Tr-êng ®¹i häc ngo¹i th-¬ng
Khoa Kinh tÕ ngo¹i th-¬ng
---------- ♦♦♦ ----------
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Ngoại thương Việt Nam với
sự phát triển nông nghiệp nông thôn
Gi¸o viªn h-íng dÉn: Vò thÞ hiÒn
Sinh viªn thùc hiÖn : L· ThÞ Ph-¬ng Loan
Líp
Hµ Néi - N¨m 2003
: A1 - CN9
Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t
AFTA
Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN
ASEAN
HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸
CCKT
C¬ cÊu kinh tÕ
CCKTNT
C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n
CNH - H§H
C«ng NghiÖp ho¸ - HiÖn §¹i Ho¸
FDI
§Çu t- trùc tiÕp n -íc ngoµi
GDP
Tæng s¶n phÈm quèc néi
NGO
Tæ chøc phi chÝnh phñ
NNNT
N«ng nghiÖp n«ng th«n
NPL
C¸c kho¶n vay kh«ng sinh lêi
ODA
Hç trî Ph¸t triÓn ChÝnh thøc
UNDP
Ch-¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc
USD
§ång ®« la cña Mü
UNICEF
Quü nhi ®ång Liªn Hîp Quèc
VAT
ThuÕ trÞ gi¸ gia t¨ng
VND
TiÒn ®ång cña ViÖt nam
WB
Ng©n hµng thÕ giíi
-2–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
Môc lôc
Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu
Ch-¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung liªn quan ®Õn ngo¹i
07
th-¬ng vµ qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam …………………
I. Vai trß cña ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n,
chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng ..
1. Vai trß cña ngo¹i th-¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n ………
07
07
2. Chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ ho¹t ®éng ngo¹i
th-¬ng qua c¸c thêi kú ……………………………………………
15
II. Sù tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT, chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ
Nhµ n-íc ®èi víi qu¸ tr×nh nµy …………………………………………………..
1. Néi dung c¬ b¶n cña c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n …………………
21
21
2. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch CCKTNT theo h-íng CNH H§H ………………………………………………………………...
25
3. Chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ CNH - H§H NNNT …..
III. Kh¸i qu¸t mét sè m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ NNNT cña mét sè n-íc
trªn thÕ giíi - Bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam ……………………...
28
30
1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc. …………………………………
30
2. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan ……………………………………
33
3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh chÊt gîi më cña viÖc
chuyÓn dÞch CCKTNT ë n-íc ta …………………………………
35
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam vµ
ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng nh»m ®Èy m¹nh tiÕn
tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...………………
37
I. Thùc tr¹ng tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam tõ sau ®æi míi ®Õn
nay ……………………...……………………...……………………...
1. C¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp ……………………...…………………
-3–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
37
38
2. Thuû lîi ho¸ n«ng nghiÖp……………………...………………
40
3. Ho¸ häc ho¸ n«ng nghiÖp ..……………………... ……………..
41
4. C«ng nghÖ sinh häc……………………...……………………...
42
5. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ……………………...……………….
43
6. HÖ thèng giao th«ng ……………………...…………………….
48
7. §iÖn khÝ ho¸ ……………………...……………………...……...
49
II. Thùc tr¹ng ch-¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng nh»m ®Èy
m¹nh tiÕn tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...……...
52
1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng chñ yÕu thuéc lÜnh vùc
NNNT ……………………...……………………...……………….
52
2. Thùc tr¹ng nhËp khÈu mét sè mÆt hµng chñ yÕu phôc vô qu¸
tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam …………………….………..
61
III. Mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i th-¬ng vµ qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt
Nam
……………………...……………………...……………………...
63
1. Ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh
CNH - H§H NNNT ……………………...……………………...
63
2. CNH - H§H NNNT lµ c¬ së ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i
th-¬ng. ……………………...……………………...………………
66
Ch-¬ng III: Xu h-íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngo¹i
69
th-¬ng thùc hiÖn CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...
I. ThuËn lîi vµ khã kh¨n ……………………...……………………...
.
69
1. ThuËn lîi ……………………...……………………...………….
69
2. Khã kh¨n vµ th¸ch thøc ……………………...………………….
70
II. Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT theo ®Þnh
h-íng xuÊt khÈu. ……………………...…………………….………...
III. Môc tiªu CNH - H§H NNNT vµ xuÊt khÈu n«ng s¶n
…………………..
71
73
IV. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn CNH - H§H NNNT ®Èy m¹nh ho¹t
®éng ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam
……………………...………………….
-4–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
75
1. Nhãm gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam 75
2. Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n
xuÊt khÈu th«ng qua ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ míi …………
81
3. Huy ®éng mäi nguèn vèn ®Çu t- ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ
kinh tÕ ngo¹i th-¬ng ……………………...…………………….…..
85
4. Nhãm biÖn ph¸p tµi chÝnh tÝn dông ……………………...……...
88
5. Nhãm biÖn ph¸p t¨ng c-êng qu¶n lý cña nhµ n-íc…………….
99
PhÇn kÕt luËn ……………………...…………………….……….
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
-5–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
104
Lêi nãi ®Çu
B-íc vµo thêi kú ®æi míi, thµnh tùu næi bËt nhÊt cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt
Nam lµ ®-îc ThÕ giíi ®¸nh gi¸ cao vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt l-¬ng. Sau khi chiÕn tranh kÕt
thóc (1975), ViÖt Nam l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu l-¬ng thùc nghiªm träng, nh-ng trong
kho¶ng tõ n¨m 1989 ®Õn nay, n«ng nghiÖp ViÖt Nam kh«ng nh÷ng ®· ®¸p øng ®-îc nhu
cÇu tiªu dïng g¹o trong n-íc mµ cßn cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu mÆt hµng nµy ra n-íc
ngoµi. §©y lµ thµnh qu¶ cña c¬ chÕ kho¸n 10 kÕt hîp víi viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu
Khoa häc kü thuËt vµo c¬ chÕ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c©y trång, vËt
nu«i, thñy s¶n, l©m nghiÖp …còng ®· cã nh÷ng b-íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ.
