Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
1 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
Peter M. Senge
NGUYÊN LÝ THỨ NĂM:
Nghệ thuật & Thực hành Tổ chức Học tập
Nguyên tác: THE FIFTH DISCIPLINE: The Art &
Practice of The Learning Organization
Nhà xuất bản: NXB Thời Đại
Dự án 1.000.000 ebook cho thiết bị di động
Phát hành ebook: http://www.taisachhay.com
Tạo ebook: Tô Hải Triều
Ebook thực hiện dành cho những bạn chưa có điều
kiện mua sách.
Nếu bạn có khả năng hãy mua sách gốc để ủng hộ
tác giả, người dịch và Nhà Xuất Bản
2 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
MỤC LỤC
NGUYÊN LÝ THỨ NĂM: Nghệ thuật & Thực hành Tổ
chức Học tập ................................................................................ 2
Giới thiệu sách ............................................................................ 9
LỜI GIỚI THIỆU DÀNH CHO ẤN BẢN MỚI .................. 18
HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐANG THỊNH HÀNH ............ 19
THỜI CỦA CÁC TƯ TƯỞNG ĐỐI LẬP ........................ 29
TIẾNG NÓI CỦA NGƯỜI ĐI TRƯỚC ........................... 34
PHẦN I: Cách thức mà các Hành động tạo nên Thực
tế của Chúng ta... và cách Chúng ta thay đổi điều đó
........................................................................................................ 39
CHƯƠNG 1: “HÃY CHO TÔI MỘT ĐÒN BẨY ĐỦ
DÀI... VÀ BẰNG MỘT TAY TÔI CÓ THỂ NÂNG CẢ
THẾ GIỚI” ............................................................................. 40
CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC CỦA BẠN CÓ BỊ THIỂU
NĂNG HỌC TẬP ? ............................................................... 79
1. “TÔI CHỈ LÀM PHẦN VIỆC CỦA TÔI” ............... 82
3 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
2. “KẺ THÙ Ở BÊN NGOÀI” ....................................... 84
3. ẢO TƯỞNG CỦA VIỆC NHẬN TRÁCH NHIỆM
.............................................................................................. 87
4. ĐÓNG KHUNG VÀO CÁC SỰ KIỆN .................... 89
5. TRUYỆN NGỤ NGÔN VỀ CON ẾCH BỊ NẤU
CHÍN ................................................................................... 92
6. ẢO TƯỞNG VỀ VIỆC HỌC TẬP TỪ KINH
NGHIỆM ............................................................................ 95
7. HUYỀN THOẠI VỀ ĐỘI NGŨ QUẢN LÝ ............ 98
CHƯƠNG 3: TÙ NHÂN TRONG HỆ THỐNG HAY
TRONG SUY NGHĨ CỦA CHÍNH MÌNH?.................. 105
PHẦN II: Nguyên lý thứ năm: Nền tảng của tổ chức
học tập...................................................................................... 177
CHƯƠNG 4: NHỮNG QUY LUẬT CỦA NGUYÊN LÝ
THỨ NĂM[1] .................................................................... 178
1. Những vấn đề của ngày hôm nay phát sinh từ
các “giải pháp” của ngày hôm qua...................... 178
4 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
2. Bạn càng nỗ lực thì hệ thống càng phản hồi
ngược lại mạnh hơn ................................................. 181
3. Hành vi sẽ tốt hơn trước khi nó trở nên xấu đi
........................................................................................... 185
4. Lối thoát dễ dàng thường dẫn đến điểm khó
khăn cũ ........................................................................... 188
5. Liệu pháp có thể tệ hơn căn bệnh ................. 189
6. Nhanh hơn có thể là chậm hơn....................... 191
7. Nguyên nhân và hậu quả không liên quan mật
thiết với nhau về thời gian và không gian ...... 194
8. Những thay đổi nhỏ có thể tạo ra những kết
quả lớn - nhưng phần đòn bẩy mạnh nhất
thường ít lộ diện nhất.............................................. 196
