Tài liệu Nhân vật nữ trong truyện truyền kì

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 LÊ THỊ HƢƠNG NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN TRUYỀN KÌ (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả) Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 01 21 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM Người hướng dẫn khoa học TS. NGUYỄN THỊ NHÀN HÀ NỘI – 2017 ỜI CẢ ời i ƠN i i g i ời h h h ới TS Nguyễn Th Nhàn - gười trực tiếp hướng dẫn, chỉ b o tậ gi p h ậ i g : Nhân vật nữ trong truyện truyền kì (Khảo sát qua ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả)”. i g i h i h g họ h i h h h gi h h h hi i i i N h hự hi ậ ậ i g i h g gười h i họ ập h gi g h g p iế h h h ự Ng g h i h i ự gi p gi p ghi h h N t n n m v n n ih i i g hự , h g i ỜI CA ĐOAN ế ghi i h g ọi ự gi p h ẫ g p ới h i g ậ g hự hi ư g h h i ậ hỉ ậ g i ư g g N t n n m v n n MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. L ch sử vấn đề .............................................................................................. 2 3. Mục đích nghiên cứu ................................................................................... 9 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu .................................................................. 9 5 Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 11 6 Đóng góp của đề tài ................................................................................... 11 7. Cấu trúc của luận văn ............................................................................... 11 NỘI DUNG..................................................................................................... 12 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG CÓ IÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI..... 12 1 1 Khái lƣợc về thể loại truyền kì .............................................................. 12 1.1.1. Khái niệm truyền kì .............................................................................. 12 1.1.2. Nhân vật trong truyện truyền kì .......................................................... 13 1.1.2.1. Khái niệm nhân vật ............................................................................ 13 1.1.2.2. Thế giới nhân vật trong truyện truyền kì ........................................... 14 1.2. Quan niệm nghệ thuật về con ngƣời (về ngƣời phụ nữ) trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................... 15 1.2.1. Giới thuyết quan niệm nghệ thuật về on n ời ................................ 15 1.2.2. C sở hình thành quan niệm nghệ thuật về on n ời (về n ời phụ nữ) trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ............................................................................................................ 16 1.2.3. Biểu hiện quan niệm nghệ thuật về on n ời (về n ời phụ nữ) qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ..... 24 1.3. Giới thiệu ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả ..................................................................................... 26 1.3.1. Giới thiệu tác phẩm Thánh Tông di thảo ........................................... 26 1.3.2. Giới thiệu tác phẩm Truyền kì mạn lục .............................................. 28 1.3.3. Giới thiệu tác phẩm Truyền kì tân phả ............................................... 