Tài liệu Nguồn nhân lực và nhân tài cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở việt nam trong tiến trình đổi mới

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KH&CN TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC KX.02/06-10 "Quản lý phát triển xã hội trong tiến trình đổi mới ở Việt Nam" KỶ YẾU ĐỀ TÀI NGUỒN NHÂN LỰC VÀ NHÂN TÀI CHO PHÁT TRIỂN XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI Ở VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI Mã số KX.02.24/06-10 Chủ nhiệm đề tài : GS.TS. Nguyễn Ngọc Phú Cơ quan chủ trì : Hội khoa học Tâm Lý-Giáo dục Việt Nam 8410-1 HÀ NỘI - 2010 MỤC LỤC KỶ YẾU HỘI THẢO ĐỀ TÀI KX.02.24/07-10 (Ngày 5-11-2009 và 26-8-2010) Trang GS.TS. NGUYỄN NGỌC PHÚ Hội KHTL-GD VN GS.TS. NGUYỄN NGỌC PHÚ Hội KHTL-GD VN GS.TS. LỘC PHƯƠNG THỦY Viện KHXH VN PGS.TS. NGUYỄN PHƯƠNG NGỌC, Trường Đại học Tổng hợp Aix-Marsseille I, Cộng hòa Pháp PGS.TS. TRẦN HẬU Mặt trận Tổ Quốc Việt Nam PGS.TS. NGUYỄN HUY TÚ Đại học SP Hà Nội TSKH. TRỊNH THỊ KIM NGỌC Viện NC Con ngườiViện KHXHVN GS.TS. TRẦN HỮU LUYẾN Đại học Ngoại ngữ ĐHQGHN PGS.TS. ĐINH HÙNG TUẤN Viện KHXHNV QS TS. ĐẶNG QUỐC THÀNH Học viện KTQS Nhu cầu về cơ cấu, số lượng và chất lượng nguồn nhân lực thuộc đối tượng trực tiếp lao động sản xuất trong giai đoạn hiện nay 11. Cử nhân NGUYỄN ANH TUẤN Học viện KTQS Xây dựng nguồn nhân lực, nhân tài cho đất nước trong thời kỳ CNH, HĐH 12. TS.THANG VĂN PHÚC Bộ Nội vụ Xây dựng chính sách khai thác, đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực trí thức giai đoạn 2011-2020 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Những nội dung chủ yếu trong nghiên cứu nguồn nhân lực, nhân tài cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội của đất nước hiện nay Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu nguồn nhân lực, nhân tài cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội Nghiên cứu vấn đề Nguồn nhân lực và Nhân tài những năm đầu thế kỷ XXI tại một số nước Hệ thống giáo dục Cộng hòa Pháp và vấn đề đào tạo nguồn nhân lực, nhân tài Nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo nguồn nhân lực - Bài toán cho sự phát triển của Việt Nam Quan niÖm vÒ nh©n tµi Vấn đề nguồn nhân lực ở nước ta: Một số quan điểm lý luận và những thách thức trong công cuộc đổi mới Phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng nguồn nhân lực, nhân tài cho phát triển xã hội Đào tạo nhân tài phục vụ phát triển xã hội và sự nghiệp CNN, HĐH đất nước 1 13. 14. 15. 16. 17. PGS.TS. LÊ NGỌC HÙNG Học viện Chính trị-Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh TS. ĐẶNG QUỐC THÀNH Học viện KTQS GS.TS. LỘC PHƯƠNG THỦY Viện Khoa học Xã hội Việt Nam TS. TRƯƠNG QUANG HỌC Trường Sĩ quan Chính trị Th.S. NGUYỄN ĐỨC THẮNG Viện Khoa học xã hội nhân văn Quân sự- Bộ Quốc Phòng Phát triển nguồn nhân lực và nhân tài của Việt Nam: Vấn đề bất bình đẳng trong giáo dục Một số vấn đề về nguồn nhân lực, nhân tài lãnh đạo - quản lý cấp tỉnh và Trung ương hiện nay Đa dạng hóa các loại hình và phương thức thực hiện xã hội hóa đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong điều kiện nền kinh tế thị trường và xu hướng hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay Bồi dưỡng nhân tài đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước Nguồn nhân lực công nghệ điện tử - tin học vì sự phát triển xã hội 18. GS.TS. NGUYỄN NGỌC PHÚ Hội Khoa học TL-GD Việt Nam Quan điểm xây dựng, phát triển nguồn nhân lực và nhân tài đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta hiện nay 19. TS. HOÀNG VĂN THANH Viện KHXHNV QS- Bộ Quốc Phòng Phát triển nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta hiện nay 20. TSKH Trịnh Thị Kim Ngọc Viện nghiên cứu con người- Viện KHXHVN Phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng phục vụ công cuộc quản lý xã hội- Một số kinh nghiệm thực tiễn quốc tế được đúc kết cho Việt Nam 21. Cử nhân NGUYỄN ANH TUẤN Học viện Kỹ thuật quân sự Một số vấn đề thực tiễn về NNL,NT của Việt Nam trong giai đoạn hiện nay cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội 22. TS. CAO XUÂN TRUNG Trường Sĩ quan Chính trị PGS.TS. NGUYỄN PHƯƠNG NGỌC Trường ĐH AixMarsseille I, Cộng hòa Pháp Đặc trưng cơ bản của nguồn nhân lực chất lượng cao 23. Đào tạo nhân tài ở trường đại học : Các bài học trên thế giới 2 24. TS. NGUYỄN TÙNG LÂM Hội KH TL-GD Hà Nội Đổi mới phương thức đào tạo trường chuyên để phù hợp với nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập 25. TS. ĐẶNG QUỐC THÀNH Học viện KTQS Thực trạng nhân lực thuộc đối tượng trực tiếp lao động sản xuất 26. TS. NGUYỄN NHƯ ẤT Đại học Thái Nguyên PGS.TS. TRỊNH QUANG TỪ Học viện KTQS TS. NGUYỄN VĂN PHÁN Học Viện Chính trị - Bộ Quốc Phòng TS. ĐẶNG QUỐC THÀNH Học viện KTQS Một số suy nghĩ về vấn đề xã hội hóa đào tạo nhân lực chất lượng cao lĩnh vực công nghệ sinh học Tư duy giáo dục trong đào tạo cán bộ quân đội là bài học kinh nghiệm quý báu cho công tác đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao hiện nay Xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong các trường đại học, cao đẳng ở nước ta hiện nay PGS.TS. HÀ THẾ TRUYỀN Học viện Quản lý Giáo dục GS.TS. LỘC PHƯƠNG THỦY Viện KHXH VN Giải pháp củng cố và phát triển hệ thống các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý giáo dục nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển, đào tạo nguồn nhân lực 27. 28. 29. 30. 