Tài liệu Nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh trung học cơ sở

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ MINH CÔNG NGHIỆN INTERNET VÀ TỰ ĐÁNH GIÁ BẢN THÂN CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ C u T ọc c u Mã số: 62 31 04 01 LUẬN ÁN TIẾN S TÂ HỌC N ƣời ƣớng dẫn: GS.TS. Trần Thị HÀ NỘI - 2016 i i Đức ỜI CA ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, dữ liệu nghiên cứu trong luận án là trung thực và chƣa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Lê Minh Công ii ỜI CẢ ƠN Hoàn thành chƣơng trình tiến sĩ luôn là ƣớc mơ lớn và khát vọng của cuộc đời tôi. Trải qua 4 năm học tập và nghiên cứu, dƣới sự hƣớng dẫn, giúp đỡ của nhiều ngƣời, đến hôm nay tôi dƣờng nhƣ đã gần hoàn thành ƣớc mơ đó của cuộc đời mình. Để có đƣợc thành quả nhƣ ngày hôm nay, tôi xin đặc biệt gửi lời cảm ơn chân thành đến những ngƣời đã hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Với tình cảm chân thành và sự kính trọng, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến GS. TS Trần Thị Minh Đức, giáo sƣ hƣớng dẫn luận án của tôi. Trong suốt thời gian qua, Cô đã tận tình hƣớng dẫn, dành thời gian làm việc cùng tôi khi tôi ra Hà Nội hoặc Cô vào Sài Gòn, cũng nhƣ sẵn sàng trao đổi, giúp đỡ khi tôi cần sự trợ giúp. Tôi còn học tập đƣợc ở Cô những phẩm chất và kỹ năng quý giá của một nhà khoa học, một giảng viên và một nhà thực hành. Cô còn là một “chỗ dựa xã hội” cho tôi trong cuộc sống. Sự chân thành, tình cảm, thấu hiểu, ấm áp, luôn tin tƣởng và lạc quan là những gì tôi nhận đƣợc từ Cô khi chia sẻ những khó khăn của mình. Tôi xin gửi lời tri ân sâu sắc đến GS. TS Vũ Dũng, PGS. TS Nguyễn Thị Mai Lan, những ngƣời đã tạo cho tôi động lực đầu tiên khi bắt đầu vào nghiên cứu. Những nhận xét, ý kiến và khích lệ của quý Thầy Cô khi tôi mới bắt đầu trình đề cƣơng nghiên cứu, đến những bài giảng của quý Thầy Cô đã giúp tôi rất nhiều khi tìm ra con đƣờng đi của mình. Quý Thầy Cô cũng là ngƣời giúp đỡ tôi rất nhiều khi trong suốt quá trình tôi học tập, nghiên cứu tại Học viện. Tôi đã thực sự coi Khoa Tâm lý học, Học viện Khoa học Xã hội là gia đình của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS. TS Nguyễn Văn Thọ, PGS. TS Trần Thị Lệ Thu, những ngƣời Thầy rất quan trọng trong cuộc sống của tôi. Thầy, Cô là chỗ dựa tinh thần cũng nhƣ luôn hỗ trợ tôi hết mình khi tôi gặp bất cứ khó khăn nào. Đƣợc làm việc với Thầy, Cô trong những năm qua giúp tôi rất nhiều trong định hƣớng giá trị, rèn luyện các kỹ năng nghiên cứu và thực hành. Tôi xin chân thành cảm ơn đến các đồng nghiệp yêu quý của tôi tại Khoa Tâm lý học, Trƣờng Đại học KHXH& NV, Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, nhất là TS Ngô Xuân Điệp, trƣởng khoa, luôn hỗ trợ, giúp đỡ, khích lệ và đồng cảm iii với tôi trong suốt những năm qua, nhất là khi tôi có khó khăn trong cuộc sống, công việc và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn sự cộng tác, giúp đỡ nhiệt tình của Ban giám hiệu, Thầy Cô giáo và các em học sinh tại Trƣờng THCS Tam Hiệp, THCS Song Ngữ Lạc Hồng (Biên Hòa, Đồng Nai) và THCS Phú Lâm (Tân Phú, Đồng Nai) trong suốt quá trình thu thập số liệu và thực nghiệm của đề tài. Lời cảm ơn đặc biệt cuối cùng, tôi xin dành cho những ngƣời thân trong gia đình của tôi: Mẹ tôi, ngƣời mà cuộc đời bà đã tạo cảm hứng và giá trị để tôi theo đuổi, và vợ tôi, ngƣời luôn ủng hộ và chia sẻ với tôi trong suốt những năm qua. Gia đình là chỗ dựa cả về tinh thần và vật chất, luôn sát cánh và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể theo đuổi ƣớc mơ học tập của mình. Nếu không có sự hỗ trợ của họ, tôi khó có thể hoàn thành luận án này. Trong điều kiện thời gian nghiên cứu chƣa nhiều, kinh nghiệm nghiên cứu khoa học còn hạn chế nên luận án của tôi vẫn có những thiếu sót, kính mong quý Thầy Cô giáo và quý đồng nghiệp đóng góp ý kiến, giúp tôi hoàn thiện luận án này tốt hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 01 tháng 05 năm 2016 NCS Lê Minh Công 4 MỤC LỤC Lời cam đoan.............................................................................................................. i Mục lục.................................................................................................................... iii Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt...........................................................................vi Danh mục các bảng.................................................................................................vii Danh mục các biểu đồ............................................................................................ viii MỞ ĐẦU................................................