu nh- c¾t s¸t eo h¬n chø kh«ng réng vµ
th¼ng nh- tr-íc, v¹t ¸o l-în vßng, h¹ thÊp tµ, triÕt li tr-íc ngùc vµ sau l-ng.
Cæ ¸o còng ®a d¹ng, cæ vu«ng trßn, h×nh tr¸i tim . Mµu s¾c còng phong phó,
mµu n©u, gô, xanh, tr¾ng, v¶i hoa. Khi kiÓu ¸o míi nµy thÞnh hµnh th× yÕm
cæ truyÒn kh«ng cßn n÷a. Nã ®-îc thay thÕ b»ng ¸o lãt nÞt ngùc tiÕp thu tõ
Ch©u ¢u gãp phÇn lµm t« thªm vÎ ®Ñp h×nh thÓ cña phô n÷. Trong nh÷ng
n¨m chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i miÒn B¾c, h×nh ¶nh c« d©n qu©n mÆc quÇn
®en, ¸o c¸nh n©u bã s¸t th©n, th¾t l-ng to b¶n, ®Çu chÞt kh¨n vu«ng má qu¹,
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ch©n ®i dÐp cao su ®en c¾t tõ lèp « t«, vai kho¸c sóng tr-êng lµ h×nh ¶nh tiªu
biÓu cho phô n÷ ViÖt Nam thêi k× võa s¶n xuÊt võa chiÕn ®Êu chèng Mü cøu
n-íc. ë MiÒn Nam, h¬n 20 n¨m sèng d-íi chÕ ®é thùc d©n míi cña Mü –
Ngôy, vÒ c¬ b¶n y phôc d©n téc vÉn ®-îc b¶o l-u vµ c¶i tiÕn theo h-íng kÕt
hîp d©n téc víi hiÖn ®¹i. Ngay bé quÇn ¸o bµ ba truyÒn thèng kh«ng ngõng
®-îc c¶i tiÕn. Tõ chiÕc mµu ®en may b»ng v¶i rÎ tiÒn dÇn biÕn ®æi thµnh lo¹i
bµ ba nhiÒu mµu s¾c may s¸t eo h¬n. Bªn c¹nh ®ã, vµo nh÷ng n¨m 60-70 ë
c¸c thµnh thÞ MiÒn Nam ®Æc biÖt lµ ë Sµi Gßn ®· dÊy lªn phong trµo mÆc c¸c
kiÓu quÇn ¸o ©u hiÖn ®¹i nh- v¸y mini, quÇn bß jean víi c¸c mèt èng loe,
èng bã c¸c kiÓu ¸o thun ¸o ph«ng. Mét sè Ýt thanh niªn nam n÷ hoÆc theo
kiÓu “ hippy” may b»ng v¶i th« víi nhiÒu kiÓu may c¾t k× quÆc, thªu thïa rèi
r¾m, phong trµo ¨n mÆc cã khi ®Õn møc cùc ®oan g©y nªn nh÷ng ph¶n øng
cùc ®oan g©y nªn nh÷ng ph¶n øng x· héi, nhÊt lµ víi tÇng líp trung niªn vµ
ng-êi giµ cã ý thøc d©n téc nh»m b¶o vÖ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tr-íc
nh÷ng lè l¨ng trong phong trµo ¢u ho¸.
Sau n¨m 1975, khi ®Êt n-íc hoµn toµn ®éc lËp, giang s¬n thu vÒ mét
mèi, trong sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ nãi chung còng nh- trang phôc nãi riªng
®ang ®øng tr-íc nh÷ng xu h-íng míi. C¸c phong c¸ch ®Þa ph-¬ng vÒ ¨n
mÆc nh- Hµ Néi, HuÕ, Sµi Gßn nay kh«ng cßn ®ãng khung trong c¸c ®Þa
ph-¬ng mµ ®· cã ®iÒu kiÖn lan to¶ ra c¶ n-íc, nhiÒu vïng d©n téc ®· tiÕp thu
kiÓu c¸ch trang phôc ng-êi Kinh. Ng-îc l¹i, chÞ em phô n÷ ng-êi Kinh, nhÊt
lµ ë thµnh thÞ l¹i -a chuéng mét sè s¶n phÈm dÖt may, c¸ch thøc trang trÝ hoa
v¨n d©n téc ®-a vµo y phôc cña m×nh. Cho dï cã sù c¸ch t©n l¹i c¸c kiÓu
quÇn ¸o cho hiÖn ®¹i h¬n vµ xuÊt hiÖn c¸c kiÓu quÇn ¸o ®a s¹ng h¬n tr-íc,
nh-ng nh×n chung vÉn rÊt ®¬n gi¶n. Tiªu dïng cho may mÆc kh«ng ®-îc chó
träng.