MÆc dï n»m trong khu vùc thiªn nhiªn t-¬ng ®èi thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn,
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nh-ng do ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam lµ ®Êt ®ai hÑp, d©n sè ®«ng,
b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ng-êi kh«ng lín, mét sè khu vùc th-êng
x¶y ra thiªn ta nªn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam cßn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n,
thö th¸ch. Tr-íc nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc nh- vËy, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· x¸c ®Þnh
viÖc x©y dùng N«ng nghiÖp n«ng th«n theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét
gi¶i ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam. ViÖc tiÕn hµnh
c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n lµ mét tiÕn tr×nh l©u dµi, gian
khæ ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c thµnh phÇn, tæ chøc nh»m n©ng cao s¶n
l-îng, chÊt l-îng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng trong n-íc vµ
xuÊt khÈu. §Ó ®¹t ®-îc thµnh tùu nh- vËy, tr-íc hÕt n«ng nghiÖp ViÖt Nam cÇn t×m c¸c
biÖn ph¸p ®Ó t¨ng thu nhËp cho c¸c hé n«ng d©n, t¹o vèn ®Ó n«ng d©n më réng s¶n xuÊt,
t¨ng c-êng chuyÓn giao c¸c tiÕn bé Khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, t¨ng
c-êng kü thuËt b¶o qu¶n, chÕ biÕn, n©ng cao d©n trÝ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ¸p dông c¬
giíi ho¸, thuû lîi ho¸ … vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ viÖc më réng thÞ tr-êng
xuÊt khÈu n«ng s¶n nh»m x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n
cã sù t¨ng tr-ëng æn ®Þnh.
Víi ý nghÜa ®ã kho¸ luËn: "Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn n«ng
nghiÖp n«ng th«n" ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, tÝnh tÊt yÕu
ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n, vai trß cña ngo¹i
th-¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, thùc tr¹ng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
n«ng nghiÖp n«ng th«n ViÖt Nam, c¸c thùc tr¹ng, gi¶i ph¸p tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n …
Do ®©y lµ mét c«ng viÖc míi mÎ, h¬n n÷a l¹i cã sù h¹n chÕ vÒ thêi gian nªn cã
thÓ kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, thùc hiÖn luËn v¨n nµy, t«i ®· nhËn ®-îc sù gióp ®ì
nhiÖt t×nh vµ cã hiÖu qu¶ tõ C« gi¸o Vò ThÞ HiÒn, c¸c phßng ban cña Tæng Côc Thèng
Kª, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp, th- viÖn c¸c
tr-êng §¹i Häc Ngo¹i th-¬ng, §¹i Häc Th-¬ng M¹i, Häc ViÖn chÝnh trÞ Quèc Gia Hå
ChÝ Minh, §¹i Häc Quèc Gia Hµ néi vµ c¸c b¹n ®· qua t©m gióp ®ì t«i hoµn thµnh cuèn
luËn v¨n tèt nghiÖp nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ quý b¸u ®ã.
Hµ néi, th¸ng 05 n¨m 2003.
-6–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
Ch-¬ng I :
Những vấn đề lý luận chung liên quan đến ngoại thương và quá trình cnh - hđh
nnnt việt nam
I.
vai trß cña ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ
quèc d©n, chñ tr-¬ng cña ®¶ng vµ nhµ nuíc vÒ ph¸t triÓn
ngo¹i th-¬ng:
NÒn kinh tÕ ThÕ giíi lµ tæng thÓ h÷u c¬ cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia ®éc
lËp trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ th«ng qua c¸c mèi
quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. LÞch sö nÒn kinh tÕ ThÕ giíi cho thÊy kh«ng mét quèc
gia nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mµ kh«ng dùa vµo c¸c yÕu tè bªn ngoµi. Mçi
quèc gia ®Òu cã lîi thÕ riªng vÒ lao ®éng, tµi nguyªn, khoa häc c«ng nghÖ…Ngo¹i
th-¬ng víi hai nhiÖm vô chÝnh lµ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®· ®ãng vai trß quan
träng trong viÖc khai th¸c lîi thÕ so s¸nh cña mçi quèc gia. X©y dùng chÝnh s¸ch
ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng phï hîp lµ yÕu tè quan träng thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn,
lµm giµu cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
1.
Vai trò của ngoại thương đối với nền kinh tế quốc dân:
C¸c xu h-íng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi rÊt ®a d¹ng nã chi phèi sù
ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia kh«ng ph©n biÖt tr×nh ®é cao hay thÊp cu¶ quèc
gia ®ã. Mçi quèc gia ®Òu cã nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña riªng m×nh vÒ nguån
lùc vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ c¸c quèc gia trªn ThÕ giíi ph¶i
dùa vµo nhau ®Ó ph¸t triÓn, xu h-íng chung cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi ngµy nay lµ
hîp t¸c, ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chØ cã thÓ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao vµ
®³t ®îc hiÖu qu° kinh tÕ x± héi mong muèn trªn c¬ së thùc hiÖn chÝnh s²ch “më
cöa” phï hîp víi bèi c°nh kinh tÕ míi. Trong qu² tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc “®æi
míi”, më cöa nÒn kinh tÕ, ngo³i th¬ng ®± chøng tà ®îc nh÷ng vai trß träng yÕu
cña m×nh ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n.
1.1.
T¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo
h-íng CNH - H§H:
a. T¸c ®éng cña nhËp khÈu tíi qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n-íc:
-7–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng hµng ®Çu ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H ®Êt
n-íc lµ khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Khoa häc kü thuËt ®· t¸c ®éng ®Õn mäi
mÆt cña cuéc sèng, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶
kinh tÕ. Nh×n l¹i chÆng ®-êng kh«i phôc, x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong mÊy
thËp niªn võa qua (kÓ tõ ngµy ®Êt n-íc thèng nhÊt) chóng ta thÊy râ ®-îc vai trß
cña khoa häc kü thuËt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sau chiÕn tranh c¬ së vËt chÊt
kü thuËt hÕt søc thiÕu thèn, nghÌo nµn l¹c hËu c¶ vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ, c¶ vÒ
trang thiÕt bÞ. ChØ cã mét sè nhµ m¸y lín ®Çu ngµnh lµ cã m¸y mãc s¶n xuÊt c«ng
nghiÖp cßn l¹i lao ®éng s¶n xuÊt ë lÜnh vùc n«ng th«n hÇu hÕt lµ b»ng ch©n tay vµ
søc kÐo tr©u bß. N¨ng suÊt lao ®éng thÊp, kh«ng khai th¸c ®-îc tiÒm n¨ng cña con
ng-êi vµ tù nhiªn, CCKT chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. §øng
tr-íc t×nh h×nh ®ã ta chñ tr-¬ng nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ c«ng nghiÖp tiªn
tiÕn phôc vô cho c«ng cuéc c¶i tiÕn nÒn s¶n xuÊt trong n-íc theo h-íng c«ng
nghiÖp. ViÖc nhËp khÈu ph¶i ®¶m b¶o lµ nhËp ®óng m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i,
dùa trªn ph-¬ng tr©m ®ãn ®Çu ®i tr-íc ®i th¼ng vµo tiÕp thu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.