31. Nhân lực chất lượng cao và giải pháp xã hội hóa đào tạo nhân lực chất lượng cao cho đất nước hiện nay Thực trạng nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước hiện nay thông qua một số điều tra trưng cầu ý kiến gần đây TÀI LIỆU THAM KHẢO 3 NHỮNG NỘI DUNG CHỦ YẾU TRONG NGHIÊN CỨU NGUỒN NHÂN LỰC, NHÂN TÀI CHO PHÁT TRIỂN XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI CỦA ĐẤT NƯỚC HIỆN NAY GS.TS. Nguyễn Ngọc Phú 1 Nguồn nhân lực (human resources) (NNL), được hiểu là nguồn lực người (không phải là nguồn vốn đất, tư liệu sản xuất…), nguồn lao động, là tổng thể các tiềm năng lao động của một đất nước hay một địa phương, một tổ chức, là con người đáp ứng đòi hỏi của xây dựng xã hội trong một giai đoạn nào đó sẵn sàng tham gia một công việc lao động nào đó, tức là những người lao động có kỹ năng (hay khả năng nói chung), bằng con đường đáp ứng được yêu cầu của chuyển đổi cơ cấu lao động, chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng được xác định .Tuỳ thuộc vào môi trường KT-XH, nguồn nhân lực được thể hiện hết sức đa dạng. - Xét về thực chất, nguồn nhân lực và nhân tố con người không có gì khác nhau, nhưng khái niệm “nguồn nhân lực” có nội dung xác định hơn khái niệm “nhân tố con người” Khi nói đến nguồn nhân lực, người ta quan tâm xem xét con người trong mối quan hệ với tự nhiên. Cùng với nguồn lực tự nhiên và các nguồn lực khác, NNL được xem là yếu tố rất quan trọng của sự phát triển kinh tế - xã hội. - NNL là một mục tiêu quan trọng trong chiến lược phát triển con người. - Nói đến NNL là phải nói đến cơ cấu, số lượng và chất lượng nguồn lực người (là các con người cụ thể) theo các tiêu chí xác định. - Nguồn tài nguyên người là nguồn tài nguyên phong phú nhưng không dễ khai thác. Muốn khai thác và phát huy được nguồn tài nguyên nhân lực thì phải tìm ra những phương thức hữu hiệu nhằm phát triển con người. Do đó, muốn phát triển nguồn nhân lực (gia tăng thêm giá trị sử dụng con người) thì tất yếu phải quan tâm đến mục tiêu phát triển con người (gia tăng thêm các giá trị về đạo đức, trí tuệ, thể lực…của con người). - Đảng ta, chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã rất coi trọng, đề cao vai trò của con người trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. 1 Hội Khoa học Tâm Lý- Giáo dục Việt Nam 4 Nguồn nhân lực là một mục tiêu quan trọng trong chiến lược phát triển con người . Đứng về phương diện xã hội thì toàn bộ chiến lược phát triển con người cuối cùng phải thành nguồn nhân lực. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành TW tại Đại hội lần thứ X của Đảng nêu rõ: “Đổi mới hệ thống giáo dục đại học và sau đại học, gắn đào tạo với sử dụng, trực tiếp phục vụ chuyển đổi cơ cấu lao động, phát triển nhanh nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành. Chú trọng phát hiện, bồi dưỡng, trọng dụng nhân tài; nhanh chóng xây dựng cơ cấu nguồn nhân lực hợp lý về ngành nghề, trình độ đào tạo, dân tộc, vùng miền…; có cơ chế và chính sách gắn kết có hiệu quả trường đại học với cơ sở nghiên cứu khoa học và doanh nghiệp để chuyển giao kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ vào sản xuất kinh doanh”1. Báo cáo chính trị cũng chỉ rõ: “Thực hiện xã hội hoá giáo dục. Huy động nguồn lực vật chất và trí tuệ của xã hội tham gia chăm lo sự nghiệp giáo dục”2. Nói đến NNL, chúng ta đụng chạm phải phạm trù nguồn nhân lực chất lượng cao. Nguồn nhân lực chất lượng cao (NNL CLC) được hiểu là nguồn nhân lực đạt mức độ cao cả ở phẩm chất đạo đức, năng lực tác nghiệp (năng lực chuyên môn) và có thể lực tốt. Thuộc vào nhóm này, thường được hiểu: i) Là người có trình độ đào tạo cao thể hiện ở bằng cấp đào tạo là cử nhân,thạc sĩ, tiến sĩ trở lên, thực sự trở thành chuyên gia trong lĩnh vực ngành nghề được đào tạo; ii) Nếu là thợ chuyên môn kỹ thuật, phải là thợ bậc cao, thợ lành nghề. Như vậy, không nhất thiết chỉ những người có bằng cấp nào đó mới được xếp vào, được coi là nguồn nhân lực chất lượng cao. Đấy là chưa nói đến, trên thực tế, có những người có bằng cấp, học vị này nọ, nhưng thực ra, họ chẳng có đóng góp gì đáng kể cho xã hội. Ngược lại, có những người, không hề có bằng cấp, học vị gì cả, nhưng họ lại là những người tài giỏi, đầy kinh nghiệm nghề nghiệp, luôn luôn sáng tạo và có đóng góp lớn cho cộng đồng, được đồng nghiệp tin nể. Như chúng ta từng được biết, Ông “thần đèn” Nguyễn Cẩm Lũy3, một nông dân ở xã Long Khánh A, huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp. Mặc dầu trình độ văn hóa chỉ có lớp 4, nhưng ngay từ năm ông 21 tuổi đã là một thợ xây dựng lành nghề có nhiều suy nghĩ và ý tưởng táo bạo. Bằng trí thông minh và tài năng đặc biệt, cho đến nay, Ông Lũy đã tự tổ chức di dời thành công được hàng trăm công trình lớn nhỏ, trong đó có công trình nặng tới 3000 tấn, ròi khỏi vị trí cũ an toàn hàng vài chục mét. Lê Minh Hải4, 33 tuổi, ở thôn 2, xã Đông Anh, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, đã tự sáng chế thành công máy cấy lúa 9 hàng, giúp nông dân địa phương giải phóng được nhiều sức lao động. 1 Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà XB CTQG, 2006, tr.96-97 Sđd, tr.97 3 http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_C%E1%BA%A9m_L%C5%A9y 2 4 http://bee.net.vn/channel/3724/200912/Nong-dan-tre-sang-che-may-cay-lua-9-hang-1733939/ 5 Trung bình máy hoạt động 20 phút cấy được 500m2 ruộng, mỗi nhịp cấy được 9 hàng cùng một lúc. Ông Đinh Công Viên ,79 tuổi, thôn Khuyến Công, xã Khả Phong, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, không hề trải qua một trường lớp đào tạo nào về cơ khí nhưng vẫn