29 CHƢƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM NHÂN VẬT NỮ TRONG THÁNH TÔNG DI THẢO, TRUYỀN KÌ MẠN LỤC VÀ TRUYỀN KÌ TÂN PHẢ .............. 32 2.1. Thống kê số lƣợng nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả....................................................... 32 2.2. Các loại nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................................................................................ 34 2.2.1. Nhân vật nữ phàm trần........................................................................ 34 2.2.2. Nhân vật nữ kỳ ảo ................................................................................ 36 2.2.2.1. Nhân vật ma nữ .................................................................................. 36 2.2.2.2. Nhân vật nữ thần và tiên nữ ............................................................... 39 2 3 Đặc điểm nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ................................................................................ 40 2.3.1. Nhân vật nữ chuẩn mự , đoan ín ................................................. 40 2.3.1.1. Vẻ đẹp ngoại hình............................................................................... 40 2.3.1.2. Vẻ đẹp tính cách, tâm hồn .................................................................. 42 2.3.2. Nhân vật nữ “lệch chuẩn”, “nổi loạn”, xấu xa ................................. 53 2.3.3. Đặ đ ểm về số phận nhân vật nữ ....................................................... 54 2.3.3.1. Những cái kết bi kịch.......................................................................... 54 2.3.3.2. Những số phận được bù đắp hạnh phúc ............................................ 60 2.4. Giá tr biểu hiện của hình tƣợng nhân vật nữ qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ............................................. 61 2.4.1. Giá tr giáo huấn .................................................................................. 61 2.4.2. Giá tr hiện thực ................................................................................... 62 2.4.3. Giá tr n ân đạo, n ân văn.................................................................. 63 2.4.4. Biểu hiện t t ởng của tác giả qua ìn t ợng nhân vật nữ trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả ......... 66 2.4.5. Nhân vật nữ và sự vận độn ìn t ợng nghệ thuật của thể loại..... 67 CHƢƠNG 3. PHƢƠNG THỨC THỂ HIỆN NHÂN VẬT NỮ QUA THÁNH TÔNG DI THẢO, TRUYỀN KÌ MẠN LỤC VÀ TRUYỀN KÌ TÂN PHẢ ............................................................................................................. 70 3.1. Nghệ thuật miêu tả nhân vật ................................................................. 70 3.1.1. Miêu tả ngoại hình ............................................................................... 70 3.1.2. Miêu tả àn động ............................................................................... 72 3.1.3. Miêu tả nội tâm .................................................................................... 74 3.2. Không gian và thời gian nghệ thuật ..................................................... 76 3.2.1. K ôn an a đìn , xã ội ................................................................ 76 3.2.2. Không gian thiên nhiên và thờ an đ m tối ..................................... 77 3.2.3. Không gian linh thiêng ........................................................................ 79 3.3. Một số thủ pháp nghệ thuật .................................................................. 