Tài liệu Ngoại thương việt nam với sự phát triển nông nghiệp nông thôn

Trêng ®¹i häc ngo¹i th¬ng Khoa Kinh tÕ ngo¹i th¬ng ---------- ♦♦♦ ---------- Kho¸ luËn tèt nghiÖp Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n Gi¸o viªn híng dÉn: Vò thÞ hiÒn Sinh viªn thùc hiÖn : L· ThÞ Ph¬ng Loan Líp : A1 - CN9 Hµ Néi - N¨m 2003 Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t AFTA ASEAN CCKT CCKTNT CNH - H§H FDI GDP NGO NNNT NPL ODA UNDP USD UNICEF VAT VND WB Khu vùc mËu dÞch tù do ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ C¬ cÊu kinh tÕ C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n C«ng NghiÖp ho¸ - HiÖn §¹i Ho¸ §Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi Tæng s¶n phÈm quèc néi Tæ chøc phi chÝnh phñ N«ng nghiÖp n«ng th«n C¸c kho¶n vay kh«ng sinh lêi Hç trî Ph¸t triÓn ChÝnh thøc Ch¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc §ång ®« la cña Mü Quü nhi ®ång Liªn Hîp Quèc ThuÕ trÞ gi¸ gia t¨ng TiÒn ®ång cña ViÖt nam Ng©n hµng thÕ giíi -2- Môc lôc Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t Môc lôc Lêi nãi ®Çu Ch¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung liªn quan ®Õn ngo¹i th¬ng vµ qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ………………… 07 I. Vai trß cña ho¹t ®éng ngo¹i th ¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng .. 1. Vai trß cña ngo¹i th¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n ……… 07 07 2. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng qua c¸c thêi kú …………………………………………… 15 II. Sù tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT, chñ tr ¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh nµy ………………………………………………….. 21 1. Néi dung c¬ b¶n cña c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ………………… 21 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch CCKTNT theo h íng CNH H§H ………………………………………………………………... 25 3. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ CNH - H§H NNNT ….. III. Kh¸i qu¸t mét sè m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ NNNT cña mét sè n íc trªn thÕ giíi - Bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam ……………………... 28 1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc. ………………………………… 30 30 2. Kinh nghiÖm cña Th¸i Lan …………………………………… 33 3. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cã tÝnh chÊt gîi më cña viÖc chuyÓn dÞch CCKTNT ë níc ta ………………………………… 35 Ch¬ng II: Thùc tr¹ng tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam vµ ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th ¬ng nh»m ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...……………… 37 I. Thùc tr¹ng tiÕn hµnh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam tõ sau ®æi míi ®Õn nay ……………………...……………………...……………………... 37 1. C¬ giíi ho¸ n«ng nghiÖp ……………………...………………… 38 2. Thuû lîi ho¸ n«ng nghiÖp……………………...……………… 40 3. Ho¸ häc ho¸ n«ng nghiÖp ..……………………... …………….. 41 4. C«ng nghÖ sinh häc……………………...……………………... 42 5. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n ……………………...………………. 43 6. HÖ thèng giao th«ng ……………………...……………………. 48 -3- 7. §iÖn khÝ ho¸ ……………………...……………………...…… ... 49 II. Thùc tr¹ng ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th ¬ng nh»m ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...……... 52 1. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng chñ yÕu thuéc lÜnh vùc NNNT ……………………...……………………...………………. 52 2. Thùc tr¹ng nhËp khÈu mét sè mÆt hµng chñ yÕu phôc vô qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam …………………….……….. 61 III. Mèi quan hÖ gi÷a ngo¹i th¬ng vµ qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………...……………………...……………………... 63 1. Ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng t¹o ®iÒu kiÖn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT ……………………...……………………... 63 2. CNH - H§H NNNT lµ c¬ së ®Ó ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i th 66 ¬ng. ……………………...……………………...……………… Ch¬ng III: Xu híng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ngo¹i th ¬ng thùc hiÖn CNH - H§H NNNT ViÖt Nam ……………………... 69 I. ThuËn lîi vµ khã kh¨n ……………………...……………………... . 69 1. ThuËn lîi ……………………...……………………...…………. 69 2. Khã kh¨n vµ th¸ch thøc ……………………...…………………. 70 II. Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT theo ®Þnh h íng xuÊt khÈu. ……………………...…………………….………... III. Môc tiªu CNH - H§H NNNT vµ xuÊt khÈu n«ng s¶n 71 ………………….. 73 IV. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn CNH - H§H NNNT ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ViÖt Nam ……………………...…………………. 75 1. Nhãm gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh CNH - H§H NNNT ViÖt Nam 75 2. Nhãm gi¶i ph¸p n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu th«ng qua ¸p dông khoa häc c«ng nghÖ míi ………… 81 3. Huy ®éng mäi nguèn vèn ®Çu t ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ ngo¹i th¬ng ……………………...…………………….….. 85 4. Nhãm biÖn ph¸p tµi chÝnh tÝn dông ……………………...……... 88 5. Nhãm biÖn ph¸p t¨ng cêng qu¶n lý cña nhµ níc……………. 99 PhÇn kÕt luËn ……………………...…………………….………. 104 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o -4- Lêi nãi ®Çu Bíc vµo thêi kú ®æi míi, thµnh tùu næi bËt nhÊt cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam lµ ®îc ThÕ giíi ®¸nh gi¸ cao vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt l¬ng. Sau khi chiÕn tranh kÕt thóc (1975), ViÖt Nam l©m vµo t×nh tr¹ng thiÕu l¬ng thùc nghiªm träng, nhng trong kho¶ng tõ n¨m 1989 ®Õn nay, n«ng nghiÖp ViÖt Nam kh«ng nh÷ng ®· ®¸p øng ®îc nhu cÇu tiªu dïng g¹o trong níc mµ cßn cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu mÆt hµng nµy ra níc ngoµi. §©y lµ thµnh qu¶ cña c¬ chÕ kho¸n 10 kÕt hîp víi viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu Khoa häc kü thuËt vµo c¬ chÕ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. C¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c©y trång, vËt nu«i, thñy s¶n, l©m nghiÖp … còng ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. MÆc dï n»m trong khu vùc thiªn nhiªn t¬ng ®èi thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhng do ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam lµ ®Êt ®ai hÑp, d©n sè ®«ng, b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ngêi kh«ng lín, mét sè khu vùc thêng x¶y ra thiªn ta nªn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam cßn gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch. Tríc nh÷ng khã kh¨n, th¸ch thøc nh vËy, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· x¸c ®Þnh viÖc x©y dùng N«ng nghiÖp n«ng th«n theo híng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét gi¶i ph¸p phï hîp víi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam. ViÖc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n lµ mét tiÕn tr×nh l©u dµi, gian khæ ®ßi hái ph¶i cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c thµnh phÇn, tæ chøc nh»m n©ng cao s¶n lîng, chÊt lîng c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng trong níc vµ xuÊt khÈu. §Ó ®¹t ®îc thµnh tùu nh vËy, tríc hÕt n«ng nghiÖp ViÖt Nam cÇn t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng thu nhËp cho c¸c hé n«ng d©n, t¹o vèn ®Ó n«ng d©n më réng s¶n xuÊt, t¨ng cêng chuyÓn giao c¸c tiÕn bé Khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, t¨ng cêng kü thuËt b¶o qu¶n, chÕ biÕn, n©ng cao d©n trÝ, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ¸p dông c¬ giíi ho¸, thuû lîi ho¸ … vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ viÖc më réng thÞ tr êng xuÊt khÈu n«ng s¶n nh»m x©y dùng mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n cã sù t¨ng trëng æn ®Þnh. Víi ý nghÜa ®ã kho¸ luËn: "Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n" ®· tËp trung nghiªn cøu vÒ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n, tÝnh tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n, vai trß cña ngo¹i th¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, thùc tr¹ng tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n ViÖt Nam, c¸c thùc tr¹ng, gi¶i ph¸p tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n … Do ®©y lµ mét c«ng viÖc míi mÎ, h¬n n÷a l¹i cã sù h¹n chÕ vÒ thêi gian nªn cã thÓ kh«ng tr¸nh khái mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, thùc hiÖn luËn v¨n nµy, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ cã hiÖu qu¶ tõ C« gi¸o Vò ThÞ HiÒn, c¸c phßng ban cña Tæng Côc Thèng Kª, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n, Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp, th viÖn c¸c trêng §¹i Häc Ngo¹i th¬ng, §¹i Häc Th¬ng M¹i, Häc ViÖn chÝnh trÞ Quèc Gia Hå ChÝ Minh, §¹i Häc Quèc Gia Hµ néi vµ c¸c b¹n ®· qua t©m gióp ®ì t«i hoµn thµnh cuèn luËn v¨n tèt nghiÖp nµy. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh vµ quý b¸u ®ã. Hµ néi, th¸ng 05 n¨m 2003. -5- Ch¬ng I : Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung liªn quan ®Õn ngo¹i th¬ng vµ qu¸ tr×nh cnh - h®h nnnt viÖt nam I. vai trß cña ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, chñ tr¬ng cña ®¶ng vµ nhµ nuíc vÒ ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng: NÒn kinh tÕ ThÕ giíi lµ tæng thÓ h÷u c¬ cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia ®éc lËp trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. LÞch sö nÒn kinh tÕ ThÕ giíi cho thÊy kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mµ kh«ng dùa vµo c¸c yÕu tè bªn ngoµi. Mçi quèc gia ®Òu cã lîi thÕ riªng vÒ lao ®éng, tµi nguyªn, khoa häc c«ng nghÖ… Ngo¹i th¬ng víi hai nhiÖm vô chÝnh lµ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc khai th¸c lîi thÕ so s¸nh cña mçi quèc gia. X©y dùng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng phï hîp lµ yÕu tè quan träng thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, lµm giµu cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. 1. Vai trß cña ngo¹i th¬ng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n: C¸c xu híng vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi rÊt ®a d¹ng nã chi phèi sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c quèc gia kh«ng ph©n biÖt tr×nh ®é cao hay thÊp cu¶ quèc gia ®ã. Mçi quèc gia ®Òu cã nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña riªng m×nh vÒ nguån lùc vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh v× thÕ c¸c quèc gia trªn ThÕ giíi ph¶i dùa vµo nhau ®Ó ph¸t triÓn, xu híng chung cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi ngµy nay lµ hîp t¸c, ph¸t triÓn. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chØ cã thÓ ph¸t triÓn víi tèc ®é cao vµ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi mong muèn trªn c¬ së thùc hiÖn chÝnh s¸ch “më cöa” phï hîp víi bèi c¶nh kinh tÕ míi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc “®æi míi”, më cöa nÒn kinh tÕ, ngo¹i th¬ng ®· chøng tá ®îc nh÷ng vai trß träng yÕu cña m×nh ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. I.1. T¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng CNH - H§H: a. T¸c ®éng cña nhËp khÈu tíi qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc: Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng hµng ®Çu ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H ®Êt níc lµ khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Khoa häc kü thuËt ®· t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña cuéc sèng, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. Nh×n l¹i chÆng ®êng kh«i phôc, x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trong mÊy thËp niªn võa qua (kÓ tõ ngµy ®Êt níc thèng nhÊt) chóng ta thÊy râ ®îc vai trß cña khoa häc kü thuËt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Sau chiÕn tranh c¬ së vËt chÊt kü thuËt hÕt søc thiÕu thèn, nghÌo nµn l¹c hËu c¶ vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ, c¶ vÒ trang thiÕt bÞ. ChØ cã mét sè nhµ m¸y lín ®Çu ngµnh lµ cã m¸y mãc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cßn l¹i lao ®éng s¶n xuÊt ë lÜnh vùc n«ng th«n hÇu hÕt lµ b»ng ch©n tay vµ -6- søc kÐo tr©u bß. N¨ng suÊt lao ®éng thÊp, kh«ng khai th¸c ®îc tiÒm n¨ng cña con ngêi vµ tù nhiªn, CCKT chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. §øng tríc t×nh h×nh ®ã ta chñ tr¬ng nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ c«ng nghiÖp tiªn tiÕn phôc vô cho c«ng cuéc c¶i tiÕn nÒn s¶n xuÊt trong níc theo híng c«ng nghiÖp. ViÖc nhËp khÈu ph¶i ®¶m b¶o lµ nhËp ®óng m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, dùa trªn ph¬ng tr©m ®ãn ®Çu ®i tríc ®i th¼ng vµo tiÕp thu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §©y lµ nhiÖm vô quan träng cña c«ng t¸c nhËp khÈu. Trong trêng hîp nhËp ph¶i d©y truyÒn c«ng nghÖ cò sÏ v« t×nh biÕn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ cña m×nh thµnh ®èng r¸c th¶i cho c¸c níc c«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Ó bíc lªn mét nÊc thang míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®ång thêi lµm cho nÒn s¶n xuÊt cña m×nh tôt hËu so víi c¸c níc trªn ThÕ giíi. §Ó chuyÓn dÞch toµn bé c¬ cÊu nÒn kinh tÕ tõ n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ theo híng CNH - H§H, c«ng t¸c nhËp khÈu ®· nh»m hai môc tiªu: Thø nhÊt: NhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ s¶n xuÊt hiÖn ®¹i phôc vô cho s¶n xuÊt hµng ho¸ ®¶m b¶o yªu cÇu gi¶m thiÓu chi phÝ s¶n xuÊt vµ n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸ nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸. Thø hai: NhËp khÈu m¸y mãc thiÕt bÞ c«ng nghiÖp nÆng ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c¬ khÝ, ngµnh ®iÖn tõ ®ã s¶n xuÊt ra c¸c c«ng cô, dông cô, m¸y mãc nhá phôc vô cho qu¸ tr×nh c¬ giíi ho¸ ë NNNT, gãp phÇn c¶i tiÕn ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Trªn thùc tÕ cho thÊy sù ph¸t triÓn cña ngµnh c¬ khÝ hãa vµ ngµnh ®iÖn, sù ra ®êi cña c¸c lo¹i m¸y nh: m¸y cµy, m¸y kÐo, m¸y xay s¸t, m¸y nghiÒn, m¸y tuèt lóa, khoan, c¾t, tiÖn… ®· gãp phÇn lµm chuyÓn dÞch CCKT n«ng th«n theo híng c«ng nghiÖp, lµm thay ®æi bé mÆt kinh tÕ n«ng th«n, h¹n chÕ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, lµm më mang t duy ph¸t triÓn kinh tÕ cña ngêi lao ®éng theo híng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Ngoµi ra viÖc nhËp khÈu gièng c©y trång, vËt nu«i míi cho n¨ng suÊt vµ chÊt lîng cao gãp phÇn chuyÓn dÞch CCKT n«ng th«n theo híng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. C¸c dù ¸n ng« lai, lóa lai cã chÊt lîng vµ s¶n lîng cao, khoai t©y, hoa vµ c©y c¶nh ®· ®îc c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi thùc hiÖn t¹i ViÖt Nam. Cã nhiÒu gièng c©y trång míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, ®Êt ®ai tõng vïng ë ViÖt Nam. Sù ph¸t triÓn cña c¬ khÝ ho¸ ®iÖn khÝ ho¸, hÖ thèng tíi tiªu, gièng c©y trång míi, vËt nu«i ®· t¹o ®iÒu kiÖn phñ xanh nh÷ng vïng ®åi gß tríc ®©y ®· bÞ bá trèng, lµm thay ®æi h¼n ph¬ng thøc s¶n xuÊt theo kiÓu ®éc canh, thuÇn n«ng ®a ngêi d©n tiÕp cËn víi nh÷ng m« h×nh s¶n xuÊt kinh tÕ míi theo híng c«ng nghiÖp. Nhê cã chñ tr¬ng nhËp khÈu ®óng ®¾n vµ viÖc thùc hiÖn tèt c«ng t¸c nhËp khÈu, trong thêi gian võa qua nhËp khÈu ®· gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc chuyÓn -7- dÞch CCKT. NhËp khÈu d©y truyÒn thiÕt bÞ hiÖn ®¹i gióp cho nÒn s¶n xuÊt vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn trong níc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trong thêi buæi kinh tÕ thÞ trêng cã sù c¹nh tranh gay g¾t, s¶n phÈm lµm ra ph¶i cã chÊt lîng tèt, gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng. NÕu nh chóng ta cø sö dông d©y truyÒn s¶n xuÊt cò, l¹c hËu lµm hao tèn nguyªn liÖu dÉn ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt cao, chÊt îng s¶n phÈm kÐm th× c¸c c«ng trêng nhµ m¸y cña chóng ta kh«ng thÓ ®øng v÷ng ®îc tríc mét thÞ trêng cã sù c¹nh tranh gay g¾t nh ngµy nay. Thùc tÕ cho thÊy m¸y mãc vµ thiÕt bÞ nhËp khÈu tõ nuíc ngoµi ®· gióp chóng ta dÇn dÇn chuyÓn tõ khai th¸c nguyªn, nhiªn liÖu th« sang s¶n xuÊt, chÕ biÕn ra c¸c thµnh phÈm nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. HiÖn nay c«ng nghiÖp chÕ biÕn cña ta ®· vµ ®ang ®îc quan t©m ®Çu t c«ng nghÖ thÝch ®¸ng, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn hµng n«ng s¶n. Khi c¬ cÊu s¶n xuÊt thay ®æi theo híng c«ng nghiÖp th× kÐo theo c¬ cÊu lao ®éng vµ c¬ cÊu s¶n phÈm còng thay ®æi. Lao ®éng ch©n tay gi¶m xuèng, lao ®éng cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, biÕt sö dông m¸y mãc trong s¶n xuÊt t¨ng lªn. Nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng gi¸ trÞ thÊp ®îc thay thÕ b»ng nh÷ng s¶n phÈm cã hµm lîng gi¸ trÞ cao. Nh×n chung t¸c ®éng cña nhËp khÈu tíi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo híng CNH - H§H ë rÊt nhiÒu ph¬ng diÖn vµ mang tÝnh chÊt x©u chuçi. Sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc nµy kÐo theo sù ph¸t triÓn cña lÜnh vùc kh¸c. b. T¸c ®éng cña xuÊt khÈu tíi qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc: NÕu nh vai trß cña nhËp khÈu t¸c ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ qua viÖc t×m ®Çu vµo cho s¶n xuÊt th× vai trß cña xuÊt khÈu l¹i ®îc thÓ hiÖn ë ®Çu ra cho s¶n xuÊt. ë mçi thêi ®¹i kinh tÕ th× ®Çu ra ®îc quan niÖm vµ thùc hiÖn mét c¸ch kh¸c nhau. Tríc ®©y díi nÒn kinh tÕ ®ãng ®Çu ra cho s¶n xuÊt cña chóng ta rÊt ®¬n gi¶n chØ lµ nhu cÇu tiªu dïng cña ®¹i bé phËn nh©n d©n, cßn thõa ®©u th× ®em b¸n, thËm chÝ b¸n ë ®©u, ®îc bao nhiªu cã ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao hay kh«ng chóng ta còng kh«ng ch¾c ch¾n. Ngµy nay nÒn kinh tÕ hµng ho¸ thÞ trêng ph¸t triÓn vµ cã sù c¹nh tranh gay g¾t, ®Çu ra cho s¶n xuÊt lµ c¶ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n, hµng ho¸ s¶n xuÊt ra nhiÒu lµm sao ®Ó tiªu thô ®îc hÕt. ThÞ trêng néi ®Þa rÊt nhá bÐ, nÕu chØ tr«ng vµo thÞ trêng néi ®Þa th× s¶n xuÊt hµng ho¸ sÏ kh«ng cã c¬ héi ph¸t triÓn. Kh«ng xuÊt khÈu khã cã ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh»m tiÕp tôc c¶i tiÕn s¶n xuÊt. Trong xu híng héi nhËp vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ThÕ giíi, ngµy cµng cã nhiÒu s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c tËp ®oµn, c«ng ty ë c¸c quèc gia kh¸c nhau. Khu vùc mËu dÞch tù do ngµy cµng më réng chÝnh s¸ch b¶o -8- hé mËu dÞch nh thuÕ, h¹n ng¹ch dÇn dÇn sÏ ®îc rì bá ë c¸c khu vùc mËu dÞch tù do lµm cho thÞ trêng ngµy cµng cã sù c¹nh tranh gay g¾t h¬n, quyÕt liÖt h¬n. Vµ viÖc t×m kiÕm thÞ trêng kh«ng hoµn toµn lµ khi s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra ta míi t×m n¬i ®Ó b¸n, mµ c«ng t¸c t×m kiÕm thÞ trêng ë ®©y cã nghÜa lµ lµm thÞ trêng. Chóng ta ph¶i t×m hiÓu thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng, quan t©m ®Õn viÖc c¶i thiÖn nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu trong cuéc sèng (nhu cÇu tiªu dïng thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng ë mçi quèc gia, mçi nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau lµ kh¸c nhau) dùa trªn c¬ së c¸c yÕu tè sau: vui ch¬i, gi¶i trÝ, søc khoÎ, v¨n ho¸ truyÒn thèng cña c¸c khu vùc kh¸c nhau trªn ThÕ giíi…. Sau khi nghiªn cøu nhu cÇu thÞ tr êng th× chóng ta l¹i ph¶i kÕt hîp víi viÖc khai th¸c c¸c lîi thÕ ë trong níc xem nªn s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng g× mµ ta cã lîi thÕ nh»m gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt trªn mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, huy ®éng ®îc tèi ®a c¸c nguån lùc trong níc nh: ®iÒu kiÖn tù nhiªn ( ®Êt ®ai, khÝ hËu, c©y trång truyÒn thèng…) vµ nguån lùc con ngêi, cã nh vËy th× chóng ta míi më réng ®îc thÞ trêng tiªu thô vµ s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ë ViÖt Nam míi cã chç ®øng trªn thÞ trêng ThÕ giíi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu vµ nhiÖm vô míi, mµ trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y c«ng t¸c xuÊt khÈu cña chóng ta ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u, gãp phÇn lµm thay ®æi c¬ b¶n CCKT theo híng CNH - H§H. XuÊt khÈu lµm t¨ng nguån thu b»ng ngo¹i tÖ, t¹o nguån vèn chñ yÕu ®Ó nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ, kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn phôc vô cho qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc. Nguån vèn l©u dµi vµ æn ®Þnh nhÊt phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo híng CNH - H§H vÉn lµ nguån ngo¹i tÖ thu tõ xuÊt khÈu, bëi c¸c nguån vèn thu tõ ®Çu t níc ngoµi, vay nî vµ viÖn trî tuy quan träng nhng råi b»ng h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c chóng ta vÉn ph¶i