Tài liệu Nghiên cứu xây dựng nông thôn mới xã tân cương, thành phố thái nguyên

Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ MÂY PHƢỢNG NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI XÃ TÂN CƢƠNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ Thái Nguyên - 2013 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM NGUYỄN THỊ MÂY PHƢỢNG NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI XÃ TÂN CƢƠNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Địa lý học Mã số: 60.31.05.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Lê Thu Hoa Thái Nguyên - 2013 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Thái Nguyên, ngày 19 tháng 8 năm 2013 Học viên Nguyễn Thị Mây Phượng i Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các thầy cô giáo, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin bày tỏ lời cám ơn chân thành tới : Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau đại học, các Thầy Cô giáo Khoa Địa lý trường ĐHSP Thái Nguyên, UBND xã Tân Cương – TP Thái Nguyên, Công ty tư vấn thuộc Viện Quy hoạch xây dựng - Sở Xây dựng tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi trong quá trình học tập tại trường cũng như trong nghiên cứu và hoàn thành luận văn. PGS.TS Lê Thu Hoa – Trưởng khoa Môi trường và Đô thị, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội – người đã hết lòng giúp đỡ, dạy bảo, động viên chia sẻ và tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cám ơn các quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những chỉ dẫn quý báu để tôi hoàn chỉnh luận văn này. Thái Nguyên, 20 tháng 09 năm 2013 Học viên Nguyễn Thị Mây Phượng ii Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ Lời cam đoan ........................................................................................................i Lời cảm ơn ......................................................................................................... ii Mục lục .............................................................................................................. iii Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt...............................................................iv Danh mục các bảng ............................................................................................. v Danh mục các hình .............................................................................................vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài .........................................................................................1 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...............................................4 4. Phạm vi nghiên cứu .....................................................................................4 5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ......................................................5 6. Cấu trúc của luận văn ..................................................................................7 7. Những đóng góp của luận văn .....................................................................7 8. Từ khoá ........................................................................................................7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI .......................................................................................................8 1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới................................................8 1.1.1. Khái niệm nông thôn ............................................................................ 8 1.1.2. Khái niệm và đặc trưng của nông thôn mới ......................................... 9 1.1.3. Tầm quan trọng của việc xây dựng nông thôn mới trong công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. ................................... 10 1.1.4. Các nguyên tắc xây dựng nông thôn mới .......................................... 12 1.1.5. Các tiêu chuẩn nông thôn mới ............................................................ 13 1.1.6. Nội dung cơ bản của nông thôn mới, phân cấp .................................. 