tự mầy mò cho ra đời những chiếc máy nông nghiệp đa năng, năng suất cao, hợp túi tiền nông dân1 như máy đạp ngô chạy điện, hiện đang được sử dụng ở 4 huyện của Hà Nam. Không quản ngại tuổi tác, hiện ông Viên đang bắt tay vào sáng chế máy cấy với mơ ước sẽ thay thế 30 công cấy mỗi ngày. Nói một cách khác, NNL CLC là lớp người lao động giỏi, tinh túy trong NNL chung của đất nước. Việc phân loại nguồn nhân lực có ý nghĩa quan trọng cho các triển khai nghiên cứu trên lĩnh vực này. - Theo chức năng lao động, có thể phân chia ra: i) NNL làm nhiệm vụ lãnh đạo - quản lý; ii) NNL làm nhiệm vụ chuyên gia tư vấn thiết kế; iii) NNL làm nhiệm vụ chuyên môn kỹ thuật; iv) NNL trực tiếp lao động sản xuất. Cách phân chia này giúp chúng ta có thể nhìn nhận một cách khái quát, trực quan hơn về các nguồn nhân lực hiện có. - Theo lĩnh vực nghề nghiệp, có thể phân chia ra: i) NNL ngành Giống Cây trồng; ii) NNL Công nghệ thông tin; iii) NNL Tài chính – Ngân hàng; iv) NNL Xây dựng ; v) NNL Giao thông vận tải v.v…Tức là, nếu đất nước có bao nhiêu lĩnh vực ngành nghề khác nhau thì sẽ có bấy nhiêu NNL thuộc các lĩnh vực đó. - Theo tộc người, có thể phân chia thành: i) NNL dân tộc đa số (người Kinh, ...); ii) NNL dân tộc thiểu số v.v…Với cách phân chia này, có thể đi vào nghiên cứu nguồn nhân lực của các dân tộc cụ thể theo những yêu cầu riêng nào đó. - Theo miền, có: i) NNL các tỉnh, thành miền Bắc; ii) NNL các tỉnh, thành miền Trung; iii) NNL các tỉnh thành miền Nam. - Theo vùng, khu vực, có: i) NNL khu vực Tây Bắc; ii) NNL khu vực đồng bằng sông Hồng; iii) NNL khu vực đồng bằng Nam Bộ; iv) NNL khu vực Tây Nguyên v.v… Khái niệm “Nhân tài” thuộc phạm trù Nguồn nhân lực. Nhân tài là bộ phận tinh túy (élites) của nguồn nhân lực nói chung, nguồn nhân lực chất lượng cao nói riêng, là người có tài năng vượt trội trong một hoặc một vài lĩnh vực hoạt động nào đó (lãnh đạo - quản lý, hoạt động nghiên cứu khoa học, sáng chế phát minh kỹ thuật, kinh doanh ...) lấy việc cống hiến tối đa cho đất nước, dân tộc, nhân loại làm lẽ sống 1 http://www.baodatviet.vn/Home/congdongviet/Lao-nong-sang-che-may-nong-nghiep/20098/52194.datviet 6 của mình. Tài năng, bắt nguồn từ ngôn ngữ Hy Lạp là talanton, khởi đầu mang nghĩa là sức nặng, mức độ, về sau mang nghĩa bóng nói về mức độ, trình độ của năng lực. “Tài năng là mức độ cao của sự phát triển năng lực, trước tiên là các năng lực đặc biệt. Việc có tài năng, cần phải được xem xét theo kết quả hoạt động của con người, các kết quả này cần phải khác biệt bởi những mới mẻ về nguyên tắc và tính ý nghĩa của quan điểm. Tài năng của con người hướng vào nhu cầu thể hiện sự sáng tạo và bao giờ cũng phản ánh những đòi hỏi xã hội nhất định nào đó. Bởi thế, thế giới quan, các quan điểm xã hội của con người giữ vai trò vô cùng lớn trong phát triển tài năng của con người”1. Như vậy, nói đến nguồn nhân lực, đương nhiên phải nói đến lớp nhân lực trình độ cao, chất lượng cao, trong đó, có những con người tài năng về các lĩnh vực. Nhân tài chính là những con người tài năng. Người tài năng bao giờ cũng quý, hiếm. Người tài năng là những người thuộc lớp cốt lõi, thành phần cao nhất của nguồn nhân lực nói chung, nguồn nhân lực chất lượng cao (NNL CLC) nói riêng. Nói một cách có hình ảnh, Nguồn nhân lực là lực lượng lao động đại trà, đông đảo, trên đó, một bộ phận quý hiếm của nó là nguồn nhân lực chất lượng cao. Bộ phận cao nhất, đặc biệt quý hiếm trong thang bậc này là nhân tài. Nhân tài chính là lớp váng nổi của NNL CLC của một đất nước. Nguồn nhân lực, nhân tài và vấn đề phát triển xã hội Phát triển xã hội là làm cho xã hội vận động tiến lên phía trước, đem lại những biến đổi to lớn về chính trị, kinh tế, khoa học kỹ thuật, công nghệ, văn hóa, xã hội v.v… Có thể hiểu, phát triển xã hội là một quá trình mà nhờ đó các năng lực xã hội được chuyển hóa thành các kết quả xã hội cụ thể có sự tham gia của ý chí, năng lực của các con người và các nhóm cộng đồng người trong xã hội. Với Việt Nam, phát triển xã hội là hướng tới một xã hội trong đó “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Trong các lý thuyết về phát triển, đáng chú ý là ở Trung Quốc, từ tháng 10 năm 2003, Hồ Cẩm Đào đã nêu quan điểm “phát triển một cách khoa học”, trong đó “lấy con người làm gốc; phát triển toàn diện, cân bằng và bền vững; phát triển hài hòa kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội; phát triển con người toàn diện2. Quan điểm trên đã được phát triển tại Đại hội lần thứ XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc tháng 1 A.V. Pêtơrôpxki và M. G. Iarôsepxki (Chủ biên), Từ điển Tâm lý học, Nxb Chính trị quốc gia, Matxcơva 1990, tr. 392. 2 Xem, Nghị quyết Hội nghị TW 3 khóa XVI Đảng Cộng sản Trung Quốc, 10-2003 7 10-20071. Phát triển xã hội, phát triển đất nước, suy cho cùng là nhằm xây dựng một cuộc sống tốt đẹp, trong đó con người được chăm lo phát triển, được thỏa mãn ngày càng tối đa các nhu cầu về vật chất và tinh thần. Nói đến phát triển xã hội, tức là nói đến phát triển toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhưng thường người ta nói nhiều đến phát triển phương diện cơ bản nhất của xã hội là phát triển kinh tế gắn với những tiến bộ không ngừng của xã hội đi lên phía trước và thường dùng từ kép là phát triển kinh tế - xã hội. Trên thực tế, không có một phát triển kinh tế nào lại đơn thuần chỉ vì kinh tế. Bản thân khái niệm kinh tế đã bao gồm yêu cầu thỏa mãn các nhu cầu của người dân, của toàn xã hội. Quan niệm này buộc chúng ta phải loại