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU..........................................7 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu.........................................................................7 1.2. Một số vấn đề lý luận về nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh trung học cơ sở........................................................................................................34 Chƣơng 2. TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...............................53 2.1. Địa bàn và khách thể nghiên cứu...................................................................... 53 2.2. Tổ chức nghiên cứu.......................................................................................... 56 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................. 63 CHƢƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN.........................................76 3.1. Nghiện internet của học sinh trung học cơ sở...................................................76 3.2. Các biểu hiện tâm lý của học sinh trung học cơ sở.........................................101 3.3. Tự đánh giá của học sinh trung học cơ sở.......................................................106 3.4. Mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh trung học cơ sở................................................................................................................ 114 3.5. Các yếu tố ảnh hƣởng tới tình trạng nghiện internet của học sinh trung học cơ sở 125 3.6. Tham vấn trƣờng hợp nghiện internet theo liệu pháp nhận thức - hành vi.....129 3.7. Đề xuất biện pháp giảm tình trạng nghiện internet và nâng cao tự đánh giá bản thân của học sinh trung học cơ sở..........................................................................139 KẾT LUẬN...........................................................................................................144 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC LIÊNQUAN ĐẾN LUẬN ÁN.........150 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................151 PHỤ LỤC.................................................................................................................. 1 DANH ỤC CÁC K HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Tiế A Tiế Việt APA American Psychiatric Association Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. CBT Cognitive behavioral therapy Trị liệu tâm lý nhận thức hành vi DSM Diagnostic and Statistical Manual Sổ tay chẩn đoán và thống kê các of Mental Disorders rối loạn tâm thần. ĐTB Mean Điểm trung bình ĐC Standard Deviation Độ lệch chuẩn ICD International Classification of Bảng phân loại các bệnh tật quốc tế Diseases Internet Addiction Nghiện Internet IAT Internet Addiction Test Trắc nghiệm nghiện Internet TĐG Self – esteem Tự đánh giá bản thân THCS Junior high school students Trung học sơ cở IA Nhà xuất bản NXB WHO World Health Organization Tổ chức Y tế thế giới. DANH ỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng quan một số nghiên cứu tại Hoa Kỳ về mức độ của nghiện Internet...8 Bảng 1.2. Các mức độ nghiện internet của học sinh THCS.....................................45 Bảng 2.1. Phân bố mẫu nghiên cứu tỷ lệ thịnh hành nghiện internet.......................55 Bảng 2.2. Khách thể nghiên thực trạng nghiện internet và mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS tại Đồng Nai..........................56 Bảng 3.1. Nhu cầu sử dụng internet của học sinh....................................................77 Bảng 3.2. Ảnh hƣởng của nghiện internet đến sức khỏe của học sinh………….80 Bảng 3.3. Ảnh hƣởng của nghiện internet tới quan hệ xã hội và thành tích học tập của học sinh.............................................................................................................97 Bảng 3.4. Ảnh hƣởng của nghiện internet tới an ninh cá nhân................................99 và sử dụng chất của học sinh...................................................................................99 Bảng 3.5. Khác biệt mức độ nghiện internet theo các nhân tố ảnh hƣởng.............100 Bảng 3.6. Biểu hiện nhận thức của học sinh..........................................................102 Bảng 3.7. Biểu hiện cảm xúc của học sinh............................................................103 Bảng 3.8. Biểu hiện về hành vi của học sinh.........................................................105 Bảng 3.9. Các mặt biểu hiện cái Tôi của học sinh.................................................106 Bảng 3.10. Tự đánh giá về thể chất của học sinh nghiện internet..........................108 Bảng 3.11. Tự đánh giá về cảm xúc của học sinh nghiện internet.........................109 Bảng 3.12. Tự đánh giá về gia đình của học sinh nghiện internet..........................110 