§©y lµ nhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c nhËp khÈu. Trong tr-êng hîp nhËp ph¶i
d©y truyÒn c«ng nghÖ cò sÏ v« t×nh biÕn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ cña m×nh thµnh
®èng r¸c th¶i cho c¸c n-íc c«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Ó b-íc lªn mét
nÊc thang míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®ång thêi lµm cho nÒn s¶n xuÊt cña m×nh
tôt hËu so víi c¸c n-íc trªn ThÕ giíi. §Ó chuyÓn dÞch toµn bé c¬ cÊu nÒn kinh tÕ
tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ theo h-íng CNH - H§H, c«ng t¸c nhËp khÈu ®· nh»m
hai môc tiªu:
Thø nhÊt: NhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i phôc vô cho s¶n
xuÊt hµng ho¸ ®¶m b¶o yªu cÇu gi¶m thiÓu chi phÝ s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt
l-îng hµng ho¸ nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸.
Thø hai: NhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ c«ng nghiÖp nÆng ®Ó ph¸t triÓn ngµnh
c¬ khÝ, ngµnh ®iÖn tõ ®ã s¶n xuÊt ra c¸c c«ng cô, dông cô, m¸y mãc nhá phôc vô
cho qu¸ tr×nh c¬ giíi ho¸ ë NNNT, gãp phÇn c¶i tiÕn ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp
vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trªn thùc tÕ cho thÊy sù ph¸t triÓn cña ngµnh c¬ khÝ hãa
-8–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
vµ ngµnh ®iÖn, sù ra ®êi cña c¸c lo¹i m¸y nh-: m¸y cµy, m¸y kÐo, m¸y xay s¸t,
m¸y nghiÒn, m¸y tuèt lóa, khoan, c¾t, tiÖn… ®· gãp phÇn lµm chuyÓn dÞch CCKT
n«ng th«n theo h-íng c«ng nghiÖp, lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ n«ng th«n, h¹n
chÕ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, lµm më mang t- duy ph¸t triÓn kinh tÕ cña ng-êi lao
®éng theo h-íng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i.
Ngoµi ra viÖc nhËp khÈu gièng c©y trång, vËt nu«i míi cho n¨ng suÊt vµ
chÊt l-îng cao gãp phÇn chuyÓn dÞch CCKT n«ng th«n theo h-íng t¨ng n¨ng suÊt
lao ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. C¸c dù ¸n ng« lai, lóa lai cã chÊt l-îng vµ
s¶n l-îng cao, khoai t©y, hoa vµ c©y c¶nh ®· ®-îc c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi thùc
hiÖn t¹i ViÖt Nam. Cã nhiÒu gièng c©y trång míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt,
®Êt ®ai tõng vïng ë ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn cña c¬ khÝ ho¸ ®iÖn khÝ ho¸, hÖ thèng
t-íi tiªu, gièng c©y trång míi, vËt nu«i ®· t¹o ®iÒu kiÖn phñ xanh nh÷ng vïng ®åi
gß tr-íc ®©y ®· bÞ bá trèng, lµm thay ®æi h¼n ph-¬ng thøc s¶n xuÊt theo kiÓu ®éc
canh, thuÇn n«ng ®-a ng-êi d©n tiÕp cËn víi nh÷ng m« h×nh s¶n xuÊt kinh tÕ míi
theo h-íng c«ng nghiÖp.
Nhê cã chñ tr-¬ng nhËp khÈu ®óng ®¾n vµ viÖc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c
nhËp khÈu, trong thêi gian võa qua nhËp khÈu ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc
chuyÓn dÞch CCKT. NhËp khÈu d©y truyÒn thiÕt bÞ hiÖn ®¹i gióp cho nÒn s¶n xuÊt
vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong n-íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trong thêi buæi kinh tÕ
thÞ tr-êng cã sù c¹nh tranh gay g¾t, s¶n phÈm lµm ra ph¶i cã chÊt l-îng tèt, gi¸ c¶
ph¶i ch¨ng. NÕu nh- chóng ta cø sö dông d©y truyÒn s¶n xuÊt cò, l¹c hËu lµm hao
tèn nguyªn liÖu dÉn ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt cao, chÊt -îng s¶n phÈm kÐm th× c¸c
c«ng tr-êng nhµ m¸y cña chóng ta kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®-îc tr-íc mét thÞ
tr-êng cã sù c¹nh tranh gay g¾t nh- ngµy nay.
Thùc tÕ cho thÊy m¸y mãc vµ thiÕt bÞ nhËp khÈu tõ nuíc ngoµi ®· gióp
chóng ta dÇn dÇn chuyÓn tõ khai th¸c nguyªn, nhiªn liÖu th« sang s¶n xuÊt, chÕ
biÕn ra c¸c thµnh phÈm nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. HiÖn nay c«ng
nghiÖp chÕ biÕn cña ta ®· vµ ®ang ®-îc quan t©m ®Çu t- c«ng nghÖ thÝch ®¸ng,
®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn hµng n«ng s¶n.
-9–
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
Khi c¬ cÊu s¶n xuÊt thay ®æi theo h-íng c«ng nghiÖp th× kÐo theo c¬ cÊu
lao ®éng vµ c¬ cÊu s¶n phÈm còng thay ®æi. Lao ®éng ch©n tay gi¶m xuèng, lao
®éng cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, biÕt sö dông m¸y mãc trong s¶n xuÊt t¨ng lªn.
Nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l-îng gi¸ trÞ thÊp ®-îc thay thÕ b»ng nh÷ng s¶n phÈm cã
hµm l-îng gi¸ trÞ cao. Nh×n chung t¸c ®éng cña nhËp khÈu tíi qu¸ tr×nh chuyÓn
dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H ë rÊt nhiÒu ph-¬ng diÖn vµ mang
tÝnh chÊt x©u chuçi. Sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc nµy kÐo theo sù ph¸t triÓn cña lÜnh
vùc kh¸c.
b.
T¸c ®éng cña xuÊt khÈu tíi qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n-íc:
NÕu nh- vai trß cña nhËp khÈu t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ qua viÖc t×m ®Çu
vµo cho s¶n xuÊt th× vai trß cña xuÊt khÈu l¹i ®-îc thÓ hiÖn ë ®Çu ra cho s¶n xuÊt.
