Tài liệu Nghiên cứu, xây dựng các phương pháp, quy trình kiểm toán chất thải ngành da - giầy phục vụ quản lý môi trường

BỘ TÀI NGUYÊN VÀ MÔI TRƯỜNG TỔNG CỤC MÔI TRƯỜNG ----------*****----------- BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI Nghiên cứu, xây dựng các phương pháp, quy trình kiểm toán chất thải ngành da - giầy phục vụ quản lý môi trường Chủ trì Đề tài: 8136 Hà Nội, 2008 0  TS. Trần Thế Loãn Cục Kiểm soát ô nhiễm Tổng cục Môi trường Danh sách một số cán bộ chính tham gia Đề tài TT Họ và Tên 1 Trần Thế Loãn 2 Nguyễn Hoàng Ánh 3 Phạm Trọng Duy 4 Hồ Kiên Trung 5 Nguyễn Phạm Hà 6 Bùi Hòa Bình 7 Nguyễn Thị Hà 8 Nguyễn Mạnh Khải 9 Phạm Ngọc Hồ 10 Trần Yêm 11 Nguyễn Thị Tòng Đơn vị công tác Học vị Cục Kiểm soát ô nhiễm Tiến sỹ Tổng cục Môi trường Cục Kiểm soát ô nhiễm Thạc sỹ Tổng cục Môi trường Cục Kiểm soát ô nhiễm Kỹ sư Tổng cục Môi trường Cục Quản lý chất thải & Cải Thạc sỹ thiện môi trườngTổng cục Môi trường Vụ Hợp tác quốc tế và Khoa Tiến sỹ học công nghệ Tổng cục Môi trường Cục Bảo tồn đa dạng sinh học Cử nhân - Tổng cục Môi trường Khoa Môi trường, Trường Đại PGS, Tiến sỹ học Khoa học Tự nhiên-Đại học Quốc gia HN Khoa Môi trường, Trường Đại Tiến sỹ học Khoa học Tự nhiên-Đại học Quốc gia HN Trung tâm Nghiên cứu Quan GS, Tiến sỹ trắc và Mô hình hoá Môi trường, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên Khoa Môi trường, Trường Đại PGS, Tiến học Khoa học Tự nhiên-Đại sỹ học Quốc gia HN Hiệp hội da giày Việt Nam Kỹ sư 1 Danh mục chữ viết tắt BVMT Bảo vệ môi trường CFC Điều kiện thuận lợi cho cộng đồng CSR Trách nhiệm xã hội đoàn thể CTR Chất thải rắn EC Cộng đồng châu Âu GMP Thực hiện sản xuất tốt HĐBM Hoạt động bề mặt KCS Kiểm tra chất lượng sản phẩm KTCT Kiểm toán chất thải KTCTCN Kiểm toán chất thải công nghiệp KSON Kiểm soát ô nhiễm OHS Các tiêu chuẩn an toàn sức khỏe nghề nghiệp sqrft Đơn vị đo diện tích (square feet) SXSH Sản xuất sạch hơn TCCP Tiêu chuẩn cho phép TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam TNHH Trách nhiệm hữu hạn UNDP Chương trình Phát triển Liên hiệp quốc UNEP Chương trình môi trường Liên hiệp quốc UNICEF Quỹ nhi đồng Liên hiệp quốc UNIDO Tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc WB Ngân hàng Thế giới WHO Tổ chức Y tế Thế giới 2 Mục lục Mở đầu....................................................................................................................9 Chương 1. Cơ sở khoa học của kiểm toán chất thải công nghiệp…................10 1.1 Giới thiệu về kiểm toán chất thải công nghiệp....................................................10 1.1.1. Ý nghĩa, mục đích và hiệu quả của kiểm toán chất thải công nghiệp................10 1.1.2. Nội dung và quy trình kiểm toán chất thải công nghiệp..................................... 11 1.1.3. Mối quan hệ giữa kiểm toán chất thải công nghiệp với các lĩnh vực/công cụ quản lý môi trường khác......................................................................................12 1.2. Thực hiện kiểm toán chất thải trên Thế giới ........................................................13 1.2.1. Quy trình và thực hiện KTCTCN ở Pennsylvania, USA......................................14 1.2.2. Quy trình và thực hiện KTCTCN ở New Zealand................................................14 1.2.3. Quy trình và thực hiện KTCTCN ở Australia ................................................. 15 1.2.4. Quy trình và thực hiện KTCTCN ở Canada.........................................................15 1.2.5. So sánh qui trình kiểm toán của các nước……………………………………...23 1.3. Công nghiệp thuộc da và các vấn đề môi trường..............................................23 1.3.1. Qui trình công nghệ thuộc da...............................................................................23 1.3.2. Hóa chất dung trong công nghệ thuộc da...........................................................25 1.3.3. Các vấn đề môi trường ngành thuộc da...............................................................27 1.4. Công nghiệp sản xuất giầy và các vấn đề môi trường.....................................31 1.4.1. Qui trình công nghệ sản xuất giầy.......................................................................31 1.4.2. Hóa chất dung trong công nghệ sản xuất giầy...................................................36 1.4.3. Chất thải ngành sản xuất giầy..............................................................................36 1.5 Kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm môi trường ngành thuộc da-giầy .................. 40 1.5.1 Ngành thuộc da…………………...........................................................................40 1.5.2. Ngành sản xuất giầy..............................................................................................43 Chương 2. Cơ sở thực tiễn của kiểm toán chất thải ngành da giầy ……..... 