Tài liệu Nhận thức của sinh viên về các vấn đề môi trường ở thành phố hồ chí minh hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LỮ THỊ THANH HUYỀN NHẬN THỨC CỦA SINH VIÊN VỀ CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY (Nghiên cứu trường hợp trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn và Đại học Khoa học tự nhiên) LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC HÀ NỘI – 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LỮ THỊ THANH HUYỀN NHẬN THỨC CỦA SINH VIÊN VỀ CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG Ở THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY (Nghiên cứu trường hợp trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn và Đại học Khoa học tự nhiên) Chuyên nghành: Xã hội học Mã số: 60 31 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ XÃ HỘI HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN TUẤN ANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến quý Thầy/Cô giảng dạy khóa Cao học năm 2015-2017, quý Thầy/Cô Khoa Xã hội học và các cán bộ phòng Sau đại học, Ban Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội đã cung cấp cho tôi những kiến thức khoa học và tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến hơn 240 bạn Sinh viên của hai trường: Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh và Đại học Khoa học Tự nhiên Thành phố Hồ Chí Minh đã tham gia trả lời phỏng vấn trong đề tài của tôi, nếu không có các bạn tôi không thể hoàn thành được luận văn này. Trên tất cả, tôi xin gửi lòng biết ơn sâu sắc đến người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Tuấn Anh. Qua hướng dẫn chuyên môn cũng như những lời động viên, chia sẻ của Thầy đã giúp tôi tăng thêm ý chí và nghị lực trong suốt quá trình làm luận văn. Nếu không có sự tận tâm hướng dẫn mà Thầy dành cho tôi thì thực sự luận văn này không thể hoàn thành. Tôi cũng đã rất cố gắng để thực hiện đề tài này một cách hoàn chỉnh nhất. Nhưng do buổi đầu làm quen với công tác nghiên cứu khoa học cũng như bản thân tôi còn nhiều hạn chế về kiến thức, kinh nghiệm nên không thể tránh khỏi nhiều thiếu sót nhất định. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của quý Thầy/Cô và các bạn để luận văn được hoàn chỉnh hơn. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý thầy, cô, bạn bè và người thân. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Học viên thực hiện Lữ Thị Thanh Huyền LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Tuấn Anh. Mọi trích dẫn từ các tài liệu đều được ghi xuất xứ rõ ràng; các sự kiện, tư liệu trong luận văn này là trung thực. Nếu có gì sai sót, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Học viên thực hiện Lữ Thị Thanh Huyền MỤC LỤC MỞ ĐẦU................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI 20 1.1. Các khái niệm làm việc........................................................................................20 1.2. Tiếp cận lý thuyết xã hội học trong nghiên cứu..................................................21 1.3. Sơ lược về địa bàn nghiên cứu và đặc điểm mẫu nghiên cứu.............................25 Chương 2. QUAN NIỆM, ĐÁNH GIÁ CỦA SINH VIÊN VỀ CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG VÀ NGUỒN THÔNG TIN VỀ CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG MÀ SINH VIÊN TIẾP CẬN................................................................................. 28 2.1. Dẫn nhập...............................................................................................................28 2.2. Thực trạng các vấn đề môi trường dưới góc nhìn của sinh viên.........................28 2.3. Đánh giá của sinh viên về các vấn đề môi trường và mức độ ưu tiên giải quyết các vấn đề môi trường ở thành phố Hồ Chí Minh......................................................34 2.4. Nguồn thông tin về các vấn đề môi trường mà sinh viên tiếp cận......................46 2.5. Tiểu kết................................................................................................................. 53 Chương 3. SINH VIÊN ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG CỦA CÁC VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG, HOẠT ĐỘNG THU GOM, PHÂN LOẠI CHẤT THẢI VÀ SỰ THAM GIA CỦA SINH VIÊN VÀO CÁC HOẠT ĐỘNG BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG................................................................................................................ 55 3.1. Dẫn nhập.............................................................................................................. 55 3.2. Đánh giá của sinh viên về hoạt động thu gom và phân loại chất thải.................55 3.3. Tác động của các vấn đề môi trường đến đời sống, sức khỏe của người dân từ quan điểm của sinh viên..............................................................................................61 3.4. Sự tham gia của sinh viên vào các hoạt động bảo vệ môi trường.......................67 3.5. Tiểu kết................................................................................................................. 72 KẾT LUẬN............................................................................................................. 