bỏ cách hiểu không đúng mà lâu nay đã có không ít người mắc phải là, thường xem các vấn đề xã hội ở vị trí thứ yếu hơn so với các vấn đề kinh tế, tách rời các vấn đề kinh tế và xã hội và trong thực tế quản lý, dồn sức nhiều cho nhiệm vụ trung tâm là phát triển kinh tế, còn các vấn đề xã hội thì lại không được chú ý, có nêu ra là để làm dần, có sức đến đâu thì làm đến đấy2. GS. Hoàng Chí Bảo trong các công trình nghiên cứu của mình đã nhấn mạnh, phát triển xã hội là sự phát triển các cá nhân và cộng đồng về mặt xã hội, về mức sống và chất lượng sống nhờ giải quyết hợp lý các vấn đề xã hội phát sinh trong quá trình xây dựng kinh tế, văn hóa và chính trị, nhờ đó thúc đẩy sự phát triển và tiến bộ xã hội vì con người. Phát triển xã hội là sự giải quyết kịp thời, đúng đắn, hợp lý các vấn đề xã hội nảy sinh trong đời sống của cộng đồng đân cư. Phát triển xã hội là sự phát triển về số lượng và chất lượng các nguồn lực, các điều kiện nhằm giải quyết tốt các vấn đề xã hội3. GS. Lê Hữu Nghĩa đã cho rằng, nội dung của phát triển xã hội chính là nhằm vào phát triển con người, lấy phát triển con người làm mục tiêu, đảm bảo những điều kiện vật chất cũng như tinh thần cho con người, kinh tế cũng như văn hóa, độ an toàn của môi trường tự nhiên – sinh thái cũng như sự lành mạnh của môi trường xã hội nhân văn cho sự phát triển của chính con người. Con người được quan tâm phát triển, đến lượt mình lại tác động tích cực cho phát triển xã hội. Quan tâm đến phát triển con người là quan tâm đến nguồn lực quan trọng nhất và có tính quyết định nhất đến sự phát triển và tính hiệu quả của mọi nguồn lực khác, tạo thành vốn xã hội trong phát 1 Văn kiện Đại hội XVII Đảng Cộng sản Trung Quốc, http:// gb.Chinareviewnews.com, 16-10-2007 Xem, Nguyễn Khánh (nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ), Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở Việt Nam trong tiến trình đổi mới, Hà Nội 4-2008. 3 Xem: Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở Việt Nam trong tiến trình đổi mới, Hà Nội 4-2008, tr.35 2 8 triển1 Như vậy, về thực chất, phát triển xã hội chính là phát triển nguồn nhân lực, nhân tài của đất nước. Bàn vấn đề phát triển nguồn nhân lực, nhân tài (NNL,NT) cho phát triển xã hội chính là bàn đến vấn đề xây dựng NNL,NT đó như thế nào, bằng con đường nào nhằm có được sự cân đối về cơ cấu, đủ về số lượng, đáp ứng đòi hỏi về chất lượng cho sự nghiệp CNH, HĐH hiện nay. Liên quan đến vấn đề này, cần xem xét các tiêu chí số lượng, chất lượng, phẩm chất đặc trưng của nhân tài cũng như xem xét cả các yếu tố tác động đến phát triển NNL, NT trong điều kiện hiện nay. Về số lượng NNL, NT, cần phải làm rõ các tiêu chí như: + Tỷ lệ chung trong cơ cấu NNL, NT của cả nước, đánh giá mức độ thiếu, đủ so với nhu cầu cần có; + Tỷ lệ so sánh NNL, NT trong tổng dân số, phản ánh quy mô của NNL,NT; + Tỷ lệ so sánh số lượng NNL, NT giữa các quốc gia trong khu vực và quốc tế theo số dân. Về chất lượng NNL, NT, cần xem xét đến các tiêu chí: + Tuổi; + Giới tính; + Trình độ chuyên môn kỹ thuật được đào tạo; + Trình độ văn hóa; + Kỹ năng nghề nghiệp; + Tính năng động xã hội thể hiện ở khả năng sáng tạo, thích ứng, linh hoạt trong công việc; + Hiệu quả lao động cụ thể v.v.. Về phẩm chất nhân cách của các con người thuộc thành phần nguồn nhân lực chất lượng cao, có thể cần tính đến các tiêu chí sau: + Hết lòng vì nước, vì dân, có phẩm chất đạo đức trong sáng. + Trí lực phát triển cao. + Yêu lao động. Say mê sáng tạo. + Có kỹ xảo, kỹ năng lao động tốt. Thành thạo nghề. + Thể lực tốt. Với những con người tài năng (nhân tài) cần chú ý thêm đến các tiêu chí: + Thông tuệ. Các chỉ số IQ, EQ, SI cao. 1 Sđd, tr.3. 9 + Giàu tính sáng tạo. Sáng tạo không ngừng. + Có bản lĩnh. Trung thực. Trách nhiệm. Không vụ lợi. Dám nói thẳng. + Hiệu suất làm việc đặc biệt cao. Khi xem xét các yếu tố tác động đến sự phát triển NNL, NT, rất cần chú ý đến các yếu tố sau: + Nhu cầu NNL, NT của đất nước. + Đòi hỏi khách quan của phát triển khoa học và công nghệ . + Điều kiện Chính trị - văn hóa – xã hội của đất nước. + Điều kiện phát triển kinh tế của đất nước. + Tác động của chuyển dịch cơ cấu kinh tế; Sự xuất hiện của các ngành nghề mới, các khu vực kinh tế động lực. + Tác động của kinh tế thị trường. + Môi trường xã hội; Các cơ chế, chính sách phát triển xã hội, phát triển NNL, NT. + Xu hướng toàn cầu hóa và Hội nhập quốc tế. Nguồn nhân lực, nhân tài và vấn đề quản lý phát triển xã hội Quản lý phát triển xã hội là sự tác động có mục đích của nhà quản lý (với các cấp độ khác nhau: cấp ngành, nghề, cấp Bộ, cấp địa phương, cấp trung ương, cấp quốc gia… ) đối với toàn bộ tiến trình phát triển xã hội làm cho xã hội ổn định, phát triển bền vững, hài hòa, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Lý luận về quản lý phát triển xã hội đương nhiên liên quan hữu cơ tới lý luận phát triển xã hội, liên quan trực tiếp tới quản lý phát triển nguồn nhân lực, nhân tài của đất nước. Nghiên cứu NNL,NT phục vụ cho quản lý phát triển xã hội chính là phải luận giải và đề xuất cho được các cơ chế, chính sách giúp cho quản lý NNL, NT của đất nước một cách chủ động và có hiệu quả nhất. Khái niệm cơ chế, được hiểu, đó là cách thức theo đó một quá trình được thực hiện. Còn khái niệm chính sách, được hiểu, đó là sách lược và kế hoạch cụ thể nhằm đạt được mục đích nhất định dựa vào đường lối chung và tình hình thực tế tại một thời điểm, một giai đoạn nào đó. Nhằm quản lý, phát triển NNL, NT có hiệu quả nhất, trong điều