46 2.1. Thực hiện KTCTCN ở Việt Nam...........................................................................46 2.2 Vấn đề ô nhiễm môi trường ngành thuộc da ở Việt Nam………….....................46 2.2.1. Nước thải................................................................................................................47 2.2.2. Khí thải...................................................................................................................51 2.2.3. Chất thải rắn..........................................................................................................51 2.2.4. Công tác bảo vệ môi trường .................................................................................52 2.3. Vấn đề môi trường ngành sản xuất giầy ở Việt Nam...........................................58 3 2.3.1. Qui trình công nghệ sản xuất giầy………...........................................................58 2.3.2. Nguyên nhiên liệu, hoá chất, sử dụng...........................................................59 2.3.3. Các nguồn thải .............................................................................................59 2.3.4. Thực trạng về công tác bảo vệ môi trường ..........................................................63 Chương 3- Thí điểm thực hiện Kiểm toán chất thải ngành thuộc da (Công ty TNHH Đông Hải Thái Bình)................................................................65 3.1. Thông tin cơ sở thực hiện KTCT...........................................................................65 3.1.1. Thông tin chung....................................................................................................65 3.1.2. Công nghệ sản xuất, nguyên vật liệu, hoá chất sử dụng.....................................66 3.1.3. Các vấn đề môi trường..........................................................................................71 3.2. Kết quả tính toán cân bằng vật chất......................................................................77 3.2.1. Cân bằng nước.......................................................................................................77 3.2.2. Cân bằng chất thải rắn.................................................................... .....................79 3.3. Đánh giá và đề xuất các giải pháp giảm thiểu ......................................................83 3.3.1. Giải pháp giảm thiểu chất thải đang thực hiện...................................................83 3.3.2. Giải pháp giảm thiểu đề xuất................................................................................85 Chương 4- Thí điểm thực hiện Kiểm toán chất thải sản xuất Giầy (Công ty Giầy Thượng Đình)..............................................................................99 4.1. Thông tin cơ sở thực hiện KTCT..........................................................................99 4.1.1. Thông tin chung...................................................................................................99 4.1.2. Công nghệ sản xuất, nguyên vật liệu, hoá chất sử dụng...................................100 4.1.3. Các vấn đề môi trường........................................................................................104 4.2. Kết quả tính toán cân bằng vật chất....................................................... ............110 4.2.1. Xác định trọng tâm kiểm toán........................................................... .................110 4.2.2. Xác định nguồn gây ô nhiễm ............................................................. ...............110 4.2.3. Xây dựng cân bằng vật chất cho chất thải rắn...................................... ............111 4.3. Đánh giá và đề xuất các giải pháp giảm thiểu ....................................................114 4.3.1. Giải pháp giảm thiểu chất thải đang thực hiện................................................. 114 4.3.2. Giải pháp giảm thiểu đề xuất..............................................................................116 Chương 5. Đề xuất qui trình Kiểm toán chất thải ngành thuộc da……..….119 5.1 – Chuẩn bị cho việc thực hiện kiểm toán chất thải .............................................119 5.1.1. Sự chấp thuận của ban lãnh đạo cơ sở sản xuất...............................................119 5.1.2. Chuẩn bị các mục tiêu cụ thể về KTCT..............................................................120 5.1.3. Thành lập nhóm KTCT.......................................................................................120 4 5.1.4. Chuẩn bị các tài liệu có liên quan......................................................................120 5.2. Xác định các dữ liệu cơ bản để thực hiện KTCT ...... ...... ....... ....... ... 121 4.2.1. Mô tả đặc điểm công nghệ và thiết bị cơ sở sản xuất.................................121 5.2.2. Nguyên liệu, nhiên liệu và hoá chất sử dụn g.............................................124 5.3. Xác định và đánh giá các nguồn thải...................................................................130 5.3.1. Xác định các nguồn thải...................................................................................130 5.3.2. Phương pháp đánh giá các nguồn thải ............................................................137 5.4. Xây dựng và đánh giá phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp.....138 5.4.1. Nội dung phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp....................................138 5.4.2. Đánh giá phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp....................................139 5.4.3 Xây dựng kế hoạch giảm thiểu chất thải công nghiệp......................................141 Chương 6. Đề xuất qui trình Kiểm toán chất thải ngành sản xuất giầy……143 6.1 – Chuẩn bị cho việc thực hiện kiểm toán chất thải .............................................143 6.2. Xác định các dữ liệu cơ bản để thực hiện KTCT...............................................143 6.2.1. Mô tả