ë mçi thêi ®¹i kinh tÕ th× ®Çu ra ®-îc quan niÖm vµ thùc hiÖn mét c¸ch
kh¸c nhau. Tr-íc ®©y d-íi nÒn kinh tÕ ®ãng ®Çu ra cho s¶n xuÊt cña chóng ta rÊt
®¬n gi¶n chØ lµ nhu cÇu tiªu dïng cña ®¹i bé phËn nh©n d©n, cßn thõa ®©u th× ®em
b¸n, thËm chÝ b¸n ë ®©u, ®-îc bao nhiªu cã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao hay
kh«ng chóng ta còng kh«ng ch¾c ch¾n. Ngµy nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thÞ tr-êng
ph¸t triÓn vµ cã sù c¹nh tranh gay g¾t, ®Çu ra cho s¶n xuÊt lµ c¶ mét vÊn ®Ò hÕt
søc khã kh¨n, hµng ho¸ s¶n xuÊt ra nhiÒu lµm sao ®Ó tiªu thô ®-îc hÕt. ThÞ tr-êng
néi ®Þa rÊt nhá bÐ, nÕu chØ tr«ng vµo thÞ tr-êng néi ®Þa th× s¶n xuÊt hµng ho¸ sÏ
kh«ng cã c¬ héi ph¸t triÓn. Kh«ng xuÊt khÈu khã cã ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c
yÕu tè ®Çu vµo nh»m tiÕp tôc c¶i tiÕn s¶n xuÊt.
Trong xu h-íng héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi, ngµy cµng
cã nhiÒu s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tËp ®oµn, c«ng ty ë c¸c
quèc gia kh¸c nhau. Khu vùc mËu dÞch tù do ngµy cµng më réng chÝnh s¸ch b¶o
hé mËu dÞch nh- thuÕ, h¹n ng¹ch dÇn dÇn sÏ ®-îc rì bá ë c¸c khu vùc mËu dÞch
tù do lµm cho thÞ tr-êng ngµy cµng cã sù c¹nh tranh gay g¾t h¬n, quyÕt liÖt h¬n.
Vµ viÖc t×m kiÕm thÞ tr-êng kh«ng hoµn toµn lµ khi s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ra ta
míi t×m n¬i ®Ó b¸n, mµ c«ng t¸c t×m kiÕm thÞ tr-êng ë ®©y cã nghÜa lµ lµm thÞ
tr-êng. Chóng ta ph¶i t×m hiÓu thÞ hiÕu ng-êi tiªu dïng, quan t©m ®Õn viÖc c¶i
- 10 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
thiÖn nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu trong cuéc sèng (nhu cÇu tiªu dïng thÞ hiÕu ng-êi
tiªu dïng ë mçi quèc gia, mçi nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau lµ kh¸c nhau) dùa trªn c¬ së
c¸c yÕu tè sau: vui ch¬i, gi¶i trÝ, søc khoÎ, v¨n ho¸ truyÒn thèng cña c¸c khu vùc
kh¸c nhau trªn ThÕ giíi…. Sau khi nghiªn cøu nhu cÇu thÞ tr-êng th× chóng ta l¹i
ph¶i kÕt hîp víi viÖc khai th¸c c¸c lîi thÕ ë trong n-íc xem nªn s¶n xuÊt nh÷ng
mÆt hµng g× mµ ta cã lîi thÕ nh»m gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ s¶n
phÈm, huy ®éng ®-îc tèi ®a c¸c nguån lùc trong n-íc nh-: ®iÒu kiÖn tù nhiªn (
®Êt ®ai, khÝ hËu, c©y trång truyÒn thèng…) vµ nguån lùc con ng-êi, cã nh- vËy th×
chóng ta míi më réng ®-îc thÞ tr-êng tiªu thô vµ s¶n phÈm ®-îc s¶n xuÊt ë ViÖt
Nam míi cã chç ®øng trªn thÞ tr-êng ThÕ giíi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu vµ
nhiÖm vô míi, mµ trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y c«ng t¸c xuÊt khÈu cña chóng ta
ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, gãp phÇn lµm thay ®æi c¬ b¶n CCKT theo
h-íng CNH - H§H.
XuÊt khÈu lµm t¨ng nguån thu b»ng ngo¹i tÖ, t¹o nguån vèn chñ yÕu ®Ó
nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ, kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn phôc vô cho qu¸ tr×nh
CNH - H§H ®Êt n-íc. Nguån vèn l©u dµi vµ æn ®Þnh nhÊt phôc vô cho qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H vÉn lµ nguån ngo¹i tÖ thu tõ xuÊt
khÈu, bëi c¸c nguån vèn thu tõ ®Çu t- n-íc ngoµi, vay nî vµ viÖn trî tuy quan
träng nh-ng råi b»ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c chóng ta vÉn ph¶i tr¶.
Dùa trªn quan ®iÓm xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ tr-êng ThÕ giíi ®Ó tæ chøc
s¶n xuÊt, t¨ng c-êng khai th¸c thÞ tr-êng cho nh÷ng mÆt hµng mµ ViÖt Nam cã
nhiÒu thÕ m¹nh ®Ó s¶n xuÊt. XuÊt khÈu ®· lµm ®a d¹ng ho¸ c¸c ngµnh nghÒ ë
n«ng th«n. Nhê cã xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ mµ c¸c lµng nghÒ truyÒn
thèng chuyªn s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm m©y tre ®an, thªu ren, dÖt, gèm sø ®· kh¬i
dËy trë l¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ (lµng gèm sø B¸t Trµng, lôa V¹n Phóc, c¸c lµng
nghÒ ë c¸c huyÖn Ch-¬ng Mü, Hoµi §øc - Hµ T©y…).
XuÊt khÈu l-¬ng thùc thùc phÈm, rau qu¶ ®· ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh h×nh thµnh
c¸c trang tr¹i, kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c nhµ v-ên cã h×nh thøc s¶n xuÊt phï hîp
®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Nhê cã ®Þnh h-íng xuÊt khÈu mµ ng-êi d©n ®·
- 11 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
m¹nh d¹n ®Çu t- vµo c¸c c©y trång, vËt nu«i chñ lùc phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù
nhiªn cña ViÖt Nam ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao (chÌ, cµ phª, nu«i trång thuû
s¶n, lîn, bß,…). Cïng víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng c©y trång, vËt nu«i ë n«ng th«n lµ
sù ph¸t triÓn cña ngµnh chÕ biÕn l-¬ng thùc thùc phÈm. H-íng tíi chóng ta sÏ x©y
dùng c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn l-¬ng thùc thùc phÈm tËp trung ë c¸c vïng nguyªn
liÖu lín.
XuÊt khÈu t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh kh¸c cã c¬ héi ph¸t triÓn thuËn lîi.
Ch¼ng h¹n nh- khi ph¸t triÓn ngµnh dÖt xuÊt khÈu sÏ t¹o c¬ héi ®Çy ®ñ cho viÖc
ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt nguyªn liÖu nh- b«ng hay thuèc nhuém. Sù ph¸t triÓn
cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm xuÊt khÈu (dÇu thùc vËt, chÌ…) cã thÓ
kÐo theo sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o thiÕt bÞ phôc vô cho ngµnh
nµy.
XuÊt khÈu t¹o ra kh¶ n¨ng më réng thÞ tr-êng tiªu thô gãp phÇn cho s¶n
xuÊt trong n-íc ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh.