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................... 76 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: So sánh tỷ lệ nhóm sinh viên năm thứ nhất và nhóm sinh viên năm thứ tư biết về các vấn đề môi trường nổi bật.........................................................................31 Bảng 2.2: So sánh sinh viên hai trường biết về các vấn đề môi trường nổi bật........32 Bảng 2.3: Đánh giá về mức độ nghiêm trọng của các vấn đề môi trường nổi bật.....33 Bảng 2.4: Mức độ ưu tiên xử lý các loại rác thải....................................................... 37 Bảng 2.5: Mức độ ưu tiên xử lý các loại nước thải....................................................38 Bảng 2.6: Đánh giá về nguyên nhân của vấn đề rác thải........................................... 41 Bảng 2.7: Các nguyên nhân dẫn đến tình trạng nước thải......................................... 44 Bảng 2.8: Nguồn thông tin về các vấn đề môi trường mà sinh viên tiếp cận............47 Bảng 2.9: So sánh tỷ lệ nguồn thông tin về các vấn đề môi trường của sinh viên phân theo năm học...................................................................................................... 50 Bảng 3.1: Nhận định về việc thu gom rác.................................................................. 57 Bảng 3.2: So sánh sự hiểu biết về phân loại rác tại nguồn giữa hai trường...............60 Bảng 3.3: Đánh giá môi trường ảnh hưởng đến sức khỏe, đời sống người dân........62 nơi sinh viên cư trú......................................................................................................62 Bảng 3.4: So sánh việc đánh giá mức độ tác hại của rác thải của sinh viên hai trường............................................................................................................................... 63 Bảng 3.5: So sánh đánh giá của sinh viên hai trường mức độ ảnh hưởng của nước thải.................................................................................................................................... 66 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1: Những sự kiện môi trường nổi bật tại Việt Nam năm 2016..................29 Biểu đồ 2.2: Đánh giá của sinh viên đối với thực trạng các vấn đề môi trường 34 Biểu đồ 2.3: Ý kiến của sinh viên về hai vấn đề môi trường đáng quan tâm nhất .. 35 Biểu đồ 2.4: Nhận định của SV về nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường tại nơi cư trú........................................................................................................................... 39 Biểu đồ 2.5: Nguồn thông tin về các vấn đề môi trường của SV phân theo vùng sống..............................................................................................................................48 Biểu đồ 2.6: Nguồn thông tin về các vấn đề môi trường của SV phân theo trường . 49 Biểu đồ 2.7: Thông tin về môi trường mà sinh viên quan tâm............................52 Biểu đồ 3.1: Mục đích phân loại rác tại nguồn...........................................................61 Biểu đồ 3.2: Tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường..........................................67 Biểu đồ 3.3: So sánh sự tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường của sinh viên năm 1 và năm 4........................................................................................................... 70 Biểu đồ 3.4: So sánh sự tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường của sinh viên hai trường.................................................................................................................... 71 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Môi trường là nơi chứa đựng các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người. Trong quá trình sống con người luôn đào thải các chất thải ra môi trường, con người đã biết tận dụng và khai thác các nguồn tài nguyên thiên nhiên để phục vụ cho đời sống của mình. Tuy nhiên, cùng với đó loài người đang phải gánh chịu những hậu quả tất yếu từ thiên nhiên trong quá trình đi lên này. Báo cáo Triển vọng Hóa chất toàn cầu UNEP 2012 chỉ ra rằng: Việc gia tăng sản xuất, sử dụng và thải bỏ hóa chất ở các nước đang phát triển đã tạo ra các nguy cơ đến môi trường và sức khỏe con người; Từ năm 2000 đến năm 2010, khoảng 50.000 km2 rừng đã tiếp tục bị mất; Kết quả là phát thải CO2 từ mất rừng và suy giảm rừng chiếm khoảng 12% tổng phát thải do con người gây ra; Khoảng 25% diện