đặc điểm công nghệ và thiết bị cơ sở sản xuất........................................143 6.2.2. Nguyên liệu, nhiên liệu và hoá chất sử dụng....................................................145 6.3. Xác định và đánh giá các nguồn thải...................................................................146 6.3.1. Xác định các nguồn thải....................................................................................146 6.3.2. Phương pháp đánh giá các nguồn thải ............................................................149 6.4. Xây dựng và đánh giá phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp.....149 6.4.1. Nội dung phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp....................................149 6.4.2. Đánh giá phương án giảm thiểu chất thải công nghiệp....................................150 6.4.3 Xây dựng kế hoạch giảm thiểu chất thải công nghiệp.....................................150 Kết luận...............................................................................................................151 Tài liệu tham khảo..............................................................................................152 Phụ lục.................................................................................................................155 5 Danh mục Bảng Bảng 1 - Các bước thực hiện Kiểm toán chất thải............................................................17 Bảng 2 - Định mức lượng hóa chất và tiêu thụ nước trong công nghệ thuộc da.............26 Bảng 3 - Dòng thải quá trình thuộc da............................................................................28 Bảng 4 - Tỷ lệ chất thải trong quy trình sản xuất da.......................................................29 Bảng 5 - Nguồn phát sinh và thành phần khí thải trong ngành công nghiệp da...............30 Bảng 6 - Phát thải khí từ ngành công nghiệp thuộc da và hoàn thiện da........................30 Bảng 7: Việc sử dụng sản phẩm bằng da trên toàn thế giới.............................................31 Bảng 8. Lượng chất thải trong sản xuất giầy dép............................................................37 Bảng 9: Ước tính các loại chất thải được phát sinh của ngành sản xuất Giầy dép – tính trên toàn thế giới..........................................................................................38 Bảng 10 - Các thông số về nước thải trong công nghiệp thuộc da (trước xử lý).............49 Bảng 11 - Khả năng xử lý chất thải ở các công đoạn.......................................................53 Bảng 12. Ước tính lượng chất thải phát sinh của ngành giầy Việt Nam........................60 Bảng 13. Nguyên phụ liệu được dùng trong quá trình sản xuất giầy dép......................61 Bảng 14. Kết quả phân tích mẫu nước thải sản xuất .......................................................73 Bảng 15. Kết quả phân tích nước đầu vào và ra hệ thống xử lý nước thải......................74 Bảng 16. Kết quả quan trắc một số thông số trong môi trường không khí và tiếng ồn trong khu vực dự án và lân cận....................................................... .................................75 Bảng 17. Bảng cân bằng nước trong từng công đoạn sản xuất...................................... 78 Bảng 18. Cân bằng vật chất đối với nguyên liệu rắn (da) ...............................................80 Bảng 19. Bảng số liệu cân bằng về hoá chất...................................................................80 Bảng 20. Bảng cân bằng vật chất trong từng công đoạn sản xuất...................................81 Bảng 21: Phân tích nguyên nhân và đề xuất các giải pháp SXSH...................................85 Bảng 22: Sàng lọc các giải pháp SXSH...........................................................................87 Bảng 23. Nguyên vật liệu và hoá chất sử dụng trong sản xuất giầy .............................103 Bảng 24. Kết quả quan trắc môi trường không khí (đơn vị: mg/m3).............................104 Bảng 25. Kết quả đo tiếng ồn và bụi............................................................................105 Bảng 26. Kết quả phân tích nước thải............................................................................107 Bảng 27. Chất thải rắn trong các công đoạn sản xuất giầy.........................................108 6 Bảng 28. Lượng chất thải hàng tháng của tất cả các công đoạn...................................110 Bảng 29. Tóm tắt các quá trình chính của quá trình sản xuất giầy,.......................111 Bảng 30. Cân bằng nguyên liệu đầu vào và đầu ra của quá trình sản xuất giầy....112 Bảng 31. Cân bằng CTR và đặc trưng các chất ô nhiễm (tính cho 1 tháng).................113 Bảng 32. Kết quả thực hiện quản lý chất thải cho 1000 đôi giầy................................115 Bảng 33. Mẫu hiện trạng sử dụng nước của cơ sở sản xuất .......................................125 Bảng 34. Tính chất nước thải thuộc da theo các công đoạn...........................................125 Bảng 35 - Danh mục các loại hoá chất sử dụng trong nhà máy thuộc da ................... 