80 3.3.1. Phàm trần hóa nhân vật kỳ ảo ............................................................ 80 3.3.2. Siêu nhiên hóa nhân vật phàm trần .................................................... 81 3.3.3. Yếu tố kì ảo tín n ỡng dân gian ........................................................ 82 3.3.4. Yếu tố kì ảo tôn giáo ............................................................................. 83 3.4. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ ............................................................... 84 3.4.1. Ngôn ngữ n ời trần thuật.................................................................. 84 3.4.2. Ngôn ngữ nhân vật .............................................................................. 86 3.4. . . Đối thoại............................................................................................. 86 3.4. . . Đ c thoại ............................................................................................ 89 KẾT LUẬN .................................................................................................... 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 94 QUI ĐỊNH VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN Thánh Tông di thảo : TTDT Truyền kì mạn lục : TKML Truyền kỳ tân phả : TKTP Nhà xu t b n : Nxb 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài i ự sự Vi t Nam thời 1.1. Trong sáng tác không nh ến truy n kì g i, không th là một trong nh ng th lo i góp ph n làm học dân tộc. Nh ng tác phẩm truy n kì tiêu bi u phong phú di n m o hư: Thánh Tông di thảo (Lê Thánh Tông), Truyền kì mạn lục (Nguyễn D ), Truyền kì tân phả ( hị i )… h ng g h ướ g th lo i khá rõ. Chúng là c li u giúp chúng tôi nhìn nhận nh i i m nội ộng c a th lo i trên hành trình thời gian. dung ngh thuật và sự vậ 1.2. Nhân vật là một trong nh ng yếu t quan trọng c u thành tác phẩm ời, s phận nhân vật, c t truy tự sự. Thông qua cuộ vật còn giúp ngh ĩ g i g m, bộc lộ ý ưởng ngh thuật. Nhân vậ ti n quan trọ g gi p h phư g hận th c, ph n ánh thế giới nhân sinh, nh ng g hế giới nhân vật truy n truy n kỳ Vi t Nam thời quan ni m giá trị… g ư c c u thành. Nhân hư i, nhân vật n Nó th hi n sự hi g c bi t c h n tập trung nh ng h qui chiế g i ý ghĩ gười c c. i với họ. Nhân vật h : ư ưởng, tình c h i ộc a gười c m bút; ph n ánh hi n thực cuộc s ng, giá trị h h i tài Nhân g gười ngh ĩ ý hiến chúng tôi lựa chọ ; vật nữ trong ba tác phẩm: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. 1.3. g hư g h gi ng d y ở h ường c p và ph thông, sáng tác thuộc th lo i truy n kì ư c chọn c bi t, ở c p ph thông, các truy gi ng d Xươn ẳng i họ g hư g hư: N ười con gái Nam Chức phán sự đề Tản Viên và Con hổ có n ĩa … sách Ng Thực hi ư g h lo i truy n kỳ, h tài giúp tác gi luậ hi u sâu s t trong h c i m nhân vật trong sáng tác truy n kì, sẽ h u ích cho vi c gi ng d y các tác phẩm thuộc th lo i này t h 2 2. L ch sử vấn đề Qua quá trình tìm hi u, chúng tôi nhận th y, lâu nay, giới nghiên c u ới th lo i truy n kỳ nói chung và thế giới nhân vật trong các sá g ậy, trong ph ý kiế i ịch s v ” h g i i h ng ến thế giới nhân vật và nhân vật nữ trong sáng tác truyền kỳ; nhân vật nữ trong ba tác phẩm thu c phạm v đề tài khảo sát ư c giới hư hế nào. nghiên c u nhìn nhậ cập ến khi tìm hi u nh ng sáng V nhân vật n , một s bài viế g tác c th g Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. Nh ng nhận