Bảng 3.13. Tự đánh giá về học đƣờng của học sinh nghiện internet.....................112 Bảng 3.14. Tự đánh giá về xã hội của học sinh nghiện internet.............................113 Bảng 3.15. Tự đánh giá về tƣơng lai của học sinh nghiện internet........................114 Bảng 3.16. So sánh về điểm trung bình giữa các mặt biểu hiện cái Tôi với các mức độ nghiện internet..................................................................................................118 Bảng 3.17. Tƣơng quan giữa các ứng dụng của nghiện Internet và các khía cạnh của tự đánh giá bản thân........................................................................................121 Bảng 3.18. Các nhân tố khách quan ảnh hƣởng tới nghiện internet của học sinh ..126 Bảng 3.19. Các yếu tố chủ quan ảnh hƣởng tới internet của học sinh..........128 vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Các hình thức sử dụng internet ở học sinh..........................................78 Biều đồ 3.2. Kinh phí chi trả trung bình một tháng cho các dịch vụ Internet...........79 Biểu đồ 3.3. Tuổi bắt đầu sử dụng internet của học sinh.........................................80 Biểu đồ 3.4. Địa điểm thƣờng sử dụng internet của học sinh..................................82 Biểu đồ 3.5. Thời gian sử dụng internet trung bình một ngày của học sinh.............84 Biểu đồ 3.6. Thời điểm sử dụng internet trong ngày của học sinh...........................85 Biểu đồ 3.7. Phƣơng tiện truy cập internet của học sinh.........................................86 Biểu đồ 3.8. Nguồn hiểu biết sử dụng Internet ở học sinh.......................................87 Biểu đồ 3.9. Mức độ nghiện internet của học sinh...................................................88 Biểu đồ 3.10. Mức độ nghiện internet của học sinh theo giới tính...........................89 Biểu đồ 3.11. Mức độ nghiện internet của học sinh theo khối lớp...........................90 Biểu đồ 3.12. Mức độ nghiện internet của học sinh theo điều kiện kinh tế gia đình và tình trạng quan hệ của bố mẹ..............................................................................92 Biểu đồ 3.13. Mức độ nghiện internet của học sinh theo địa bàn cƣ trúvà loại hình trƣờng ...93 Biểu đồ 3.14. Tƣơng quan giữa tự đánh giá bản thân và các mức độ nghiện internet ...................................................................................Error! Bookmark not defined. Biểu đồ 3.15. Tƣơng quan giữa nghiện Internet và các mặt biểu hiện cái Tôi . Error! Bookmark not defined. Biều đồ 3.16. Tƣơng quan giữa tự đánh giá bản thân và các ứng dụng mà học sinh nghiện internet sử dụng.........................................................................................120 Bảng 3.17. Tƣơng quan chung giữa hậu quả của nghiện Internet và tự đánh giá bản thân của học sinh………………………………………………………………..122 Biểu đồ 3.18. Tƣơng quan giữa tự đánh giá bản thân và các yếu tố gây hậu quả của nghiện Internet ở học sinh.....................................................................................123 Biểu đồ 3.19. Tƣơng quan giữa yếu tố hậu quả do nghiện internet và các mặt biểu hiện của tự đánh giá bản thân................................................................................124 viii Ở ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Internet đang ngày càng trở thành phƣơng tiện hữu ích cho đời sống con ngƣời bởi những ứng dụng mang tính cách mạng của nó. Chính vì thế, số lƣợng ngƣời sử dụng internet ngày càng tăng nhanh và hiếm có một một lĩnh vực hoạt động nào mà không có ứng dụng từ internet [108]. Đồng thời với sự phát triển nhanh chóng của các dịch vụ internet, các báo cáo về ảnh hƣởng tiêu cực của internet, nhất là những hậu quả của nghiện internet cũng tăng nhanh trong thời gian gần đây. Báo cáo tổng quan của Griffiths (2008) cho thấy, tại Hoa Kỳ có khoảng 5 – 19,8% ngƣời nghiện internet [71]. Báo cáo của Regina, Hechanova và Jennifer Czincz (2009) cho thấy, Trung Quốc có khoảng 8% ngƣời nghiện internet, Đài Loan là 5% và Hàn Quốc là 6% ngƣời nghiện internet, và nhóm nghiện internet chủ yếu là thanh thiếu niên [113]. Các báo cáo nghiên cứu cũng cho thấy, nghiện internet thƣờng có những ảnh hƣởng tiêu cực đối với cuộc sống của ngƣời nghiện nhƣ sức khỏe tâm thần (Young, 2004; Ju - Yu Yen và cs, 2007; Young Sik Lee và cs, 2008; Chih - Hung Ko, 2008; Aykut Ceyhan và cs, 2008 [13][104] [105]; mối quan hệ xã hội (Young, 1996; Quittner, 1997; Ngô Anh Đức, 2008; Trần Thị Minh Đức, 2013) [8] [92] [108]; vấn đề học hành (Brady, 1996; Murphey, 1996; Young; 1996; Barber, 1997; Trần Hữu Luyến, 2014) [27] [113]; quấy rối tình dục trên mạng (Garlick, 2004; Mitchell, 2007; Wolak, Finkelhor, 2008) và bắt nạt trên mạng (Raskauskas, Stoltx, 