16 1.1.7. Quy trình xây dựng nông thôn mới .................................................... 25 1.2. Cơ sở thực tiễn về xây dựng nông thôn mới ..........................................25 iii Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ 1.2.1. Kinh nghiệm trên thế giới về xây dựng nông thôn mới ..................... 25 1.2.2. Kết quả bước đầu xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Thái Nguyên. ...... 34 Chƣơng 2. HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN MỚI XÃ TÂN CƢƠNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN ĐẦU ..................41 2.1. Giới thiệu chung về xã Tân Cương – Tp Thái Nguyên ..........................41 2.1.1. Khái quát tự nhiên xã Tân Cương ...................................................... 41 2.1.2. Những nét chính về kinh tế - xã hội xã Tân Cương ........................... 43 2.2. Quá trình triển khai xây dựng nông thôn mới tại xã Tân Cương, Thái Nguyên ..................................................................................................46 2.3. Kết quả xây dựng nông thôn mới tại xã Tân Cương giai đoạn 2011 – 2013 ...53 Chƣơng 3. ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI XÃ TÂN CƢƠNG, THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2015 ........................................................................................................60 3.1. Định hướng xây dựng nông thôn mới ở Thái Nguyên đến năm 2015 ........... 60 3.2. Định hướng xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương đến năm 2015.....68 3.3. Các giải pháp thực hiện xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương ..........69 3.3.1. Giải pháp thực hiện 19 tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới. ...... 69 3.3.2. Giải pháp về cơ chế, chính sách khuyến nông.................................... 72 3.3.3. Giải pháp về kinh tế ............................................................................ 73 3.3.4. Giải pháp khoa học, công nghệ, bảo vệ và cải tạo đất và môi trường. 76 3.3.5. Giải pháp về tổ chức hành chính và tổ hợp sản xuất .......................... 76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................78 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................................80 PHỤ LỤC iv Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT DIỄN GIẢI CLPT Chiến lược phát triển CNH – HĐH Công nghiệp hoá – Hiện đại hoá TTCN LĐ – TB – XH Lao động – Thương binh – Xã hội KH&ĐT Kế hoạch và Đầu tư KTXH Kinh tế – xã hội NTM Nông thôn mới NN&PTNT Nông nghiệp & Phát triển nông thôn QĐ Quyết định QHTT Quy hoạch tổng thể QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất TW Trung ương TP Thành phố UBND Uỷ ban nhân dân XDNTM Xây dựng nông thôn mới iv Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Bộ ) ............................... 22 Bảng 2.1. Bảng phân bố hộ dân cư theo xóm .................................................. 44 Bảng 2.2.Bảng cơ cấu lao động ....................................................................... 45 Bảng 2.3. Bảng tổng hợp rà soát các tiêu chí xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương năm 2011 ..................................................................... 49 Bảng 2.4. bảng tổng hợp các dự án quy hoạch trên địa bàn xã Tân Cương .... 54 Bảng 3.1. Bảng rà soát kết quả xây dựng nông thôn mới đầu năm 2013 và kế hoạch thực hiện đến năm 2015 .................................................. 61 Bảng 3.2. Các tuyến đường giao thông đối nội................................................ 70 Bảng 3.3. Quy hoạch vùng sản xuất tập trung xã Tân Cương ......................... 73 v Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 2.1. Vị trí địa lý xã Tân Cương trên địa bàn thành phố Thái Nguyên ....... 41 Hình 2.2. Cơ cấu lao động theo ngành Xã Tân Cương năm 2011 ................... 45 Hình 2.3. Bản vẽ hiện trạng ............................................................................. 52 Hình 3.1. Bản vẽ quy hoạch nông nghiệp xã Tân Cương đến năm 2015 ....... 