127 Bảng 36. Định mức tiêu hao hoá chất.............................................................................128 Bảng 37. Lượng nước sử dụng vào các công đoạn thuộc da.........................................129 Bảng 38. Tính chất nước thải thuộc da...........................................................................132 Bảng 39. Các đầu ra của quá trình thuộc da..................................................................133 Bảng 40. Lưu lượng và mức độ ô nhiễm nước thải ở một số công đoạn chính của quá trình thuộc da..................................................... ...................134 Bảng 41. Lưu lượng các dòng nước thải hỗn hợp, độ ô nhiễm và tải trọng ô nhiễm quá trình thuộc da..........................................................................134 Bảng 42. Thống kê nguồn chất thải rắn..........................................................................136 Bảng 43. Liệt kê các loại chất thải rắn .........................................................................136 Bảng 44. Các đặc tính của nước thải chứa sunfua.........................................................139 Bảng 45. Phân tích chi phí xử lý chất thải ....................................................................140 Bảng 46. Nguyên liệu sử dụng trong sản xuất giầy.......................................................145 Bảng 47. Chất thải rắn trong các công đoạn sản xuất giầy............................................147 Bảng 48. Lượng chất thải hàng tháng của tất cả các công đoạn.....................................149 7 Danh mục Hình Hình 1 - .Sơ đồ công nghệ thuộc da.................................................................................24 Hình 2 - Chất thải phát sinh từ lĩnh vực sản xuất da - tính theo % cho các khu vực của Thế giới...............................................................................................................29 Hình 3. Sơ đồ tổng quát quá trình sản xuất giầy..............................................................32 Hình 4. Tính hiện đại của thiết bị sản xuất giầy dép.......................................................33 Hình 5: Chất thải được phát sinh từ lĩnh vực sản xuất Giầy dép _ tính theo % các khu vực trên thế giới...........................................................................................39 Hình 6 - .Sơ đồ công nghệ thuộc da kèm dòng thải.........................................................49 Hình 7 - .Sơ đồ cân bằng vật chất đầu vào và ra của quá trình thuộc da..........................50 Hình 8: Sơ đồ qui trình sản xuất kèm dòng thải ngành Giầy Việt Nam.......................... 60 Hình 9: Sơ đồ công nghệ thuộc da công ty Đông Hải .....................................................45 Hình 10. Sơ đồ dòng vật chất trong công nghệ thuộc da.................................................77 Hình 11. Định lượng đầu vào và đầu ra cho một tấn da nguyên liệu sử dụng................79 Hình 12. Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải thuộc da.......................................................84 Hình 13. Sơ đồ công nghệ đề xuất xử lý nước thải thuộc da............................................91 Hình 14: Quy trình chiết gelatin từ DPT.........................................................................96 Hình 15- Sơ đồ công nghệ sản xuất Giầy .....................................................................101 Hình 16: Sơ đồ công nghệ sản xuất giầy thể thao/ giầy da/ dép...................... .............102 Hình 17 - Sơ đồ dây chuyền sản xuất công nghệ thuộc da.............................................123 Hình 18. Sơ đồ cân bằng vật chất (đầu vào, đầu ra) của quá trình sản xuất..................137 Hình 19. Quy trình công nghệ sản xuất giầy với nguyên liệu và các chất thải.............144 8 Mở đầu Trong quá trình phát triển ngành Da - Giầy đang phải đối mặt với vấn đề về môi trường nghiêm trọng như: ô nhiễm không khí, ô nhiễm môi trường nước và lượng chất thải rắn (CTR) không ngừng gia tăng. Thuộc da là ngành công nghiệp với nhiều quá trình hoá lý đa dạng và phức tạp sử dụng nhiều loại hoá chất, nguồn nguyên liệu đầu vào da sống có nhiều tiềm năng gây ô nhiễm. Ngoài ra ngành công nghiệp thuộc da cũng sử dụng một lượng nước rất lớn, khoảng 80100 m3/tấn da tươi. Nước thải ngành thuộc da thường chứa các thành phần ô nhiễm với nồng độ cao như các chất hữu cơ, kiềm, muối vô cơ, chất rắn lơ lửng, và kim loại nặng. Đây là các thành phần gây nguy hại cho nguồn nước tiếp nhận nếu không được kiểm soát và xử lý hiệu quả. Thành phần chủ yếu của chất thải sản xuất giầy chủ yếu là "ba via" xốp dẻo nên rất khó phân huỷ, gây độc hại lâu dài cho môi trường (khí đốt cháy có thể tạo ra dioxin - một tác nhân gây ung thư). Ngoài ra CTR da giầy còn có: hộp bìa cứng, hộp thiếc, da, vải bông, những mảnh kim loại, giấy... là các thành phần có thể tận dụng nhằm gia tăng hiệu quả. Lượng chất thải phát sinh của ngành giầy phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu sử dụng, kiểu giầy sản xuất, trình độ công nghệ và người lao động và công đoạn sản xuất. Theo kết quả nghiên cứu của UNIDO, nguyên liệu sản xuất giầy được sử dụng nhiều nhất là da và công đoạn cắt thải ra nhiều chất thải nhất. Kiểm toán chất thải được xem như là một công cụ quản lý môi trường nhằm kiểm tra, kiểm soát, và đánh giá các quá trình của dự án, nhà máy, xí nghiệp, các cơ sở sản xuất kinh doanh. Mục đích của kiểm toán chất thải là xem xét các quá trình hoạt động có thực hiện đúng các tính chất quy định môi trường hay không. Từ đó, tìm ra những công đoạn không hoàn thiện, những khâu mất mát nguyên liệu hay là nguồn gây ô nhiễm môi trường để tìm cách khắc phục, giảm thiểu các tác động môi trường