9. Bạn có thể lấy bánh và cũng có thể ăn bánh nhưng không phải cùng một lúc ......................... 200
10. Chia một con voi làm hai không có nghĩa là
có hai con voi nhỏ...................................................... 202
11. Không có sự đổ lỗi ............................................. 206
5 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
CHƯƠNG 5: MỘT SỰ THAY ĐỔI TƯ DUY ............ 207
CHƯƠNG 6: KHUÔN MẪU TỰ NHIÊN: NHẬN
DẠNG CÁC MÔ HÌNH ĐIỀU CHỈNH SỰ KIỆN ...... 263
NGUYÊN MẪU 1: GIỚI HẠN TĂNG TRƯỞNG. 270
NGUYÊN MẪU 2: HOÁN ĐỔI GÁNH NẶNG ..... 290
CHƯƠNG 7: SỰ TĂNG TRƯỞNG TỰ DUY TRÌ HAY
TỰ GIỚI HẠN .................................................................... 313
PHẦN III: Những nguyên lý cốt lõi: Xây dựng tổ chức
học tập...................................................................................... 345
CHƯƠNG 8: SỰ HOÀN THIỆN CÁ NHÂN .............. 346
CHƯƠNG 9: NHỮNG MÔ HÌNH TƯ DUY .............. 435
CHƯƠNG 10: TẦM NHÌN CHUNG ............................ 512
CHƯƠNG 11: HỌC TẬP THEO NHÓM .................... 577
PHẦN IV: Những suy ngẫm từ thực hành ................. 678
CHƯƠNG 12: NHỮNG NỀN TẢNG ........................... 683
6 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
HÌNH THÀNH MỘT VĂN HÓA SUY NGẪM VÀ
TRAO ĐỔI SÂU HƠN ................................................. 684
NHỮNG TỔ CHỨC ..................................................... 706
CHƯƠNG 13: SỰ THÔI THÚC .................................... 722
CHƯƠNG 14: NHỮNG CHIẾN LƯỢC ...................... 750
1. HỢP NHẤT HỌC TẬP VÀ CÔNG VIỆC ........... 761
2. BẤT KỂ BẠN LÀ AI, HÃY KHỞI ĐẦU TỪ VỊ TRÍ
CỦA MÌNH ..................................................................... 775
3. TRỞ NÊN ĐA VĂN HÓA ...................................... 785
4. TẠO RA CÁC KHU VỰC THỰC HÀNH ........... 795
5. KẾT NỐI VỚI CỐT LÕI KINH DOANH ........... 803
6. XÂY DỰNG CỘNG ĐỒNG HỌC TẬP ................ 813
7. HỢP TÁC VỚI “NGƯỜI KHÁC” ........................ 820
8. PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG HỌC TẬP .... 827
CHƯƠNG 15: CÔNG VIỆC MỚI CỦA NHÀ LÃNH
ĐẠO ...................................................................................... 840
7 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
CHƯƠNG 16: NHỮNG CÔNG DÂN HỆ THỐNG .. 908
CHƯƠNG 17: NHỮNG BIÊN GIỚI ............................ 972
PHẦN V: Đoạn cuối ........................................................... 1008
CHƯƠNG 18: CÁI TOÀN THỂ KHÔNG THỂ TÁCH
RỜI ...................................................................................... 1009
PHỤ LỤC 1: CÁC NGUYÊN LÝ HỌC TẬP ................... 1019
PHỤ LỤC 2: CÁC NGUYÊN MẪU HỆ THỐNG[1] .... 1029
PHỤ LỤC 3: TIẾN TRÌNH HÌNH CHỮ U .................... 1055
LỜI CẢM ƠN ........................................................................ 1064
PETER M.SENGE ................................................................ 1076
8 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
Giới thiệu sách
Nguyên lý thứ Năm được Tạp chí THE FINANCIAL
TIMES vinh danh là một trong năm quyển sách kinh
doanh hay nhất của mọi thời đại
Tác phẩm kinh điển bán chạy nhất của Peter Senge,
Nguyên lý thứ Năm, được tái bản dựa trên mười lăm
năm kinh nghiệm áp dụng những ý tưởng trong sách
vào thực tiễn. Như Senge làm rõ, trong dài hạn lợi
thế cạnh tranh bền vững duy nhất là khả năng học
hỏi nhanh chóng hơn so vối đối thủ cạnh tranh.
Những câu chuyện quản lý trong sách cho thấy nhiều
ý tưởng cốt lõi trong Nguyên lý thứ Năm, vốn được
xem là cấp tiến trong lần xuất bản đầu tiên năm
1990, nay đã hòa nhập sâu sắc vào quan điểm cũng
như vào thực tế công tác quản lý của nhiều người.