XuÊt khÈu lu«n thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lu«n tù ®æi míi vµ hoµn thiÖn
c«ng viÖc kinh doanh cña m×nh.
1.2.
Ngo¹i th-¬ng cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n,
gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm:
Ngo¹i th-¬ng võa t¹o ®Çu vµo, l¹i võa t¹o ®Çu ra cho s¶n xuÊt. T¹o ®Çu vµo
víi nh÷ng c«ng nghÖ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cao hµng ho¸ cã
chÊt l-îng tèt, chi phÝ s¶n xuÊt thÊp nªn ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Thu nhËp
cña ng-êi lao ®éng g¾n liÒn víi kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong
mét nhµ m¸y cã d©y truyÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, s¶n phÈm lµm ra cã chÊt l-îng mÉu
m· ®Ñp, chi phÝ s¶n xuÊt thÊp, s¶n phÈm ®-îc tiªu thô réng r·i trªn thÞ tr-êng ThÕ
giíi. Nhµ m¸y thu håi ®-îc nhiÒu vèn vµ l·i, mét phÇn trong sè l·i ®ã ®-îc trÝch
ra ®Ó tr¶ l-¬ng cho c«ng nh©n viªn. NÕu nhµ m¸y lµm ¨n cµng cã l·i l-¬ng c«ng
nh©n viªn cµng cao vµ nh- vËy ®êi sèng c«ng nh©n viªn sÏ ®-îc c¶i thiÖn. §Çu
vµo, ®Çu ra hîp lý lµm cho vèn quay vßng nhanh, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn,
n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ gãp phÇn n©mg cao ®êi sèng c«ng nh©n viªn.
- 12 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
§èi víi khu vùc NNNT th× ®êi sèng ng-êi lao ®éng ®-îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ
nhê cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng. Ngo¹i th-¬ng cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu
vµo nh-: gièng c©y trång, vËt nu«i nhËp tõ n-íc ngoµi vÒ phï hîp víi khÝ hËu, ®Êt
®ai, ®Þa h×nh cña tõng vïng cho n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
H¬n n÷a ngo¹i th-¬ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc x©y dùng c¬ së, vËt chÊt
kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng, dông cô s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thay thÕ lao ®éng ch©n tay
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, thu ho¹ch vµ chÕ biÕn lµm cho n¨ng suÊt, chÊt l-îng cña
l-¬ng thùc thùc phÈm ®¹t tiªu chuÈn chÊt l-îng cao. TiÕp ®ã ngo¹i th-¬ng l¹i ®-a
n«ng s¶n ®· qua chÕ biÕn ra thÞ tr-êng n-íc ngoµi thu ngo¹i tÖ vÒ cho Nhµ n-íc
vµ ng-êi lao ®éng. Trªn thùc tÕ chóng ta thÊy nhiÒu gia ®×nh, trang tr¹i cña c¸c
nhµ n«ng ®· cã thu nhËp hµng chôc thËm chÝ hµng tr¨m triÖu ®ång tõ cµ phª, chÌ,
ch¨n nu«i….
Nhê cã xuÊt nhËp khÈu mµ hµng ho¸ ®-îc bµy b¸n trªn thÞ tr-êng còng
phong phó, ®a d¹ng, mÉu m· ®Ñp chÊt l-îng tèt, gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng nªn hÇu hÕt c¸c
tÇng líp nh©n d©n ®Òu cã thÓ mua hµng ho¸ phï hîp víi tói tiÒn cña m×nh ®Ó phôc
vô cho nhu cÇu cuéc sèng. Tr-íc ®©y khi chóng ta ch-a thùc hiÖn chÝnh s¸ch "më
cöa" hµng tiªu dïng ph¶i mua theo ph©n phèi, kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu
dïng kÓ c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng.
Nh- trªn ®· ph©n tÝch, ngo¹i th-¬ng ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn
cña c¸c ngµnh, nghÒ tõ c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp nhÑ (c«ng nghiÖp chÕ
biÕn, dÖt, may…) cho ®Õn tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Trong ®ã c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, dÖt may, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ®· thu hót mét l-îng
lao ®éng d- thõa lín, gi¶i quyÕt phÇn nµo n¹n thÊt nghiÖp.
1.3.
Ngo¹i th-¬ng bæ sung kÞp thêi nh÷ng mÆt mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
®¶m b¶o kinh tÕ ph¸t triÓn c©n ®èi vµ æn ®Þnh:
§èi víi c¸c nuíc ph¸t triÓn trªn ThÕ giíi th× më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi
ngo¹i nãi chung vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng nãi riªng gióp cho viÖc
bµnh tr-íng nhanh chãng søc m¹nh kinh tÕ cña m×nh nh- t×m kiÕm thÞ tr-êng míi
®Ó gi¶i quyÕt khñng ho¶ng thõa hµng ho¸ gãp phÇn lµm c©n ®èi thÞ tr-êng s¶n
- 13 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
xuÊt trong n-íc, ®ång thêi t×m thÞ tr-êng ®Ó khai th¸c nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt
nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm nguyªn liÖu trong n-íc, t×m kiÕm c¬ héi
®Çu t- thuËn lîi h¬n, gi¶m ®-îc chi phÝ do sö dông lao ®éng vµ tµi nguyªn rÎ ë
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn.
§èi víi mét n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- ViÖt Nam, ngo¹i th-¬ng t¹o ®iÒu kiÖn
bæ sung nguån vèn, m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, mét sè nguyªn liÖu
cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H nÒn kinh tÕ, chuyÓn dÞch
CCKT theo h-íng n¨ng ®éng, t¨ng tr-ëng víi tèc ®é cao. H¬n n÷a thÞ tr-êng néi
®Þa cña ta qu¸ chËt hÑp kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi quy m« s¶n
xuÊt hµng lo¹t. §iÒu ®ã cho thÊy ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng sÏ gãp phÇn quan träng
®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ trªn. Trªn thùc tÕ cã ®Õn kho¶ng 90% m¸y mãc, c«ng nghÖ
tiªn tiÕn ®-a vµo s¶n xuÊt, sinh ho¹t t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n vµ
phôc vô qu¸ tr×nh CNH -H§H ®Êt n-íc lµ nhËp khÈu tõ n-íc ngoµi, ViÖt Nam
ch-a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cao cÊp nµy. §æi l¹i
cã h¬n mét nöa s¶n phÈm n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cã chÊt l-îng tèt, ®¸p øng
®-îc nhu cÇu ng-êi tiªu dïng ®-îc xuÊt khÈu ra n-íc ngoµi ®Ó thu ngo¹i tÖ (cµ
phª, ®iÒu, s¶n phÈm ®«ng l¹nh, hµng may mÆc…). ThÞ tr-êng néi ®Þa kh«ng cã
kh¶ n¨ng tiªu thô hÕt nh÷ng s¶n phÈm ®ã, h¬n n÷a thÞ tr-êng réng lín ë n-íc
ngoµi chÝnh lµ h-íng më réng s¶n xuÊt l©u dµi.