và tiết kiệm nguyên vật liệu. Quá trình này tạo ra khả năng hạn chế chi phí quá lớn để xử lý ô nhiễm, đồng thời nâng cao hiệu quả của quá trình hoạt động sản xuất. Báo cáo này xây dựng nhằm phân tích các cơ sở khoa học và thực tiễn liên quan đến công nghệ sản xuất, các vấn đề ô nhiễm môi trường ngành sản xuất da giầy, các giải pháp giảm thiểu, xử lý chất thải đã và đang được thực hiện. Kết hợp với các thông tin điều tra, đánh giá và thực hiện KTCT thí điểm tại một cơ sở sản xuất đã xây dựng Tài liệu hướng dẫn cho việc kiểm toán chất thải công nghiệp ngành sản xuất da giầy dựa trên cơ sở xác định nguồn và lượng chất thải. Tùy thuộc vào kết quả của quy trình kiểm toán, các giải pháp giảm thiểu chất thải có thể được áp dụng theo công nghệ phù hợp. Các số liệu kiểm toán chính xác về nguồn và lượng chất thải vào môi trường là điều kiện cần thiết cho việc tìm ra các giải pháp giảm thiểu có hiệu quả các chất thải công nghiệp. Điều này cũng có giá trị khi tái sử dụng chất thải góp phần phát triển bền vững ngành công nghiệp sản xuất da giầy. 9 Chương 1 Cơ sở khoa học của kiểm toán chất thải công nghiệp 1.1. Giới thiệu về kiểm toán chất thải công nghiệp 1.1.1. Ý nghĩa, mục đích và hiệu quả của kiểm toán chất thải công nghiệp Kiểm toán chất thải công nghiệp (KTCTCN) là quá trình kiểm tra sự tạo ra chất thải nhằm giảm nguồn, lượng chất thải. KTCTCN là một loại hình của kiểm toán môi trường. KTCTCN là một công cụ quản lý quan trọng có hiệu quả kinh tế đối với nhiều cơ sở sản xuất. Trước đây việc quản lý chất thải công nghiệp chỉ tập trung vào quá trình xử lý chất thải tại cuối đường ống nên có hiệu quả không cao. Kiểm toán chất thải công nghiệp cho phép thực hiện giảm thiểu chất thải và ngăn ngừa ô nhiễm ngay tại nguồn, ngoài ra có thể quay vòng tái sử dụng chất thải. Để đạt được mục tiêu này cần kiểm tra các quá trình sản xuất, xác định nguồn thải, tính toán cân bằng vật chất đầu vào và đầu ra ở mỗi công đoạn, các vấn đề vận hành sản xuất có thể được cải thiện nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất đồng thời giảm thiểu chất thải. Kiểm toán chất thải công nghiệp là bước đầu tiên trong quá trình sản xuất nhằm tối ưu hoá việc tận dụng triệt để tài nguyên và nâng cao hiệu quả sản xuất. Kiểm toán chất thải công nghiệp liên quan đến việc quan sát, đo đạc và ghi chép các số liệu, thu thập và phân tích các mẫu chất thải. Để kiểm toán chất thải công nghiệp đạt hiệu quả cần phải được tiến hành theo phương pháp khoa học và cần thiết được sự ủng hộ của các nhà quản lý và sản xuất. Mục đích của KTCTCN bao gồm: + Cung cấp thông tin về công nghệ sản xuất, nguyên liệu sử dụng, sản phẩm và các dạng chất thải. + Xác định các nguồn thải, loại chất thải phát sinh + Xác định các bộ phận kém hiệu quả như quản lý kém, hiệu suất sử dụng nguyên liệu, năng lượng thấp, thải nhiều chất gây ô nhiễm môi trường thông qua các tính toán cân bằng vật chất. + Đề ra chiến lược quản lý và giải pháp giảm thiểu chất thải. Hiệu quả của việc thực hiện KTCTCN: + Có được thông tin đầy đủ về hiện trạng môi trường của nhà máy. Căn cứ vào đó có thể cung cấp thông tin cơ sở dữ liệu trong cả trường hợp cấp cứu và ứng dụng kịp thời. Chỉ ra các thiếu sót, bộ phận quản lý yếu kém, từ đó đề ra các biện pháp chấn chỉnh có hiệu quả để đảm bảo hiệu suất công nghệ và giảm thiểu chất thải. 10 + Giảm kinh phí đầu tư vào các hệ thống xử lý chất thải, giảm sự tiêu hao nguyên vật liệu... từ đó tăng mức lợi nhuận. + Góp phần đảm bảo việc tuân thủ chi phí - lợi ích không chỉ đối với luật pháp, các quy chế và các tiêu chuẩn mà còn đối với các quy định khác có liên quan. + Hạn chế mức độ ô nhiễm và rủi ro do chất thải gây ra đối với môi trường và sức khoẻ con người. Ngăn ngừa và tránh các nguy cơ sự cố về môi trường ngắn hạn cũng như dài hạn. + Nâng cao trình độ quản lý và nhận thức của công nhân về vấn đề môi trường, đem lại hiệu quả tốt hơn trong quản lý tổng thể môi trường, nâng cao ý thức về môi trường cũng như trách nhiệm của công nhân trong lĩnh vực này. Đánh giá được chương trình đào tạo và tạo điều kiện đào tạo cán bộ. + Hỗ trợ việc trao đổi thông tin giữa các nhà máy, các cơ sở sản xuất. Nâng cao uy tín cho đơn vị, củng cố quan hệ của đơn vị với các cơ quan hữu quan. + Góp phần bảo vệ môi trường trên cơ sở phát triển bền vững. Một số yếu tố chính để xác định hiệu quả của việc KTCTCN: + Xác định các nguồn, số liệu và loại chất phát sinh + Thu thập thông tin về các quá trình cơ bản, các nguyên liệu thô, các sản phẩm, việc sử dụng nước và các nhiên liệu, các thông tin về chất thải + Nêu rõ tính kém hiệu quả của quá trình công nghệ sản xuất và các lĩnh vực quản lý yếu kém + Giúp xây dựng các mục tiêu giảm thiểu lượng chất thải + Giúp xây dựng các mục tiêu giảm lượng chất thải + Cho phép xây dựng chiến lược quản lý chất thải có hiệu quả về mặt kinh tế. + Nâng cao nhận thức trong lực lượng lao động về lợi ích của việc giảm lượng chất thải + Tăng cường kiến thức về quá trình công nghệ sản xuất + Góp phần làm tăng hiệu suất của quá trình công nghệ sản xuất 1.1.2. Nội dung và quy trình kiểm toán chất thải công nghiệp Nội dung KTCTCN + Tính toán đầu vào và đầu ra trong quá trình sản xuất + Xác định các đặc tính cơ bản của chất thải (nguồn, loại, lượng, tính chất của chất thải) + Đánh giá mức độ ô nhiễm của các loại chất thải, nguồn thải + Đánh giá hiện trạng giảm thiểu ô nhiễm chất thải và lựa chọn