xét ch yếu dừng l i ở từng nhóm nhân vật ẻ hư ho c r i rác qua một vài nhân vậ g p ư c cái nhìn mang tính khái quát v lo i nhân vật n . Nh ng ý kiến này có th nằm trong các ời giới thi ” tập sách khi xu t b n, có khi là các ti u luận, có khi xu t hi n trong các công trình nghiên c h g i i h g h học s i m một s ý kiến tiêu bi u: - Bùi Kỷ có th ư c coi là một trong nh ng nhà nghiên c gười ph n trong Truyền kì mạn lục. Ở bàn luận v v cu n Truyền kì mạn lục (b n dịch c a Trúc Khê - Ng 1940) khi nêu ch u tiên ời giới thi u” i n xu t b n c a hai truy n là Chuyện N ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu và N ười con gái Nam Xươn , ông trình bày ch kiến c a mình. Tác n 2 (Chuyện n ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu) và truy n gi nhận xét: 16 (Chuyện n ườ con Nam Xươn ) t rõ ph n ở xã hội g hịu một thân phận hèn kém: Mộ chung với ch ng thế b c mà gán v , mộ ằng thì ngờ vực hão huy giận thay cái thuyế ò g ph ” nhiêu thế kỉ ” [6, tr.234]. Nhậ gười ph n S g ư g ị h v ph i ở thuỷ ằng vì thua i h g h i bao nhiêu b n qu n thoa trong bao cập ến thân phận th p hèn c a với nam giới. Nhà nghiên c u phê phán chế 3 ộ nam quy n, bênh vự hư g ph n và ca ng i c h nh th y chung c a nhân vật n . g - Tác gi Nguyễn Lộc nêu ý kiến khái quát v nhân vật n n n a cu i XVIII – n hị gi i g ó, nhà nghiên c u có nh u XIX : C ưa bao học giai ờ v n ọc lại nói nhiều về phụ nữ n ư đoạn này. Hình ản n ười phụ nữ là hình ảnh thành công nhất cu i thế kỉ X III u thế kỉ XIX Dườ g hư i m viết v ph n mà Ph g h H , Ninh T g Hư ý a học gi nào ít nhi viết v ph n . Không nh ng Nguyễn Du, Ph m Thái, H X Thị ến tác g Ph g viết v ph n ” (V n ọc Việt Nam nửa cu i thế kỉ XVIII - hết thế kỉ XIX, Nhà xu t b n Giáo d c,1979) [19, tr.70]. - Trong công trình V n ọc Việt Nam thế kỉ thứ X nửa đầu thế kỉ thứ XVIII, tập 2, N i h Gi i học và Trung học chuyên nghi p h h, Bùi Duy Tân - M i C Chư g ở ph riêng cho tác phẩm Truyền kì mạn lục với h hậ : ịnh v tác phẩm c a Nguyễn D a các tác gi hư g I h n kì m n l c một học viết bằng ch H ” Ở thành tựu c a truy D 1979 h hư ghi : u Bùi h Nguyễn D ph n ánh trong Truyền kì mạn lục có tính ch t ph c t p. Bên c nh một s m i tình lành m nh, chung thuỷ s t son, th hi n nhu c u tình c m c a các lớp h h h g hi …Ng i ễn D có ph n thông c m với khát vọng h nh phúc nh ng c p ig i g hi thiêp, hẹn hò, th th t với nhau; khi th hi n nỗi bu hư h i g g hớ c a i, giao nh ng c p tình nhân ph i xa nhau” [16, tr.260]. - Nguyễn Ph H g g ột trong nh ng nhà nghiên c ến tài nhân vật ph n trong truy n kỳ. Trong bài viết Tìm hi u khuynh hướng sáng tác trong Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D ” (Mấy vấn đề v n học Việt Nam cổ, 1993), g ư ột s nhậ ịnh v v nhân vật n . Nh ng nhận xét c a ông vừa c th vừa có tính khái quát. Nhà nghiên c u 4 hỉ ra vị trí trung tâm c a nhân vật n trong tác phẩm nh ng giá trị nội i m v ngh thuật khi các tác gi kh c họa nhân vật n . dung; một s Ô g h gi : Nh h g, l nữ đã xuất hiện rầm r i g học Vi t Nam, n ười phụ hư hế ở Truyền kì mạn lục với c di n m o, tâm h n, tình c m, nhu c u và khát vọng, với s phận c a mình… Nế h h h gười ph n quí tộ Nguyễn Húc, h hườ g còn ở g a Nguyễn Trãi, g hỉ dừng l i ở sự nhận th h ộ tâm lý, , nó là m t đố tượng nhận thức đố tượng thẩm mĩ trọn vẹn, thành vấn đề n ười phụ nữ nữ i hư ước g học - với nh ng nhân vật trung tâm là phụ ” [12, tr.36]. Ông còn khẳ g ịnh: B h h ph gi h h ph gi h ộ i u quan tâm