tr¶. Dùa trªn quan ®iÓm xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ trêng ThÕ giíi ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt, t¨ng cêng khai th¸c thÞ trêng cho nh÷ng mÆt hµng mµ ViÖt Nam cã nhiÒu thÕ m¹nh ®Ó s¶n xuÊt. XuÊt khÈu ®· lµm ®a d¹ng ho¸ c¸c ngµnh nghÒ ë n«ng th«n. Nhê cã xuÊt khÈu hµng thñ c«ng mü nghÖ mµ c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng chuyªn s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm m©y tre ®an, thªu ren, dÖt, gèm sø ®· kh¬i dËy trë l¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ (lµng gèm sø B¸t Trµng, lôa V¹n Phóc, c¸c lµng nghÒ ë c¸c huyÖn Ch¬ng Mü, Hoµi §øc - Hµ T©y…). XuÊt khÈu l¬ng thùc thùc phÈm, rau qu¶ ®· ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c trang tr¹i, kinh tÕ hé gia ®×nh, c¸c nhµ vên cã h×nh thøc s¶n xuÊt phï hîp ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Nhê cã ®Þnh híng xuÊt khÈu mµ ngêi d©n ®· m¹nh d¹n ®Çu t vµo c¸c c©y trång, vËt nu«i chñ lùc phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña ViÖt Nam ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao (chÌ, cµ phª, nu«i trång thuû s¶n, lîn, bß,…). Cïng víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng c©y trång, vËt nu«i ë n«ng th«n lµ sù ph¸t triÓn cña -9- ngµnh chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm. Híng tíi chóng ta sÏ x©y dùng c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm tËp trung ë c¸c vïng nguyªn liÖu lín. XuÊt khÈu t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh kh¸c cã c¬ héi ph¸t triÓn thuËn lîi. Ch¼ng h¹n nh khi ph¸t triÓn ngµnh dÖt xuÊt khÈu sÏ t¹o c¬ héi ®Çy ®ñ cho viÖc ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt nguyªn liÖu nh b«ng hay thuèc nhuém. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm xuÊt khÈu (dÇu thùc vËt, chÌ…) cã thÓ kÐo theo sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o thiÕt bÞ phôc vô cho ngµnh nµy. XuÊt khÈu t¹o ra kh¶ n¨ng më réng thÞ trêng tiªu thô gãp phÇn cho s¶n xuÊt trong níc ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh. XuÊt khÈu lu«n thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp lu«n tù ®æi míi vµ hoµn thiÖn c«ng viÖc kinh doanh cña m×nh. I.2. Ngo¹i th¬ng cã t¸c ®éng tÝch cùc tíi viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm: Ngo¹i th¬ng võa t¹o ®Çu vµo, l¹i võa t¹o ®Çu ra cho s¶n xuÊt. T¹o ®Çu vµo víi nh÷ng c«ng nghÖ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cao hµng ho¸ cã chÊt lîng tèt, chi phÝ s¶n xuÊt thÊp nªn ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Thu nhËp cña ngêi lao ®éng g¾n liÒn víi kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Trong mét nhµ m¸y cã d©y truyÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, s¶n phÈm lµm ra cã chÊt lîng mÉu m· ®Ñp, chi phÝ s¶n xuÊt thÊp, s¶n phÈm ®îc tiªu thô réng r·i trªn thÞ trêng ThÕ giíi. Nhµ m¸y thu håi ®îc nhiÒu vèn vµ l·i, mét phÇn trong sè l·i ®ã ®îc trÝch ra ®Ó tr¶ l¬ng cho c«ng nh©n viªn. NÕu nhµ m¸y lµm ¨n cµng cã l·i l¬ng c«ng nh©n viªn cµng cao vµ nh vËy ®êi sèng c«ng nh©n viªn sÏ ®îc c¶i thiÖn. §Çu vµo, ®Çu ra hîp lý lµm cho vèn quay vßng nhanh, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ gãp phÇn n©mg cao ®êi sèng c«ng nh©n viªn. §èi víi khu vùc NNNT th× ®êi sèng ngêi lao ®éng ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ nhê cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng. Ngo¹i th¬ng cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo nh: gièng c©y trång, vËt nu«i nhËp tõ níc ngoµi vÒ phï hîp víi khÝ hËu, ®Êt ®ai, ®Þa h×nh cña tõng vïng cho n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. H¬n n÷a ngo¹i th¬ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc x©y dùng c¬ së, vËt chÊt kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng, dông cô s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thay thÕ lao ®éng ch©n tay trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, thu ho¹ch vµ chÕ biÕn lµm cho n¨ng suÊt, chÊt lîng cña l¬ng thùc thùc phÈm ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng cao. TiÕp ®ã ngo¹i th¬ng l¹i ®a n«ng s¶n ®· qua chÕ biÕn ra thÞ trêng níc ngoµi thu ngo¹i tÖ vÒ cho Nhµ níc vµ ngêi lao ®éng. Trªn thùc tÕ chóng ta thÊy nhiÒu gia ®×nh, trang tr¹i cña c¸c nhµ n«ng ®· cã thu nhËp hµng chôc thËm chÝ hµng tr¨m triÖu ®ång tõ cµ phª, chÌ, ch¨n nu«i…. - 10 - Nhê cã xuÊt nhËp khÈu mµ hµng ho¸ ®îc bµy b¸n trªn thÞ trêng còng phong phó, ®a d¹ng, mÉu m· ®Ñp chÊt lîng tèt, gi¸ c¶ ph¶i ch¨ng nªn hÇu hÕt c¸c tÇng líp nh©n d©n ®Òu cã thÓ mua hµng ho¸ phï hîp víi tói tiÒn cña m×nh ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cuéc sèng. Tríc ®©y khi chóng ta cha thùc hiÖn chÝnh s¸ch "më cöa" hµng tiªu dïng ph¶i mua theo ph©n phèi, kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng kÓ c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Nh trªn ®· ph©n tÝch, ngo¹i th¬ng ®· t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh, nghÒ tõ c«ng nghiÖp nÆng, c«ng nghiÖp nhÑ (c«ng nghiÖp chÕ biÕn, dÖt, may…) cho ®Õn tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Trong ®ã c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, dÖt may, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ®· thu hót mét lîng lao ®éng d thõa lín, gi¶i quyÕt phÇn nµo n¹n thÊt nghiÖp. I.3. Ngo¹i th¬ng bæ sung kÞp thêi nh÷ng mÆt mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ ®¶m b¶o kinh tÕ ph¸t triÓn c©n ®èi vµ æn ®Þnh: §èi víi c¸c nuíc ph¸t triÓn trªn ThÕ giíi th× më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i nãi chung vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng nãi riªng gióp cho viÖc bµnh tríng nhanh chãng søc m¹nh kinh tÕ cña m×nh nh t×m kiÕm thÞ trêng míi ®Ó gi¶i quyÕt khñng ho¶ng thõa hµng ho¸ gãp phÇn lµm c©n ®èi thÞ trêng s¶n xuÊt trong níc, ®ång thêi t×m thÞ trêng ®Ó khai th¸c nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm nguyªn liÖu trong níc, t×m kiÕm c¬ héi ®Çu t thuËn lîi h¬n, gi¶m ®îc chi phÝ do sö dông lao ®éng vµ tµi nguyªn rÎ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. §èi víi mét níc ®ang ph¸t triÓn nh ViÖt Nam, ngo¹i th¬ng t¹o ®iÒu kiÖn bæ sung nguån vèn, m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, mét sè nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Ó thùc hiÖn CNH - H§H nÒn kinh tÕ, chuyÓn dÞch CCKT theo híng n¨ng ®éng, t¨ng trëng víi tèc ®é cao. H¬n n÷a thÞ trêng néi ®Þa cña ta qu¸ chËt hÑp kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt víi quy m« s¶n xuÊt hµng lo¹t. §iÒu ®ã cho thÊy ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng sÏ gãp phÇn quan träng ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ trªn. Trªn thùc tÕ cã ®Õn kho¶ng 90% m¸y mãc, c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®a vµo s¶n xuÊt, sinh ho¹t