kiện hiện nay của sự nghiệp CNH, HĐH, hội nhập kinh tế quốc tế, rất cần tính đến các cơ chế và chính sách sau đây liên quan đến quản lý, phát triển tốt nguồn nhân lực, nhân tài của đất nước. Đó là: 10 1- Cơ chế, chính sách phát hiện nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Vì sự trường tồn của quốc gia, xã tắc, vì tương lai của đất nước, dân tộc, tổ chức, (khái niệm tổ chức, chúng tôi dùng ở đây, được hiểu là các cơ quan, đơn vị, cộng đồng xã hội các cấp khác nhau, nhà trường, doanh nghiệp, xí nghiệp, công ty, tổng công ty v.v…, những nơi có trách nhiệm ít nhiều đến quản lý và hiện trạng NNL, NT hiện nay của đất nước) và toàn dân phải có trách nhiệm phát hiện cho được những con người tài giỏi (chung và riêng cho các lĩnh vực ngành, nghề cụ thể) giới thiệu cho được những người có tài xây dựng và bảo vệ đất nước. Cần lưu ý, trách nhiệm phát hiện này không phải là của riêng ai, không phải trách nhiệm của một người, một nhóm người nào đó mà phải là trách nhiệm chung của tất cả mọi người, của cả cộng đồng, cả dân tộc. Việc phát hiện này, muốn có hiệu quả, phải được tiến hành theo nhiều con đường khác nhau, cả bằng các phát hiện theo con đường cá nhân riêng lẻ và cả cách phát hiện theo con đường chính thống của tổ chức v.v…Dân tộc Việt Nam là một dân tộc tài năng, chắc chắn rằng nếu Đảng và toàn dân tộc chủ động, quyết tâm, biết cách phát hiện đúng, thì những con người tài giỏi như Đặng Thái Sơn, Ngô Bảo Châu…, đất nước ta không hề hiếm. 2- Cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Bằng các cơ chế, chính sách hấp dẫn nào đó mả những người tài giỏi tự xuất hiện một cách tự nguyện (chứ không hề bị ép buộc) sẵn sàng đóng góp trí tuệ, tài năng của mình cho đất nước (nói chung), cho tổ chức (nói riêng). Việc thu hút phải được tiến hành bằng sức mạnh động viên chính trị - tinh thần và bằng cả những hấp dẫn về lợi ích vật chất. Cần lưu ý rằng, không phải mọi thứ đều có thể quy ra tiền bạc, của cải. Lịch sử phát triển của dân tộc ta đã cho thấy, những bậc hiền tài, đều là những con người khảng khái, thông tuệ, bản lĩnh, tiền tài, nhan sắc không dễ gì có thể mua chộc, lay chuyển được họ. Trong nhiều trường hợp, niềm tự hào về truyền thống vinh quang của cả dân tộc có một sức mạnh ghê gớm lôi kéo những người tài giỏi hết lòng tâm huyết, sáng tạo vì đất nước, vì dân tộc. 3- Cơ chế, chính sách đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, phát triển nhân tài Bằng các cơ chế và chính sách cụ thể thông qua các chương trình có tính đến các điều kiện, khả năng và bằng các con đường khác nhau (trong nước, ngoài nước) nhằm đào tạo ra NNL, NT cần cho đất nước trong những thời kỳ, giai đoạn lịch sử nhất định. Nhà nước và các tổ chức có thẩm quyền phải chịu trách nhiệm thiết kế chương trình đào tạo và tổ chức thực hiện cụ thể các chương trình này. Liên quan đến vấn đề này, đó là: i) việc chọn đúng người, đúng sở trường của người đưa đi đào tạo; 11 ii) Việc đưa đi đào tạo kịp thời; iii) Gửi nơi đến đào tạo đúng, chính xác, và iv) Ở tầm cho đào tạo nguồn nhân tài, tổ chức (Nhà nước và các cấp cụ thể) nên nói rõ tham vọng cụ thể để khích lệ những người được gửi đi đào tạo tự chủ động phấn đấu. 4- Cơ chế, chính sách bồi dưỡng kịp thời nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Ở đây, được hiểu là bồi dưỡng tại chỗ về tri thức, kinh nghiệm, kỹ năng ứng xử làm việc theo nhóm v.v…nhằm giúp người tài có thêm tri thức cần thiết, phát huy khả năng, tạo dựng uy tín thực sự của họ trong đồng nghiệp, tổ chức. Lãnh đạo quản lý các đơn vị cần có thái độ, quyết tâm bồi dưỡng thực sự cho các lực lượng kế cận bằng cách chủ động giao cho họ các công việc khó khăn, giao chủ trì các việc, các mảng việc cụ thể để họ được trực tiếp thử thách, rèn luyện. Cần chú ý bồi dưỡng kịp thời. Nội dung bồi dưỡng phải bám sát theo nhu cầu phát triển của ngành nghề, phù hợp với đối tượng được bồi dưỡng. Cần chống thái độ coi thường, thiếu tin vào lớp trẻ, ôm đồm quyền lợi chỉ cho riêng mình. 5- Cơ chế, chính sách đánh giá, tôn vinh nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Cơ chế, chính sách này được hiểu, nếu như có ai đó (người tài) có công lao thực sự cho đất nước (nói chung), tổ chức (nói riêng) thì họ phải được đánh giá, tôn vinh để kịp thời động viên họ tiếp tục cống hiến. Việc đánh giá phải căn cứ vào các sản phẩm, việc làm cụ thể mà họ đã đem lại cho xã hội. Cần chú ý là các đánh giá phải thật khách quan, xem xét cả các mặt thành công và chưa thành công, thậm chí cả những thất bại, sai lầm, nhưng là những thất bại, sai lầm trên con đường đi đến chân lý. Các đánh giá phải với quan điểm phát triển có tác dụng khích lệ người tài tiếp tục phấn đấu, cống hiến. Việc tôn vinh phải đúng như cái họ có, như những gì họ đã làm, không khoa trương, thổi phồng. 