74 vi Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Xây dựng nông thôn mới được xác định là một trong những nhiệm vụ chiến lược của nước ta hiện nay với vai trò quan trọng là cốt lõi của việc thực hiện Nghị quyết 26/NQ-TW ngày 5/8/2008 về nông nghiệp, nông dân, nông thôn của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X. Đây là một chương trình tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng ở các tỉnh thành phố cả nước. Tỉnh Thái Nguyên - một tỉnh có vị trí và vai trò quan trọng của vùng Trung du miền núi phía Bắc nước ta. Hơn nữa, Thái Nguyên còn có điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên phong phú để phát triển kinh tế, đặc biệt là phát triển ngành nông nghiệp. Toàn tỉnh có 143 xã, còn rất nhiều xã còn khó khăn nằm trong vùng 135, đời sống của nông dân chưa cao. Thái Nguyên nhận được rất nhiều sự quan tâm, đầu tư của Đảng và nhà nước, tỉnh đã xây dựng và triển khai chương trình xây dựng nông thôn mới, thực hiện bước đầu ở 35 xã. Trong giai đoạn 2010 – 2015, Thái Nguyên xác định 3 xã Đồng Bẩm, Tân Cương và Phúc Xuân là ba điểm sẽ hoàn thành việc xây dựng nông thôn mới. Tân Cương là xã điểm có nhiều cơ hội để hoàn thành việc xây dựng nông thôn mới bên cạnh đó còn rất nhiều thách thức. Với lí do đó, tác giả chọn hướng nghiên cứu: “Nghiên cứu xây dựng nông thôn mới xã Tân Cƣơng , Thành phố Thái Nguyên” 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài Trong những năm đổi mới, vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân được sự quan tâm của các nhà lãnh đạo, các nhà quản lí và nhiều nhà nghiên cứu khoa học trên thế giới. Trên thế giới, tiêu biểu phải kể đến: “Chính sách nông nghiệp trong các nước đang phát triển” của tác giả Frans Ellits do Nhà xuất bản nông nghiệp 1 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ ấn hành năm 1994. Công trình này đã xem xét nền nông nghiệp của các nước đang phát triển trong quá trình chuyển sang sản xuất hàng hoá gắn liền với thương mại nông sản trên thế giới, đồng thời cũng nêu lên những mô hình thành công và thất bại trong việc phát triển nông nghiệp, nông thôn và giải quyết vấn đề nông dân. Công trình: “Một số vấn đề về nông nghiệp, nông dân nông thôn ở các nước và Việt Nam” của các tác giả Benedict J.tria kerrkvliet, Jamesscott, Nguyễn Ngọc và Đỗ Đức Định sưu tầm và giới thiệu, Nxb Hà Nội ấn hành năm 2000. Xuất phát từ một nước nông nghiệp, Việt Nam có nhiều chính sách quan tâm đến sự phát triển của nông nghiệp và nâng cao đời sống của nông dân. Có nhiều cuốn sách dề cập tới vấn đề này như: Những vấn đề lí luận về Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp Việt Nam (Đặng Văn Phan, 2007); Nội hàm phát triển bền vững nông nghiệp Việt Nam (Đặng Văn Phan, Vũ Như vân, 2010); cũng như các vấn đề về Kinh tế vùng ở Việt Nam - Từ lí luận đến thực tiễn ( Lê Thu Hoa, 2007); Qui hoạch phát triển kinh tế xã hội - Một số vấn đề lí luận và thực tiễn (Viện Chiến lược phát triển - Bộ KH&ĐT, 2007), Chỉ dẫn địa lí - lí thuyết và thực hành trong xuất khẩu (Đỗ Thị Loan, 2008); Những mô hình (Ruộng - Vườn – Ao- Chuồng) hiệu quả (Đào Ngọc Trang, 2008) Hiện nay, chương trình xây dựng nông thôn mới là vấn đề quan trọng đã và đang được sự quan tâm lớn của toàn Đảng, toàn dân Việt Nam trong thời kì đổi mới. Có rất nhiều báo cáo, nghị quyết, và các bài viết liên quan đến vấn đề xây dựng nông thôn mới: Các văn bản pháp lí về quy hoạch xây dựng nông thôn mới gồm : Nghị quyết 26/NQ-TW ngày 5/8/2008 của BCTW Đảng (Khoá X) về Nông nghiệp, nông dân, nông thôn; Quyết định số 193/QGGTTg ngày 02/2/2010 của Thủ tướng Chính phủ v/v Phê duyệt chương trình rà soát quy hoạch xây dựng nông thôn mới; Quyết định 491/2009/ QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ v/v Ban hành Bộ tiêu chí quốc gia nông thôn mới; 2 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ Quyết định số 800/Đ-TTg ngày 04/6/2010 của Thủ tướng Chính phủ v/v Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 – 2020; Đó là là cơ sở lí luận cho tác giả thực hiện đề tài. Về Xây dựng nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên: Thái Nguyên là một tỉnh thuộc Trung du miền núi phía Bắc, nông nghiệp có vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế, nâng cao đời sống của nông dân là sự quyết tâm phấn đấu của các nhà lãnh đạo cũng như người dân tỉnh Thái Nguyên. Học tập và tiếp thu những kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới của nước ngoài đặc biệt là của Hàn Quốc và các địa phương trong cả nước, Thái Nguyên cũng đang từng bước thực hiện xây dựng nông thôn mới. Một số văn bản quan trọng liên quan đến việc thực hiện xây dựng nông thôn mới ở Thái Nguyên như là: Quyết định số 112/Đ-SD ngày 04/8/2011 của Sở Xây dựng Thái Nguyên v/v Ban hành hướng dẫn tổ chức lập qui hoạch xây dựng nông thôn mới trên địa bàn Thái Nguyên; Quyết định số 2412/SNN&PTNN-KHTC ngày 9/8/2011 của Sở NN&PTNN Thái Nguyên v/v Quy hoạch sản xuất nông nghiệp cấp xã theo Bộ Tiêu chí quốc gia về nông thôn mới tỉnh Thái Nguyên Về xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương có các văn bản quan trọng sau: Kế hoạch rà soát, xây dựng kế hoạch thực hiện xã nông thôn mới theo Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới (UBND xã Tân Cương (số 07/KH-UBND, 20-8-2010); Tờ trình v/v Xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011- 2015 (UBND xã Tân Cương (số 15/TTr-UBND, 8-2011); Nhiệm vụ quy hoạch chung xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương – TP Thái Nguyên, giai đoạn 2011 – 2015 và định hướng đến năm 2020 (Cơ quan tư vấn : Viện Quy hoạch xây dựng Thái Nguyên / Cơ quan chủ đầu tư : UBND xã Tân Cương TP Thái Nguyên). Một số kết quả nghiên cứu mới về XDNTM của Lương Ngọc Công trong luận văn Thạc sỹ Địa lý với đề tài Xây dựng nông thôn mới huyện vùng cao Võ Nhai – Thái Nguyên [2]; của nguyễn Phương Mai về Nghiên cứu sinh thái nhân văn hướng tới phát triển bền vững vùng chè đặc sản Tân Cương – Thái Nguyên (2007) [5]. 3 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trên điạ bàn tỉnh Thái Nguyên nói chung và xã Tân Cương nói riêng, luận văn góp phần xây dựng thí điểm nông thôn mới ở Thái Nguyên tại xã Tân Cương. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục tiêu Trên cơ sở vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về XDNTM, đề tài tập trung phân tích hiện trạng XDNTM ở xã Tân Cương – Tp Thái Nguyên, cần tiếp tục thực hiện. Từ đó đề xuất những định hướng và giải pháp để quy hoạch XDNTM ở Tân Cương một cách hợp lí, nhằm khai thác hiệu quả những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội với mục đích góp phần nâng cao đời sống của người nông dân trồng chè, đồng thời bảo vệ môi trường sinh thái vùng chè đặc sản Tân Cương – Thái Nguyên theo hướng phát triển bền vững. 3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện các mục tiêu trên nhiệm vụ của đề tài là: Tổng quan có chọn lọc cơ sở lí luận và thực tiễn về NTM áp dụng vào lãnh thổ xã Tân Cương. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới việc hình thành và phát triển NTM ở Tân Cương – Thái Nguyên. Đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới ở xã Tân Cương - tỉnh Thái Nguyên, làm rõ những kết quả đã đạt được và những hạn chế cần khắc phục. Đề xuất định hướng xây dựng nông thôn mới và một số giải pháp xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương - Thái Nguyên. 4. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu điều kiện và hiện trạng xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương, căn cứ vào các tiêu chí được Thủ tướng Chính phủ ban hành theo Quyết định 491/2009/QĐ-TTg ngày 16/04/2009 và Quyết định số 342/QĐ-TTg ngày 20/02/2013 sửa đổi một số tiêu chí của Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới. 4 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ Về lãnh thổ: Tiến hành nghiên cứu trên phạm vi lãnh thổ xã Tân Cương – TP Thái Nguyên. Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu giai đoạn từ 2011 đến 2013; định hướng đến năm 2015 và tầm nhìn 2020. 5. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm Quan điểm lãnh thổ : Nông thôn là một đối tượng nghiên cứu nằm trong một địa bàn lãnh thổ nhất định. Do vậy khi nghiên cứu đề tài về nông thôn cần phân tích các đặc điểm gắn liền với lãnh thổ đó, vai trò và ý nghĩa của nó trong nghiên cứu nhân tố tự nhiên và KT-XH. Quan điểm tổng hợp: Các yếu tố tự nhiên, KT-XH tham gia vào phát triển nông thôn vô cùng phong phú và đa dạng. Giữa các yếu tố có vai trò khác nhau, có sự phân hóa thành yếu tố trội và yếu tố bổ trợ. Vận dụng quan điểm này để xem xét tất cả các yếu tố tham gia vào quá trình phát triển nông thôn trong tương quan tâm nông (Bộ ba – 3N : Nông nghiệp – Nông dân – Nông thôn). Quan điểm lịch sử, viễn cảnh: Bất kì một sự vật hiện tượng nào cũng có quá trình vận động lâu dài theo thời gian. Vận dụng quan điểm này để nghiên cứu thực trạng phát triển của nông thôn, qua đó thấy được sự biến đổi của các yếu tố trong việc phát triển kinh tế, những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sự thay đổi nơi chốn, sinh kế và xu hướng phát triển trong tương lai. Quan điểm hệ thống: Các yếu tố thành phần trong tự nhiên không có yếu tố nào đứng riêng lẻ một mình, trái lại, có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Vận dụng quan điểm này trong phân tích đánh giá môi trường KT-XH nông thôn một cách khách quan, qua đó nhận thức được các quan hệ tác động qua lại giữa các yếu tố cấu thành nên hệ thống và giữa các hệ thống với nhau. Quan điểm sinh thái: Nông thôn gắn bó mật thiết với điều kiện tự nhiên và môi trường sinh thái; trong đó 3 yếu tố đất, địa hình và nguồn nước 5 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ giữ vai trò quan trọng trong việc trồng và chế biến trà sản phẩm. Qua đó xác định phương hướng sản xuất thích hợp cho việc phân bố cây chè và việc quy hoạch XDNTM xã Tân Cương 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập tài liệu/ số liệu: để thực hiện nghiên cứu này, tác giả luận văn đã tiến hành thu thập các tài liệu/ số liệu từ nhiều nguồn khác nhau. Các số liệu thứ cấp được thu thập chủ yếu là từ các phòng ban, các cơ quan chức năng trên địa bàn tỉnh, huyện, xã, các tài liệu đã được xuất bản khác như trên tạp chí, sách báo … Các số liệu sơ cấp được thu thập qua các cuộc khảo sát, phỏng vấn tại địa bàn nghiên cứu. Phương pháp điều tra, thực địa: là phương pháp tiến hành quan sát thực tế trên lãnh thổ. Cụ thể, tác giả luận văn đã tiến hành thực địa, khảo sát thực tế tại xã Tân Cương, khảo sát các hình thức tổ chức lãnh thổ nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên; tìm hiểu tình hình phát triển, thị trường tiêu thụ, vốn đầu tư, những khó khăn khi phát triển các hình thức tổ chức lãnh thổ đó. Phương pháp thực địa điều tra theo các điểm chìa khoá, tập trung chủ yếu vào các thôn / xóm trong xã Tân Cương. Số liệu điều tra được phân tích và xử lí bằng phương pháp phù hợp Phương pháp phỏng vấn sâu: Tập trung vào các tiêu chí/ tiêu chuẩn mới thông qua việc trao đổi, phỏng vấn với các vị lãnh đạo ban ngành liên quan của tỉnh; Đảng uỷ, UBND, các trưởng thôn, xóm tại xã Tân Cương. Phương pháp chuyên gia: XDNTM là nhiệm vụ mới mẻ và phức tạp, do vậy cần tới sự tư vấn hỗ trợ của các chuyên gia đầu ngành vê nông nghiệp, nông dân, nông thôn và XDNTM. Quan trọng hàng đầu trong số đó là các chuyên gia thuộc Viện Qui hoạch xây dựng Thái Nguyên, cơ quan được giao nhiệm vụ qui hoạch chung xã NTM Tân Cương TP Thái Nguyên giai đoạn 2011 – 2015 và tầm nhìn đến năm 2020. Phương pháp dự báo: Trên cơ sở nghiên cứu thực tế tại lãnh thổ tiến hành đưa ra các dự báo về tiềm năng, triển vọng cũng như các nguy cơ/ thách 6 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ thức trong quá trình xây dựng nông thôn mới tại Tân Cương để từ đó có hướng điều chỉnh hay khắc phục. Phương pháp bản đồ và GIS : Đây là những phương pháp đặc trưng của địa lí, sử dụng phần mềm MapInfo, hoặc AutoCAD để xử lí số liệu thống kê, thành lập cơ sở dữ liệu để xây dựng các bản đồ chuyên đề minh chứng cho nội dung của đề tài. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, cấu trúc của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới. Chương 2: Hiện trạng xây dựng nông thôn mới xã Tân Cương, TP Thái Nguyên giai đoạn 2011 – 2013. Chương 3: Định hướng và giải pháp xây dượng nông thôn mới xã Tân Cương, TP Thái Nguyên đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2020. 7. Những đóng góp của luận văn Góp phần hệ thống hóa lý luận về nông thôn và XDNTM trong thời kỳ CNH - HĐH và hội nhập quốc tế; vận dụng phù hợp với điều kiện vùng trung du miền núi phía bắc.Đề xuất một số giải pháp thúc đẩy quá trình XDNTM tại xã Tân Cương – TP Thái Nguyên và từng bước triển khai có hiệu quả góp phần thúc đẩy công cuộc XDNTM trong điều kiện xã nông nghiệp ngoại thị của TP Thái Nguyên và tỉnh Thái Nguyên nói chung. 8. Từ khoá Nông thôn mới, Tiêu chí NTM, Mô hình NTM, Quy hoạch tổng thể NTM. 7 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Khái niệm nông thôn Nông thôn là một khái niệm biểu đạt một hệ thống quần cư nông nghiệp, một cộng đồng xã hội mà chủ thể là nông dân, sinh kế gắn với hai nguồn tài nguyên chủ yếu là đất đai và lao động với những đặc trưng riêng biệt như một xã hội thu nhỏ, trong đó có đầy đủ các yếu tố, các vấn đề xã hội và các thiết chế xã hội. Nông thôn được xem xét như một cơ cấu xã hội, trong đó có hàng loạt các yếu tố, các lĩnh vực nằm trong mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Trong Từ điển Bách khoa Việt Nam, khái niệm về nông thôn được diễn giải là phần lãnh thổ của một quốc gia hay một đơn vị hành chính nằm ngoài lãnh thổ đô thị, có môi trường tự nhiên, hoàn cảnh KT-XH, điều kiện sống khác biệt với thành thị và dân cư chủ yếu làm nông nghiệp [20, tr. 306]. Nông thôn Việt Nam là danh từ để chỉ những vùng đất trên lãnh thổ Việt Nam, ở đó, người dân sinh sống chủ yếu bằng nông nghiệp. Đó là những phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là UBND xã. Ở Việt Nam, cho đến năm 2009, có đến 70,4% dân số sống ở vùng nông thôn, trong khi tỷ lệ này vào năm 1999 là 76,5%. Trước đây con số đó còn lớn hơn nhiều. Chính vì thế cuộc sống và tổ chức nông thôn ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến toàn xã hội. Nông thôn là nơi cung cấp lương thực, thực phẩm cho đời sống của người dân. Cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp và xuất khẩu. Cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu. Cung cấp lao động cho công nghiệp và thành thị. Là thị trường rộng lớn để tiêu thụ những sản phẩm của công nghiệp và dịch vụ. Phát triển nông thôn tạo điều kiện ổn định về mặt kinh tế - chính trị - xã hội. Nông thôn nằm trên địa bàn rộng lớn về các mặt tự nhiên - kinh tế - xã hội. Nông thôn là 8 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ vùng sinh sống và làm việc chung của cộng đồng dân cư, hoạt động sản xuất nông nghiệp là chủ yếu. Cơ sở hình thành và trình độ tiếp cận thị trường, trình độ sản xuất hàng hóa còn thấp so với thành thị (do diện tích rộng, mức đầu tư cho nông thôn không lớn). Thu nhập và đời sống của người dân còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo đói cao. Nông thôn trải dài trên địa bàn rộng lớn nên chịu nhiều ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên. Khó khăn cơ bản của người dân sinh sống ở nông thôn là lợi nhuận thu được từ hoạt động sản xuất nông nghiệp và các ngành công nghiệp địa phương thường thấp, dẫn đến thu nhập thấp của người dân nông thôn. Người nông dân sống chủ yếu bằng nghề nông nghiệp nhưng thiếu đất để sản xuất. Đất sản xuất giảm dần do dân số tăng và quá trình đô thị hóa nông thôn. Lực lượng lao động ở nông thôn rất lớn nhưng nhiều nơi lại thiếu việc làm, thất nghiệp và bán thất nghiệp vẫn thường xuyên xảy ra. Thiếu các điều kiện và phương tiện thuận lợi cho giáo dục. Đô thị hoá nông thôn là khái niệm phái sinh trong thời kỳ CNH-HĐH; đó là quá trình từng phần nông thôn chuyển hoá thành thành thị. Trong quá trình đó, lối sống thành thị được phổ biến cho nông thôn một cách có quy hoạch, gắn liền với quá trình các ngành phi nông nghiệp, xây dựng hệ thống nhà ở, các công trình công cộng, các tiện nghi sinh hoạt [21, tr.273]. 