2007; Kowalski, Limber, 2007; Slonje, Smith, 2008) [50]. Tự đánh giá bản thân (self-esteem), hiểu một cách ngắn gọn là những gì mà bản thân một ngƣời nghĩ về mình, nói cách khác đó là điều mà một ngƣời tự đánh giá về bản thân mình nhƣ thế nào theo quan điểm của chính mình (Burger, 2006) [dẫn theo 20]. Theo Maslow (2004), nếu không đƣợc thỏa mãn hay bị thiếu hụt nhu cầu tự đánh giá bản thân, con ngƣời thƣờng có cảm giác tự ti, yếu đuối và bất lực [22]. Ở lứa tuổi học sinh trung học cơ sở (THCS) tự đánh giá bản thân đang đƣợc 1 hình thành và phát triển một cách mạnh mẽ. Các em thƣờng tự đánh giá bản thân mình theo các khía cạnh về Thể chất, Gia đình, Xã hội, Học đƣờng, Cảm xúc, Tƣơng lai và tự đánh giá thƣờng ảnh hƣởng đến nhiều vấn đề khó khăn cảm xúc, vấn đề hành vi, sự cô đơn (Junghyun Kim, Robert LaRose, Wei Peng, 2009), sự gắn bó, nhân cách hƣớng ngoại (Bibi Eshrat Zamani, Yasamin Abedini, Ali Kheradmand, 2011), trầm cảm, cô đơn, tính nhút nhát (Silvia Casale, Giulia Fioravanti, 2011) [113]. Trong các yếu tố tâm lý có mối liên hệ với nghiện internet ở lứa tuổi học sinh THCS, tự đánh giá bản thân là một nhân tố đƣợc nhiều nhà nghiên cứu quan tâm (Greenberg, Lewis&Dodd, 1999; Ellison, Steinfield & Lampe, 2007; Steinfield, Ellison & Lampe, 2008) [113]. Đồng Nai là một tỉnh công nghiệp, là trung tâm kinh tế lớn của cả phía Nam.Những đặc điểm về phát triển kinh tế, xã hội và văn hóa, ứng xử trong gia đình đã tạo ra nhiều vấn đề ở giới trẻ. Các vấn đề về bạo lực học đƣờng, tệ nạn xã hội, lạm dụng tình dục, các vấn đề rối nhiễu tâm lý và nghiện internet đang ngày càng gia tăng cao [11] [41]. Trong quá trình làm thực hành tham vấn tâm lý với các đối tƣợng là học sinh THCS nghiện internet, chúng tôi nhận thấy có mối quan hệ mật thiết giữa tình trạng nghiện internet và tự đánh giá bản thân ở các em. Hiện nay, những nghiên cứu về mối quan hệ này còn khá ít ỏi và mới chỉ dừng lại ở việc kiểm định mối tƣơng quan giữa hai nhân tố này, mà chƣa phân tích thực trạng hay các khía cạnh của tự đánh giá với các mức độ của nghiện internet. Chính vì thế, việc đi sâu vào phân tích tƣơng quan giữa các mức độ của nghiện internet với các khía cạnh của tự đánh giá bản thân, thực trạng tự đánh giá của thanh thiếu niên nghiện internet ở học sinh THCS là vô cùng cần thiết để phân loại, xây dựng các biện pháp nhằm giảm nghiện internet ở các em. Xuất phát từ các lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Nghiện Internet và tự đánh giá bản thân của học sinh trung học cơ sở” làm đề tài luận án nghiên cứu sinh của mình. 2. Mục đíc i cứuvà n iệ vụ i cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận, thực trạng của nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS, luận án sử dụng tham vấn bằng liệu pháp Nhận thứcHành vi nhằm giảm tình trạng nghiện internet và nâng cao tự đánh giá bản thân cho các em. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Xây dựng cơ sở lý luận nghiên cứu nghiện internet và tự đánh giá bản thân ở học sinh THCS. Làm rõ thực trạng mức độ, biểu hiện của nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS nghiện internet. Phân tích mối tƣơng quan giữa các mức độ nghiện internet và các khía cạnh tự đánh giá bản thân của học sinh THCS nghiện. Đề xuất thử áp dụng biện pháp nâng cao tự đánh giá bản thân và giảm tình trạng nghiện internet ở học sinh THCS. 3. Đối tƣợ v pạ vi i cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Mức độ, biểu hiện và mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS nghiện internet. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Giới hạn phạm vi nghiên cứu sàng lọc là học sinh đang theo học từ lớp 6 đến lớp 9 tại các trƣờng THCS trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, trong đó THCS Tam Hiệp là 368 em, THCS Phú Lâm 472 em và THCS Song ngữ Lạc Hồng 214 em. Đề tài giới hạn nội dung nghiên cứu ở 3 mức độ nghiện internet (nhẹ, vừa và nặng) đánh giá theo các tiêu chí: giới tính, khối lớp, kết quả học tập, điều kiện kinh tế gia đình, tình trạng hôn nhân của cha mẹ, địa bàn sinh sống, đặc điểm trƣờng theo học. Đề tài chỉ phân tích một số biểu hiện tâm lý về nhận thức, cảm xúc và hành vi của học sinh THCS nghiện internet. Đồng thời, phân tích một số yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hƣởng đến tình trạng nghiện internet của học sinh THCS, cũng nhƣ những yếu tố bị ảnh hƣởng bởi tình trạng nghiện internet ở các em. Đề tài không nghiên cứu các yếu tố ảnh hƣởng tới mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh (vì trên thực tế không thấy có báo cáo nghiên cứu nào về các yếu tố ảnh hƣởng đến mối liên hệ này). Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu những học sinh THCS nghiện internet (163 em) tự đánh giá bản thân theo khía cạnh nhƣ Thể chất, Cảm xúc, Gia đình, Học đƣờng, Xã hội và Tƣơng lai mà không nghiên cứu đại trà tất cả các học sinh đƣợc sàng lọc (1054 em). Về mặt lý luận, đề tài không tập trung phân tích sâu về cấu trúc của tự đánh giá bản thân, mà chỉ phân tích các mặt biểu hiện của chúng (đã đƣợc các tác giả trên thế giới và Việt Nam áp dụng và khảng định từ nghiên cứu thực tế) trên học sinh THCS nghiện internet ở Đồng Nai. 4. P ƣơ p áp uậ v p ƣơ p áp i cứu cụ thể 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Nghiên cứu đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở một số nguyên tắc phƣơng pháp luận trong tâm lý học sau: Nguyên tắc hoạt động – nhân cách: Nghiên cứu học sinh THCS nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh nghiện internet không tách rời các hoạt động học tập, giao tiếp và các đặc điểm nhân cách của các em ở lứa tuổi THCS. Các kết quả khảo sát về mức độ nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh sẽ đƣợc phân tích, nhận xét trên cơ sở lứa tuổi (khối lớp), kết quả học tập, địa bàn sinh sống,… của chính nhóm học sinh này. Nguyên tắc hệ thống: Nghiên cứu mức độ nghiện internet và tự đánh giá bản thân, cũng nhƣ mối quan hệ giữa nghiện internet với tự đánh giá bản thân của các em đƣợc xem xét trong mối quan hệ tác động qua lại giữa các yếu tố từ chính cá nhân học sinh, gia đình, trƣờng học và cộng đồng dân cƣ ở Đồng Nai. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu đề ra, trong nghiên cứu này, đề tài sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu nhƣ sau: Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu, điều tra bằng bảng hỏi, trắc nghiệm nghiện internet, phỏng vấn sâu, lấy ý kiến chuyên gia, tham vấn tâm lý và phân tích dữ liệu qua phần mềm SPSS 11.5. 5. Đó óp ới của luận án Kết quả nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ học sinh THCS tại Đồng Nai nghiện internet ở mức khá cao. Tuy nhiên,học sinh chủ yếu nghiện internet ở mức độ nhẹ và vừa, rất ít em nghiện internet ở mức nặng, nghiện internet chỉ có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê theo tiêu chí giới tính, không có sự khác biệt có ý nghĩa theo các tiêu chí khối lớp, thành tích học tập, địa bàn sinh sống, tình trạng kinh tế gia đình, tình trạng hôn nhân của cha mẹ, đặc điểm của trƣờng học sinh theo học. Kết quả của luận án cũng cho thấy, học sinh THCS nghiện internet có các biểu hiện tiêu cực về nhận thức, cảm xúc và hành vi. Tình trạng nghiện internet ảnh hƣởng đến sức khỏe, quan hệ xã hội, thành tích học tập, an toàn cá nhân và sử dụng chất của học sinh, tuy nhiên mức độ ảnh hƣởng không quá nghiêm trọng. Luận án cho thấy, có các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hƣởng tới tình trạng nghiện internet ở học sinh, bao gồm các yếu tố về đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THCS, sự căng thẳng, bị bạn bè cô lập, thiếu sân chơi, có nhiều thời gian rảnh, bị cha mẹ mắng chửi. Tuy vậy, các yếu tố ảnh hƣởng này không nhiều, chỉ ở mức trung bình tới tình trạng nghiện internet ở các em. Các khía cạnh tự đánh giá bản thân của học sinh THCS nghiện internet ở mức độ thấp. Đồng thời, tự đánh giá bản thân chỉ có tƣơng quan với nghiện internet mức độ nặng theo các khía cạnh gia đình và cảm xúc, không có tƣơng quan có ý nghĩa giữa nghiện internet mức độ nhẹ và vừa với tự đánh giá bản thân theo các khía cạnh xã hội, học đƣờng, thể chất, tƣơng lai. Tham vấn tâm lý bằng liệu pháp Nhận thức – hành vi có hiệu quả tích cực giúp giảm nghiện internet và tự đánh giá bản thân, đồng thời cần phải có sự hỗ trợ của nhiều nguồn lực khác nhau. Tuy nhiên, các kết quả nghiên cứu này có tính chất gợi ý, tham khảo và là cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễễn của luận án 6.1. Về mặt lý luận Kết quả nghiên cứu lý luận đã khái quát hóa đƣợc các xu hƣớng nghiên cứu về nghiện internet, tự đánh giá bản thân, và mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS. Làm sáng tỏ các vấn đề: khái niệm và biểu hiện của nghiện internet, khái niệm tự đánh giá bản thân, khái niệm nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS, mối quan hệ giữa nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS. 6.2. Về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu về mặt thực tiễn của luận án đóng góp vào các lĩnh vực nghiên cứu về sự thịnh hành nghiện internet, các biểu hiện về nghiện internet ở học sinh THCS cũng nhƣ việc ảnh hƣởng của tình trạng nghiện internet đến sức khỏe, học tập, quan hệ xã hội, an toàn cá nhân và sử dụng chất ở các em. Đồng thời, kết quả nghiên cứu về mặt thực tiễn của luận án cũng cho thấy, mối tƣơng quan giữa nghiện internet ở mức độ nặng với các khía cạnh tự đánh giá về cảm xúc và gia đình. Nghiên cứu đề xuất 04 giải pháp nhằm nâng