Nh- vËy, trong suèt thêi gian tõ 1985 trë vÒ tr-íc may mÆc ch-a ph¶i
lµ nhu cÇu phæ biÕn cña ®«ng ®¶o quÇn chóng, t©m lÝ chung cña hÇu hÕt mäi
ng-êi lµ cã g× mÆc nÊy, kh«ng cÇu k× ®ßi hái.
b, Vai trß cña trang phôc vµ mèi quan hÖ gi÷a trang phôc víi phong c¸ch
sinh ho¹t ng-êi ViÖt
MÆc lµ nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng con ng-êi, ngay tõ khi
xuÊt hiÖn con ng-êi ®· cã nhu cÇu ®-îc b¶o vÖ c¬ thÓ, ®©y lµ lÝ do cho sù ra
®êi cña quÇn ¸o, khi míi xuÊt hiÖn quÇn ¸o chØ lµ nh÷ng tÊm ch¾n ®-îc dÖt
tõ l¸ c©y, sau ®ã lµ ®Õn c¸c m¶nh da thó…Ngoµi t¸c dông lµ che th©n b¶o vÖ
c¬ thÓ, nã cßn cã chøc n¨ng lµm ®Ñp con ng-êi. Cã thÓ nãi ngay tõ thêi xa
x-a quÇn ¸o nãi riªng vµ trang phôc nãi chung lu«n chøa ®ùng hai chøc n¨ng
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chÝnh lµ b¶o vÖ vµ thÈm mü. Ngµy nay, khi x· héi ®· b-íc sang trang sö míi
v¨n minh h¬n th× chøc n¨ng thÈm mü cµng trë nªn quan träng h¬n, nã ®· trë
thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè träng t©m, hµng ®Çu lµm nªn vÎ ®Ñp h×nh thøc
cña con ng-êi. Tôc ng÷ n-íc ta ®· tõng thõa nhËn :
“ Ng-êi ®Ñp v× lôa “
vµ
“ H¬n nhau tÊm ¸o manh quÇn
Cëi ra m×nh trÇn ai còng nh- ai “
MÆc dï chóng ta ®Òu biÕt r»ng: c¸i ®Ñp cña con ng-êi kh«ng ph¶i lµ tÊm
¸o manh quÇn – nh÷ng thø hä mÆc trªn m×nh. Kh«ng chØ thÕ, nÕu nh- c¸i
lµm nªn gi¸ trÞ cña con ng-êi ngoµi quÇn ¸o ra kh«ng cßn g× c¶ th× ho¸ ra
con ng-êi còng chØ nh- mét chiÕc m¾c ¸o tÇm th-êng, chØ ®Ó treo quÇn ¸o
mµ «ng cha ta ®· tõng gäi mét c¸ch rÎ róng lµ “ ph-êng gi¸ ¸o tói c¬m” .
Nh-ng ®Ó x¸c ®Þnh ®-îc gi¸ trÞ cña mét con ng-êi kh«ng ph¶i lµ chuyÖn ®¬n
gi¶n, cÇn cã mét thêi gian quen biÕt, tiÕp xóc t×m hiÓu chø kh«ng ph¶i míi
gÆp lÇn ®Çu ®· nhËn ra ngay ®-îc. V× vËy, y phôc tuy lµ nh÷ng thø che th©n
v« c¶m nh-ng vÉn g©y ra ®-îc Ên t-îng m¹nh trong giao tiÕp lÇn ®Çu vµ cã
thÓ cã t¸c ®éng tíi ®åi t-îng giao tiÕp chi phèi c¸ch øng xö vµ ho¹t ®éng cña
hä. Qu¶ lµ :
“ Quen sî lßng sî d¹
L¹ sî ¸o sî quÇn “
§Æc biÖt h¬n lµ cã nh÷ng cuéc gÆp lÇn ®Çu cã thÓ t¹o ra nh÷ng Ên t-îng
®eo ®¼ng m·i, khã thay ®æi ®-îc vµ cã t¸c dông kh«ng nhá tíi chñ thÓ giao
tiÕp.
Nãi riªng, vÒ mÆt thÈm mü cña mét bé quÇn ¸o ®Ñp hµi hoµ víi chñ thÓ
giao tiÕp ch¼ng nh÷ng t¹o nªn thiÖn c¶m, Ên t-îng ®èi víi chñ thÓ giao tiÕp,
mµ nã cßn thÓ hiÖn tÝnh c¸ch kh¶ n¨ng thÈm mü cña chñ thÓ mÆc nã… mét
trong nh÷ng kh¶ n¨ng mµ ë x· héi hiÖn ®¹i rÊt ®-îc coi träng. H¬n n÷a, y
phôc t¹o cho ng-êi mÆc nh÷ng yªu tè t©m lý, cã thÓ lµ sù tù tin. Cã thÓ nãi,
khi chóng ta t¹o cho m×nh mét vÎ ngoµi nh- thÕ nµo th× chóng ta sÎ cã t©m lý
nh- thÕ Êy, tiÕp theo ®ã lµ nh÷ng biÓu hiÖn b»ng ng«n ng÷, cö chØ t-¬ng øng
víi nã.
§¸ng chó ý h¬n, víi truyÒn thèng hiÕu kh¸ch cña ng-êi ViÖt Nam,
mÆc kh«ng chØ v× m×nh mµ cßn v× ng-êi kh¸c, v× sù t«n träng ng-êi giao tiÕp
víi m×nh, nhÊt lµ khi tiÕp xóc víi ng-êi n-íc ngoµi, ng-êi ViÖt lu«n mÆc
nh÷ng trang phôc d©n téc qua ®ã thÓ hiÖn lªn sù t«n kÝnh vµ tinh thÇn d©n
téc. LÞch sö cßn ghi l¹i, vµo cuèi thÕ kØ XIV n-íc §¹i ViÖt bÞ qu©n Minh
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
x©m lÊn råi dïng chÝnh s¸ch ®ång hãa, b¾t d©n ta ¨n mÆc theo kiÓu Trung
Hoa, nh-ng sù ¸p ®Æt ®ã ®· bÞ chèng tr¶ quyÕt liÖt. Vµo n¨m 1665 nh»m
phôc håi v¨n ho¸ d©n téc vua Lª ®· ban hµnh: tõ ®©y vÒ sau, ®µn bµ con g¸i
kh«ng th¾t eo l-ng vµ kh«ng mÆc quÇn cã èng ch©n ®Ó nghiªm chØnh phong
tôc… Còng nh- tiÕng ViÖt, y phôc ViÖt cã mét søc sèng ngoan c-êng, gi÷
®-îc b¶n s¾c riªng cña m×nh mÆc dï ph¶i tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm cña
chiÕn tranh x©m l-îc, gãp phÇn lµm nªn v¨n ho¸ ViÖt Nam, trong lÞch sö d©n
téc víi nh÷ng cuéc ®Êu tranh ngoan c-êng gi÷ n-íc cña «ng cha ta cßn ®Ó
l¹i nhiÒu dÊu Ên kh«ng thÓ phai mê vÒ ý thøc ®Êu tranh b¶o vÖ b¶n s¾c v¨n
ho¸ trang phôc ViÖt Nam víi h×nh hµi vãc d¸ng ViÖt Nam. Vua LÝ Th¸nh
T«ng (1040) ®· truyÒn d¹y cung n÷ ph¶i dÖt lÊy v¶i vãc ®Ó dïng lµ muèn d©n
ta kh«ng phô thuéc vµo gÊm vãc nhµ tèng thêi ®ã.