lớn c a Nguyễn D . Ni m khao khát h chính c a nhi u truy n. Mâu thuẫn gi a khao h khát h h ph nh vi c ph n ánh tình yêu, thì ới các thế lực tàn b o c a xã hội chính là h t nhân ngh thuật c a nh ng truy n này. Người ph n , ho c vì chiến tranh phong kiến tàn kh c mà ph i chịu thi t thòi, kh sở (Lệ Nươn ); ho c vì kẻ quy n thế ộc ác, x o trá mà ph i chịu c h ẽ h ý hi ” (Chuyện Nàng Thuý Tiêu); ho c vì nam quy n phong kiến mà ph i chia lìa (N ười con gái Nam Xươn ). gười ph n Nh ng khao khát h nh phúc chân chính c chỗ chế hường dẫn họ ến hường là tự tậ ” Nh ng nhận xét c a Nguyễn Ph m Hùng v nhân vật n góp thêm tiếng nói trong lịch s nghiên c u v g N - Nhà nghiên c u Nguyễ vật/v g này. ư ến nhân gười ph n trong Truyền kì mạn lục. Ở cu n V n xuô tự sự Việt Nam thờ trun đại, tập 1, Truyện ngắn, (Nhà xu t b n Giáo d 1997), tác gi có cái nhìn phân lo i nhân vật n theo s phận c a họ. Ông chia nhân vật n tác gi trong Truyền kì mạn lục thành ba lo i: nhân vật n h gọi là h h ph ”; h mọi i ” h ật n ật n ng hiếu h nh nết na, chuẩn mực ng tự do phá phách ” [21, tr.26]. 5 gN - Tác gi Nguyễ trun đại (1999) có cái nhìn lị h thảo và Truyền kỳ mạn lục n V n xuô tự sự Việt Nam thời i i với hai tác phẩm Thánh Tông di h g c bi hỉ ra sự vậ tác phẩm trên, tác gi h h ư ng nhân vật trong hai ộng ngh thuật c a th lo i và vai trò gười/ gười ph n trong tiế trung tâm c nh n m h: Nế gười, l h g h h gười ộ h g hướ g i ự sự. Tác gi học vào vi c ph n ánh con i ư ng và trung tâm ph n ánh thì Nguyễn D i ước: phản ánh số phận con n ười chủ yếu là số phận mang tính chất bi kịch của n ười phụ nữ. Nhờ Nguyễn Dữ mở đầu cho chủ n ĩa n ân v n tron v n ọc thờ trun đạ ” [21, tr.216]. - Tr n Thị B g h h ư h ng nhậ ịnh v nhân vật n ở Truyền kì tân phả so với Truyền kì mạn lục trong bài viế hị c Thế giới nhân vật i m trong Truyền kì tân phả”(1999). Tác gi viết: Q là nh ng nhân vật n c a Truyền kì tân phả chỉ có th là v hi n, v yêu mà gười tình! Họ là nh ng bi không th ư g ng i ca m c dù kém s c a các h n hoa ở Tr i Tây, ma cây g quyế c a Nguyễn D ” ( p h i Xư g Gi g học s 3- 1999) [36, tr.18]. - Nhà nghiên c u Tr n Thị B g Thanh khi viế Lời giới thiệu” 2011 Truyền kì mạn lục xu t b cập trong sáng tác Nguyễn D Bà nhậ e é: c bi t là cuộc s ng và s phậ kích hôn nhân b o chúa, tham quan l i h g i ến quy n s ng c b i t c; có truy ưởng c g ư nhận xét v nh ng nội gười. g Truyền kì mạn lục có truy n v ch tr n chế ộ chính trị i, h b i h nh phúc l n i h ghĩ gười hư ch ng; có truy n th hi h i phong ig i ời s ng và lí ĩ ph ẩn dậ …” [37, tr.2]. - Nhà nghiên c u Tr n Nho Thìn khi viết v thế giới nhân vật c a cập ến nhân vật ph n . Ông viế : Truyền kì mạn Truyền kì mạn lục có lục g m 20 truy g 11 n viết v gười ph n với nh ng c m 6 g h ý ngh thuậ h h ư c tác gi nho gia chính th h h h c Chư giờ ướ g ến m gười ph n hư ậy. Thân phận b t gười ph n trong xã hội phong kiến nam quy ư c Nguyễn D nêu lên một cách b c thiết và tập trung. Một câu chuy n có thực ư c lan truy n trong dân gian v hị Thiế gười ph n bị ch ng nghi oan ph i nh y xu ng sông Hoàng Giang tự vẫ thuỷ h nỗi g hiế g ng c m m nh mẽ ch ng minh sự trong sáng, ộng. Chuyện n ườ con Nam Xươn viết từ g gười ph n - n n nhân c a i với thân phận nh ư ưởng nam quy ” [43, tr.392-393]. Tác gi còn nhậ hị Thiết thành công và có v s phậ g g h g nk học viết Vũ t ị liệt nữ thần lục, khai thác tích truy n so n các vở h g h h hưởng sâu rộ g ế i Người ta dựa i và hi é: C h i h vịnh nhân