cao tự đánh giá và giảm nghiện internet của học sinh. Đồng thời bƣớc đầu thử nghiệm giải pháp can thiệp bằng hình thức tham vấn tâm lý theo tiếp cận Nhận thức – Hành vi cho 2 học sinh có kết quả tự đánh giá thấp và nghiện internet. Kết quả tham vấn cho thấy, để giảm tình trạng nghiện internet của học sinh THCS nghiện internet cần phải nâng cao tự đánh giá của các em, đồng thời cần phải có sự hỗ trợ của nhiều nguồn lực khác nhau. Các đóng góp này của luận án giúp bổ sung vào cơ sở lý luận của chủ đề, đồng thời mở ra các hƣớng nghiên cứu tiếp theo, nhất là trong bối cảnh Việt Nam. Đóng góp của luận án cũng giúp cho các nhà thực hành trong lĩnh vực tâm thần học, tâm lý lâm sàng và tâm lý trƣờng học có cơ sở thực chứng trong thực hành công việc của mình. 7. Cơ cấấu của luận án Cấu trúc của luận án gồm: Phần mở đầu; Chƣơng 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS;Chƣơng 2.Tổ chức và phƣơng pháp nghiên cứu; Chƣơng 3. Kết quả nghiên cứu thực tiễn nghiện internet và tự đánh giá bản thân của học sinh THCS tại Đồng Nai; Kết luận và Phụ lục. C ƣơ 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NGHIỆN INTERNET VÀ TỰ ĐÁNH GIÁ BẢN THÂN CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ NGHIỆN INTERNET VÀ TỰ ĐÁNH GIÁ BẢN THÂN CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1.1. N i cứu ở ƣớc o i 1.1.1.1. Nghiên cứu về nghiện internet Nghiện internet đƣợc nghiên cứu lần đầu tiên năm 1996 bởi Kimberly S Young (Giám đốc Trung tâm phục hồi nghiện Internet Hoa Kỳ) trên 600 trƣờng hợp sử dụng internet quá mức và biểu lộ dấu hiện của nghiện internet, đƣợc đánh giá trên bảng câu hỏi phỏng theo bảng câu hỏi của DSM-IV về nghiện đánh bạc. Những nghiên cứu sau đó của bà đã khám phá nhiều hƣớng khác nhau của nghiện internet, đƣa ra khái niệm nghiện internet, giải thích sự khác nhau giữa nghiện internet và sử dụng internet thông thƣờng, mức độ, biểu hiện, hậu quả của nghiện internet và các chƣơng trình can thiệp nghiện internet [107]. Nhiều nghiên cứu của các tác giả khác gần đây nhƣ Young (1996), David (1999), Griffths (1998), Davis (1999), Cao&Su (2006), Whang, Lee, Chang (2006) đã chỉ ra mức độ và tỷ lệ thịnh hành của nghiện internet, các nguyên nhân của nghiện internet, hay các yếu tố liên quan. - Nghiên cứu về thực trạng mức độ và nhu cầu ứng dụng nghiện internet ở thanh thiếu niên Nghiên cứu về tỷ lệ thịnh hành hay mức độ nghiện internet ở thanh thiếu niên đang là một chủ đề rất đƣợc quan tâm và nhiều tranh cãi. Nghiên cứu đầu tiên là của Young (1996) cho thấy có một tỷ lệ không nhỏ thanh thiếu niên tại Hoa Kỳ lạm dụng internet[1]. Nghiên cứu khác của David Greenfield (1999) cũng tại Hoa Kỳ cho thấy, có khoảng 5,7% ngƣời đủ tiêu chuẩn nghiện internet. Hiện nay, tại Hoa Kỳ có khá nhiều nghiên cứu khác nhau về mức độ nghiện internet của thanh thiếu niên, tuy nhiên, các nghiên cứu này cho thấy một kết quả đa dạng và không có sự đồng nhất (có thể xem bảng 1.1) [45]. Theo chúng tôi, các kết quả nghiên cứu về mức độ và tỷ lệ nghiện internet đƣa ra còn quá khác nhau có thể do số lƣợng mẫu nghiên cứu và độ tuổi là khác nhau và đặc biệt các tiêu chí đƣa ra để đánh giá nghiện cũng rất khác nhau (Vì thực tế tiêu chuẩn đánh giá nghiện đƣợc chỉ ra theo tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng, trong khi các nghiên cứu trên mẫu lớn lại phải định lƣợng cụ thể để đo đạc). Vì vậy sự khác nhau trong các kết quả nghiên cứu này là điều tự nhiên. Bả 1.1. Tổ qua ột số i cứu tại Hoa Kỳ về ức độ của iệ Internet Tác iả Tỷ ệ K ác t ể Độ tuổi 1999 5.6 Không rõ 33 16 333 2000 8.1 Sinh viên 20.7 277 Anderson 2001 8.8 DiNicola 2004 7 Sinh viên 731 Yuen_Lavin 2004 15.9 Sinh viên 283 Fortson và cộng sự 2007 26.3 Sinh viên 20.4 411 Zhang và cộng sự 2008 4 Sinh viên 22 171 Gentile 2009 19.8 Học sinh 8-18 1 178 Saville và cộng sự 2010 5 Sinh viên Greenfield Morahan; Martin; Schumacher Nă Sinh viên Số ƣợ 1 078 276 Nghiên cứu tại Phần Lan trên cộng đồng thanh thiếu niên từ 12 - 18 tuổi cho thấy có khoảng 4,7% nữ và 4,6% nam hội tụ đủ tiêu chuẩn của nghiện internet. Nghiên cứu cũng cho thấy nghiện tình dục trực tuyến là nhiều nhất và có dấu hiệu nặng nề hơn cả, theo nghiên cứu có khoảng 9% thanh thiếu niên rơi vào tình trạng nghiện hành vi tình dục trực tuyến (Cooper, 2002) [1]. Tại Thổ Nhĩ Kỳ, nghiên cứu của Aysegul Yolga Tahiroglu và cộng sự trên cỡ mẫu là 3975 thanh thiếu niên và cho thấy có 7,6% trong số họ sử dụng trên 12 tiếng mỗi tuần [113]. Tại Hy Lạp, Konstantinos E. Siomos và cộng sự nghiên cứu 2200 học sinh từ 12 - 18 tuổi ở Thessaly cho thấy, có khoảng 70,8% thanh thiếu niên có truy cập internet, hầu hết sử dụng internet để chơi trò chơi trực tuyến (khoảng 50,9%), tìm kiếm thông tin (46,8%). Nghiên cứu cũng cho thấy có khoảng 