§Ó tån t¹i trªn m¶nh ®Êt ViÖt Nam, suèt chiÒu dµi lÞch sö gÇn mÊy
ngh×n n¨m lu«n ph¶i chèng tr¶ kiªn c-êng víi sù x©m l¨ng, ®ång ho¸ cña kÎ
thï vµ víi nh÷ng kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn. H¬n n÷a, ViÖt Nam lµ n-íc cã
nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp lóa n-íc c- d©n chñ yÕu sèng b»ng nghÒ trång lóa
n-íc nªn rÊt nghÌo. Song tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· hun ®óc nªn b¶n chÊt
ng-êi ViÖt Nam dòng c¶m, cÇn cï vµ gi¶n dÞ. Cã lÏ v× thÕ, trong cèt c¸ch ¨n
mÆc cña ng-êi ViÖt cã truyÒn thèng “ ¨n ch¾c mÆc bÒn” , c¸c y phôc tõ xa
x-a, tõ c¸ch dÖt may cho ®Õn c¸ch nhuém mµu th-êng ®-îc gia c«ng sao
cho chÞu ®-îc thö th¸ch cña thêi gian phï hîp vµ tho¶i m¸i trong ho¹t ®éng
lao ®éng, t¹o diÒu kiÖn dÔ dµng trong thùc hiÖn c«ng viÖc. Cã nh÷ng bé quÇn
¸o l-u truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c, sù tiÕt kiÖm trong nghÖ thuËt mÆc
còng lµ mét nÐt rÊt ViÖt Nam, y phôc ViÖt Nam th-êng kh«ng cã nh÷ng chi
tiÕt qu¸ thõa, r-êm rµ, dµi lª thª. Ngoµi nh÷ng bé y phôc lÔ héi, quÇn ¸o mÆc
ë nhµ nhiÒu khi ®-îc tinh gi¶n mét c¸ch tµi t×nh, sao cho võa che ®-îc
nh÷ng phÇn cÇn che trªn c¬ thÓ mét c¸ch cã thÈm mü nh-ng l¹i sö dông Ýt
nhÊt vËt liÖu vµ thao t¸c may mÆc ®¬n gi¶n nhÊt. C¸i yÕm lµ mét vÝ dô, nã
chØ lµ mét m¶nh v¶i h×nh vu«ng ®eo tr-íc ngùc rÊt ®¬n gi¶n vµ kinh tÕ ®èi
víi ng-êi n«ng d©n gãc trªn khoÐt trßn lµm cæ hai gãc trªn ®Ýnh víi d¶i ®Ó
buéc ë sau l-ng. Nh-ng yÕm lµ mét bé phËn trung t©m cña ng-êi phô n÷
®-îc c¸c bµ c¸c c« chän läc ch¨m chót, tõ ngµy x-a, ai còng tù lµm lÊy yÕm
®Ó mÆc, kh«ng ai ®i mua yÕm may s¼n, ngay c¶ khi giÆt còng ph¶i t×m n¬i
kÝn ®¸o ®Ó ph¬i. C¸c c« g¸i thµnh thÞ mÆc yÕm tr¾ng, yÕm hång, cßn ë n«ng
th«n mÆc yÕm mµu hoa liªn, khi lÔ héi mÆc yÕm ®µo yÕm ®á. YÕm mÆc
trong, ¸o bu«ng v¹t n»m ngoµi nªn mét phÇn th©n yÕm nh« ra thÊp tho¸ng
gi÷a hai tµ ¸o, ngµy nãng bøc phô n÷ th«n quª trong khi lao ®éng ë nhµ chØ
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
mÆc ¸o ng¾n víi yÕm, cëi trÇn ®Ó hë phÇn l-ng vµ l-ên. TÝnh tha th-ít mÒm
m¹i còng lµ mét nÐt ®éc ®¸o trong y phôc truyÒn thèng ng-êi ViÖt, ®Æc ®iÓm
nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi m«i tr-êng xung quanh víi h×nh ¶nh c©y ®a, bÕn
n-íc, ao ®×nh, bê tre, khãm tróc lay ®éng trong giã, nh÷ng m¸i ®×nh cong
cong…TÊt c¶ ®Òu rÊt quen thuéc víi n«ng th«n ViÖt Nam, nã ®-îc hßa quÖn