9 | http://www.taisachhay.com
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
Trong Nguyên lý thứ Năm, Senge cho thấy nhiều
công ty được giải thoát khỏi tình trạng “thiểu năng
học tập” vốn đe dọa hiệu quả kinh doanh và thành
công của họ bằng cách áp dụng những chiến lược của
các tổ chức học tập - những công ty cho phép các mô
hình tư duy mới và mở rộng phát triển, hình thành
cảm hứng tập thể, và mọi người liên tục học cách tạo
ra những kết quả họ thật sự khao khát.
Ấn bản được bổ sung và cập nhật từ nhà xuất bản
Currency của tác phẩm kinh doanh kinh điển lần này
gồm hơn một trăm trang nội dung mới dựa trên
những cuộc phỏng vấn với hàng tá những nhà thực
hành nguyên lý thứ năm ở các công ty như BP,
Unilever, Intel, Ford, HP, Saudi Aramco, và những tổ
chức như Roca, Oxfam, và Ngân hàng Thế giới. Ấn
bản này bao gồm một Lời nói đầu mới về thành công
mà Peter Senge đã đạt được với những tổ chức học
tập từ khi quyển sách ra đời, ngoài ra còn có một số
chương mới về Sự thôi thúc, Những chiến lược, Công
việc mới của Nhà lãnh đạo, Những công dân hệ
thống, Những biên giới (các chương từ 13 đến 17)
10 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
Hiểu rõ các nội dung chính của các nguyên lý Senge
đề ra trong sách sẽ giúp bạn:
- Khởi động sự học tập chân thành bởi những người
tập trung vào những mục tiêu thật sự có ý nghĩa với
họ.
- Bắc cầu cho tinh thần làm việc tập thể chuyển
thành sáng tạo tập thể
- Giải phóng bạn khỏi việc bị cầm tù trong các giả
định và thành kiến.
- Dạy bạn cách nhìn cả khu rừng lẫn các cây riêng lẻ.
- Ngừng sự xung đột giữ thời gian cho công việc và
thời gian riêng tư
PETER M.SENGE là một giảng viên cao cấp ở Trường
Quản lý Sloan, Học viện MIT và là Nhà sáng lập Hội
Học tập Tổ chức (Society for Organizational
Learning - SoL). Ngoài quyển Nguyên lý thứ năm,
ông là đồng tác giả của nhiều tác phẩm khác như Sổ
tay Thực Hành Nguyên lý thứ năm - The Fifth
Discipline Fieldbook (1994), cùng viết với các đồng
11 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
nghiệp là Charlotte Robert, Richard Ross, Bryan
Smith, và Art Kleiner; Vũ điệu Thay đổi - The Dance
of Change (1999) với George Roth; Những Ngôi
Trường Học tập - Schools That Learn (2000) với
Nelda Cambron McCabe, Timothy Lucas, Bryan
Smith, Janis Durton và Art Kleinerl; Sự Hiện diện Presence (2004) với C.Otto Scharmer, Joseph
Jaworski và Betty Sue Flowers. Senge nổi tiếng là
một trong những nhà suy nghĩ đổi mới nhất về quản
lý và lãnh đạo trên thế giới. Ông đã nhận bằng Cử
nhân về kỹ thuật từ đại học Stanford, bằng Thạc sĩ về
Mô hình hóa các hệ thống xã hội và Tiến sĩ về quản lý
từ Học viện MIT.
Báo Chí Giới Thiệu
Vào một buổi sáng lạnh lẽo, không mây trong tháng
12 năm 1903, tại Kitty Hawk, Bắc Carolina, chiếc
máy bay mỏng manh của anh em Wilbur và Orville
Wright đã chứng minh rằng việc bay lượn bằng động
cơ là khả thi. Đó là phát minh ra máy bay, nhưng
12 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
phải mất hơn 30 năm sau để các phiên bản thương
mại được đưa vào phục vụ rộng rãi.
Các kỹ sư cho rằng một ý tưởng mới được “phát
minh” khi nó đã được chứng minh là có thể hoạt
động trong phòng thí nghiệm. Ý tưởng biến thành
một “cuộc cách mạng” chỉ khi nó có thể được tái tạo
chắc chắn trên quy mô có hiệu quả với chi phí thích
hợp. Nếu ý tưởng rất quan trọng, ví dụ như điện
thoại, máy vi tính, hay máy bay, thì nó được gọi là
“cuộc cách mạng cơ bản” và nó tạo ra một ngành mới
hay biến đổi một ngành hiện hữu. Theo những ý
nghĩa đó, tổ chức học tập đã được phát minh, nhưng
chưa trở thành cuộc cách mạng.