vậ học dành cho tác phẩm c a Nguyễn D ” (V n ọc Việt Nam từ thế kỉ X đến hết thế kỉ XIX) [43, tr.395]. - Trong công trình Con đường giả mã v n ọc trun đại Việt Nam gN (NXB Giáo d c 2007), vẫn tác gi Nguyễ hị nhân vật n trong Truyền kỳ tân phả c nhận xét v nhân vật n trong hành x h tác gi chuy n sang miêu t nh ng m i h ò h i có nh ng nhận xét v ph i s ng li bi t, An Ấp liệt nữ, c h i m. Nhà nghiên c u h hư m say, thà chế : Một s ở bên nhau, hị i m là một ví d i n h h…” [23, tr.397]. - Trong bài Thánh Tông di thảo - ướ ột khởi trong tiến trình phát tri n c a th lo i truy n ng n Vi t Nam trung c ” (2007), nhà nghiên c Thanh viế : Ở Thánh Tông di thảo, các v gười u hé mở thành các v - xã hội và s phận c a con ến Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D chúng trở thời sự nóng h i” [39, tr.502]. i h hị Khang trong ti u luận So sánh chuy n tình gi gười và h n ma trong “Tiễn đ n tân t oạ ” c a Cù Hựu và “Truyền kì mạn lục” 7 ịnh rằng: Viết v chuy n tình gi (2007) nhậ gi (c Cù Hựu, c Nguyễn D ) ịnh vừa ph gười và h n ma, các tác u th hi n nhi u quan ni m, vừa khẳng ịnh; vừa phỉ báng vừa ng i ca. Bởi mỗi gười i phát từ nhi h ước nh ng v c a cuộc s ng hi n thự bi t, ở Truyền kì mạn lục nhóm tác phẩ g ư ưởng c a Nguyễn D , gi v h ng xu t h hi n sự mâu thuẫn, r n h c, nhà Nho họ Nguyễn với ư ưởng tiến bộ c a thế kỷ XVI ” [15, tr.71]. Bài viế sáng tỏ thêm v g tình yêu nam n , nội - PGS S c làm ư ưởng c a Nguyễn D . h h với bài viế Thể loại truyện kì ảo Việt Nam học Việt Nam thế kỉ X- XIX trong công trình V n ọc Việt Nam thế kỉ X- XIX- Những vấn đề lí luận và lịch sử, (2007) nhậ ịnh: C gười h nói, l u tiên trong lịch s học dân tộc, s phậ ph n ư c quan tâm và trở h h h h ư ng nhân vật trung tâm trong c bi t là s phận c hư ậy. Qua tập truy n c a mình, Nguyễn D tác phẩ phận c ng v gười s gười trong xã hội chuyên chế trở thành một v xã hội c p gười cùng với nh g ước ngo t bách. Chính vi c ph n ánh s phậ quan trọng cuộ ời họ t hi n trong khuôn kh truy n kì o Vi t N g i nh ng yếu t kịch tính. Có th nói, Nguyễn D i e i cho truy n kì o màu s c bi kịch g n li n với cuộc s ng hi n thực. Sự h ý ến s phậ ghĩ d u sự xu t hi n c a ch D là một trong nh gười h g g gười khởi hận xét v i g gười ph n u h học Vi t Nam mà Nguyễn ” [38, tr.769]. - Bùi Thị Thiên Thai trong bài (2011) c bi t là s phậ h hị a các nhân vật n i m và Truyền kì tân phả” hư : ... Tóm l i, các nhân vật n c a Truyền kì tân phả không ai là không th hi n một tài hoa và trí tu sánh ngang cùng các bậc nam nhi” [35, tr.46-47]. - Khi nhận xét v s phận c gi h h iế : [ ] i gười ph n trong Truyền kì mạn lục, tác c bi t là khi ph n ánh, t cáo hi n thực xã 8 hội, Nguyễn D ch yếu xu t phát từ lập phán, xây dự g h g ước v i Nh gười ph n , thậm chí là nh l i h ĩ ” H h ỳ mị, nế ” (Chuyện n ườ con hư g Nam Xươn ) ho ghĩ , yêu ch ng ... T t c họ u ph i h g gười mang trong mình nh ng gười ph n Vi t Nam truy n th g phẩm ch t mẫu mực c ẹp c a g gười ph n có thân phận hèn kém trong xã (Chuyện nàng Thuý Tiêu) h nàng Nhị Khanh tiế gười, ông l i cao nh ng phẩm ch t t trong Nghiệp oan của Đ o T ị... Họ là nh Thị Thiết phê quy n s ng và xây dự g h hội hư h ý i ườ g ư ưở g i hư i ịch không ến cái chế ” (G o trìn v n ọc trun đại Việt Nam, tập 1, Nxb Giáo d c, 2011) [39, tr.214-215]. - Trong ti u luận Nh Vi N g i” (2015), ật mang màu s c kì o trong truy n truy n kì ỗ Thị Mỹ Phư g iết sự h i, vậ ộng c a d ng th c nhân vật kỳ o ph biến trong các tập truy n kì qua các giai n hư h : Ở Thánh Tông di thảo có ma, quỉ, tinh loài vậ hư g hi u là th n tiên.Có c một h th ng nhân vật th n tiên trong tác phẩm, họ i gư c nhau: từ cõi thậ thực hi n hai quá trình di chuy chết chính là một hình th c hoá thân) ho c từ cõi ến cõi o (Cái ến cõi thật (bằng vi c u thai, giáng tr n, kết duyên với gười tr n) [...]