tích đất toàn cầu đang bị suy thoái, tập trung ở châu Phi, Đông Nam Á, phía Nam Trung Quốc và vùng đồng cỏ Papas Mỹ La tinh; Suy thoái đất ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của khoảng 1,5 tỷ người; Trữ lượng thủy sản toàn cầu đang suy giảm ở mức báo động; Khoảng 85% trữ lượng cá toàn cầu đã bị suy giảm do khai thác quá mức, hết chu kỳ khai thác hoặc ở giai đoạn phục hồi sau khi bị khai thác quá mức [12]. Tại Việt Nam hiện nay tình trạng ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên, hủy hoại các giống loài, ảnh hưởng xấu sức khỏe con người là cái giá rất đắt phải trả cho quá trình tự do hóa thương mại mới được tiến hành chỉ trong vòng hơn 10 năm trở lại đây ở nước ta. Mới đây hai trung tâm nghiên cứu môi trường thuộc Đại học Yale và Columbia của Mỹ thực hiện khảo sát ở 132 quốc gia. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Về ảnh hưởng của chất lượng không khí, Việt Nam đứng thứ 123/132 quốc gia khảo sát; về ảnh hưởng của môi trường đến sức khỏe đứng vị trí 77; về chất lượng nước Việt Nam được xếp hạng 80. Tính theo chỉ số chung EFI, Việt Nam xếp thứ 79 [10]. Nước ta đang chịu tác động và ảnh hưởng nhiều của biến đổi khí hậu trong thời gian vừa qua ở hầu hết các tỉnh, thành phố, vùng miền trong cả nước. Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những thành phố có lịch sử hình thành và phát triển hơn 300 năm. Thành phố là trung tâm kinh tế, văn hóa, khoa học, công 1 nghệ, giáo dục – đào tạo, y tế của cả nước và là cửa ngõ giao thương về kinh tế, giao lưu văn hóa lớn của khu vực Đông Nam Á. Thành phố tiếp giáp với các địa phương có nền kinh tế và công nghiệp phát triển nhất cả nước. Bên cạnh đó Thành phố Hồ Chí Minh cũng đang phải gánh chịu những hậu quả tiêu cực của quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa đặc biệt là các vấn đề môi trường xuống cấp và ô nhiễm nặng do rác thải, khí thải, nước thải của các nhà máy, xí nghiệp, rác thải sinh hoạt của người dân…vấn đề ô nhiễm môi trường càng tăng khi mảng xanh đô thị tại Thành phố Hồ Chí Minh ngày càng thu hẹp, quỹ đất đa phần dành cho nhà ở, khu công nghiệp, chế xuất, đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp.[18,tr.1] Hiện nay, tổng lượng nước được khai thác, cấp sử dụng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh vào khoảng 1.850.000 m3/ngày (lượng nước cấp là 1.200.000 m3/ngày, nước ngầm khai thác khoảng 650.000 m3/ngày), tương ứng với lượng nước thải vào khoảng 1.750.000 m3/ngày [18,tr.2]. Chất lượng không khí và tiếng ồn tại Thành phố đang bị tác động bởi nguồn ô nhiễm do giao thông, khí thải công nghiệp, do sinh hoạt trong dân cư, do hoạt động xây dựng, nguồn ô nhiễm lan truyền từ các địa phương lân cận [18,tr.3]. Bên cạnh đó chất thải rắn phát sinh từ các khu vực dân cư, y tế và xây dựng cũng là một vấn đề môi trường lo ngại của Thành phố khi chất thải rắn sinh hoạt phát sinh mỗi ngày là khoảng 8.300 tấn, chất thải rắn công nghiệp ước phát sinh khoảng 1.500-2.000 tấn/ngày, chất thải y tế nguy hại hiện nay trên địa bàn thành phố khoảng 22 tấn/ngày phát sinh từ hơn 6.000 cơ sở y tế công lập và tư nhân. Chất thải rắn từ cá công trình xây dựng trên địa bàn thành phố khoảng 1.200– 1.600 tấn/ngày. Hầu hết chất thải rắn đô thị trên địa bàn thành phố đều được thu gom, xử lý hàng ngày bằng nhiều phương thức khác nhau. Tuy nhiên tại một số khu vực của thành phố vẫn còn hiện tượng thải bỏ chất thải rắn không đúng quy định tại các khu vực công cộng hoặc các khu vực đất trống, vứt chất thải rắn xuống kênh rạch gây ô nhiễm môi trường [18,tr.4-5]. Một trong những yêu cầu cần đề ra để cải thiện môi trường là nâng cao nhận thức của người dân với các vấn đề môi trường. Việc nâng cao nhận thức về môi trường là cả một quá trình lâu dài và đòi hỏi mọi tầng lớp xã hội đều nhận thức rõ ràng về vấn đề này. Tìm hiểu nhận thức của con người về các vấn đề môi trường có ý nghĩa vô cùng quan trọng và cần thiết. Trong khuôn khổ đề tài với tài lực, nhân lực và thời gian có hạn tác giả chỉ đi vào nghiên cứu về nhận thức của sinh viên về các vấn đề môi trường tại thành phố Hồ Chí Minh hiện nay. Bản thân sinh viên có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh hành vi liên quan đến môi trường theo hướng tích cực cũng như góp phần đáng kể trong việc tuyên truyền và kêu gọi mọi người chung tay giữ gìn và bảo vệ môi trường nếu như họ được trang bị tốt các kiến thức về môi trường trong bối cảnh môi trường bị xuống cấp. Tuy nhiên hiện nay chưa có nhiều nghiên cứu về nhận thức của sinh viên về vấn đề môi trường, nên tôi đặc biệt tâm đắc chọn đề tài “Nhận thức của sinh viên về các vấn đề môi trường ở Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay” với mong muốn tìm hiểu một phần nào đó nhận thức của sinh viên về các vấn đề môi trường dưới góc nhìn xã hội học. Tôi cũng mong muốn nghiên cứu này sẽ góp phần cung cấp một số số liệu mang tính sơ bộ phục vụ cho các nghiên cứu có liên quan chuyên ngành sâu và rộng sau này để có thể tìm ra những giải pháp hiệu quả nhất nâng cao hiểu biết về các vấn đề môi trường và ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ sự sống của nhân loại. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài 2.1 Nhận thức về các vấn đề môi trường Thế giới đã và đang phải đối mặt với hàng loạt vấn đề cấp bách mang tính toàn cầu, một trong số đó là vấn đề môi trường sống. Nhiều tổ chức quốc tế, nguyên thủ quốc gia và các nhà khoa học trên thế giới đã lên tiếng cảnh báo mức độ nghiêm trọng, sự tiếp tục gia tăng theo chiều hướng xấu của những vấn đề môi trường. Để có thể xây dựng ý thức bảo vệ môi trường sinh thái thì phải có những biện pháp, cách thức hiệu quả nâng cao nhận thức về môi trường. Nghiên cứu nhận thức về các vấn đề môi trường cũng có khá nhiều sách, báo, tạp chí, nghiên cứu, bài viết . Đây không phải là mảng nghiên cứu mới nhưng nó luôn cần thiết ở mọi thời đại. Để có cách ứng xử đúng với môi trường thì phải có nhận thức đúng về nó. Trong đề tài này tác giả tổng quan một số nghiên cứu nhận thức về các vấn đề môi trường ở trong nước và nước ngoài. Tác giả Lê Quốc Tuấn đã tiến hành điều tra ý thức thải rác đúng quy định của sinh viên ở 3 trường đại học trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Mục đích của nghiên cứu nhằm đánh giá tình hình thải rác trong các khu giảng đường, ký túc xá và đưa ra nhận định tổng quát về vấn đề này. Qua đó, có một cái nhìn khách quan về vấn đề mang tính ý thức và trách nhiệm của mỗi người dân, đặc biệt là sinh viên trong cộng đồng. Từ đó đề xuất một số giải pháp mang tính giáo dục nhằm góp phần nâng cao nhận thức của sinh viên trong việc bảo vệ môi trường sống. Đề tài đã tiến hành điều tra ở 3 trường đại học trong địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh với tổng số 300 phiếu, kết hợp phỏng vấn tại chỗ, ghi hình, thực hiện các đoạn phim ngắn, tổng hợp số liệu và nhận định. Kết quả điều tra và khảo sát ban đầu cho thấy tình trạng thải rác không đúng nơi quy định của sinh viên vẫn đang diễn ra phổ biến ở một số trường đại học trên địa bàn thành phố. Nguyên nhân của tình trạng này phụ thuộc vào cả yếu tố khách quan như bố trí thùng rác chưa hợp lý, còn ít, hoặc rác ít được thu gom nên thùng bị lấp đầy và cả yếu tố chủ quan của sinh viên (ý thức về việc thải rác đúng nơi quy định). Ý thức của của sinh viên trong việc thải rác là yếu tố quan trọng. Sinh viên có thể xem việc xả rác là bình thường, không gây ảnh hưởng gì đến môi trường. Chỉ là một bao ni lông, một vỏ kẹo cao su, một hộp sữa tươi đã được sử dụng, theo sinh viên thường không ảnh hưởng đến ai và không gây tác hại đến môi trường. Tuy nhiên, đây là cách ứng xử không hợp lý đối với cộng động, đối với môi trường mà sinh viên đang sống, làm việc và học tập trong đó [14]. Ưu điểm của nghiên cứu này đã nêu bật được thực trạng thải rác hiện nay ở các trường đại học đồng thời cũng tìm ra một số nguyên nhân của vấn đề thải rác. Đề tài cũng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu định lượng, định tính để làm rõ thêm vấn đề cần nghiên cứu. Hạn chế của đề tài là những kết quả điều tra trong đề tài chưa mang tính thống kê. Đề tài chưa đi vào tìm hiểu một số quan niệm, đánh giá của sinh viên đối với việc xả rác và cũng không tìm hiểu để đưa ra được một số nhận định mấu chốt là yếu tố nào ảnh hưởng sâu sắc nhất đến nhận thức về việc xả rác để đề xuất phương thức xử lý phù hợp. Hơn nữa đề tài nghiên cứu trên phạm vi 3 trường đại học nhưng không có sự so sánh về nhận thức đối với vấn đề xả rác của sinh viên 3 trường để xem xét có sự khác biệt nào không. Bên cạnh đó nhận thức về vấn đề biến đổi khí hậu cũng được khá nhiều nghiên cứu thực hiện. Trong đó nhóm tác giả Nguyễn Tất Thắng của Đại học Nông nghiệp Hà nội đã thực hiện đề tài Nhận thức của sinh viên trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội về biến đổi khí hậu và ảnh hưởng của Biến đổi khí hậu đến sự phát triển nông, lâm, ngư nghiệp và đời sống người dân ở khu vực nông thôn Việt Nam. Đề tài nghiên cứu về nhận thức của sinh viên về biến đổi khí hậu, nghiên cứu đã sử dụng phiếu điều tra bán cấu trúc để tìm hiểu thực trạng nhận thức của sinh viên trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội về biến đổi khí hậu. Kết quả phân tích cho thấy nhận thức của sinh viên về vấn đề biến đổi khí hậu ở mức độ trung bình. Sinh viên có nhận thức khá tốt về tác động của biến đổi khí hậu đến các lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp và ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến đời sống người dân khu vực nông thôn Việt Nam. Đề tài cũng có sự so sánh giữa sinh viên khóa 54 với khóa 55,56,57, sinh viên khóa trước nhận thức cao hơn sinh viên khóa sau, sinh