1.1.2. Khái niệm và đặc trƣng của nông thôn mới 1.1.2.1. Khái niệm nông thôn mới Nông thôn mới là khu vực nông thôn : có kết cấu hạ tầng KT-XH từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao. [7], [10], [11] 9 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ 1.1.2.2. Đặc trưng của Nông thôn mới thời kỳ CNH –HĐH, giai đoạn 2010-2020 Bao gồm: - Kinh tế phát triển, đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn được nâng cao; - Nông thôn phát triển theo quy hoạch, có kết cấu hạ tầng kinh tế, xã hội hiện đại, môi trường sinh thái được bảo vệ; - Dân trí được nâng cao, bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát huy; - An ninh tốt, quản lý dân chủ. - Chất lượng hệ thống chính trị được nâng cao... 1.1.3. Tầm quan trọng của việc xây dựng nông thôn mới trong công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh quốc tế có nhiều thay đổi, nổi bật là vấn đề toàn cầu hóa, khoa học công nghệ phát triển như vũ bão và chứ đựng nhiều biến chuyển đột biến. Các vấn đề phát triển văn minh gắn liền với sự nghèo đói, xung đột và chiến tranh. Trước bối cảnh đó, định hướng của Việt Nam là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh, phát triển nhanh và bền vững. Đảng và nhà nước ta quyết tâm xây dựng Việt Nam trở thành nước công nghiệp hóa – hiện đại hóa vào năm 2020. Đây là một mục tiêu, định hướng cụ thể và rõ ràng song rất nặng nề và nhiều thách thức. Xuất phát là một nước nông nghiệp, bị chiến tranh tàn phá, nông dân chiếm hơn 70% dân số. Bởi vậy, việc phát triển nông nghiệp, nông thôn rất được coi trọng. Tại đại hội Đảng VII, xác định “ đặc biệt coi trọng công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn”. Với những đường lối chỉ đạo đúng đắn nên đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ. Tuy nhiên, còn nhiều thách thức: Do kết cấu hạ tầng nội thôn (điện, đường, trường, trạm, chợ, thủy lợi, còn nhiều yếu kém, vừa thiếu, vừa không đồng bộ); nhiều hạng mục công trình đã xuống cấp, tỷ lệ giao thông nông thôn được cứng hoá thấp; giao thông nội đồng ít được quan tâm 10 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc.tnu.edu.vn/ đầu tư; hệ thống thuỷ lợi cần được đầu tư nâng cấp; chất lượng lưới điện nông thôn chưa thực sự an toàn; cơ sở vật chất về giáo dục, y tế, văn hoá còn rất hạn chế, mạng lưới chợ nông thôn chưa được đầu tư đồng bộ, trụ sở xã nhiều nơi xuống cấp. Mặt bằng để xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn đạt chuẩn quốc gia rất khó khăn, dân cư phân bố rải rác, kinh tế hộ kém phát triển. Do sản xuất nông nghiệp manh mún, nhỏ lẻ, bảo quản chế biến còn hạn chế, chưa gắn chế biến với thị trường tiêu thụ sản phẩm; chất lượng nông sản chưa đủ sức cạnh tranh trên thị trường. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế, ứng dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp còn chậm, tỷ trọng chăn nuôi trong nông nghiệp còn thấp; cơ giới hoá chưa đồng bộ. Do thu nhập của nông dân thấp; số lượng doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn còn ít; sự liên kết giữa người sản xuất và các thành phần kinh tế khác ở khu vực nông thôn chưa chặt chẽ. Kinh tế hộ, kinh tế trang trại, hợp tác xã còn nhiều yếu kém. Tỷ lệ lao động nông nghiệp còn cao, cơ hội có việc làm mới tại địa phương không nhiều, tỷ lệ lao động nông lâm nghiệp qua đào tạo thấp; tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Do đời sống tinh thần của nhân dân còn hạn chế, nhiều nét văn hoá truyền thống đang có nguy cơ mai một (tiếng nói, phong tục, trang phục...); nhà ở dân cư nông thôn vẫn còn nhiều nhà tạm, dột nát. Hiện nay, kinh tế - xã hội khu vực nông thôn chủ yếu phát triển tự phát, chưa theo quy hoạch. Do yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, cần 3 yếu tố chính: đất đai, vốn và lao động kỹ thuật. Qua việc xây dựng nông thôn mới sẽ triển khai quy hoạch tổng thể, đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa. Đứng trước bối cảnh trong nước và quốc tế đó đồng thời thừa hưởng những kinh nghiệm quý báu của nước ngoài ( Nhật Bản, Hàn quốc…..) về việc xây dựng nông thôn bằng việc xây dựng nông thôn mới. “ Nếu không xây dựng nông thôn mới một cách cơ bản thì không thể trở thành một nước 11