các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm bổ sung mang tính khả thi 11 Kiểm toán chất thải công nghiệp được thực hiện ở nhiều quy mô khác nhau: quy mô khu vực: xem xét các vấn đề của ngành công nghiệp; quy mô nhà máy: xem xét đặc thù của quá trình sản xuất của nhà máy; và quy mô các phân xưởng sản xuất: xác định chính xác nguồn thải và đề xuất, áp dụng các biện pháp cụ thể để giảm thiểu chất thải một cách phù hợp và có hiệu quả. Quy trình KTCTCN Trên thực tế kiểm toán chất thải công nghiệp bao gồm 3 giai đoạn: giai đoạn tiền đánh giá- đây là giai đoạn chuẩn bị kiểm toán, các vần đề trọng tâm của công việc kiểm soát sẽ được đặt ra trong giai đoạn này; giai đoạn thu thập số liệu- tính toán trên cơ sở đầu vào và đầu ra của dây truyền công nghệ sản xuất xây dựng cân bằng vật chất; và giai đoạn tổng kết- đánh giá các dây truyền công nghệ sản xuất từ việc thực hiện cân bằng vật chất và đề ra các biện pháp giảm thiểu chất thải. Quá trình kiểm toán chất thải công nghiệp nhiều khi còn gặp khó khăn do công nghệ lạc hậu của các cơ sở sản xuất. Tuy nhiên khi thực hiện kiểm toán chất thải các kết quả thu được sẽ cho thấy một ách đầy đủ những vấn đề môi trường liên quan đến chất thải công nghiệp, nguyên nhân và kiến nghị phương án giảm thiểu để vừa nâng cao hiệu quả sản xuất vừa đảm bảo các vấn đề về bảo vệ môi trường. 1.1.3. Mối quan hệ giữa kiểm toán chất thải công nghiệp với các lĩnh vực/công cụ quản lý môi trường khác Kiểm toán chất thải công nghiệp có quan hệ mật thiết với rất nhiều lĩnh vực khác như quan trắc môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi trường (KSONMT), thanh tra bảo vệ môi trường (BVMT) ... Quan trắc môi trường là quá trình lặp đi lặp lại hoạt động quan sát và đo lường về tình trạng lý, hoá, sinh của môi trường theo thời gian và không gian quy định. Kiểm soát ô nhiễm môi trường là tổng hợp các hoạt động, biện pháp và công cụ nhằm phòng ngừa, khống chế không cho ô nhiễm xảy ra hoặc khi có ô nhiễm xảy ra thì chủ động xử lý làm giảm thiểu hay loại trừ ô nhiễm . Thanh tra bảo vệ môi trường là các hoạt động thanh tra ô nhiễm, quan trắc chất lượng môi trường, quan trắc tiêu chuẩn thải, kiểm kê, kiểm toán, dự báo các nguồn thải, xây dựng và thực thi các kế hoạch phòng ngừa và xử lý sự cố ô nhiễm môi trường, các kỹ thuật và biện pháp khắc phục hậu quả, phục hồi và nâng cao chất lượng môi trường. Một trong những nhiệm vụ của thanh tra bảo vệ môi trường là thanh tra cưỡng chế bắt buộc các cơ sở sản xuất phải tuân theo các quy định về tiêu chuẩn môi trường đã cam kết. Bất kỳ cơ sở sản xuất nào vi phạm các điều luật BVMT hay các quy định ban hành theo luật đều bị đình chỉ sản xuất theo các hành vi vi phạm căn cứ vào Nghị định 26/CP của chính phủ về xử phạt hành chính về BVMT. Hình thức thanh tra có thể tiến hành thường xuyên và cũng có thể tiến hành đột xuất. 12 Trách nhiệm thực hiện việc kiểm soát ô nhiễm môi trường bao gồm các thành phần nhà nước, địa phương, cơ sở sản xuất và người dân với các quyền hạn và trách nhiệm khác nhau: +/ Nhà nước- đề ra chiến lược, chính sách, quy chế, tiêu chuẩn môi trường. +/ Địa phương- đề ra các quy định và biện pháp phù hợp để thực thi chính sách. +/ Các cơ sở sản xuất - áp dụng các biện pháp ngăn ngừa và xử lý ô nhiễm. +/ Người dân - chấp hành và thực hiện các biện pháp kiểm soát ô nhiễm môi trường. Thanh tra môi trường là quá trình kiểm tra, xem xét mức độ tuân thủ các quy định, tiêu chuẩn, luật pháp bảo vệ môi trường của các hoạt động kinh tế - xã hội. Thanh tra môi trường có nhiệm vụ thanh tra việc chấp hành các quy định của pháp luật về BVMT (tiêu chuẩn, quy định về phòng, chống, khắc phục suy thoái môi trường, ô nhiễm môi trường, sự cố môi trường khi sử dụng và khai thác thành phần môi trường) của các tổ chức và cá nhân. KTCTCN nói riêng, kiểm toán môi trường nói chung là phương pháp làm tăng hiệu quả việc thực hiện kiểm soát ô nhiễm và thanh tra BVMT. Nói cách khác KTCTCN là một trong những nội dung công việc của kiểm soát ô nhiễm và thanh tra BVMT. KTCTCN là một trong những cơ sở để thực hiện việc kiểm soát ô nhiễm môi trường. Muốn thực hiện tốt việc quản lý môi trường nói chung và quản lý chất thải nói riêng cần thiết phải có các thông tin, số liệu chính xác về nguồn và lượng thải. Để có được các thông tin này cần phải tiến hành kiểm toán chất thải công nghiệp. 1.2. Thực hiện kiểm toán chất thải trên Thế giới Theo quy định của Ủy ban Châu Âu (Quy định số 761/2001 của EC về quản lý sinh thái và quy trình kiểm toán), các hoạt động kiểm toán bao gồm các cuộc trao đổi với cá nhân, kiểm tra điều kiện hoạt động, thiết bị và rà soát các sổ sách ghi chép, các thủ tục, quy trình với mục tiêu đánh giá tình hình bảo vệ môi trườg của hoạt động được kiểm toán nhằm kiểm chứng có đáp ứng các tiêu chuẩn, quy định đề ra và kiểm chứng liệu hệ thống quản lý trách nhiệm môi trường có hiệu quả và phù hợp. Bên cạnh đó, kiểm tra tại chỗ việc tuân thủ với các tiêu chuẩn nhằm đánh giá tính hiệu quả của toàn hệ thống quản lý. Một quy trình kiểm toán tổng quát gồm các bước sau: + Tìm hiểu về hệ thống quản lý + Đánh giá mặt mạnh và mặt yếu của hệ thống quản lý + Thu thập các chứng cứ cụ thể + Đánh giá kết quả kiểm toán + Chuẩn bị kết luận kiểm toán + Viết báo cáo 13 1.2.1. Quy trình thực hiện KTCTCN tại Pennsylvania, USA Quy trình kiểm toán tại Pennsylvania, Mỹ, về cơ bản, cũng bao gồm các bước tổng quan theo quy định của Ủy ban