6- Cơ chế, chính sách sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Cơ chế, chính sách này được hiểu, nếu họ là những người tài giỏi, cần cho quốc gia, xã tắc thì tổ chức phải biết sử dụng họ có hiệu quả. Việc sử dụng có thể bằng cách, mạnh dạn giao công việc phù hợp với khả năng và sở trường của họ để họ có thể phát huy dễ dàng tài năng, đồng thời biết yêu cầu cao để kích thích họ sáng tạo ra nhiều cách làm mới, hiệu quả. Các cấp lãnh đạo quản lý cần lưu ý quan tâm đến tâm tư, nguyện vọng chính đáng của người tài, hiểu tâm lý của họ, hiểu cả tiềm năng họ có thể đạt tới để có thể sử dụng họ tốt nhất. Điều này đòi hỏi nhà quản lý, 12 lãnh đạo không chỉ có trách nhiệm, nhiệt tình mà phải là những người thực sự có tri thức chuyên môn để biết cách sử dụng họ có hiệu quả nhất. 7- Cơ chế, chính sách đãi ngộ nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Cơ chế, chính sách này được hiểu, đảm bảo cho người tài được hưởng các quyền lợi theo chế độ, tương xứng với công lao của họ đối với xã hội, tổ chức. Đãi ngộ có thể bằng vật chất (nhà cửa, đất đai, lương bổng, các điều kiện làm việc tối ưu tạo điều kiện thuận lợi cho người tài sáng tạo …) và bằng cả tinh thần, thông qua các khen thưởng, tôn vinh họ. Các tổ chức phải chủ động, công khai công bố các quyền lợi cho chính người tài được biết và tổ chức thực hiện cụ thể đảm bảo quyền lợi thật sự cho người tài. 8- Cơ chế, chính sách giữ nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Cơ chế, chính sách này được hiểu, bằng các cơ chế, chính sách ưu đãi về quyền lợi , thực hiện sự công bằng theo khả năng cống hiến của con người, làm cho người tài tự nguyện, một lòng, một dạ trung thành với tổ chức mình phục vụ. Việc giữ nhân tài, đương nhiên cũng phải theo nguyên tắc thứ bậc, dành thứ bậc trước tiên cho quyền lợi của quốc gia, đất nước. Điều này được hiểu, nếu như một người tài nào đó đang thuộc quản lý của một tổ chức, nhưng đất nước cần, thì phải biết nhường quyền giữ nhân tài đó phục vụ trước tiên cho sự nghiệp chung của đất nước. 9- Cơ chế, chính sách bảo vệ nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài Cơ chế, chính sách này được hiểu, bằng các cơ chế, chính sách cụ thể được thể hiện công khai trong luật pháp quốc gia, các nhân tài đặc biệt quan trọng đối với đất nước phải được nhà nước bảo vệ về mọi mặt, vì đó là tài sản quý, là “nguyên khí” của đất nước. Bảo vệ tốt nhân tài, cũng đồng nghiã với bảo vệ sự hưng thịnh, tồn vong của xã hội. Đây là trách nhiệm của quốc gia, đất nước, trách nhiệm của toàn xã hội và của mọi người. Chúng ta từng được biết, trong lịch sử và cả hiện nay, những nhân tài đặc biệt quý hiếm đã trở thành các mục tiêu săn đuổi của các thế lực quốc tế. Có thể xem các nội dung nêu trên là các nội dung chủ yếu cần quan tâm trong các nghiên cứu về nguồn nhân lực, nhân tài cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội của đất nước hiện nay. 13 PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU NGUỒN NHÂN LỰC, NHÂN TÀI CHO PHÁT TRIỂN XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI GS.TS. NGUYỄN NGỌC PHÚ1 Nguồn nhân lực (NNL), nhân tài (NT) là một mục tiêu quan trọng trong chiến lược phát triển con người . Đứng về phương diện xã hội thì toàn bộ chiến lược phát triển con người cuối cùng phải thành nguồn nhân lực. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành TƯ tại Đại hội lần thứ X của Đảng nêu rõ: “Đổi mới hệ thống giáo dục đại học và sau đại học, gắn đào tạo với sử dụng, trực tiếp phục vụ chuyển đổi cơ cấu lao động, phát triển nhanh nguồn nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành”2. Báo cáo chính trị cũng chỉ rõ: “Trọng dụng nhân tài, các nhà khoa học đầu ngành, tổng công trình sư, kỹ sư trưởng, kỹ thuật viên lành nghề và công nhân kỹ thuật có tay nghề cao. Có chính sách thu hút các nhà khoa học, công nghệ giỏi ở trong nước và ngoài nước, trong cộng đồng người Việt Nam định cư ở nước ngoài”3. Vấn đề NNL, NT từ trước đến nay đã được nghiên cứu khá rộng rãi ở nhiều quốc gia trên thế giới. Khái niệm nguồn nhân lực ( Human Resource)(còn gọi là nguồn lực con người , nguồn lực cho lao động) chỉ thực sự được xuất hiện khoảng vài chục năm gần đây. Từ năm 1990, UNDP lần đầu tiên đưa ra chỉ số phát triển con người để đánh giá sự phát triển (gọi là HDI). Chỉ số HDI bao gồm các yếu tố cơ bản: tuổi thọ bình quân, thành tựu giáo dục và mức thu nhập. Nội dung 3 yếu tố này hiện nay có được phát triển, chi tiết hơn nhưng về cơ bản vẫn giữ nguyên vị trí và ý nghĩa của nó trên cơ sở được chính xác hoá và chi tiết bằng các chỉ số khác. Chỉ số này cho phép các nước thấy được khoảng cách mà mình đã đạt được trên con đường tiến đến giá trị lý tưởng là 1. Khái niệm Nguồn nhân lực có mặt trong hầu hết các lý thuyết kinh tế học và được coi là một thành tố cơ bản của nền sản xuất xã hội và gần như mọi quan điểm đều thừa nhận rằng, khi nguồn lực này kết hợp với nguồn lực tự nhiên thì của cải xã hội xuất hiện và đó là cơ sở của phát triển xã hội, cơ sở cho tiến bộ xã hội. 1 Hội Khoa học Tâm lý – Giáo dục Việt Nam Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nhà XB CTQG, 2006, tr.96 3 Sđd, tr.100 2 14 Xã hội ngày càng phát triển thì quan điểm trên cũng được bổ sung những tư tưởng mới, ở chỗ, người ta đã coi con người là một loại “vốn” đặc biệt, “vốn người” ( human capital), là “lực lượng sản xuất hàng đầu”, là “nguồn lực cơ bản”, là “nguồn lực có khả năng tái sinh”, là “nguồn lực của mọi nguồn lực”…Gần đây, quan điểm phát triển con người được UNDP sử dụng lại có bước phát triển tiếp tục, ở chỗ: Con người được quan niệm không chỉ là nguồn vốn, là “vốn”- những yếu tố đầu vào của sự phát triển, cho dù đó là những yếu tố quan trọng và có ý nghĩa quyết định, mà con người còn là mục đích, là mục tiêu, chiếm vị trí trung tâm trong suốt quá trình phát triển xã hội. Chất lượng cuộc sống của con người, hạnh phúc của con người có thể được kiểm tra một cách khách quan như những sản phẩm “đầu ra” của sự phát triển. Như thế, với quan điểm mới này, phát triển xã hội phải đi đôi với phát triển con người. Phải chăm lo đào tạo bồi dưỡng nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao ngay trong quá trình phát triển và phải kiểm soát được sự