8,2% thanh thiếu niên đƣợc đánh giá là nghiện internet, trong đó nam là chủ yếu [80]. Có thể nói các nghiên cứu về chủ đề nghiện internet tại các nƣớc Châu Âu cho thấy: đây là Châu lục phát triển các nghiên cứu về chủ đề này cùng với Hoa Kỳ. Các vấn đề tập trung nghiên cứu bao gồm sự thịnh hành của nghiện internet, nghiên cứu về yếu tố nguyên nhân và hậu quả của nghiện internet. Một bức tranh khá rõ ràng từ các nghiên cứu chỉ ra rằng, tình trạng nghiện internet chủ yếu tập trung vào lứa tuổi thanh thiếu niên. Đây là lứa tuổi rất nhạy cảm và có thể rơi vào các vấn đề của hành vi xã hội, nhất là các vấn đề nhƣ nghiện internet. Mặc dù là Châu lục có sự phát triển về kinh tế, văn hóa, xã hội khá ổn định nhƣng tỷ lệ thanh thiếu niên nghiện internet là khá cao. Tại châu Á, báo cáo nghiện internet nhƣ là một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng. Ở Trung Quốc, nghiên cứu của F. Cao và L. Su (2006) trên học sinh từ 12 - 18 tuổi tại Thƣợng Hải cho thấy có khoảng 2,4% học sinh đủ tiêu chuẩn nghiện internet. Hầu hết các dữ liệu gần đây về nghiện internet tại Trung Quốc (Cui, Zhao, Wu & Xu, 2006, Tao; 2008; Tsai&Lin,2001; Yang&Tung, 2007) cho thấy có khoảng từ 9,72% đến 11,06% thanh thiếu niên có dấu hiệu nghiện internet [1] [113]. Tại Đài Loan, nghiên cứu của Yang (2001) cho thấy có khoảng 10% nghiện internet [113]. Một nghiên cứu khác cũng vào năm 2001 bởi nhóm tác giả Bai, Lin, Chen trên cỡ mẫu là 100 nhà thực hành lâm sàng trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần tham vấn trị liệu cho 251 thân chủ đã nhận định rằng khoảng 38 thân chủ (chiếm khoảng 15%) hội đủ tiêu chuẩn của rối loạn nghiện internet [1]. Tại Hàn Quốc, nghiên cứu của nhóm Whang, Lee và Chang (2003) cho thấy có khoảng 3,5% đủ tiêu chuẩn nghiện internet và chỉ có khoảng 18,4% đƣợc coi là sử dụng internet có hiệu quả [78]. Nghiên cứu của nhóm Jang, Wang, Choi (2008) trên cỡ mẫu là 912 học sinh từ lớp 7 đến lớp 12 (tuổi trung bình là 13,9 tuổi) tại 4 trƣờng ở Seoul (Hàn Quốc) cho thấy khoảng 3,7% học sinh cấp 2 và 5,1% học sinh cấp 3 nghiện internet [113]. Tại Singapo, nghiên cứu của Subramaniam Mythily, Shijia Qiu và Munidasa Winslow (2008) trên tổng cộng 2735 thanh thiếu niên, trong đó có 49,4% nam và 50,6% là nữ, tuổi trung bình là 13,9 tuổi. Kết quả cho thấy khoảng 17,1% thanh thiếu niên báo cáo là đã sử dụng internet hơn 5 giờ mỗi ngày, và tất cả trong số họ có những dấu hiệu của lạm dụng internet [96]. Tổng quan các nghiên cứu về mức độ nghiện internet ở cộng đồng châu Á cho thấy rằng đây là Châu lục mới nổi và điều này dẫn tới nhiều tình trạng hành vi xã hội ở thanh thiếu niên, đặc biệt là nghiện internet. Thực trạng phát triển mạnh mẽ về kinh tế, xã hội và hòa nhập nhiều nền văn hóa làm cho các quốc gia này nảy sinh nhiều vấn đề. Toàn bộ các kết quả nghiên cứu về nghiện internet trên là cơ sở để đề tài đánh giá mức độ nghiện internet ở học sinh THCS tại tỉnh Đồng Nai. Ngoài việc nghiên cứu về mức độ nghiện internet, nhiều tác giả cũng nghiên cứu về nhu cầu các ứng dụng mà ngƣời nghiện thƣờng sử dụng khi trực tuyến. Đa phần các tác giả cho rằng, ngƣời nghiện sử dụng đa dạng các ứng dụng trên internet nhƣ lƣớt website, đánh bạc, trò chơi trực tuyến, mua sắm, xem phim tình dục, quan hệ trên mạng (Young, 1998; David Greenfield, 1999), tình dục trực tuyến (Cooper, 2002), chơi trò chơi, tiếp đến là tìm kiếm thông tin (Aysegul Yolga Tahiroglu, 2004), chơi trò chơi trực tuyến, tìm kiếm thông tin, mạng xã hội (Konstantinos E. Siomos, 2002). Các nghiên cứu này chủ yếu trên nhóm đối tƣợng là thanh thiếu niên [113]. - Nghiên cứu về các công cụ đo mức độ nghiện internet Hiệp hội Tâm thần Mỹ (2013) đã chính thức đƣa “Tiêu chuẩn chẩn đoán lâm sàng nghiện trò chơi trực tuyến” của vào phần 3 trong “Hƣớng dẫn Chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần DSM-V”, và xác định đây là một vấn đề sức khỏe tâm thần mới của xã hội hiện đại. Trƣớc đó, nhiều tác giả khác nhau cũng đã cố gắng xây dựng các bộ công cụ nhƣ trắc nghiệm hay các tiêu chuẩn chẩn đoán để sử dụng đo mức độ nghiện internet của cá nhân. Sue Fisher (1994) đƣa ra 9 chiều kích của nghiện: 1/ Sự tiến triển và mối bận tâm, 2/ sự dung nạp, 3/ hội chứng cai và mất kiểm soát, 4/ tránh thoát, 5/sự săn đuổi, 6/ nói dối và lừa gạt, 7/ hành vi phạm pháp, 8/ phá vỡ mối quan hệ gia đình/ nhà trƣờng, 9/ mất mát tài chính cần phải cứu trợ. Dựa trên 9 chiều kích này, tác giả xây dựng một bảng tiêu chuẩn về hành vi nghiện internet với 9 tiêu chuẩn và nếu cá nhân nào xác nhận có ít nhất 4 trên 9 tiêu chuẩn trên có thể coi là nghiện internet [68]. Ivan Goldberg (1996) cho rằng nghiện internet là một khuôn mẫu không thích ứng của sử dụng internet, dẫn tới những sự sút kém có ý nghĩa lâm sàng