châu Âu. Các yếu tố khi làm kiểm toán chất thải gồm: + Thành phần dòng thải + Trọng lượng/ số lượng chất thải + Nguồn thải + Hệ thống thu thập + Chi phí hiện tại và chi phí dự kiến 1.2.2. Quy trình thực hiện KTCTCN tại New Zealand Kiểm toán chất thải được hoàn thành trước khi xây dựng bất kỳ hệ thống giảm thiểu chất thải nào, nhằm xây dựng dữ liệu nền và có một bức tranh toàn cảnh loại chất thải nào không phải đi chôn lấp. Đây là khái niệm được sử dụng ở New Zealand. Một khi đã thực hiện một hệ thống giảm thiểu chất thải cải tiến, kiểm toán chất thải ở giai đoạn sau sẽ cho phép đo và theo dõi tiến độ. Kiểm toán văn phòng ở New Zealand được trình bày ở dưới gồm 03 bước chính: Bước 1- Trước khi kiểm toán + Xác định người tham gia kiểm toán: thông thường khoảng 5-10 người của công ty/ cơ quan. + Xác định chất thải mang đi chôn lấp + Làm quen với mẫu báo cáo kiểm toán chất thải + Thành lập bộ kiểm toán chất thải: gồm hướng dẫn phân loại chất thải; form kiểm toán chất thải, cân, dây nối, bàn, vải, găng tay, hộp đựng, máy ảnh + Tần suất kiểm kê: đối với văn phòng, nên kiểm kê vào thứ 6 hàng tuần Bước 2 - Trong khi kiểm toán: + Bố trí các dụng cụ và thiết bị + Thông báo về các hướng dẫn về sức khỏe và an toàn + Phân công trách nhiệm cho từng người + Tiến hành kiểm toán Bước 3 - Sau khi kiểm toán: + Điền kết quả + Viết báo cáo 14 1.2.3. Quy trình thc hiện KTCTCN tại Australia Tương tự như ở New Zealand, quy trình kiểm toán chất thải văn phòng tại Australia tương đối đơn giản, gồm các bước sau: + Lên kế hoạch kiểm toán và xác định khu vực kiểm toán: Cần xác định mục tiêu của kiểm toán, tổ chức nhân sự và xử lý với các vấn đề từ kiểm toán. + Thu thập chất thải từ khu vực nghiên cứu: Loại chất thải thu thập và dán nhãn để xác định nguồn chất thải. + Phân loại chất thải thành các loại khác nhau và ghi chép số liệu: Chất thải được cân đo và phân loại thành các loại chất thải khác nhau. Cân đo từng loại chất thải. + Phân tích dữ liệu và viết kết quả: Một khi chất thải được phân loại, các số liệu được ghi lại và phân tích. Viết báo cáo kiểm toán 1.2.4. Quy trình thực hiện KTCTCN tại Canada Tại Canada, quy trình kiểm toán chất thải được chia thành 6 giai đoạn cụ thể: Giai đoạn 1: Nắm rõ quá trình sản xuất Bước 1: Liệt kê được các quá trình Bước đầu tiên của kiểm toán chất thải là xác định và liệt kê các quá trình và tổng hợp thông tin về các quá trình hoạt động và được kết nối như thế nào. Một quá trình có thể là một diện tích của nhà máy hay một phần của thiết bị, cũng có thể là nghiền, sơn, nhuộm, .. hay hệ thống xử lý chất thải. Bước 2: Xây dựng được biểu đồ mô tả quá trình Giai đoạn 2: Xác định đầu vào quá trình Bước 3: Xác định sử dụng tài nguyên Đầu vào bao gồm nguyên liệu, hóa chất, nước, năng lượng (được sử dụng để phân tích chi phí/ lợi ích) Bước 4: Xác định nguyên liệu và thất thoát trong quá trình vận chuyển Thông thường, lượng lớn nguyên liệu bị thất thoát trong khi lưu trữ hay vận chuyển nguyên liệu. Các thất thoát này có thể được lượng hóa từ tổng lượng nguyên liệu đầu vào trừ đi tổng lượng dùng trong quá trình sản xuất. Bước 5: Ghi chép lượng nước sử dụng Bước 6: Xác định mức tái sử dụng chất thải hiện tại Giai đoạn 3: Xác định đầu ra Bước 7: Lượng hóa đầu ra Cần xác định là lượng hóa đầu ra là sản phẩm ban đầu, sản phẩm trung gian, chất thải được tái sử dụng và chất thải cần vứt bỏ. Số lượng sản phẩm cuối cùng có thể được xác 15 định từ các sổ sách của nhà máy nhưng cũng cần đo đạc. Trong trường hợp sản phẩm trung gian, các đo dạc, mẫu và phân tích cần được tiến hành. Bước 8: Tính toán dòng nước thải Bước 9: Xác định lượng chất thải cần đổ thải Đo đạc lượng chất rắn, bùn và chất thải lỏng chờ để xử lý và/hoặc thải bỏ và ghi chép lại số lượng, và nồng độ các chất ô nhiễm, được thể hiện dưới dạng bảng hay biểu đồ. Giai đoạn 4: Nghiên cứu cân bằng nguyên liệu Quá trình này được thiết kế để xác định xem thông tin không chính xác hay không đầy đủ. Ví dụ, nếu tổng đầu vào của vật liệu X là 100 kg và chỉ có 50kg được tính vào đầu ra, thì số liệu đầu vào và/ hoặc đầu ra không đầy đủ hoặc số liệu đầu ra chưa hoàn chỉnh. Bước 10: Tổng hợp thông tin đầu vào và đầu ra Bước 11: Xây dựng bảng cân bằng nguyên liệu sơ bộ Bước 12: Đánh giá tính không cân bằng của nguyên liệu Bước 13: Ước tính cân bằng nguyên liệu Giai đoạn 5: Xác định các giải pháp thay thế giảm thiểu chất thải Bước 14: Kiểm tra các biện pháp giảm thiểu chất thải Bước 15: Tập trung xác định vấn đề của dòng chất thải Bước 16: Xây dựng các giải pháp thay thế giảm thiểu chất thải về lâu dài Các giải pháp thay thế chất thải về lâu dài yêu cầu việc đánh giá các thay đổi về quá trình/ sản xuất, phân loại chất thải, tái sử dụng, và/ hoặc công nghệ xử lý. Các thay đổi sản xuất/ quá trình có thể tăng tính hiệu quả sản xuất và giảm thiểu lượng chất thải rạo ra bao gồm: thời gian ngừng sản xuất giữa các lô hàng, xúc tác,.. Giai đoạn 6: Phân tích chi phí/ lợi ích và thực hiện kế hoạch hành động Bước 17: Tiến hành phân tích chi phí/ lợi ích để giảm thiểu xử lý chất thải Bước 18: Thực hiện kế hoạch hành động: giảm thiểu chất thải và tăng tính hiệu quả sản xuất Có thể nói, quy trình kiểm toán này tương đối đầy đủ và tổng quan có thể áp dụng cho nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Tùy vào loại hình sản xuất, kinh doanh, hoạt động, các bước sẽ được lượt giản để phù hợp với điều kiện thực tế và dễ áp dụng. 