Trong kỹ thuật, khi một ý tưởng đi từ một phát minh
đến một cuộc cách mạng, những “kỹ thuật thành
phần” khác nhau cùng xuất hiện. Nổi lên từ những sự
phát triển rời rạc trong các lĩnh vực nghiên cứu riêng
biệt, các thành phần đó từ từ hình thành một sự kết
hợp đồng bộ của các kỹ thuật thiết yếu đối với nhau.
Chừng nào mà sự kết hợp đó chưa hình thành thì ý
13 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
tưởng, mặc dù khả thi trong phòng thí nghiệm, vẫn
không đạt được tính khả thi trong thực tế[1].
[1] Tác giả cảm ơn Alan Graham (đồng nghiệp tại
MIT) về ý tưởng rằng một cách tân thật sự xảy ra
thông qua việc gắn kết những công nghệ khác nhau
thành một sự kết hợp đồng bộ mới. Xem A.K.
Graham “Software Design: Breaking the Bottleneck”,
IEEE
Spectrum
(03/1982)
trang
43-50;
A.K.
Gramham và P. Senge “A Long Wave Hypothesis of
Innovation”, technological Forecasting and Social
Change (1980) trang 283-311
Anh em nhà Wright đã chứng minh việc bay lượn
bằng động cơ là có tính khả thi, nhưng chiếc
McDonnel Douglas DC-3, được giới thiệu năm 1935,
mới là sự khởi đầu của kỷ nguyên đi lại bằng máy
bay thương mại. Chiếc DC-3 là chiếc máy bay đầu
tiên tự vận hành về mặt kinh tế học cũng như khí
động học. Trong suốt 30 năm đó (thời gian điển hình
để ấp ủ một cuộc cách mạng cơ bản), vô số thử
nghiệm máy bay thương mại đã thất bại. Cũng như
14 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
những thử nghiệm ban đầu với tổ chức học tập,
những chiếc máy bay đầu tiên cũng không đáng tin
cậy và có hiệu quả về mặt chi phí trên quy mô thích
hợp.
Chiếc DC-3, lần đầu tiên, kết hợp 5 kỹ thuật thành
phần để tạo nên một sự đồng diễn thành công. Đó là:
cánh quạt có thể thay đổi độ cao, thiết bị hạ cánh có
thể xếp lại, kết cấu thân máy bay bằng vật liệu nhẹ
được gọi là “monocque”, động cơ làm mát bằng sức
gió, và cánh máy bay. Để thành công, chiếc DC-3 cần
cả năm yếu tố, thiếu một cũng không được. Một năm
sau, chiếc Boeing 247 được sản xuất mà không có
cánh máy bay. Các kỹ sư của Boeing khám phá ra
máy bay mà không có cánh sẽ mất thăng bằng khi hạ
cách hoặc cất cánh, và họ phải giảm kích cỡ của động
cơ.
Ngày nay, tôi tin là có năm yếu tố thành phần dần
dần hội tụ để đổi mới các tổ chức học tập. Qua sự
phát triển từng phần, mỗi yếu tố sẽ chứng minh tính
thiết yếu với thành công của yếu tố khác. Mỗi yếu tố
15 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
sẽ đảm bảo một phương diện quan trọng trong việc
xây dựng các tổ chức có thể thật sự “học tập”, có thể
không ngừng đẩy mạnh năng lực của chúng để nhận
ra khát vọng cao nhất của chúng:
Suy nghĩ hệ thống (Systems Thinking). Một đám mây
tụ lại, bầu trời tối sầm, lá cây bay lên cao, và chúng ta
biết trời sắp mưa. Chúng ta cũng biết cơn dông sẽ
làm dòng nước ngầm chảy xa hàng dặm, và bầu trời
sẽ lại tươi sáng vào ngày mai. Tất cả những sự kiện
đó không liên quan với nhau về mặt thời gian và
không gian, nhưng chúng lại cùng kết nối trong một
mẫu hình giống nhau. Mỗi sự kiện có một ảnh hưởng
với những sự kiện còn lại, và ảnh hưởng thường
không lộ ra bên ngoài. Bạn chỉ có thể hiểu được hệ
thống mưa dông bằng cách suy ngẫm trên tổng thể
chứ không phải trên từng phần riêng lẻ của hiện
tượng.