phát triển này để chủ động nhìn thấy trước các vấn đề đặt ra cho sự phát triển xã hội. Các công trình của Nadler L. và Nadler Z. (1990 và 1992) cho rằng, phát triển nguồn nhân lực bao gồm 3 loại chương trình ở 3 mức độ quan tâm khác nhau: đào tạo, giáo dục, và phát triển. Các công trình của Marquardt và Engel (1993) đã xác định phát triển nguồn nhân lực bao gồm 3 lĩnh vực: i) Đào tạo và phát triển; ii) Phát triển tổ chức và iii) Phát triển sự nghiệp để tăng cường kết quả của cá nhân, nhóm và tổ chức. Hai tác giả này đã đưa ra danh mục 35 năng lực được xếp thành 4 nhóm cần được phát triển trong quá trình phát triển nguồn nhân lực, đó là: i) Năng lực kỹ thuật ; ii) Năng lực thực hiện công việc theo chuyên môn phụ trách; iii) Năng lực liên nhân cách và iv) Năng lực trí tuệ. Sang thế kỷ XXI, với tiến trình toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế, cũng như với sự phát triển mạnh mẽ của các công nghệ thông tin tiên tiến, việc đào tạo, quản lý và sử dụng nguồn nhân lực (NNL) và nhân tài (NT) là một thách thức lớn đối với toàn nhân loại, các nước phát triển cũng như các nước đang phát triển. Đã có nhiều tác giả nghiên cứu về vấn đề này. Một mặt, đứng từ góc độ kinh tế vĩ mô và phát triển xã hội, xã hội hiện đại là một xã hội tri thức và xã hội thông tin. Trong nền kinh tế hiện đại, tri thức là nguồn tạo ra của cải và tăng trưởng kinh tế chủ chốt. Mặt khác, đứng từ góc độ quản lý nhân lực, cũng như đứng từ góc độ cá nhân người lao động, xã hội hiện đại là một xã hội động, không ngừng phát triển và biến đổi. Trong xã hội các nước phát triển, ngày càng có ý thức rằng cuộc đời theo mô hình truyền thống “học tập – làm việc - về hưu” không còn áp dụng được nữa. Theo nhiều nhà kinh tế, người lao động trong xã hội hiện đại sẽ phải thay đổi nghề nghiệp 15 đến 2-3 lần trong quá trình làm việc. Đương nhiên trong bối cảnh đó giáo dục và đào tạo đóng vai trò vô cùng quan trọng. UNESCO là tổ chức quốc tế có nhiệm vụ theo dõi, nghiên cứu tình hình xã hội trên toàn thế giới nhằm giúp các cấp lãnh đạo quốc tế và các nước đưa ra các chính sách và chiến lược phát triển. UNESCO có chương trình MOST 1 (Management of Social Transformation, Chương trình nghiên cứu quản lý biến đổi xã hội). Một trong những mục đích của chương trình này là nghiên cứu nhân tài và nhân lực trên phạm vi toàn thế giới, nghiên cứu các dòng di chuyển nhân lực trên thế giới, đặc biệt là nhân lực cao cấp, nhằm giúp các nhà hoạch địch đưa ra các chính sách và chiến lược ở tầm thế giới về quản lý nhân lực và nhân tài. Trên cơ sở các nghiên cứu thực địa, các nhà nghiên cứu cho thấy có nhiều mạng các nhà khoa học và trí thức được hình thành vào thập kỷ cuối thế kỷ XX có nguồn gốc từ các nước đang phát triển, nhưng được đào tạo và thường làm việc tại các nước đang phát triển, các nhà khoa học trong các mạng này có mục đích hợp tác và phục vụ phát triển ở quê hương họ, đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học kỹ thuật. Hiện nay trên thế giới có khoảng 150 mạng hoặc cộng đồng trí thức (diasporas intellectuelles) có nguồn gốc từ nhiều nước khác nhau đã được nhận diện và nghiên cứu. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và với sự phát triển của các công nghệ thông tin, các cộng đồng trí thức này có thể đóng vai trò rất lớn, nhờ có kiến thức, kinh nghiệm cũng như quan hệ ở mức cao nhất, trong việc tăng cường hợp tác một cách có hiệu quả giữa các nước phát triển và các nước đang phát triển. Vấn đề đào tạo nhân lực cao và nhân tài của các nước đang phát triển như vậy có thể được xem xét ở một góc độ khác so với quan niệm cũ trước đây về hiện tượng gọi là “chảy máu chất xám”2. Thực tiễn xã hội Việt Nam hiện nay đã cho thấy, nguồn nhân lực của hầu khắp tất cả các ngành kinh tế, đặc biệt nguồn nhân lực chất lượng cao rất khan hiếm. Báo Điện tử Tổ Quốc ngày 13-12-2006 đã đưa tiêu đề nổi bật: “Vào WTO: Nguồn nhân lực Việt Nam sẽ gặp phải sự cạnh tranh gay gắt”. Bài báo cho biết, nhu cầu về nguồn nhân lực cao cấp ngày càng trở nên cấp thiết, đặc biệt là khi Việt Nam vừa gia nhập WTO. Thị trường nguồn nhân lực Việt Nam có thể gặp những cơ hội và thách thức khi gia nhập WTO - một sân chơi mang lại nhiều lợi nhuận nhưng cũng tiềm ẩn 1 Chuong trinh MOST (Chương trình quản lý các biến đổi xã hội) http://portal.unesco.org/shs/fr/ev.php-URL_ID=3511&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html http://portal.unesco.org/shs/fr/ev.php-URL_ID=7239&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html 2 Jean-Baptiste MEYER & Mercy BROWN, "Les diasporas scientifiques : nouvelle approche à la "fuite des cerveaux", 1999, http://sansa.nrf.ac.za/documents/french.pdf 16 không ít nguy cơ “đào thải”. Báo Đầu tư (17-12-2007) ngay cùng một trang 16 đã đưa liền hai bài báo: “Nhân lực xây dựng chưa đáp ứng tốc độ phát triển của ngành” và “Ngành tài chính – Ngân hàng: Thiếu nhân lực trầm trọng”. Báo Tuổi trẻ ngày 18-12-2007 có bài: “Nghề đầu tư tài chính khát nhân lực” v.v… Trên mạng, một bài báo mang tên “Nguồn nhân lực cao cấp ở Việt Nam: Thừa mà thiếu”. Bài báo là sự phản ánh kết quả Hội thảo "Thực trạng và giải pháp về nguồn nhân lực cấp cao cho Doanh nghiệp Việt Nam" được tổ chức tại TP Hồ Chí Minh. Hội thảo đã thu hút đông đảo các chuyên gia kinh tế và giám đốc các doanh nghiệp (DN) tham dự. Vấn đề nóng bỏng nhất mà các DN đã đưa ra là, lao động chất xám ở VN đang khan hiếm trầm trọng ở tất cả các chức vụ giám đốc, chuyên gia tài chính, ngân hàng, kinh doanh marketing, kỹ thuật...TS. Nguyễn Sĩ Dũng cho biết: mỗi năm chúng ta có 1,2 triệu người đến tuổi lao động và được bổ sung vào lực lượng lao động của đất nước. Tuy nhiên, số lượng lao động thì được bổ sung, mà chất lượng thì lại không tăng 1. Cho đến nay đã có không ít các công trình nghiên cứu về NNL, NT. Các nghiên cứu này mới dừng lại ở trên bình diện lý thuyết chung. Việc nghiên cứu cụ thể NNL, NT trên một số ngành nghề cụ thể nhằm phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta trong tiến trình đổi mới còn chưa có; chưa chỉ rõ được bức tranh thực trạng NNL và NT của đất nước hiện nay; chưa đưa ra được các giải pháp hữu hiệu về cơ chế, chính sách phát triển NNL, NT đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội ở nước ta đến năm 2020. Rõ ràng, vấn đề nguồn nhân lực, nhân tài đang là vấn đề hiện thời, là mối quan tâm của Đảng, Nhà nước và toàn xã hội, là vấn đề thời sự cấp bách, một bài toán còn chưa tìm được lời giải thoả đáng. Phương pháp luận tiếp cận vấn đề nguồn nhân lực, nhân tài 1- Tiếp cận hệ thống, toàn diện, lịch sử , khách quan, logic theo những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về các vấn đề lý luận và thực tiễn NNL và NT cho phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội trong điều kiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế. Trước hết cần làm rõ các khái niệm về nguồn nhân lực; nhân tài; phát triển xã hội; quản lý phát triển xã hội; đổi mới và quá trình đổi mới ở Việt Nam. Nguồn nhân lực (human resources) (NNL), được hiểu là nguồn lực người (không phải là nguồn vốn đất, tư liệu sản xuất…), nguồn lao động, là tổng thể các 1 http://www.dddn.com.vn/Desktop.aspx/TinTuc/Viec-Lam/ 17 tiềm năng lao động của một đất nước hay một địa phương, một tổ chức, là con người đáp ứng đòi hỏi của xây dựng xã hội trong một giai đoạn nào đó sẵn sàng tham gia một công việc lao động nào đó, tức là những người lao động có kỹ năng (hay khả năng nói chung), bằng con đường đáp ứng được yêu cầu của chuyển đổi cơ cấu lao động, chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng được xác định. Có thể hiểu NNL theo nghĩa rộng nhất là toàn bộ cư dân có khả năng lao động của một đất nước, quốc gia, bao gồm cả người muốn lao động và người không muốn lao động. Nghĩa hẹp của NNL, được hiểu chỉ bao gồm nhóm dân cư trong độ tuổi lao động, có khả năng lao động. Tuỳ thuộc vào môi trường KT-XH, nguồn nhân lực được thể hiện hết sức đa dạng. Nhân tài: Khái niệm Nhân tài có quan hệ với khái niệm Tài năng. Tài năng (talent) là một tổ hợp các điều kiện bên trong và bên ngoài thuận lợi tạo ra khả năng đạt thành tích hoạt động rất cao, tuy những thành tích này về cơ bản có thể vẫn thuộc khuôn khổ những điều đã đạt được của xã hội loài người ở thời điểm đó. Khái niệm nhân tài và tài năng thông thường được dùng như một từ đồng nghĩa. Nhân tài được hiểu là người có tài năng vượt trội trong một hoặc một vài lĩnh vực hoạt động nào đó (lãnh đạo, quản lý, hoạt động khoa học kỹ thuật, kinh doanh…), lấy việc cống hiến tối đa cho đất nước làm lẽ sống, mục đích sống và động cơ hoạt động của đời mình. Mối quan hệ Nguồn nhân lực – Nhân tài Nguồn nhân lực có các cấp độ khác nhau. Ở cấp độ thấp, cấp độ phổ thông, đại trà, đó là nguồn nhân lực phổ thông, nguồn nhân lực thông thường trong xã hội. Nguồn nhân lực ở cấp độ này chiếm tỷ lệ nhiều nhất trong cơ cấu nguồn nhân lực. Ở cấp độ cao, cấp độ hiếm, đó là nguồn nhân lực chất lượng cao, thường chiếm một tỷ lệ ít hơn. Ở cấp độ rất cao (hay đặc biệt cao), cấp độ rất quý, hiếm, chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong nguồn nhân lực. Thông thường, không phải bất cứ ngành nghề, lĩnh vực hoạt động nào cũng có nguồn nhân lực ở cấp độ này. Đây là lớp người tài năng, là nhân tài, thiên tài của đất nước. Nhân tài là bộ phận tinh túy (élites) trong NNL của đất nước nói chung, nguồn nhân lực chất lượng cao (NNL CLC) nói riêng. Xã hội càng phát triển, càng hiện đại thì lớp nhân lực thứ hai – tức là lớp người thuộc nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ càng phát triển, chiếm tỷ lệ ngày càng nhiều hơn trong tỷ lệ cơ cấu chung, nhưng nhìn chung vẫn chiếm một tỷ lệ ít hơn nguồn nhân lực phổ thông, đại trà của toàn xã hội. Có thể minh họa điều này trong sơ đồ (sơ đồ 1) 18 Sơ đồ 1: Các cấp độ nguồn nhân lực Nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng được chăm sóc, phát triển, là cơ sở thuận lợi cho các nhân tài, thiên tài có điều kiện lộ diện, phát triển. Nguồn nhân lực chất lượng cao có thể đào tạo được. Tổ chức đào tạo NNL CLC trong nhà trường là công việc của các nhà lãnh đạo, các nhà giáo dục, tạo điều kiện cho nhân tài xuất hiện nhanh hơn, nhiều hơn, chủ động đáp ứng cho nhu cầu phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội. Phát triển xã hội Phát triển là phương thức vận động của tự nhiên, xã hội và con người, là quá trình tăng trưởng, tiến hóa, biến đổi tạo ra sự thay đổi về chất. Phát triển xã hội được hiểu là phương thức vận động của xã hội tiến lên phía trước, đem lại sự phát triển về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. “Phát huy nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”1. Phát triển con người là mục tiêu cơ bản của sự phát triển, là nguyên tắc hạt nhân của sự phát triển bền vững. Về thực chất phát triển xã hội chính là phát triển NNL, NT của đất nước. Trong điều kiện hiện nay, phát triển xã hội phải đạt tới sự phát triển xã Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb CTQG, Hà Nội 2001, tr.108-109 1 19