16 Bảng 1 - Các bước thực hiện Kiểm toán chất thải 1. Chuẩn bị kiểm toán: đảm bảo sư chấp thuận của cơ sở thực hiện kiểm toán LÊN KẾ HOẠCH 2. Xác định phạm vi, trọng tâm kiểm toán 3. Thu thập thông tin cơ bản THU THẬP THÔNG TIN VỀ 1. Thu thập thông tin về công nghệ sản xuất; CÔNG NGHỆ VÀ NGUỒN PHÁT 2. Thông tin về nguồn phát sinh chất thải SINH CHẤT THẢI 3. Thông tin về loại chất thải PHÂN LOẠI, ĐÁNH GIÁ, ĐỊNH 1. khảo sát thực địa đo đạc tại hiện trường LƯỢNG 2. Tính toán định lượng chất thải – CHẤT THẢI (TÍNH TOÁN CÂN BẰNG VẬT CHẤT) PHÂN TÍCH CÁC GIẢI PHÁP CÔNG NGHỆ ĐANG ÁP DỤNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP GIẢM THIỂU XỬ LÝ, CHẤT THẢI 3. Cân bằng vật chất 1. Thông tin về công nghệ xử lý môi trường đang áp dụng 2. Đánh giá hiệu quả của công nghệ hiện tại 3. Đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả TỔNG KẾT, VIẾT BÁO CÁO KIỂM TOÁN VÀ THÔNG QUA LÃNH ĐẠO CƠ SỞ 1. Chuẩn bị báo cáo kiểm toán 2. Thông qua ban lãnh đạo cơ sở 3. Hoàn thiện báo cáo Ví dụ: Các hoạt động, kết quả liên quan đến kiểm toán, giảm thiểu chất thải ngành sản xuất giầy Kết quả 1: Giảm đến mức tối thiểu chất thải và sử dụng tốt hơn các nguyên vật liệu thô trong ngành công nghiệp các sản phẩm da và Giầy dép Ấn Độ Các hành động: • Cân đối da thành phẩm được xếp loại để hiệu quả tận dụng da có thể cao nhất và tối đa hóa sản lượng thích hợp cho các kiểu dáng khác nhau của Giầy. • Xây dựng một bộ giới thiệu (dưới dạng của các nguyên tắc hướng dẫn) cho thiết 17 kế sản phẩm để tối đa hóa sản phẩm trong việc cắt may bởi việc ứng dụng mẫu tốt hơn cho các sản phẩm khác nhau (Giầy, găng tay, túi da, chất liệu bọc) kết quả là tạo ra lượng chất thải thấp hơn đáng kể. • Giải thích các thành tích và phổ biến các thông tin kinh tế-kỹ thuật. • Chứng minh thí điểm, những thử nghiệm thí điểm và sự giúp đỡ (trong kế hoạch) sẽ được giải thích trong một công ty được lựa chọn và những kết quả này sẽ tái thể hiện trong các công ty khác bởi những cố vấn và người huấn luyện địa phương được đào tạo trong suốt chương trình từ các nhóm khác trong thời gian hội thảo. Chỉ dẫn thực hiện – kết quả dự kiến • Chất thải rắn được cắt giảm 8% trong tổng số chất thải được phát sinh • Tối thiểu 2 cố vấn/huấn luyện được đào tạo Kết quả 2: Các tiêu chuẩn an toàn sức khỏe nghề nghiệp (OHS) trong các công ty sản xuất các mặt hàng da và Giầy đã được cải thiện Các hành động • Biên soạn các nguyên tắc chỉ đạo đặc trưng đang thực hiện đầy đủ các tiêu chuẩn an toàn sức khỏe nghề nghiệp (thực hiện sản xuất tốt - GMP) đối với việc sản xuất các mặt hàng da và Giầy dép. • Quá trình đào tạo và các hội thảo thiết thực về an tòan sức khỏe nghề nghiệp chủ yếu trong việc sử dụng các hóa chất nguy hại (đặc biệt các hóa chất bám dính và hóa chất khác được sử dụng trong các quy trình sản xuất) • Đánh giá trang thiết bị và các chỉ dẫn cho các thiết bị an toàn thích hợp được sử dụng trên máy móc (máy cắt ép, sự di chuyển một phần máy móc…) Chỉ dẫn thực hiện – kết quả dự kiến • Số vụ tai nạn và ca bệnh được giảm xuống tối thiểu 15% • Tối thiểu một cố vấn/huấn luyện địa phương được đào tạo Kết quả 3: Giảm thiểu chất thải rắn không còn sử dụng được nữa trong các công ty sản xuất các mặt hàng da và Giầy dép Các hành động: • Thực hiện đầy đủ hệ thống tách các loại nguyên vật liệu thải khác nhau (ví dụ: da thật đã được thuộc bằng thực vật và crôm – chrromium and vegetable tanned genuine leather, vải dệt, giấy, nhựa, các loại dung môi, thùng rỗng…) 18 • Nhận dạng của các lựa chọn tái chế có tiềm năng • Trong trường hợp không biết các khả năng tái chế, chuẩn bị những giới thiệu cho các bãi chôn lấp an toàn không gây tổn hại đến môi trường. • Những giới thiệu chi tiết cho hệ thống nghiền rác lâu dài (permanent waste disposal system) trong các nhóm được lựa chọn như mô hình thí điểm/biểu diễn được thể hiện lại trong các nhóm khác bởi các chuyên gia/cố vấn được đào tạo. • Liên kết giữa nhóm doanh nghiệp Ấn Độ với các nhóm doanh nghiệp tương đồng trong (các) quốc gia được lựa chọn với sự nhấn mạnh vào việc tái tận dụng chất thải và sự trao đổi các kinh nghiệm • Các hội thảo để phổ biến các kế hoạch được khuyến cáo, các thành tựu sẽ được thiết lập và giúp đỡ trong suốt chương trình và tại thời điểm kết thức của chương trình. Chỉ dẫn thực hiện – kết quả dự kiến • Tăng khối lượng của chất thải rắn tái sử dụng từ các công ty được lựa chọn lên 25% • Tập hợp những giới thiệu và nguyên tắc chỉ đạo về các vị trí vứt chất thải rắn và cách quản lý chúng • Tối thiểu 3 cố vấn/chuyên gia địa phương được đào tạo trong suốt hội thảo và các khó đào tạo Kết quả 4: Chất thải rắn chủ yếu được chuyển thành sản phẩm phụ thích hợp hoặc được tái chế Các hành động: • Sự chứng minh và sự giới thiệu thiết thực về công nghệ cho việc tái tận dụng chất thải rắn (được lựa chọn) • Chuẩn bị gói nghiên cứu có khả thi và công nghệ ngân hàng (bankable technological) cho công nghệ tái tận dụng được giới thiệu bao gồm các chỉ số kỹ thuật và chỉ dẫn thiết bị của chi phí hoạt động và vốn đầu tư. Chỉ dẫn thực hiện – kết quả dự kiến • Gói công nghệ kyc thuật (gòm: công nghệ, chỉ số kỹ thuật thiết bị, chi phí hoạt động, vốn đầu tư) • Tối thiểu một đơn vị thí điểm cho sự chuyển biến chất thải được cài đặt trong nhóm các doanh nghiệp được lựa chọn Tối thiểu 2 chuyên gia địa phương được đào tạo trong lĩnh vực sự tái tận dụng chất thải và phương pháp kỹ thuật khác nhau 19