t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n vµ phôc vô qu¸ tr×nh CNH -H§H ®Êt níc lµ nhËp khÈu tõ níc ngoµi, ViÖt Nam cha cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cao cÊp nµy. §æi l¹i cã h¬n mét nöa s¶n phÈm n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cã chÊt lîng tèt, ®¸p øng ®îc nhu cÇu ngêi tiªu dïng ®îc xuÊt khÈu ra níc ngoµi ®Ó thu ngo¹i tÖ (cµ phª, ®iÒu, s¶n phÈm ®«ng l¹nh, hµng may mÆc…). ThÞ trêng néi ®Þa kh«ng cã kh¶ n¨ng tiªu thô hÕt nh÷ng s¶n phÈm ®ã, h¬n n÷a thÞ trêng réng lín ë níc ngoµi chÝnh lµ híng më réng s¶n xuÊt l©u dµi. - 11 - Nh×n chung, kh«ng mét quèc gia nµo héi ®ñ c¸c yÕu tè cÇn thiÕt (c«ng nghÖ, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, lao ®éng, thÞ trêng tiªu thô…) ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ngo¹i th¬ng víi nhiÖm vô t×m kiÕm, nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng cßn thiÕu hoÆc kh«ng cã, xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng cã thõa ®· ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn c©n ®èi vµ æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ. I.4. Ngo¹i th¬ng lµ c¬ së ®Ó më réng vµ thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i: ChiÕn lîc "më cöa kinh tÕ " lµ mét trong nh÷ng chiÕn lîc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña níc ta, chiÕn lîc nµy cßn ®îc gäi lµ chiÕn lîc s¶n xuÊt híng vµo xuÊt khÈu. Thùc chÊt ®ã lµ më réng c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i, träng t©m lµ ngo¹i th¬ng mµ u tiªn hµng ®Çu lµ xuÊt khÈu. Chóng ta thÊy râ r»ng ngo¹i th¬ng vµ c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c cã t¸c ®éng phô thuéc qua l¹i lÉn nhau. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng thóc ®Èy c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n xuÊt khÈu vµ c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thóc ®Èy quan hÖ tÝn dông, ®Çu t, më réng vËn t¶i quèc tÕ… mÆt kh¸c c¸c quan hÖ nµy l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc më réng s¶n xuÊt. Nãi tãm l¹i, ngo¹i th¬ng lµ mét bé phËn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, nã cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c, ®ång thêi lµ cÇu nèi gi÷a nÒn kinh tÕ níc nhµ víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c trªn ThÕ giíi. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng ®· cã nhiÒu ®ãng gãp vµo tiÕn tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ níc ta víi nÒn kinh tÕ ThÕ giíi. 2. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng qua c¸c thêi kú: Ngo¹i th¬ng lµ ho¹t ®éng kinh tÕ cã tõ l©u ®êi, díi chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ vµ tiÕp ®ã lµ chÕ ®é Nhµ níc phong kiÕn. Do kinh tÕ tù nhiªn cßn chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ nªn ngo¹i th¬ng chØ ph¸t triÓn víi quy m« nhá. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng chñ yÕu chØ phôc vô nhu cÇu tiªu dïng xa xØ cña mét tÇng líp nhá bÐ ngêi tiªu dïng ®ã lµ giai cÊp thèng trÞ. Kh«ng chØ trong thêi kú “®æi míi” chóng ta míi ®Ò cËp ®Õn viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng mµ ngay trong thêi kú ®Êt níc cßn chiÕn tranh §¶ng vµ Nhµ níc ®· rÊt quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy. 2.1. Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam thêi kú 1945- 1954: Trong hoµn c¶nh chiÕn tranh, ngo¹i th¬ng nh»m môc tiªu võa ®Êu tranh chèng ©m mu bao v©y vµ phong to¶ cña ®Õ quèc Ph¸p võa duy tr× vµ më réng giao lu kinh tÕ víi bªn ngoµi. §èi víi vïng t¹m bÞ ®Þch kiÓm so¸t thêi kú nµy ChÝnh phñ ¸p dông chÝnh s¸ch: bao v©y kinh tÕ vïng ®Þch kiÓm so¸t(1947- 1950), ®Èy m¹nh giao lu kinh tÕ gi÷a vïng tù do vµ vïng ®Þch t¹m kiÓm so¸t (1951- 1954). - 12 - Héi nghÞ trung ¬ng §¶ng lao ®éng ViÖt Nam lÇn thø nhÊt(3–1951) ®· nhÊn m¹nh: “Môc ®Ých ®Êu tranh kinh tÕ, tµi chÝnh víi ®Þch cèt lµm cho ®Þch thiÕu thèn- m×nh no ®ñ, h¹i cho ®Þch lîi cho m×nh”. Phï hîp víi nguyªn t¾c nµy, chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu víi vïng t¹m bÞ ®Þch kiÓm so¸t gåm nh÷ng néi dung sau:  §Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt ë vïng tù do, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n ®Ó cã ngo¹i tÖ nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt .  Tranh thñ nhËp khÈu hµng ho¸ cÇn thiÕt, cÊm hoÆc h¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi s¶n phÈm cña vïng tù do.  §Êu tranh tiÒn tÖ (gi÷a tiÒn ViÖt Nam vµ tiÒn §«ng D¬ng) nh»m më réng ph¹m vi lu hµnh tiÒn ViÖt Nam, gi÷ v÷ng gi¸ trÞ tiÒn ViÖt Nam so víi tiÒn §«ng D¬ng. KÕt qu¶ viÖc thùc hiÖn chñ tr¬ng trªn lµ trÞ gi¸ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu t¨ng vät. NÕu lÊy n¨m 1948 = 100 th×: B¶ng 1: 1951 1952 1953 1954 XuÊt khÈu vµo vïng t¹m chiÕm 94 663 1433 1762 NhËp khÈu tõ vïng t¹m chiÕm 41 268 770 947 Nguån: Tæng Côc Thèng Kª N¨m 1952, ChÝnh phñ ta ký hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi ChÝnh phñ níc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa vµ n¨m 1953 ChÝnh phñ ta ký víi ChÝnh phñ Trung Quèc nghÞ ®Þnh th vÒ mËu dÞch tiÓu ng¹ch biªn giíi ViÖt –Trung. Thêi kú nµy ViÖt Nam xuÊt khÈu sang Trung Quèc n«ng, l©m, thæ s¶n: chÌ, s¬n, gç, hoa håi, quÕ, sa nh©n, tr©u, bß…. NhËp khÈu tõ Trung Quèc m¸y mãc, dông cô, s¾t thÐp, ho¸ chÊt, v¶i sîi, hµng tiªu dïng, dîc phÈm… Më réng quan hÖ kinh tÕ víi bªn ngoµi trong thêi kú nµy gióp níc ta t¨ng nhanh ®îc tiÒm lùc kinh tÕ vµ tiÒm lùc quèc phßng, cã thªm vËt t hµng ho¸ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu kh¸ng chiÕn vµ d©n sinh, æn ®Þnh thÞ trêng vµ gi¸ c¶. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng trong thêi kú nµy rót ra cho ta nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u trong viÖc tranh thñ c¬ héi ®Ó më cöa nÒn kinh tÕ ra ThÕ giíi bªn ngoµi b»ng mäi c¸ch, mäi híng kÓ c¶ viÖc trao ®æi hµng ho¸ trªn c¬ së ®Èy m¹nh xuÊt khÈu ®Ó nhËp khÈu vµ tÝch lòy ngo¹i tÖ. 2.2. Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam thêi kú 1955- 1975: §©y lµ thêi kú c¶i t¹o vµ x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÓn v¨n ho¸ theo chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh chèng Mü ë miÒn Nam. ViÖc ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng phôc vô c«ng cuéc kh«i phôc kinh tÕ miÒn B¾c, ®¶m b¶o chi viÖn cho chiÕn trêng miÒn Nam lµ hÕt søc quan träng. Trong thêi kú nµy ChÝnh phñ ta chñ tr¬ng më réng quan hÖ th¬ng m¹i víi c¸c níc trªn ThÕ giíi. Ta - 13 - ®· ký hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i víi ChÝnh phñ Ph¸p (cuèi n¨m 1955), Ên §é (1956), Indonexia (1957), Céng hoµ ¶- rËp thèng nhÊt, Campuchia, Ir¾c. Ký víi Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c níc X· héi chñ nghÜa kh¸c c¸c hiÖp ®Þnh vÒ viÖn trî hµng ho¸ vµ kü thuËt nh»m gióp nh©n d©n ta kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh. C¸c tæ chøc kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®Æt quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n, Hång K«ng, Singapo, BØ, Hµ Lan, Thôy Sü… Nhê cã chÝnh s¸ch më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i mµ kim ng¹ch ngo¹i th¬ng t¨ng ®¸ng kÓ. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1958 lµ 46 triÖu Róp, 1965 lµ 91 triÖu Róp, 1970 lµ 47 triÖu Róp, 1975 lµ 129,5 triÖu Róp. Kim ng¹ch xuÊt khÈu trong thêi gian nµy dùa vµo viÖc khai th¸c tµi nguyªn, nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi, ngµnh ngo¹i th¬ng ®· xuÊt khÈu ®îc nh÷ng n«ng s¶n (rau, qu¶…), s¶n phÈm c«ng nghiÖp (chñ yÕu lµ kho¸ng s¶n), hµng thñ c«ng mü nghÖ. Kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng kh«ng cao nhng ®· duy tr× ®îc c¸c ngµnh truyÒn thèng, më réng thÞ trêng, lµm c¬ së më réng ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cho c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ sau nµy. Kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng nhanh h¬n kim ng¹ch xuÊt khÈu v× ta cÇn nhiÒu hµng ho¸ ®Ó chi viÖn cho chiÕn tranh. NhiÖm vô kinh tÕ ®èi ngo¹i tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ tranh thñ tèi ®a sù viÖn trî quèc tÕ phôc vô cho cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü, kÞp thêi ®a hµng nhËp khÈu vÒ níc nh»m t¨ng cêng tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng, duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt trong níc theo ph¬ng ch©m võa s¶n xuÊt võa chiÕn ®Êu. Kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng nhanh qua c¸c n¨m, 1960 lµ 116,4 triÖu Róp, 1970 lµ 425,7 triÖu Róp, 1975 lµ 784,4 triÖu Róp. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng trong thêi gian nµy kh«ng chØ ®¶m b¶o nhu cÇu c¬ b¶n cña nh©n d©n miÒn B¾c vµ chi viÖn cho tiÒn tuyÕn mµ cßn më réng mèi quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c níc trªn ThÕ giíi, t¹o ®µ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m hoµ b×nh lËp l¹i. 2.3. Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n 1975- 1985: §©y lµ thêi kú ®Êt níc ta b¾t tay vµo kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ sau chiÕn tranh. Hoµ b×nh lËp l¹i gióp ta cã ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c c¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ cña ®Êt níc (®Êt ®ai, rõng, biÓn, khÝ hËu, tµi nguyªn thiªn nhiªn, phong c¶nh, nguån nh©n lùc…). Tuy nhiªn ®Ó khai th¸c ® îc c¸c tiÒm n¨ng kinh tÕ cã hiÖu qu¶ phôc vô cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ th× nhiÖm vô tríc m¾t lµ ph¶i kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n cña nÒn kinh tÕ nh c¬ së vËt chÊt, kü thuËt thÊp kÐm, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý kinh tÕ h¹n chÕ, cha cã tÝch luü néi bé nÒn kinh tÕ…Tríc t×nh h×nh ®ã §¶ng vµ Nhµ níc rÊt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn ngo¹i th¬ng . - 14 - §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø IV (1976) ®· nhÊn m¹nh tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ tÇm quan träng cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i ®Æc biÖt lµ ngo¹i th¬ng: “ C«ng t¸c xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ mét bé phËn rÊt quan träng trong toµn bé ho¹t ®éng kinh tÕ cña ®Êt níc ta”. Phï hîp víi ®êng híng ®ã ChÝnh phñ ta ®· ký HiÖp íc H÷u nghÞ vµ HiÖp íc kinh tÕ dµi h¹n víi Liªn X«(th¸ng 11-1978) vµ nhiÒu níc X· héi Chñ nghÜa kh¸c. Th¸ng 07-1978 níc ta ®· gia nhËp Héi ®ång t¬ng trî kinh tÕ víi t c¸ch lµ thµnh viªn chÝnh thøc. Ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng cµng ®îc nhÊn m¹nh h¬n ë §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø V(th¸ng 03-1982): “ XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ nhiÖm vô cña mäi ngµnh, mäi cÊp”. Trong NghÞ quyÕt 19 - Bé ChÝnh TrÞ cã ghi “XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ mét vÊn ®Ò chiÕn lîc cùc kú quan träng vµ then chèt, lµ tiÒn ®Ò, lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ X· héi chñ nghÜa, nhÊt lµ chÆng ®êng ®Çu tiªn cña thêi kú qu¸ ®é”. Nhê cã ®êng lèi ph¸t triÓn ®óng ®¾n ®ã mµ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ®· ®ãng gãp mét phÇn ®¸ng kÓ vµo c«ng cuéc kh«i phôc nÒn kinh tÕ. §iÒu ®ã ®îc thÓ hiÖn qua viÖc kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng dÇn qua c¸c n¨m, n¨m 1976 lµ 222,7 triÖu Róp, n¨m 1980 lµ 338,6 triÖu Róp, n¨m1985 lµ 698,5 triÖu Róp. NhËp khÈu ®· kÞp thêi bæ sung nh÷ng hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu mµ trong níc cha s¶n xuÊt ®îc hoÆc s¶n xuÊt cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu. Ngoµi ra cßn nhËp khÈu m¸y mãc , thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu (s¾t thÐp, x¨ng dÇu…) ®Ó phôc vô s¶n xuÊt. Kim ng¹ch nhËp khÈu n¨m 1976 lµ 1004,1 triÖu Róp, n¨m 1985 lµ 1857,4 triÖu Róp. 2.4. Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nay: §©y lµ thêi kú chóng ta tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a ph¬ng ho¸ ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. V× thÕ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng ngµy cµng ®îc §¶ng vµ Nhµ níc quan t©m x©u s¾c h¬n. §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VI (12-1986) ®a ngo¹i th¬ng thµnh mét trong ba ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín trong ®ã kh¼ng ®Þnh: “XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu lµ mét yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Ó thùc hiÖn hai ch¬ng tr×nh ®ã vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c”. C¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc trong thêi ®iÓm nµy lµ dÇu th«, thuû s¶n, cµ phª, cao su…. Riªng mÆt hµng g¹o xuÊt khÈu n¨m 1989 chóng ta ®· v ¬n lªn ®øng vÞ trÝ thø 3 trªn ThÕ giíi ®¹t 1,5 triÖu tÊn. Kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1986 ®¹t 789,1 triÖu USD; 1988 ®¹t 1038,4 triÖu USD; 1990 ®¹t 2404,0 triÖu USD. - 15 - Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ trêng th× ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng l¹i ®îc chó träng ph¸t triÓn c¶ chiÒu réng vµ chiÒu s©u. §¹i héi §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam toµn quèc lÇn thø VII (th¸ng 06 - 1991) ®· ®a ra ®Þnh híng vÒ ho¹t ®éng ngo¹i th¬ng: “§a d¹ng ho¸ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. Huy ®éng tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ, ph¸t huy lîi thÕ t¬ng ®èi, võa ®¸p øng tèt nhu cÇu s¶n xuÊt vµ ®êi sèng trong níc võa híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu”. Nhê cã ®Þnh híng ®óng ®¾n nµy ®· t¨ng dÇn qua c¸c n¨m: n¨m 1991 ®¹t 2087,1 triÖu USD, n¨m 1993 ®¹t 2985,2 triÖu USD, 1995 ®¹t 5448,9 triÖu USD. Trong ®ã xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp nhÑ vµ thñ c«ng nghiÖp t¨ng nhanh vÒ tæng trÞ gi¸ nhng tû lÖ trong c¬ cÊu xuÊt khÈu Ýt thay ®æi. VÊn ®Ò nhËp