Nh×n chung, kh«ng mét quèc gia nµo héi ®ñ c¸c yÕu tè cÇn thiÕt (c«ng
nghÖ, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, lao ®éng, thÞ tr-êng tiªu thô…) ®Ó ph¸t triÓn s¶n
xuÊt, ngo¹i th-¬ng víi nhiÖm vô t×m kiÕm, nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng cßn thiÕu
hoÆc kh«ng cã, xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã thõa ®· ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn c©n
®èi vµ æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ.
1.4.
Ngo¹i th-¬ng lµ c¬ së ®Ó më réng vµ thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi
ngo¹i:
ChiÕn l-îc "më cöa kinh tÕ " lµ mét trong nh÷ng chiÕn l-îc kinh tÕ ®èi
ngo¹i cña n-íc ta, chiÕn l-îc nµy cßn ®-îc gäi lµ chiÕn l-îc s¶n xuÊt h-íng vµo
xuÊt khÈu. Thùc chÊt ®ã lµ më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, träng t©m lµ
- 14 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
ngo¹i th-¬ng mµ -u tiªn hµng ®Çu lµ xuÊt khÈu. Chóng ta thÊy râ r»ng ngo¹i
th-¬ng vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c cã t¸c ®éng phô thuéc qua l¹i lÉn
nhau. Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c ph¸t
triÓn. Ch¼ng h¹n xuÊt khÈu vµ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thóc ®Èy quan
hÖ tÝn dông, ®Çu t-, më réng vËn t¶i quèc tÕ… mÆt kh¸c c¸c quan hÖ nµy l¹i t¹o
tiÒn ®Ò cho viÖc më réng s¶n xuÊt.
Nãi tãm l¹i, ngo¹i th-¬ng lµ mét bé phËn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n,
nã cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c, ®ång thêi
lµ cÇu nèi gi÷a nÒn kinh tÕ n-íc nhµ víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c trªn ThÕ giíi. Trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng ®· cã nhiÒu ®ãng gãp vµo tiÕn tr×nh héi nhËp nÒn
kinh tÕ n-íc ta víi nÒn kinh tÕ ThÕ giíi.
2.
Chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc vÒ ho¹t ®éng ngo¹i
th-¬ng qua c¸c thêi kú:
Ngo¹i th-¬ng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cã tõ l©u ®êi, d-íi chÕ ®é chiÕm h÷u n«
lÖ vµ tiÕp ®ã lµ chÕ ®é Nhµ n-íc phong kiÕn. Do kinh tÕ tù nhiªn cßn chiÕm ®Þa vÞ
thèng trÞ nªn ngo¹i th-¬ng chØ ph¸t triÓn víi quy m« nhá. Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng
chñ yÕu chØ phôc vô nhu cÇu tiªu dïng xa xØ cña mét tÇng líp nhá bÐ ng-êi tiªu
dïng ®ã lµ giai cÊp thèng trÞ.
Kh«ng chØ trong thêi kú “®æi míi” chóng ta míi ®Ò cËp ®Õn viÖc ph²t triÓn
ngo¹i th-¬ng mµ ngay trong thêi kú ®Êt n-íc cßn chiÕn tranh §¶ng vµ Nhµ n-íc
®· rÊt quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy.
2.1.
Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam thêi kú 1945- 1954:
Trong hoµn c¶nh chiÕn tranh, ngo¹i th-¬ng nh»m môc tiªu võa ®Êu tranh
chèng ©m m-u bao v©y vµ phong to¶ cña ®Õ quèc Ph¸p võa duy tr× vµ më réng
giao l-u kinh tÕ víi bªn ngoµi. §èi víi vïng t¹m bÞ ®Þch kiÓm so¸t thêi kú nµy
ChÝnh phñ ¸p dông chÝnh s¸ch: bao v©y kinh tÕ vïng ®Þch kiÓm so¸t(1947- 1950),
®Èy m¹nh giao l-u kinh tÕ gi÷a vïng tù do vµ vïng ®Þch t¹m kiÓm so¸t (19511954). Héi nghÞ trung -¬ng §¶ng lao ®éng ViÖt Nam lÇn thø nhÊt(3–1951) ®·
nhÊn m¹nh: “Môc ®Ých ®Êu tranh kinh tÕ, t¯i chÝnh víi ®Þch cèt l¯m cho ®Þch thiÕu
- 15 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
thèn- m×nh no ®ð, h³i cho ®Þch lîi cho m×nh”. Phï hîp víi nguyªn t¾c n¯y, chÝnh
s¸ch xuÊt nhËp khÈu víi vïng t¹m bÞ ®Þch kiÓm so¸t gåm nh÷ng néi dung sau:
§Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ë vïng tù do, n©ng cao ®êi sèng
nh©n d©n ®Ó cã ngo¹i tÖ nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt .
Tranh thñ nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt, cÊm hoÆc h¹n chÕ nhËp khÈu
nh÷ng hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi s¶n phÈm cña vïng tù do.
§Êu tranh tiÒn tÖ (gi÷a tiÒn ViÖt Nam vµ tiÒn §«ng D-¬ng) nh»m më réng
ph¹m vi l-u hµnh tiÒn ViÖt Nam, gi÷ v÷ng gi¸ trÞ tiÒn ViÖt Nam so víi tiÒn §«ng
D-¬ng. KÕt qu¶ viÖc thùc hiÖn chñ tr-¬ng trªn lµ trÞ gi¸ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu
t¨ng vät. NÕu lÊy n¨m 1948 = 100 th×:
B¶ng 1:
1951
1952
1953
1954
XuÊt khÈu vµo vïng t¹m chiÕm
94
663
1433
1762
NhËp khÈu tõ vïng t¹m chiÕm
41
268
770
947
Nguån: Tæng Côc Thèng Kª
N¨m 1952, ChÝnh phñ ta ký hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i víi ChÝnh phñ n-íc Céng
hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ n¨m 1953 ChÝnh phñ ta ký víi ChÝnh phñ Trung
Quèc nghÞ ®Þnh th- vÒ mËu dÞch tiÓu ng¹ch biªn giíi ViÖt –Trung. Thêi kú nµy
ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Trung Quèc n«ng, l©m, thæ s¶n: chÌ, s¬n, gç, hoa håi,
quÕ, sa nh©n, tr©u, bß…. NhËp khÈu tõ Trung Quèc m¸y mãc, dông cô, s¾t thÐp,
ho¸ chÊt, v¶i sîi, hµng tiªu dïng, d-îc phÈm…
Më réng quan hÖ kinh tÕ víi bªn ngoµi trong thêi kú nµy gióp n-íc ta t¨ng
nhanh ®-îc tiÒm lùc kinh tÕ vµ tiÒm lùc quèc phßng, cã thªm vËt t- hµng ho¸ ®Ó
®¸p øng nhu cÇu kh¸ng chiÕn vµ d©n sinh, æn ®Þnh thÞ tr-êng vµ gi¸ c¶.
Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng trong thêi kú nµy rót ra cho ta nhiÒu kinh nghiÖm
quý b¸u trong viÖc tranh thñ c¬ héi ®Ó më cöa nÒn kinh tÕ ra ThÕ giíi bªn ngoµi
b»ng mäi c¸ch, mäi h-íng kÓ c¶ viÖc trao ®æi hµng ho¸ trªn c¬ së ®Èy m¹nh xuÊt
khÈu ®Ó nhËp khÈu vµ tÝch lòy ngo¹i tÖ.
2.2.
Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam thêi kú 1955- 1975:
- 16 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
§©y lµ thêi kú c¶i t¹o vµ x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn v¨n ho¸ theo chñ
nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chèng Mü ë miÒn Nam.
ViÖc ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng phôc vô c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ miÒn B¾c, ®¶m
b¶o chi viÖn cho chiÕn tr-êng miÒn Nam lµ hÕt søc quan träng. Trong thêi kú nµy
ChÝnh phñ ta chñ tr-¬ng më réng quan hÖ th-¬ng m¹i víi c¸c n-íc trªn ThÕ giíi.
Ta ®· ký hiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i víi ChÝnh phñ Ph¸p (cuèi n¨m 1955), Ên §é
(1956), Indonexia (1957), Céng hoµ ¶- rËp thèng nhÊt, Campuchia, Ir¾c. Ký víi
Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c n-íc X· héi chñ nghÜa kh¸c c¸c hiÖp ®Þnh vÒ viÖn trî
hµng ho¸ vµ kü thuËt nh»m gióp nh©n d©n ta kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh. C¸c
tæ chøc kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®Æt quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n,
Hång K«ng, Singapo, BØ, Hµ Lan, Thôy Sü…
Nhê cã chÝnh s¸ch më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i mµ kim ng¹ch ngo¹i th-¬ng
t¨ng ®¸ng kÓ. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1958 lµ 46 triÖu Róp, 1965 lµ 91 triÖu
Róp, 1970 lµ 47 triÖu Róp, 1975 lµ 129,5 triÖu Róp. Kim ng¹ch xuÊt khÈu trong
thêi gian nµy dùa vµo viÖc khai th¸c tµi nguyªn, nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi, ngµnh
ngo¹i th-¬ng ®· xuÊt khÈu ®-îc nh÷ng n«ng s¶n (rau, qu¶…), s¶n phÈm c«ng
nghiÖp (chñ yÕu lµ kho¸ng s¶n), hµng thñ c«ng mü nghÖ. Kim ng¹ch xuÊt khÈu
t¨ng kh«ng cao nh-ng ®· duy tr× ®-îc c¸c ngµnh truyÒn thèng, më réng thÞ
tr-êng, lµm c¬ së më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cho c¸c giai ®o¹n ph¸t
triÓn kinh tÕ sau nµy. Kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng nhanh h¬n kim ng¹ch xuÊt khÈu
v× ta cÇn nhiÒu hµng ho¸ ®Ó chi viÖn cho chiÕn tranh. NhiÖm vô kinh tÕ ®èi ngo¹i
tr-íc hÕt vµ chñ yÕu lµ tranh thñ tèi ®a sù viÖn trî quèc tÕ phôc vô cho cuéc kh¸ng
chiÕn chèng Mü, kÞp thêi ®-a hµng nhËp khÈu vÒ n-íc nh»m t¨ng c-êng tiÒm lùc
kinh tÕ, quèc phßng, duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong n-íc theo ph-¬ng ch©m
võa s¶n xuÊt võa chiÕn ®Êu. Kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng nhanh qua c¸c n¨m, 1960
lµ 116,4 triÖu Róp, 1970 lµ 425,7 triÖu Róp, 1975 lµ 784,4 triÖu Róp.
Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng trong thêi gian nµy kh«ng chØ ®¶m b¶o nhu cÇu c¬
b¶n cña nh©n d©n miÒn B¾c vµ chi viÖn cho tiÒn tuyÕn mµ cßn më réng mèi quan
- 17 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
hÖ bu«n b¸n víi c¸c n-íc trªn ThÕ giíi, t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong
nh÷ng n¨m hoµ b×nh lËp l¹i.
2.3.
Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n 1975- 1985:
§©y lµ thêi kú ®Êt n-íc ta b¾t tay vµo kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
sau chiÕn tranh. Hoµ b×nh lËp l¹i gióp ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c c¸c tiÒm n¨ng
kinh tÕ cña ®Êt n-íc (®Êt ®ai, rõng, biÓn, khÝ hËu, tµi nguyªn thiªn nhiªn, phong
c¶nh, nguån nh©n lùc…). Tuy nhiªn ®Ó khai th¸c ®-îc c¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ cã
hiÖu qu¶ phôc vô cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ th× nhiÖm vô tr-íc m¾t lµ ph¶i
kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ nh- c¬ së vËt chÊt, kü thuËt thÊp kÐm,
tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý kinh tÕ h¹n chÕ, ch-a cã tÝch luü néi bé
nÒn kinh tÕ…Tr-íc t×nh h×nh ®ã §¶ng vµ Nhµ n-íc rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ph¸t
triÓn ngo¹i th-¬ng .
§¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø IV (1976) ®· nhÊn m¹nh tÝnh tÊt
yÕu kh¸ch quan vµ tÇm quan träng cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ®Æc biÖt lµ
ngo³i th¬ng: “ C«ng t¸c xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ mét bé phËn rÊt quan
träng trong toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ cña ®Êt n-íc ta”.
Phï hîp víi ®-êng h-íng ®ã ChÝnh phñ ta ®· ký HiÖp -íc H÷u nghÞ vµ
HiÖp -íc kinh tÕ dµi h¹n víi Liªn X«(th¸ng 11-1978) vµ nhiÒu n-íc X· héi Chñ
nghÜa kh¸c. Th¸ng 07-1978 n-íc ta ®· gia nhËp Héi ®ång t-¬ng trî kinh tÕ víi tc¸ch lµ thµnh viªn chÝnh thøc.
Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng cµng ®-îc nhÊn m¹nh h¬n ë §¹i héi §¶ng Céng
s¶n ViÖt Nam lÇn thø V(th¸ng 03-1982): “ XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ nhiÖm vô
cña mäi ngµnh, mäi cÊp”. Trong NghÞ quyÕt 19 - Bé ChÝnh TrÞ cã ghi “XuÊt khÈu
vµ nhËp khÈu lµ mét vÊn ®Ò chiÕn l-îc cùc kú quan träng vµ then chèt, lµ tiÒn ®Ò,
lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ X· héi chñ nghÜa, nhÊt lµ chÆng ®-êng
®Çu tiªn cña thêi kú qu¸ ®é”.
Nhê cã ®-êng lèi ph¸t triÓn ®óng ®¾n ®ã mµ ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng ®·
®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc kh«i phôc nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã ®-îc
thÓ hiÖn qua viÖc kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng dÇn qua c¸c n¨m, n¨m 1976 lµ 222,7
- 18 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
triÖu Róp, n¨m 1980 lµ 338,6 triÖu Róp, n¨m1985 lµ 698,5 triÖu Róp. NhËp khÈu
®· kÞp thêi bæ sung nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu mµ trong n-íc ch-a s¶n
xuÊt ®-îc hoÆc s¶n xuÊt ch-a ®¸p øng ®-îc nhu cÇu. Ngoµi ra cßn nhËp khÈu m¸y
mãc , thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu (s¾t thÐp, x¨ng dÇu…) ®Ó phôc vô s¶n xuÊt. Kim
ng¹ch nhËp khÈu n¨m 1976 lµ 1004,1 triÖu Róp, n¨m 1985 lµ 1857,4 triÖu Róp.
2.4.
Ngo¹i th-¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nay:
§©y lµ thêi kú chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ,
thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a ph-¬ng ho¸ ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i.
V× thÕ ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng ngµy cµng ®-îc §¶ng vµ Nhµ n-íc quan t©m x©u
s¾c h¬n.
§¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VI (12-1986) ®-a ngo¹i th-¬ng
th¯nh mét trong ba ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín trong ®ã kh¼ng ®Þnh: “XuÊt khÈu vµ
nhËp khÈu lµ mét yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn hai ch-¬ng tr×nh
®ã vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c”.
C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc trong thêi ®iÓm nµy lµ dÇu th«, thuû s¶n,
cµ phª, cao su…. Riªng mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu n¨m 1989 chóng ta ®· v-¬n lªn
®øng vÞ trÝ thø 3 trªn ThÕ giíi ®¹t 1,5 triÖu tÊn.
Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1986 ®¹t 789,1 triÖu USD; 1988 ®¹t 1038,4 triÖu
USD; 1990 ®¹t 2404,0 triÖu USD.
Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr-êng th× ho¹t
®éng ngo¹i th-¬ng l¹i ®-îc chó träng ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. §¹i
héi §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam toµn quèc lÇn thø VII (th¸ng 06 - 1991) ®· ®-a ra
®Þnh híng vÒ ho³t ®éng ngo³i th¬ng: “§a d¹ng ho¸ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña
ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. Huy ®éng tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ, ph¸t huy lîi
thÕ t-¬ng ®èi, võa ®¸p øng tèt nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng trong n-íc võa
h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu”. Nhê cã ®Þnh híng ®óng ®¾n n¯y ®± t¨ng dÇn qua
c¸c n¨m: n¨m 1991 ®¹t 2087,1 triÖu USD, n¨m 1993 ®¹t 2985,2 triÖu USD, 1995
®¹t 5448,9 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp nhÑ vµ thñ c«ng
nghiÖp t¨ng nhanh vÒ tæng trÞ gi¸ nh-ng tû lÖ trong c¬ cÊu xuÊt khÈu Ýt thay ®æi.
- 19 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
VÊn ®Ò nhËp khÈu gióp bæ sung nh÷ng mÆt mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ còng ®-îc
®a ra trong nghÞ quyÕt §³i héi: “§Èy m¹nh xuÊt khÈu, huy ®éng c¸c nguån
ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c vËt t- hµng ho¸ thiÕt yÕu cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng,
tÝch cùc thanh to¸n quèc tÕ, gãp phÇn duy tr× c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ”.
Chñ tr-¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n-íc ta lµ ph¸t triÓn kinh tÕ h-íng tíi x©y
dùng mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ ngo¹i th-¬ng ®ãng mét vai trß tÝch
cùc trong viÖc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt n-íc. V× lÏ ®ã §¹i héi §¶ng
toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 06 - 1996) x²c ®Þnh ®Þnh híng cða nÒn kinh tÕ l¯: “
Gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn ®i ®«i víi më réng hîp t¸c quèc tÕ ®a ph-¬ng ho¸,
®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i. Dùa vµo nguån lùc trong n-íc lµ chÝnh, ®i
®«i víi tranh thñ tèi ®a nguån lùc tõ bªn ngoµi. X©y dùng mét nÒn kinh tÕ më,
héi nhËp víi khu vùc vµ ThÕ giíi, h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay
thÕ nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm trong n-íc cã hiÖu qu¶”. §³i héi còng x¸c ®Þnh
nhiÖm vô v¯ môc tiªu cða ngo³i th¬ng trong giai ®o³n n¯y “Më réng thÞ tr-êng
xuÊt nhËp khÈu, t¨ng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn s©u,
t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ vµ dÞch vô”.
Thêi kú nµy ®-îc ®¸nh dÊu b»ng hµng lo¹t c¸c sù kiÖn liªn quan ®Õn chÝnh
s¸ch më réng c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng ta: th¸ng 01 - 1995 ViÖt Nam nép
®¬n xin ra nhËp tæ chøc th-¬ng m¹i ThÕ giíi - WTO; th¸ng 07 - 1995 ViÖt Nam
trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ asean; th¸ng 11 - 1998 ViÖt Nam tham gia DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸
Th¸i B×nh D-¬ng - AFPEC vµ ®Õn ngµy 13 - 07 - 2000 HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i ViÖt
Nam - Hoa Kú ®-îc ký kÕt. ChÝnh nhê cã chñ tr-¬ng ®óng ®¾n nµy mµ kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña ta t¨ng ®¸ng kÓ bÊt chÊp t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh
tiÒn tÖ ë Ch©u ¸ n¨m 1997. XuÊt khÈu n¨m 1999 ®· ®¹t 11540,0 triÖu USD, n¨m
2001 ®¹t 15100,0 triÖu USD, gÊp ba lÇn n¨m 1995.
§¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX (th¸ng 04 - 2001) ®· kh¼ng ®Þnh môc
tiªu vµ nhiÖm vô cña ngo¹i th-¬ng trong giai ®o¹n 2001 vµ 2005 nh- sau: ”Më
réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i, cñng cè thÞ tr-êng ®· cã vµ më
- 20 –
HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM
- Xem thêm -