viên khoa Tài nguyên và Môi trường nhận thức cao hơn sinh viên khoa khác. Nghiên cứu cũng chỉ được sinh viên có những hiểu biết cơ bản về khái niệm, nguyên nhân và biểu hiện của Biến đổi khí hậu. Tuy nhiên nhận thức của sinh viên các khóa, các khoa có sự khác nhau về điểm trung bình, sinh viên năm cuối ở các khoa đều có nhận thức cao hơn. Đề tài cũng đi vào nghiên cứu nhận thức của sinh viên về ảnh hưởng của Biến đổi khí hậu đến đời sống và sản xuất của người dân. Kết quả nghiên cứu cho thấy 100% sinh viên đều cho rằng “Biến đồi khí hậu đã làm tăng tỷ lệ người dân bị đói nghèo”. Sinh viên có nhận thức khá tốt về những việc cần làm để góp phần cùng cộng đồng chống Biến đổi khí hậu. Nghiên cứu cũng chỉ ra mặc dù sinh viên đã có nhận thức khá tốt về những hoạt động cần làm để góp phần cùng cộng đồng chống Biến đổi khí hậu nhưng khi hỏi về các giải pháp, các hoạt động của cộng đồng quốc tế và Chính phủ Việt Nam trong việc thích ứng và giảm nhẹ Biến đổi khí hậu thì đại đa số sinh viên trả lời không biết. Đề tài cũng tìm hiểu nhận thức của sinh viên về các biện pháp sản xuất của người dân và các hoạt động của sinh viên ứng phó với Biến đổi khí hậu. Và nguồn thông tin sinh viên biết qua: mạng internet, ti vi, báo chí, tài liệu và bài giảng của thầy cô, qua thực tiễn cuộc sống các em tiếp xúc với bà con nông dân ở địa phương, tham gia hoạt động sản xuất nông nghiệp. Ngoài ra đề tài cũng đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức của sinh viên về Biến đổi khí hậu và ảnh hưởng của sinh viên về Biến đổi khí hậu và ảnh hưởng của Biến đổi khí hậu đến sự phát triển nông, lâm, ngư nghiệp và đời sống người dân khu vực nông thôn Việt Nam [13]. Về chọn mẫu và phương pháp nghiên cứu của đề tài : Nhóm nghiên cứu đã tiến hành điều tra 800 sinh viên trường Đại học Nông nghiệp Hà nội theo phương pháp ngẫu nhiên phân lớp theo khoa, theo khóa, tập trung vào sinh viên các ngành nông nghiệp. Đề tài sử dụng các dữ liệu thứ cấp được thu thập để tìm hiểu, phân tích các khái niệm, nguyên nhân, tác dộng của Biến đổi khí hậu, ảnh hưởng của Biến đổi khí hậu đến nông, lâm, ngư nghiệp và đời sống người dân ở khu vưc nông thôn Việt Nam. Đề tài sử dụng phương pháp phân tích định lượng các kết quả được thu được qua phiếu điều tra bằng phần mềm SPSS, sử dụng phương pháp phân tích định tính để phân tích câu trả lời tự luận.[13] Ưu điểm của đề tài: Nghiên cứu chọn mẫu khảo sát là sinh viên trường Đại học nông nghiệp Hà nội rất phù hợp với đề tài nghiên cứu vì đa số sinh viên ở đây họ xuất thân từ vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa, ngành nghề và thu nhập chính của người dân là sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp. Đây là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề do biến đổi khí hậu gây ra. Hơn nữa lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp và phát triển nông thôn là địa chỉ công tác sau khi tốt nghiệp của sinh viên. Đề tài giúp các nhà quản lý giáo dục và giảng viên có đánh giá tổng thể về mức độ nhận thức của sinh viên về Biến đổi khí hậu. Từ đó có thể đề ra kế hoạch hành động nhằm nâng cao nhận thức, hình thành kĩ năng ứng phó và thái độ ứng xử đúng đắn với vấn đề biến đổi khí hậu. Đề tài nghiên cứu với dung lượng mẫu khá lớn, mẫu là sinh viên các chuyên ngành liên quan đến các vấn đề môi trường nên nhận thức của họ về biến đổi khí hậu đa số tốt. Nhưng không thể vì thế mà kết luận được tổng thể sinh viên có nhận thức tốt về biến đổi khí hậu. Nên nhân rộng nghiên cứu này qua một số trường không phải là lĩnh vực nông nghiệp để tìm hiểu nhận thức của sinh viên về biến đổi khí hậu. Năm 2008 Thành phố Hồ Chí Minh phát động phong trào năm thực hiện nếp sống văn minh đô thị, trong đó không thể không nói đến các vấn đề môi trường. Cũng có khá nhiều nghiên cứu của sinh viên về các vấn đề trong năm thực hiện nếp sống văn minh đô thị này. Trong đó có nghiên cứu của sinh viên K11- Khoa Xã hội học Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chí Minh về nhận thức, thái độ về vệ sinh môi trường của cư dân thành phố Hồ Chí Minh trong năm 2008 – Năm thực hiện nếp sống văn minh đô thị. Nội dung của đề tài chủ yếu tập trung vào việc phân tích nhận thức, thái độ của người dân về vệ sinh môi trường và cuộc vận động thực hiện nếp sống văn minh đô thị như: Nhận thức về môi trường, trách nhiệm bảo vệ môi trường, thái độ của người dân về cuộc vận động. Qua đó phản ánh được thực trạng vệ sinh môi trường trước và sau cuộc vận động, đặc biệt là nguyên nhân ảnh hưởng đến nhận thức, thái độ của người dân trong cuộc thực hiện nếp sống văn minh đô thị. Đề tài sử dụng phương pháp thu thập thông tin Xã hội học: phân tích tư liệu sẵn có, bảng hỏi, phỏng vấn sâu, thảo luận nhóm [20]. Về ưu điểm: Đề tài đã đưa ra và chứng minh nhận thức, thái độ, mối quan hệ giữa chính quyền và người dân chưa