hay những khó khăn tâm lý và đƣợc biểu thị bởi ít nhất ba (hay nhiều hơn) 6 triệu chứng và xuất hiện liên tục trong khoảng thời gian 12 tháng trƣớc đó. Sáu triệu chứng bao gồm: 1/Sự gia tăng thời gian sử dụng internet, 2/có hội chứng cai, 3/trạng thái thèm muốn sử dụng internet, 4/nỗ lực không thành công của việc giảm sút sự thèm muốn, 5/ luôn dành nhiều thời gian sử dụng internet, 6/giảm sút chất lƣợng học tập hay quan hệ xã hội [70]. Kimberly S. Young (1996) xây dựng bảng tiêu chuẩn bệnh lý về nghiện internet của Young bao gồm 8 câu hỏi (8 vấn đề) đƣợc thay đổi từ tiêu chuẩn đánh bạc bệnh lý có trong DSM-IV: 1/ Bận tâm cùng với Internet (nghĩ về thời gian sử dụng online trƣớc đây hay nghĩ về hoạt động online kế tiếp); 2/ Sự cần thiết phải sử dụng Internet với mức độ ngày càng tăng cả về thời gian và mức độ thỏa mãn đạt đƣợc; 3/ Thƣờng xuyên lặp đi lặp lại những thất bại cho sự cố gắng kiểm soát, cắt giảm hoặc đột ngột dừng sử dụng Internet; 4/ Sự bồn chồn, buồn chán, mệt mỏi, dễ nổi cáu khi cố gắng cắt hoặc dừng sử dụng Internet; 5/ Sử dụng Internet lâu hơn nhiều so với thời gian dự định; 6/Sử dụng Internet có gây nguy hại hay rủi ro cao cho cuộc sống (nhƣ mất các quan hệ xã hội; mất việc làm; ảnh hƣởng đến học tập; mất cơ hội sự nghiệp, công việc); 7/ Nói dối gia đình hay những ngƣời khác về việc vi phạm hoặc bị lôi cuốn bởi Internet; và 8/Sử dụng Internet nhƣ là cách thoát khỏi những vấn đề của cuộc sống hay làm khuây khỏa những cảm xúc khó khăn (cảm giác không thể tự lo liệu, tội lỗi, lo âu, trầm cảm). Nếu cá nhân nào trả lời “có” 5 hoặc hơn trong 8 câu trên thì có thể coi là một trƣờng hợp nghiện internet [109]. Nghiên cứu của Tsai và Lin (2001), Yang và Tung (2007), Mei Sung Li (2008), Wang Yu Long và cộng sự (2008), Lin và cộng sự (2009) đã sử dụng bảng hỏi 8 câu của Young đã đƣợc Beard hiệu đính để đƣa ra tiêu chuẩn “5 trong 8”, ngƣời nghiện internet phải có 5 trong 8 biểu hiện đƣợc đƣa ra. Đồng thời, qua nghiên cứu thực tế, các tác giả cũng cho rằng trong 8 tiêu chuẩn mà Young đƣa ra, thì có 5 tiêu chuẩn là bắt buộc, 3 tiêu chuẩn còn lại (chỉ cần xuất hiện một trong 3 tiêu chuẩn đó) thì mới đƣợc chẩn đoán là nghiện internet [1] [102]. Có thể nói, tại nhiều nƣớc châu Á, các công cụ đo đƣợc sử dụng chủ yếu là mƣợn của nƣớc ngoài, và trong đó chủ yếu là mƣợn tiêu chuẩn chẩn đoán của Young về bệnh nghiện cờ bạc, sau đó tiến hành hiệu đính để sử dụng. Chính vì thế, luận án nàysử dụng bảng tiêu chuẩn 8 câu hỏi và trắc nghiệm nghiện internet của Young (1996) để đo mức độ nghiện internet của học sinh trung học cơ sở. Bản tiêu chuẩn đã đƣợc thích nghi trong một nghiên cứu trƣớc đó mà chúng tôi đã thực hiện trên nhóm đối tƣợng thanh thiếu niên tại Đồng Nai [40]. - Nghiên cứu về hậu quả của nghiện internet ở học sinh Hậu quả khó khăn về mặt cơ thể. Học sinh THCS nghiện internet thƣờng kéo dài nhiều giờ ngồi trƣớc máy vi tính, vì vậy mắt họ thƣờng bị khô và nhức, đau lƣng và nguy cơ tăng cao của các bệnh về cột sống. Ngoài ra, việc sử dụng internet quá mức dẫn tới các rối loạn về nhịp tim, huyết áp,... Ngƣời sử dụng internet cũng thƣờng phải sử dụng cổ tay để điều khiển bàn phím, chuột,.. với cƣờng độ cao vì vậy các khớp cổ tay họ thƣờng bị đau nhức (hội chứng đƣờng ống cổ tay)[113]. Hậu quả khó khăn trong giấc ngủ. Học sinh THCS nghiện internet thƣờng sử dụng nhiều thời gian để truy cập internet, thậm chí các em thức khuya để truy cập. Điều này dẫn tới những tổn hại về giấc ngủ của các em [108]. Hậu quả ảnh hưởng đến các mối quan hệ xã hội. Nghiên cứu củaYoung (1996) nhận thấy rằng có khoảng 53% học sinh nghiện internet có vấn đề thực sự nghiêm trọng trong các mối quan hệ thực tế nhƣ quan hệ tình cảm, những mối quan hệ giữa cha mẹ - con cái, và những mối quan hệ thân thiết [108]. Hậu quả giảm sút chất lượng và thành tích học tập. Trong một cuộc khảo sát tại Hoa Kỳ cho thấy, có đến 86% giáo viên, ngƣời công tác thƣ viện trả lời rằng sử dụng internet quá mức và không đúng mục đích làm học sinh không cải thiện đƣợc việc học tập (Barber, 1997). Nhiều tác giả cho rằng những thông tin trên internet quá lộn xộn và không liên quan nhiều đến chƣơng trình giảng dạy ở trƣờng và sách giáo khoa nên không thể giúp sinh viên có đƣợc những kết quả tốt hơn trong học tập [100]. Young (1996) nhận thấy rằng 58% học sinh báo cáo có sự suy sụp về thói quen học tập, có sự rớt hạng, bỏ học nhiều môn,... do sử dụng internet quá nhiều [113]. Hậu quả liên quan đến hành vi tình dục không tích cực. Quấy rối tình dục trên mạng là một vấn đề mới trong xã hội ngày nay, nhất là đối với học sinh và thanh thiếu niên. Tại Anh, nhiều báo cáo cũng cho thấy việc quấy rối tình dục trên mạng thƣờng dẫn tới quấy rối tình dục ở đời sống thực. Nghiên cứu tại Australia