khÈu gióp bæ sung nh÷ng mÆt mÊt c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ còng ®îc ®a ra trong nghÞ quyÕt §¹i héi: “§Èy m¹nh xuÊt khÈu, huy ®éng c¸c nguån ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu c¸c vËt t hµng ho¸ thiÕt yÕu cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, tÝch cùc thanh to¸n quèc tÕ, gãp phÇn duy tr× c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ”. Chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ta lµ ph¸t triÓn kinh tÕ híng tíi x©y dùng mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i vµ ngo¹i th¬ng ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong viÖc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH - H§H ®Êt níc. V× lÏ ®ã §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VIII (th¸ng 06 - 1996) x¸c ®Þnh ®Þnh híng cña nÒn kinh tÕ lµ: “ Gi÷ v÷ng ®éc lËp chñ quyÒn ®i ®«i víi më réng hîp t¸c quèc tÕ ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i. Dùa vµo nguån lùc trong níc lµ chÝnh, ®i ®«i víi tranh thñ tèi ®a nguån lùc tõ bªn ngoµi. X©y dùng mét nÒn kinh tÕ më, héi nhËp víi khu vùc vµ ThÕ giíi, híng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu nh÷ng s¶n phÈm trong níc cã hiÖu qu¶”. §¹i héi còng x¸c ®Þnh nhiÖm vô vµ môc tiªu cña ngo¹i th¬ng trong giai ®o¹n nµy “Më réng thÞ trêng xuÊt nhËp khÈu, t¨ng kh¶ n¨ng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ®· qua chÕ biÕn s©u, t¨ng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ vµ dÞch vô”. Thêi kú nµy ®îc ®¸nh dÊu b»ng hµng lo¹t c¸c sù kiÖn liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch më réng c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng ta: th¸ng 01 - 1995 ViÖt Nam nép ®¬n xin ra nhËp tæ chøc th¬ng m¹i ThÕ giíi - WTO; th¸ng 07 - 1995 ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ asean; th¸ng 11 - 1998 ViÖt Nam tham gia DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng - AFPEC vµ ®Õn ngµy 13 - 07 - 2000 HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt Nam - Hoa Kú ®îc ký kÕt. ChÝnh nhê cã chñ tr¬ng ®óng ®¾n nµy mµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ta t¨ng ®¸ng kÓ bÊt chÊp t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ë Ch©u ¸ n¨m 1997. XuÊt khÈu n¨m 1999 ®· ®¹t 11540,0 triÖu USD, n¨m 2001 ®¹t 15100,0 triÖu USD, gÊp ba lÇn n¨m 1995. - 16 - §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX (th¸ng 04 - 2001) ®· kh¼ng ®Þnh môc tiªu vµ nhiÖm vô cña ngo¹i th¬ng trong giai ®o¹n 2001 vµ 2005 nh sau: “Më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i, cñng cè thÞ trêng ®· cã vµ më réng thªm thÞ trêng míi. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t¨ng nhanh xuÊt khÈu, thu hót vèn, c«ng nghÖ tõ bªn ngoµi. Chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶, thùc hiÖn c¸c cam kÕt song ph¬ng vµ ®a ph¬ng”. Víi chØ tiªu tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu t¨ng 16% n¨m trªn c¬ së GDP b×nh qu©n t¨ng 7,5% trªn n¨m gÊp hai lÇn so víi n¨m 1995. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng diÔn ra vµo thêi ®iÓm cã ý nghÜa lÞch sö träng ®¹i. Nh©n d©n ViÖt Nam, ®Êt níc ViÖt Nam ®· ®i qua mét thÕ kû ®Êu tranh gian nan vµ oanh liÖt giµnh l¹i ®éc lËp, tù do, thèng nhÊt Tæ quèc vµ bíc vµo x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. Loµi ngêi ®· kÕt thóc thÕ kû XX vµ bíc sang thÕ kû XXI. T×nh h×nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c, thêi c¬ cã, th¸ch thøc cã. Xu híng chung cña ThÕ giíi lµ hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn, tuy nhiªn ®©y ®ã nguy c¬ xung ®ét b»ng vò lùc cã thÓ x¶y ra vµo bÊt cø lóc nµo, ®iÒu ®ã cã ¶nh hëng lín ®Õn nÒn kinh tÕ ThÕ giíi nãi chung vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng. C¸c vÊn ®Ò vÒ m«i trêng, nguyªn nhiªn liÖu, khÝ ®èt, thÞ trêng tiªu thô ®· vµ ®ang g©y ra nh÷ng lµn sãng ®Êu tranh ®Ó giµnh quyÒn lîi gi÷a c¸c ch©u lôc, quèc gia. Lµn sãng ®Êu tranh nµy tuy ©m û nhng rÊt quyÕt liÖt vµ cã thêi ®iÓm ®· biÕn thµnh hµnh ®éng (cuéc chiÕn tranh vïng VÞnh). Song c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ ®a quèc gia, c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ, ChÝnh phñ cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vÉn ®ang ®Çu t khai th¸c thÞ trêng ë nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn, ®em l¹i quyÒn lîi kinh tÕ cho c¶ hai bªn. §øng tríc thêi c¬ vµ vËn héi lín, võa ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng nguy c¬ th¸ch thøc kh«ng thÓ xem thêng. Chóng ta ph¶i n¾m b¾t c¬ héi, tËn dông thêi c¬ ®Èy lïi nguy c¬, vît qua th¸ch thøc ®a níc ta tiÕn lªn con ®êng CNH - H§H. §Ó lµm ®îc nh vËy th× mét trong nh÷ng môc tiªu hµng ®Çu lµ ph¶i thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh CNH - H§H NNNT. II. Sù tÊt yÕu ph¶i tiÕn hµnh cnh - h®h nnNt, chñ tr¬ng cña §¶ng vµ Nhµ níc ®èi víi qu¸ tr×nh nµy: 1. Néi dung c¬ b¶n cña c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n: NÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét tæ hîp ®a ngµnh, ®a lÜnh vùc. Trªn gãc ®é kh«ng gian l·nh thæ, ngêi ta ph©n chia thµnh kinh tÕ n«ng th«n vµ kinh tÕ thµnh thÞ. Sù kh¸c nhau gi÷a kinh tÕ thµnh thÞ vµ kinh tÕ n«ng th«n c¨n cø vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ nh÷ng ®Æc thï cña c¸c ngµnh, c¸c vïng kinh tÕ. NÕu nh c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ kh¸i niÖm biÓu hiÖn vÞ trÝ, mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô, gi÷a c¸c vïng vµ c¸c thµnh phÇn - 17 - kinh tÕ trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ n«ng th«n thÓ hiÖn mèi quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh trong n«ng th«n bao gåm: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp n«ng th«n, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n. ViÖc x¸c lËp nh÷ng mèi quan hÖ hîp lý vµ g¾n bã gi÷a n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn n«ng th«n lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt vµ cã ý nghÜa quan träng trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n«ng th«n, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña c¶ níc. 1.1. Ngµnh n«ng nghiÖp: Cã hai c¸ch ®Ó hiÓu vÒ kh¸i niÖm ngµnh n«ng nghiÖp. Theo nghÜa réng: N«ng nghiÖp lµ tæ hîp c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n. Do sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi, c¸c ngµnh nµy h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t¬ng ®èi ®éc lËp, nhng l¹i g¾n bã mËt thiÕt víi nhau. N«ng nghiÖp lµ mét ngµnh c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ c¶ níc, võa chÞu sù chi phèi chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n võa g¾n bã chÆt chÏ víi c¸c ngµnh kh¸c trªn ®Þa bµn n«ng th«n. Theo nghÜa hÑp: N«ng nghiÖp bao gåm trång trät vµ ch¨n nu«i. Trong trång trät l¹i ph©n ra: trång c©y l¬ng thùc, c©y c«ng nghiÖp, c©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, c©y thøc ¨n gia sóc, c©y dîc liÖu…. ë níc ta l¬ng thùc lµ ngµnh quan träng nhÊt trong n«ng nghiÖp, nã ®¶m b¶o tho¶ m·n nhu cÇu l¬ng thùc cho tiªu dïng, t¨ng khèi lîng dù tr÷, cung cÊp thøc ¨n ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i, t¨ng khèi lîng ®Ó xuÊt khÈu. MÆc dï ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ngµy cµng ph¸t triÓn vµ chiÕm tû lÖ ngµy cµng cao trong tæng s¶n phÈm quèc gia nhng an toµn l¬ng thùc lu«n lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt ®îc ®Æt ra cho mçi quèc gia. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë c¸c níc trong khu vùc nh÷ng n¨m qua chøng tá r»ng kh«ng thÓ xem nhÑ vai trß cña ngµnh n«ng nghiÖp tríc hÕt lµ l¬ng thùc thùc phÈm. C©y c«ng nghiÖp cã ý nghÜa quan träng trong viÖc cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, gãp phÇn lµm t¨ng nguån hµng xuÊt khÈu vµ nhu cÇu tiªu dïng cÇn thiÕt cña nh©n d©n. Nhê ®iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi, ®Êt ®ai mµu mì nªn c©y c«ng nghiÖp ë níc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó bao gåm: cµ phª, chÌ, cao su, c©y cã dÇu nh l¹c, võng, ®iÒu, c©y cã sîi nh b«ng, ®ay… Ch¨n nu«i lµ mét trong hai ngµnh chñ yÕu cña n«ng nghiÖp, cung cÊp nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ dinh dìng cao nh»m ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng hµng ngµy cho nh©n d©n, cung øng nguyªn liÖu quan träng cho c«ng nghiÖp, cung cÊp ph©n bãn vµ søc kÐo cho ngµnh trång trät. Ch¨n nu«i còng lµ n¬i cung cÊp nguån hµng xuÊt khÈu quan träng. - 18 - Ngµnh l©m nghiÖp: lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña ngµnh n«ng nghiÖp theo nghÜa réng. Rõng lµ nguån lîi to lín vÒ kinh tÕ vµ cã vai trß quan träng trong viÖc phßng hé ®Çu nguån, h¹n chÕ lò lôt, ®iÒu hßa dßng ch¶y phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tr¸nh c¸c hiÓm ho¹ thiªn tai. Ngoµi ra rõng cßn lµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao trong khai th¸c vµ du lÞch. Do vËy ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp vµ gi¶i quyÕt mèi quan hÖ hîp lý gi÷a n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp víi c«ng nghiÖp n«ng th«n lµ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n. Ngµnh thuû s¶n bao gåm nu«i trång, khai th¸c vµ ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n. §©y lµ mét ngµnh cã nhiÒu lîi thÕ ®Ó ph¸t triÓn gãp phÇn tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch CCKT n«ng th«n theo híng kÕt hîp nu«i trång thuû s¶n víi n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i. 1.2. C«ng nghiÖp n«ng th«n: C«ng nghiÖp n«ng th«n lµ mét bé phËn cña c«ng nghiÖp c¶ níc, ®ång thêi lµ mét bé phËn cÊu thµnh kinh tÕ l·nh thæ. Nãi ®Õn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n chÝnh lµ ®Ò cËp ®Õn viÖc më réng c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ngoµi n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ë n«ng th«n. C«ng nghiÖp n«ng th«n tríc hÕt g¾n chÆt víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nã cung cÊp cho n«ng nghiÖp c«ng cô vµ ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cung cÊp m¸y mãc, c«ng cô ch¨m sãc c©y trång, vËt nu«i, thøc ¨n gia sóc, thuèc trõ s©u. Ngoµi ra c«ng nghiÖp cßn cung cÊp c¸c m¸y mãc c«ng cô phôc vô thu ho¹ch, ph¬i sÊy, b¶o qu¶n, chÕ biÕn, vËn chuyÓn n«ng s¶n. C«ng nghiÖp n«ng th«n g¾n bã chÆt chÏ t¸c ®éng qua l¹i víi n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸, lµ bé phËn cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë khu vùc n«ng th«n. nã t¸c ®éng tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ tíi toµn bé sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®Õn chuyÓn dÞch CCKT n«ng th«n theo híng CNH - H§H vµ ph¸t triÎn s¶n xuÊt hµng ho¸, qua ®ã t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, sö dông hîp lý vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ë n«ng th«n thóc ®Èy ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi. C«ng nghiÖp n«ng th«n bao gåm: C«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n cã vÞ trÝ v« cïng quan träng lµ nh©n tè trùc tiÕp lµm gia t¨ng gi¸ trÞ th¬ng phÈm cña n«ng nghiÖp, ®¸p øng nhu cÇu thÞ hiÕu ngêi tiªu dïng, t¨ng søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n, gãp phÇn lµm t¨ng gi¸ trÞ xuÊt khÈu. - 19 - S¶n xuÊt c«ng cô thêng, c«ng cô c¶i tiÕn vµ söa ch÷a m¸y mãc trong n«ng th«n, gãp phÇn ®æi míi kü thuËt,n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng cho ngµnh n«ng nghiÖp. C«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng: ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ viÖc x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng ë n«ng th«n nh: ®iÖn, ®êng, trêng, tr¹m, c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸… ®ßi hái c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng ë n«ng th«n ph¶i kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Ngoµi ra cßn cã c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng, mü nghÖ, c¸c ngµnh truyÒn thèng nh: ¬m t¬ dÖt lôa, ®óc ®ång, gèm sø, s¬n mµi, m©y tre ®an, th¶m len …. §©y lµ nh÷ng nghÒ thu hót hót nhiÒu lao ®éng lµm t¨ng thu ngo¹i tÖ cho Nhµ níc th«ng qua xuÊt khÈu s¶n phÈm. 1.3. DÞch vô: Lµ ngµnh kinh tÕ ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. DÞch vô n«ng th«n xÐt theo quan ®iÓm hÖ thèng lµ mét bé phËn thuéc ngµnh dÞch vô c¶ níc, ®ång thêi lµ mét bé phËn cÊu thµnh kinh tÕ l·nh thæ n«ng th«n. DÞch vô n«ng th«n bao gåm rÊt nhiÒu lo¹i: ng©n hµng, tÝn dông, bu ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c, cung øng ®iÖn, níc vµ tiªu níc, söa ch÷a m¸y mãc vµ c«ng cô s¶n xuÊt, cung øng gièng c©y trång, gièng gia sóc, dÞch vô vÒ phßng trõ s©u bÖnh cho c©y trång vµ kh¸m ch÷a bÖnh cho gia sóc, dÞch vô vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n, chÕ biÕn n«ng s¶n phÈm…. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n theo híng cnH - h®h: Kinh tÕ n«ng th«n tríc m¾t còng nh l©u dµi vÉn gi÷ vÞ trÝ quan träng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi ë níc ta. Theo sè liÖu thèng kª giai ®o¹n 1986-1992, tû träng tæng s¶n phÈm trong n«ng l©m ng nghiÖp giao ®éng tõ 34,5%  46,5% trong GDP, giai ®o¹n 1993 - 1999 chiÕm tõ 24,7%  36,4%. Trong t¬ng lai n«ng nghiÖp vÉn lµ ngµnh s¶n xuÊt quan träng b¶o ®¶m c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu phôc vô nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ xuÊt khÈu. Ngµy nay, mÆc dï c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, t¹o nªn sù ph¸t triÓn ®ét biÕn trong lùc lîng s¶n xuÊt h×nh thµnh nh÷ng ngµnh míi thay thÕ nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng nhng kh«ng v× thÕ mµ gi¶m ®i vai trß cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.NNNT vÉn lµ n¬i s¶n xuÊt l¬ng thùc, thùc phÈm - 20 -