. Chiế ư hế ở Truyền kì i ( gười chết không siêu thoát, linh h n mạn lục l i là nhóm nhân vậ quay trở l i tr n gian; cây cỏ, loài vật, vật th thành tinh). Họ chọn tr n thế làm không gian ho ộng i tìm kiếm h nh phúc, tìm kiế ý ghĩ c a sự s g” [28, tr.92-93]. Nh h g h h ư ng nhân vật n trong truy n truy n kì là v ư c quan tâm trên một s bình di n ý ghĩ g i mở ị h hướng quí nhân vật nữ, m t vài nét phác họa tính cách; cu c đời và số phận của họ. Ngh thuật xây dựng nhân vật n g ư c nh ến. Tuy nhiên, nh ng kiến gi i v h h ư ng nhân vật n qua ba tác phẩm c th Thánh Tông di 9 thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả ư c lý gi i th . Nh ng v g ư c khoa học còn l i sẽ cập g hư hướng mà luận a chúng tôi mu n tiếp t c kh o sát. 3. Mục đích nghiên cứu ghi 3.1. Luậ u nhân vật n trong truy n truy n kì qua ba tác phẩm ư c kh o sát Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả một cách h th ng và toàn di n: các lo i nhân vật n ; i m tính cách, s phận nhân vật n ; ngh thuật kh c họa nhân vật n . khẳ g ịnh giá trị c a nh ng sáng tác truy n truy n kì 3.2. Luậ hi u quan ni m qua ba tác phẩm tiêu bi u. Trong chừng mực, luậ gười, nh ng giá trị h ngh thuật v thuật c gười ngh ĩ sự vậ h ộng h h ư ng v ư ưởng ngh gười thông qua vi c th hi n một lo i nhân vật trong các sáng tác trên. 4. Phạm vi, đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Phạm v t l ệu Do khuôn kh c a luậ h g xu t hi n nhân vật n trong ba tác phẩ i kh o sát các truy n truy n kì có ư c dịch ra Vi Thánh Tông di thảo (TTDT), (Nhà xu t b : học 1993,Nguyễn Bích Ngô dịch). Truyền kì mạn lục (TKML), (Nhà xu t b n trẻ H ng Bàng 2011,Trúc Khê - Ng i n dịch, chú thích). Truyền kì tân phả (TKTP), (Nhà xu t b Luậ học 2001, Ngô Lập Chi dịch). h o sát 25 truy n sau:  11 truy n trong Thánh Tông di thảo c a Lê Thánh Tông: + Tinh chu t + Duyên lạ xứ Hoa + Chuyện lạ nhà thuyền chài + Chồng dê 10 + Hai gái thần + Yêu nữ Châu Mai + N ười hành khất giàu + Ngọc nữ về tay chân chủ + N ười trần ở thuỷ phủ + Truyện m t giấc m ng + M t dòng chữ lấy được gái thần  11 truy n trong Truyền kì mạn lục c a Nguyễn D + Chuyện n ườ n ĩa p ụ ở Khoái Châu + Chuyện Cây gạo + Chuyện kì ng ở trại Tây + Chuyện đối tụng ở Long Cung + Chuyện nghiệp oan của Đ o T ị + Chuyện Từ Thức lấy vợ tiên + Chuyện yêu quái ở Xươn G an + Chuyện nàng Thuý Tiêu + Chuyện n ườ con Nam Xươn + Chuyện Lệ Nươn + Chuyện cu c nói chuyện t ơ ở Kim Hoa  3 truy n trong Truyền kì tân phả c a hị i m + An Ấp liệt nữ + Đền thiêng cửa bể + Thần nữ Vân Cát 4.2. Phạm vi nghiên cứu/đố t ợng nghiên cứu - 25 truy n truy n kỳ có xu t hi n nhân vật n trong ba tác phẩm Thánh Tông di thảo, Truyền kỳ mạn lục và Truyền kỳ tân phả. - Nghiên c u nhân vật n (các lo i nhân vật n ; ngh thuật xây dựng nhân vật n ). i m nhân vật n ; 11 5 Phƣơng pháp nghiên cứu thực hi ận d ng một s phư g ph p h h tài, luậ 1 Phư g ph p ghi 2. Phư g ph p h th ng 3 Phư g ph p : học theo lo i th h 4. Thi pháp học 5 C h phư g ph p h hư: h ng kê, phân tích, bình gi ng 6 Đóng góp của đề tài h o sát nhân vật n trong truy n truy n kì thông qua ba tác