mét c¸ch tµi t×nh víi nh÷ng bé trang phôc cã nh÷ng d¶i kh¨n ¸o bay bay, vÒ
bé kh¨n ¸o mí ba mí b¶y cã ®Õn hµng chôc d¶i ¸o. Ngµy nay, cµng víi sù
ph¸t triÓn cña x· héi trang phôc còng ®· cã nh÷ng c¶i tiÕn, tuy nh÷ng bé
quÇn ¸o xÎ tµ, ¸o mí ba mí b¶y, ¸o bµ ba kh«ng cßn phæ biÕn nh-ng ®ã
chÝnh lµ c¬ së cña viÖc h×nh thµnh nªn nh÷ng bé quÇn ¸o ngµy nay, phï hîp
víi tÝnh c¸ch vµ sù n¨ng ®éng cña con ng-êi trong thêi ®¹i míi, giê ®©y con
ng-êi tham gia nhiÒu ho¹t ®éng x· héi, ho¹t ®éng c«ng së nh»m thÓ hiÖn
m×nh t×m kiÕm ®Þa vÞ cña m×nh trong x· héi vµ mong muèn ng-ßi kh¸c t«n
träng v× vËy vÊn ®Ò trang phôc lµ rÊt ®-îc chó ý h¬n bao giê hÕt bëi chÝnh
vai trß cña nã lµ kh«ng thÓ phñ nhËn.
2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ngµnh s¶n phÈm dÖt may vµ th¸i ®é tiªu dïng
s¶n phÈm nµy tõ sau khi më cöa thÞ tr-êng .
a, X· héi ViÖt Nam tõ khi héi nhËp.
Ngay khi héi nhËp, mÆc dï cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp – nÒn kinh tÕ
n«ng nghiÖp víi hÇu hÕt d©n sè lµ n«ng d©n. Song x· héi ViÖt Nam ®· cã
nhiÒu chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. NÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn: Kinh tÕ
x· héi chñ nghÜa (gåm khu vùc quèc doanh vµ khu vùc tËp thÓ, cïng víi bé
ph©n kinh tÕ gia ®×nh g¾n liÒn víi thµnh phÇn ®ã), kinh tÕ tiÓu s¶n xuÊt hµng
ho¸ (thî thñ c«ng n«ng d©n c¸ thÓ, nh÷ng ng-êi bu«n b¸n vµ kinh doanh
dÞch vô c¸ thÓ), kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, kinh tÕ t- b¶n nhµ n-íc, kinh tÕ tù
nhiªn tù cÊp tù tóc trong mét bé phËn ®ång bµo thiÓu sè. §©y lµ chñ tr-¬ng
chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ l©u dµi vµ lµ mét ®Æc tr-ng cña thêi k× qu¸ ®é
lªn chñ nghÜa x· héi, ngoµi ra c¬ chÕ qu¶n lÝ còng ®-îc ®æi míi cho phï
hîp, chuyÓn m¹nh c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ sang ho¹ch to¸n kinh doanh theo quan
®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã kÕ ho¹ch gåm nhiÒu thµnh phÇn ®i
lªn chñ nghÜa x· héi. Nhê vËy, kinh tÕ n-íc ta ®· ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu
quan träng nh-:
NhÞp ®é ph¸t triªn kinh tÕ kh¸ nhanh vµ æn ®Þnh, ®Æc biÖt 5 n¨m tõ
1991 ®Õn 1995 lÇn ®Çu tiªn v-ît møc nhiÒu chØ tiªu chñ yÕu trong kÕ ho¹ch
5 n¨m.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
1986
1987
1988
1989
1990
4,0
3,9
5,1
8,0
5,1
1991
1992
1993
1994
1995
6,0
8,6
8,1
8,8
9,5
B¶ng nhÞp ®é t¨ng tr-ëng GDP (%)