cao trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường. Đồng thời đề tài cũng chỉ ra được nguyên nhân tác động đến nhận thức và thái độ của người dân trong việc thực hiện nếp sống văn minh đô thị. Về hạn chế: Đề tài chưa nêu được sự tác động của kiểm soát xã hội đến nhận thức, thái độ của người dân. Trong phần đưa ra nguyên nhân tác động đến nhận thức thái độ của người dân thì đề tài chỉ mới đưa ra nguyên nhân do hoạt động của chính quyền, học vấn, nghề nghiệp, nhóm xã hội mà chưa chỉ ra được nguyên nhân văn hóa mà cụ thể là phong tục, tập quán, lối sống của người dân. Chưa đề cập đến nguyên nhân kiểm soát nội tại ảnh hưởng đến nhận thức thái độ của người dân trong việc thực hiện nếp sống văn minh đô thị. Một số giải pháp trong đề tài đưa ra mang tính chung chung. 2.2 Hoạt động thu gom chất thải Tìm hiểu về hoạt động thu gom, xử lý chất thải có nghiên cứu về việc sử dụng thùng rác công cộng của cư dân thành phố Hồ Chí Minh trong năm thực hiện nếp sống văn minh đô thị 2009 của Trịnh Văn Hay (Chủ nhiệm) thực hiện vào năm 2010. Nghiên cứu trường hợp trước bệnh viện Chợ Rẫy đoạn đường Nguyễn Chí Thanh từ đường Thuận Kiều đến đường Lý Nam Đế, đã tìm hiểu về thực trạng sử dụng thùng rác công cộng trong đó cụ thể vệ sinh môi trường trước Bệnh viện Chợ Rẫy luôn trong trạng thái chưa được đảm bảo. Các nhóm dân cư khác nhau có những cách thức ứng xử với rác thải khác nhau thông qua việc sử dụng thùng rác công cộng. Với số lượng dân cư sinh sống, buôn bán và đi lại đông, số lượng thùng rác công cộng ít, khoảng cách bố trí không thuận tiện nên người dân ít sử dụng thùng rác công cộng. Nghiên cữu cũng chỉ ra tính cố kết cộng đồng ở đây ít bền chặt nên quyền lực cộng đồng không chi phối được các hành vi sai phạm. Kiểm soát phi chính thức ở đây không cao, “tính nông thôn” trong xã hội đô thị còn tồn tại. Dư luận cộng đồng chỉ phát huy hiệu quả với chính người trong cộng đồng, bởi nhóm khách thể có hành vi lệch chuẩn nhiều nhất, xả rác nhiều nhất là nhóm người không cư trú tại địa bàn, rất ít gắn bó với cộng đồng. Hơn nữa nghiên cứu cũng chỉ ra dư luận công cộng tại địa bàn nghiên cứu không đủ mạnh để tác động đến hành vi bỏ rác không đúng nơi quy định của người dân. Bên cạnh đó nghiên cứu cũng chỉ ra yếu tố kiểm soát chính thức và yếu tố tự kiểm soát trong đó, kiểm soát chính thức càng mạnh mẽ, càng triệt để thì khả năng điều tiết các lệch chuẩn của cư dân sống tại địa bàn càng cao, hoạt động thu gom còn hạnh chế, hoạt động tuyên truyền có nhưng hiệu quả không cao, hoạt động chế tài chưa có tính răn đe. ` Nghiên cứu sử dụng các tư liệu sẵn có, dùng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi với 150 bảng hỏi để thu thập thông tin của người dân chia ra tạm trú, thường trú, buôn bán và khách vãng lai. Và đưa ra các tiêu chí cho các nhóm điều tra dân cư sinh sống, dân cư kinh doanh và khách vãng lai về tuổi, diện thường trú, tạm trú, kinh doanh cố định, di động. Ngoài ra còn sử dụng phương pháp quan sát bán cơ cấu không tham dự và phương pháp phỏng vấn sâu (12 cuộc) chia cho 3 nhóm cư dân: sinh sống, kinh doanh và nhóm quản lý. Bên cạnh đó đề tài cũng sử dụng phương pháp xử lý thông tin, cụ thể với thông tin định tính tiến hành mã hóa và phân tích để thấy rõ thực trạng của việc sử dụng thùng rác công cộng , phương pháp định lượng xử lý bằng phần mềm SPSS [5] Ưu điểm: Nghiên cứu được tiến hành ngay trong năm thực hiện nếp sống văn minh đô thị 2009 nên có tính cấp thiết và thiết thực. Nhóm nghiên cứu đã vận dụng triệt để các phương pháp nghiên cứu cơ bản nhất của xã hội học để chứng minh giả thuyết đưa ra, đặc biệt ngoài các yếu tố kiểm soát chính thức được nghiên cứu đề tài còn nghiên cứu đến các yếu tố kiểm soát phi chính thức mà ở đây là tính cố kết cộng đồng ở đây ít bền chặt nên quyền lực công đồng không chi phối được các hành vi sai phạm. Nhược điểm: Đề tài chỉ mới tìm hiểu sơ bộ về thực trạng của việc sử dụng thùng rác công cộng trên phạm vi nhỏ, chỉ trên một đoạn đường Nguyễn Chí Thanh từ đường Thuận Kiều đến đường Lý Nam Đế. Vì phạm vi nghiên cứu là trước một bệnh viện lớn của Thành phố Hồ Chí Minh nên lượng người qua lại tại khu vực này cũng khá đông, đôi khi vì liên quan đến mạng sống con người nên những người qua lại ở khu vực này bị tác động tâm lý và quên đi những ý thức trong việc xả rác, trong nghiên cứu chưa thấy đề cập đến. Trong những năm gần đây, vấn đề ô nhiễm môi trường luôn là mối quan tâm của toàn xã hội. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường. Trong đó, rác thải sinh hoạt chưa được phân loại, thu gom và xử lý thích hợp của người dân và chính quyền địa phương là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ô nhiễm môi trường. Nghiên cứu cho thấy, rất nhiều người dân quan tâm đến vấn đề môi trường và nhận thức được tầm quan trọng của môi trường đối với đời sống hàng ngày. Đề tài Tìm hiểu về nhận thức, thái độ và hành vi của người dân về ô nhiễm môi trường trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt của Nguyễn Thị Tuyết năm 2009 cho thấy vấn đề môi trường rất được người dân quan tâm. Đa số người dân có nhận thức tốt về việc ô nhiễm môi trường do rác thải sinh hoạt nhưng thái độ và hành vi còn chưa đúng. Đặc biệt trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt. Chính quyền đã cố gắng giải quyết vấn đề rác thải nhưng chưa triệt để và chưa triển khai tốt các biện pháp tuyên truyền cho người dân. Người dân cần thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi để phù hợp với cuộc sống đô thị. Đề tài đã tìm hiểu thái độ nhận thức của người dân trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt, thực trạng phân loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt của người dân, những thuận lợi và khó khăn trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải của người dân. Phương pháp nghiên cứu là phương pháp định lượng và phương pháp định tính. Điều tra bằng bảng hỏi, xử lý bằng phần mềm SPSS 11.5 với câu hỏi mở và câu hỏi đóng thể hiện qua hai dạng bảng chủ yếu là bảng mô tả và mảng kết hợp. Phương pháp phỏng vân sâu sử dụng bảng hỏi mang tính chất gợi mở, phỏng vấn thêm đối tượng là cán bộ phường. Ngoài ra còn sử dụng phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp, quan sát [17]. Ưu điểm đề tài này cho thấy rõ thái độ, nhận thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường thông qua việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải. Cung cấp những thông tin và giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa nhận thức của người dân trong việc bảo vệ môi trường. Đề tài mang tính chất thăm dò nhận thức và thái độ của người dân về vấn đề ô nhiễm môi trường thông qua việc phân loại, thu gom rác thải sinh hoạt hàng ngày và qua công tác xử lý rác thải sinh hoạt. Đề tài cũng có thể làm tài liệu tham khảo cho những ai muốn tìm hiểu vấn đề này sâu hơn và cho các sinh viên khoá sau. Qua đề tài, nhóm tác giả cũng đề ra những biện pháp giúp địa phương tham khảo trong việc quản lý và hướng dẫn người dân trong việc phân loại, thu gom và xử lý rác thải. Đề tài tuy nghiên cứu về nhận thức của người dân nhưng chưa có sự tìm hiểu việc người dân biết các thông tin về phân loại, thu gom và xử lý rác thải qua nguồn thông tin nào vì đây là yếu tố quan trọng để từ kết quả nghiên cứu có hướng đưa ra giải pháp giúp cho công tác nâng cao nhận thức về vấn đề này tốt hơn. Trong đề tài cũng không thấy khảo sát về việc người dân có tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường về rác thải mà địa phương tổ chức không. 2.3 Sự tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường của người dân Quản lý môi trường đô thị có một vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, đặc biệt là ở các khu đô thị song song với sự tham gia hưởng ứng của người dân. Nghiên cứu về vấn đề này có đề tài “Những khía cạnh xã hội của quản lý môi trường đô thị” của Đỗ Minh Khuê. Bài viết đã phản ánh về thực trạng quá tải về dân số, không gian đô thị làm cho sự xuống cấp và quá tải của hệ thống hạ tầng đã gây ra ngập lụt, ảnh hưởng đến cung cấp nước sạch, xử lý nước thải và chất thải rắn. Kéo theo đó, tình hình ô nhiễm không khí, giao thông khó khăn trong quá trình phát triển tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Hải phòng. Bên cạnh đó, những hạn chế về hạ tầng kỹ thuật đã ảnh hưởng đến việc xử lý nước thải, vận chuyển rác thải. Đồng thời do sự kém hiểu biết về vệ sinh môi trường, sự tồn tại của tập quán sinh hoạt và lối sống nông thôn và ý thức tự giác giữ gìn vệ sinh môi trường còn thấp là nguyên nhân dẫn đến môi trường đô thị bị xuống cấp. Đề tài cũng chỉ ra được các yếu tố liên quan đến việc quản lý và xử lý rác thải không tốt, tình trạng thiếu các luật lệ, văn bản mang tính pháp lý và hiệu lực thi hành còn thấp đối với việc xử lý các hành vi vi phạm, gây ảnh hưởng dến môi trường cũng là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường tại Hà nội. Ngoài ra thực trạng đời sống xã hội là yếu tố tác động mạnh mẽ đến nhận thức và hành vi môi trường của con người, vì vậy sự tham gia của cộng đồng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường [6] Vai trò của người dân trong việc tham gia các hoạt động bảo vệ môi trường rất quan trọng, nghiên cứu về vấn đề này có đề tài khảo sát vai trò của người dân trong việc tham gia quản lý và cải thiện môi trường sống tại các cộng đồng nghèo đô thị chủ nhiệm đề tài Thạc sỹ Trần Đan Tâm, đề tài chủ yếu đề cập đến việc tìm hiều các yếu tố ảnh hưởng đến việc quản lý và cải tạo môi trường sống của người nghèo đô thị. Và tìm hiểu về ý thức của người dân trong việc tham gia quản lý cải thiện môi trường [16]. Nhưng tác giả không đi sâu vào phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến ý thức của nguời dân và cũng không nghiên cứu đến thái độ, hành vi của họ đối với môi trường. Nghiên cứu về tham gia các hoạt động môi trường trên thế giới, tác giả có tìm hiểu từ sự kiện động đất dẫn đến sóng thần vào ngày 11/3/2012 đã làm thiệt mạng 15.854 người, làm mất tích 3.155 người, phá hủy hàng chục thị trấn, làng mạc ở các tỉnh Đông Bắc đảo Bản Châu (Honsu), Nhật bản. Một trong các hậu quả của sóng thần là sự cố rò rỉ phóng xạ tại Nhà máy điện nguyên tử Fukushima. Để giải quyết hậu quả ô nhiễm phóng xạ, chính phủ Nhật đã quyết định khoanh vùng đất sẽ được xử lý là vùng có cường độ phóng xạ. Trong thực tế, ngay cả ở Nhật Bản không có nhiều người hiểu biết về xử lý chất thải phóng xạ nên để đánh giá về công tác tổ chức và hiệu quả xử lý Takenhiko Myrayama, Giáo sư Đại học Công nghệ Tokyo và Cộng tác viên đã tổ chức nghiên cứu tham vấn cộng đồng tại vùng có mức phóng xạ này. 3 loại hình tham vấn cấp vùng đã được nghiên cứu thực hiện: Thứ nhất thảo luận về các ảnh hưởng sức khỏe và biện pháp xử lý ô nhiễm phóng xạ. Thứ hai Thảo luận vệ các biện pháp bảo quản chất thải phóng xạ. Thứ ba thảo luận về triển khai các biện pháp xử lý. Qua tổng hợp các ý kiến của các bên tham gia nhóm nghiên cứu đã đánh giá mức độ công khai thông tin của Chính phủ về ô nhiễm phóng xạ và đưa ra quy trình về tham gia của cộng đồng địa phương trong triển khai xử lý phóng xạ. Như vậy tham vấn cộng đồng không phải là hình thức đối phó thực chất có đóng góp thiệt thực cho giải quyết vấn đề rất phức tạp và nóng bỏng: xử lý an toàn chất thải hạt nhân trên diện rộng [8] 2.4 Giáo dục nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường Tác giả Bùi Cách Tuyến, Tổng cục Môi trường, đã có nghiên cứu về vai trò của giáo dục, đào tạo và nâng cao nhận thức về môi trường cho các đối tượng trong xã hội, đã nêu rõ giáo dục môi trường có vai trò rất quan trọng nhằm giúp cộng đồng hiểu được bản chất phức tạp của hệ thống môi trường thiên nhiên và nhân tạo để giúp con người đối xử thân thiện với môi trường, trang bị cho cộng đồng những kỹ năng hành động bảo vệ môi trường một cách hiệu quả hơn. Ông cũng nêu rõ phương pháp hiệu qủa nhất là giáo dục kiến thức về môi trường trong một môi trường cụ thể, nhằm giúp cộng đồng nhận thức được tầm quan trọng của việc giáo dục môi trường trong công tác bảo vệ môi trường. Trong bài viết tác giả cũng đã nêu rõ, Đảng và Nhà nước đã có những chính sách, chương trình hành động cụ thể, các chương trình giáo dục môi trường bao gồm cả chính khóa và ngoại khóa được triển khai tới các cấp học trong hệ thống giáo dục Việt Nam, các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng. Hệ thống thông tin và dữ liệu môi trường cũng được xây dựng và ngày càng hoàn thiện. Đồng thời tác giả cũng nêu những hạn chế, tồn tại trong công tác giáo dục, đào tạo và nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường [15]. Ưu điểm của nghiên cứu là tác giả đã nêu rõ vấn đề khi có hiểu biết về môi trường sẽ có thái độ đúng đắn với môi trường và dẫn đến khả năng hành động hiệu quả vào bảo vệ môi trường. Tuy nhiên cũng có mặt hạn chế là tác giả không đề cập sâu về vấn đề nhận thức với các vấn đề môi trường mà cốt lõi nêu lên giải pháp để nâng cao nhận thức chính là sự giáo dục và tác giả đề cập đến tất cả các đối tượng chứ không nêu riêng một đối tượng nào. Một sáng kiến kinh nghiệm của cô giáo Nguyễn Thị Xuân thực hiện từ tháng 11/2012 đến tháng 3/2013 tại trường mầm non ở Thành phố Hồ Chí Minh về việc đưa ra một số biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Tác giả nêu rõ con người được sống trong một môi trường lành mạnh thì việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường được hình thành và rèn luyện từ rất sớm, từ lứa tuổi mầm non giúp con trẻ có những khái niệm ban đầu về môi trường sống của bản thân mình nói riêng và con người nói chung là cần thiết. Từ đó biết cách sống tích cực với môi trường nhằm đảm bảo sự phát triển lành mạnh của cơ thể và trí tuệ [23]. Với đề tài này tác giả khẳng định và minh chứng giáo dục bảo vệ môi trường cho trẻ mầm non là cung cấp cho trẻ những kiến thức sơ đẳng về môi trường phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ nhằm tạo thái độ, hành vi đúng của trẻ đối với môi trường xung quanh. Tác giả đưa ra nhưng biện pháp giáo dục môi trường cho trẻ mầm non rất đơn giản, thiết thực và dễ nhớ. Tuy nhiên hạn chế của đề tài chỉ đi vào việc đưa ra các biện pháp giáo dục dành cho trẻ mầm non nên khó có thể áp dụng các biện pháp này cho các đối tương khác để nâng cao nhận thức môi trường. Vấn đề giáo dục môi trường cho cộng đồng trở thành vấn đề cấp thiết, đặc biệt lứa tuổi học sinh, thế hệ tương lai của đất nước. Việc giáo dục môi trường cho lứa tuổi này có vai trò rất quan trọng vì nếu các em được giáo dục tốt, các em sẽ là