Luậ phẩm tiêu bi u: Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả. Từ chỉ ra i m cuộ ời, s phận, ng thời làm rõ một s phư di n ngh thuật xây dựng nhân vật n trong các tác phẩm c bi t là giá trị h h /th truy n kỳ. h i ộ, tình c m c a ngh ĩ i với gười. Trong chừng mực, luậ nhân vật n /quan ni m ngh thuật v hướng tới một s nhận xét v sự vậ g ộng c h h ư ng ngh thuật nhân vật gi i ọan khác nhau c a sáng tác truy n kì. n 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài ph n Mở u, ph n Kết luận, M c l c và Tài li u tham kh o, ph n Nội dung chính c a luậ Chư g 1: Một s v Chư g 2: hư bao g chung i g: ế tài i m nhân vật n trong Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả Chư g 3: Phư g h c th hi n nhân vật n qua Thánh Tông di thảo, Truyền kì mạn lục và Truyền kì tân phả 12 NỘI DUNG Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG CÓ IÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Khái lƣợc về thể loại truyền kì 1.1.1. Khái niệm truyền kì Truy n kì là th lo i từ i ự sự viết bằng ch Hán, có ngu n g c học Trung Hoa. Theo giới nghiên c u, nh ng sáng tác c a th lo i này ịnh hình và phát tri n thời ường (thế kỉ VII-X) ến các thời i sau vẫn tiếp t c phát tri n. Tác gi tiêu bi u là B Tùng Linh (1640-1715) với danh tác Liêu trai chí dị ời cu i thế kỉ XVII. ” Theo Lỗ T n (1881-1936), tên gọi Truy hư g h p kém nhằm phân bi t với lo i thực tế, truy n kì l i ư h h hư tm h chỉ lo i g h h g h ĩ ị h ghĩ g nhà nghiên c phư g th lo i này khá th ng nh t. Nhìn chung các i m truy g i n Trung Qu c. Th lo i ti u thuyết này, ch li kì, quái dị. Theo cách hi u c a tôi, khái ni m truy th nh t là: có ý chuộng l và th h i nhi u th , có th nhận th g : ời ường. chỉ một th lo i ti u ựng nhi u tình tiết h i ghĩ Nghĩ i m c a truy n kì ch ịch s phẩm truy n kì. Truy n truy n kì Vi t Nam Trung Qu g gh thuật. Như ậ thuyết c g học chính th ng ch yếu nh n m nh tác d ng giáo hoá còn truy n kì l i gi di n thẩ Như g h ghị luậ … ựng g h hưởng nhi u truy n truy n kì 13 1.1.2. Nhân vật trong truyện truyền kì 1.1.2.1. Khái niệm nhân vật Nh hi g h ý ến vi c xây dựng nhân vật. Bởi nhân vật i ộc lộ ư ưởng, ch không chỉ ò i ập trung các giá trị ngh thuật c a tác phẩm. Hi n nay, trong giới nghiên c u t n t i nh ng quan ni m và cách diễn h gi i v nhân vậ h S ậ ột s ý kiến tiêu bi u: - Quan ni m v nhân vật c a tác gi L i Nguyên Ân trong cu n 150 thuật ngữ v n ọc và trong công trình Từ đ ển v n ọc (bộ mới) Nh ậ họ h h ư ng ngh thuật v gười, nhân vậ sinh th h gười, một trong nh ng gười trong ngh thuật ngôn từ. Bên d u hi u v sự t n t i toàn vẹn c c h u cho rằng: học có khi còn là các con vật, các loài cây, các g ườ g ư c g n cho nh g i m gi ng với gười” [2, tr.241]. - Sách Lý luận v n ọc (tập 2) do Tr họ nhân vậ hư ư ng các cá th : Nh ậ h S ch biên nêu khái ni m học là khái ni gười trong tác phẩ nhận th c, tái t o th hi n bằ g phư học - g i ư chỉ hình h g i n riêng c a ngh thuật ngôn từ” [34, tr.114]. i m trên có khác nhau v cách diễ Tóm lại h nhân vậ i ư ng trung tâm trong tác phẩm ngh thuậ học là mộ i ư t, dù vậy vẫn gười. Vậy g ư c tập trung miêu t và mang theo một nhi m v ngh thuật mà tác gi trao cho nó. Từ nh ng ý kiến khác nhau v quan ni m nhân vật, tác gi luậ tượng nghệ thuật được n hi u rằng: Nhân vật v n ọc là hình v n xây dựng trong tác phẩm bằn c c p ươn tiện riêng của nghệ thuật ngôn từ. Nhân vậ ộc lộ ý họ ngh thuật. Nhân vật trong tác phẩ phư g i n giúp nhà học có th là con