TÝnh chung trong 5 n¨m GDP t¨ng hµng n¨m 3,9% (trong thêi k×
1986-1990) vµ 8,2% (trong thêi k× 1991-1995) - kÕ ho¹ch ®Ò ra lµ 5.5% 6,5%
Còng trong n¨m (1991- 1995) hµng n¨m n«ng nghiÖp t¨ng 4,5%; c«ng
nghiÖp t¨ng 13,5%; kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 20% trong s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp cã mét kÕt qu¶ næi bËt lµ s¶n l-îng l-¬ng thùc (quy thãc) ®· t¨ng
nhanh: tõ 21,5 triÖu tÊn (n¨m 1990) lªn 27,5 triÖu tÊn (n¨m 1995). S¶n l-îng
l-¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng-êi ®· t¨ng tõ 304kg (n¨m 1985) lªn 364kg
(n¨m 1995). Nh÷ng chuyÓn biÕn trªn mÆt trËn l-¬ng thùc ®· gãp phÇn quan
träng vµo viÖc æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n vµ c¶i thiÖn c¸n c©n xuÊt nhËp
khÈu: Tõ n¨m 1989 trë ®i mçi n¨m chóng ta xuÊt ®i ®-îc trªn d-íi 2 triÖu
tÊn g¹o. Tõ 1991 ®Õn nay, s¶n xuÊt kh«ng chØ ®ñ ®Ó tiªu dïng mµ cßn dµnh
mét phÇn ®Ó tÝch luü (n¨m 1991: 10,1%; n¨m 1992: 013,8%; n¨m 1993:
14,8%; n¨m 1994: 17,0%).
C¬ cÊu cã sù chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn bé. Tû träng c«ng nghiÖp vµ
x©y dùng c¬ b¶n trong GDP ®· t¨ng tõ 22,6%(1990) lªn 30,3% (n¨m 1995),
tû träng dÞch vô tõ 38,6% lªn 42,5%; tû träng n«ng nghiÖp ®· gi¶m tõ 40,65
(n¨m1990) xuèng cßn 36,2%(n¨m 1994). C¬ cÊu c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
trong GDP tõ quèc doanh, hîp t¸c x· sang ®a thµnh phÇn, nh-ng vai trß chñ
®¹o cña kinh tÕ quèc doanh vÉn ®-îc t¨ng c-êng: Tû träng kinh tÕ quèc
doanh trong GDP tõ 29,45 (n¨m 1990) lªn 40,4% (n¨m 1994).
KiÒm chÕ vµ ng¨n chÆn ®-îc n¹n siªu l¹m ph¸t. Trong nh÷ng n¨m
1986-1988 n¹n l¹m ph¸t ®· t¨ng tíi 3 con sè xuèng cßn hai con sè (riªng
n¨m 1993 xuèng mét con sè) trong khi ®ã tè ®é t¨ng tr-ëng kh¸ cao.
chØ tiªu
1986 1987 1988 1989
t¨ng tr-ëng 4
3,9
5,1
8,0
l¹m ph¸t
774,7 223,1 393,8 34,7
1990
5,1
67,4
19
1991
6,0
67,6
1992
8,6
17,6
1993
8,1
5,2
1994
8,8
14,4
1995
9,5
12,7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§Õn nay n¹n l¹m ph¸t ®-îc kiÒm chÕ ë møc æn ®Þnh .
§êi sèng nh©n d©n tuy cßn nhiÒu khè kh¨n nh-ng nh×n chung ®· ®-îc
c¶i thiÖn mét b-íc râ rÖt: mét bé phËn d©n cã møc sèng kh¸ h¬n, tØ lÖ hé
nghÌo ®· gi¶m tõ 55% n¨m (1989) xuèng 19,9% n¨m (1993). Nãi chung,
sau 10 n¨m ®æi míi, n-íc ta ®· ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, nh-ng
cßn mét sè mÆt ch-a ®-îc cñng cè v÷ng ch¾c.
b, Ngµnh dÖt ViÖt Nam vµ vÊn ®Ò trang phôc trong giai ®o¹n míi.