Kinh doanh và những nỗ lực khác của con người
cũng là những hệ thống. Chúng cũng bị giới hạn bởi
những màng ren vô hình tạo bởi các hành động
16 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
tương quan, thường mất hàng năm để hoàn toàn thể
hiện tác động đến nhau. Vì tự chúng ta là một phần
của màng ren đó, việc nhìn tổng thể sự thay đổi càng
khó gấp đôi. Thay vào đó, chúng ta có xu hướng tập
trung vào hình ảnh từng phần cô lập của cả hệ thống,
và tự hỏi tại sao vấn đề sâu sắc nhất của chúng ta
dường như không bao giờ có thể được giải quyết.
Suy nghĩ một cách có hệ thống là một cơ cấu khái
quát, một phần kiến thức và những công cụ có thể
phát triển trong 15 năm qua, để làm cho toàn bộ
hình mẫu rõ ràng hơn, và giúp chúng ta biết cách
thay đổi chúng hiệu quả.
Mặc dù những công cụ còn mới, thế giới quan bên
trong hết sức trực giác; nhưng những thử nghiệm
với trẻ em cho thấy chúng học cách suy nghĩ hệ
thống rất nhanh.
17 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
LỜI GIỚI THIỆU DÀNH CHO ẤN BẢN MỚI
18 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
HỆ THỐNG QUẢN LÝ ĐANG THỊNH HÀNH
Vào mùa xuân năm 1990, ngay sau khi viết và biên
tập xong ấn bản đầu tiên của Nguyên lý thứ năm và
chuẩn bị xuất bản, tôi được Nhà xuất bản Doubleday
trao đổi về việc nên để ai viết lời nhận xét ở bìa sách.
Là một tác giả lần đầu tiên có sách được xuất bản, tôi
chưa hề nghĩ đến việc này. Sau khi suy nghĩ, tôi nhận
thấy không ai có thể làm việc này tốt hơn Tiến sĩ W.
Edwards Deming, người được vinh danh trên toàn
thế giới là nhà tiên phong của cuộc cách mạng quản
lý chất lượng. Tôi chưa từng thấy ai có ảnh hưởng
lớn như ông trong lĩnh vực quản lý. Nhưng tôi lại
chưa từng được tiếp xúc với Deming. Tôi ngại là một
lá thư đề nghị như thế từ một tác giả vô danh, lại nói
về một lĩnh vực mà Deming không chuyên, sẽ không
được trả lời. May mắn là, qua mối quan hệ bạn bè
quen biết lẫn nhau từ công ty Ford, một bản thảo của
tôi đã được gửi đến ông. Vài tuần sau đó tôi đã hết
sức ngạc nhiên khi nhận được một lá thư gửi đến
nhà.
19 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
Nguyên lý thứ năm | Peter M. Senge
Đó là một lá thư ngắn được Tiến sĩ Deming gửi cho
tôi. Đọc qua dòng đầu tiên, tôi ngạc nhiên đến nín
thở. Điều mà ông viết, về mặt nào đó, là vấn đề mà
tôi đã cố gắng nêu trong 400 trang viết của mình. Tôi
rất bất ngờ là ông có thể nắm bắt vấn đề nhanh
chóng và rõ ràng đến thế ở độ tuổi của mình (khi đó
Deming đã gần 90 tuổi). Khi đọc toàn bộ nội dung
ông viết, tôi từ từ nhận ra ông đã làm rõ ra một lớp
quan hệ sâu hơn, một công việc lớn hơn những gì mà
tôi đã hiểu trước đây:
Hệ thống quản lý đang thịnh hành của chúng ta đã và
đang tàn phá con người. Người ta được sinh ra với
động cơ tự nhiên, sự tự trọng, nhân phẩm, sự hiếu
học, ý thích tìm hiểu. Những ảnh hưởng tàn phá con
người bắt đầu từ khi chúng ta còn là những cậu bé
tập đi cho đến khi chúng ta vào đại học - như 1 giải
thưởng cho trang phục hóa trang lễ hội Halloween,
điểm số trong trường học, các ngôi sao vàng. Trong
công việc, con người, các đội nhóm và các phòng ban
được xếp hạng, được thưởng khi đứng đầu và bị phạt
khi xếp cuối. Quản lý theo mục tiêu, các chỉ tiêu, tiền
20 | h t t p : / / w w w . t a i s a c h h a y . c o m
- Xem thêm -