KÓ tõ khi cã chÝnh s¸ch më cöa vµ sù bïng næ kinh tÕ thÞ tr-êng, may
mÆc vµ tiªu dïng s¶n phÈm may mÆc ®· thùc sù ®-îc biÕn ®æi cïng nhiÒu
ngµnh kh¸c, thÞ tr-êng may mÆc ®· trë nªn réng lín lµ n¬i cã søc thu hót c¸c
nhµ ®Çu t- trong n-íc còng nh- ngoµi n-íc, ®iÒu nµy chøng tá xu thÕ quan
t©m ®Õn tiªu dïng s¶n phÈm may mÆc ngµy mét t¨ng. MÆc ®Ñp, mÆc lÞch sù
mÆc sang träng ngµy cµng trë thµnh nhu cÇu bøc thiÕt cña c¸c tÇng líp nh©n
d©n kh¸c nhau trong viÖc lu«n h-íng tíi c¸i ®Ñp, c¸i hoµn mü. §iÒu nµy
®-îc thÓ hiÖn qua mét sè ®Æc tr-ng sau:
Mét sè s¶n phÈm dÖt vµ may mÆc n-íc ta ®· c¹nh tranh ®-îc víi hµng
n-íc ngoµi, ch¼ng h¹n víi lo¹i v¶i cña xÝ nghiÖp dÖt kim Hµ Néi, dÖt kim
§«ng Xu©n, c¸c s¶n phÈm len cña nhµ m¸y len VÜnh ThÞnh cña c«ng ty len
Biªn Hoµ… Nh÷ng s¶n phÈm may mÆc ®· m¹nh d¹n mang nh·n hiÖu ViÖt
Nam ®· ®Èy lïi hµng ngo¹i nh- quÇn ¸o trÎ em.
ViÖc xuÊt khÈu hµng dÖt may còng t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Sau khi thÞ tr-ßng
§«ng ¢u bÞ ®ãng cöa ngµnh dÖt may chóng ta ®· chuyÓn h-íng sang thÞ
tr-ßng EC vµ b-íc ®Çu ®øng v÷ng trªn khu vùc nµy. Ngµy cµng cã nhiÒu mÆt
hµng ®Ó cung cÊp cho thÞ tr-êng trong vµ ngoµi n-íc. Mét sè nhµ m¸y lín
tr-íc kia chØ quan t©m hµng xuÊt khÈu th× tõ n¨m 1993 trë l¹i ®©y ®· b¾t ®Çu
chó ý ®Õn thÞ tr-êng trong n-íc ®· s¶n xuÊt vµ b¸n nhiÒu bé quÇn ¸o phôc vô
®«ng ®¶o quÇn chóng vµ ®· cã tÝn nhiÖm, ch¼ng h¹n nh- c«ng ty may 10,
may Th¨ng Long vµ mét sè nhµ may kh¸c.
Sè l-îng nhµ m¸y may mäc lªn ngµy mét nhiÒu, tÝnh ®Õn n¨m 1994 cã
trªn h¬n 4 v¹n hé gia ®×nh, tæ hîp may mÆc chuyªn s¶n xuÊt phôc vô thÞ
tr-êng may s¼n, 136 c¬ së may vµ phôc vô may c«ng nghiÖp, chñ yÕu lµm
hµng xuÊt khÈu. Ngoµi ra cßn cã mét sè nhµ may ®o phôc vô theo nhu cÇu, ý
muèn cña ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n trong n-íc vµ ng-êi n-íc ngoµi.
§Æc biÖt, gÇn ®©y næi lªn mét lo¹i h×nh v¨n ho¸ kh¸c tr-íc, ®¸nh dÊu b-íc
tr-ëng thµnh míi trong may mÆc, ®ã lµ lÜnh vùc thêi trang. C¸ch ®©y h¬n 10
n¨m, thêi trang Ýt ®-îc nh¾c tíi vµ cã ch¨ng ®-îc nh¾c tíi còng Ýt ®-îc ®Ò
cao, coi thêi trang lµ thø xa xØ cÇn ®-îc lo¹i bá. Ngµy nay, thêi trang ®· trë
20
.PDF 
36 
79 
78 
