1
Ch¬ng 1
Më §ÇU
1. Më ®Çu.
1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.
Líi kÐo lµ mét trong nh÷ng ng cô quan träng trong c¬ cÊu nghÒ khai
th¸c h¶i s¶n ë níc ta. Sè lîng tµu thuyÒn chiÕm 37,5% tæng sè tµu thuyÒn
nghÒ c¸ c¶ níc [10], s¶n lîng khai th¸c íc tÝnh hµng n¨m chiÕm kho¶ng
43% tæng s¶n lîng khai th¸c [8].
Tæng sè tµu líi kÐo hiÖn cã ë vÞnh B¾c Bé (c¸c tØnh tõ Qu¶ng Ninh ®Õn
Qu¶ng B×nh) 4.853 chiÕc chiÕm 21,35% tæng sè tµu thuyÒn trong vïng; s¶n
lîng khai th¸c íc tÝnh chiÕm kho¶ng 36,9% tæng s¶n lîng khai th¸c trong
vïng [8]. Trong ®ã, nghÒ líi kÐo ®«i ®· ®îc ph¸t triÓn tõ l©u, cã vÞ trÝ quan
träng trong c¬ cÊu nghÒ khai th¸c h¶i s¶n ë khu vùc nµy vµ cã nh÷ng biÕn
®éng ®¸ng kÓ vÒ ph¬ng ph¸p ®¸nh b¾t vµ qui m« ®éi tµu. Cïng víi tËp qu¸n
khai th¸c, sù du nhËp mÉu líi m¾t to tõ Trung Quèc vµ sù ph¸t triÓn thiÕu
®ång bé cña nghÒ líi kÐo ®¸y ë c¸c tØnh thuéc biÓn vÞnh B¾c Bé ®· cã nhiÒu
¶nh hëng tiªu cùc ®Õn nguån lîi h¶i s¶n vµ ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña ng
d©n. HiÖn nay (tÝnh ®Õn th¸ng 12/2004), toµn vïng cã 1.184 chiÕc tµu líi kÐo
®«i, chiÕm 22,4% tæng sè tµu lµm nghÒ líi kÐo trong khu vùc.
¸p lùc khai th¸c ®èi víi nguån lîi ë vïng níc ven bê toµn quèc vµ ë
vÞnh B¾c Bé t¨ng m¹nh. Nguån lîi h¶i s¶n ®· cã dÊu hiÖu bÞ khai th¸c qu¸ møc:
n¨m 1990, n¨ng suÊt khai th¸c b×nh qu©n lµ 0,93tÊn/cv, n¨m 1995 cßn
0,51tÊn/cv, n¨m 2000 cßn 0,38tÊn/cv [6] vµ n¨m 2004 chØ cßn 0,36tÊn/cv [10].
ë vÞnh B¾c Bé, n¨m 1996, n¨ng suÊt khai th¸c trung b×nh ®¹t 0,36 tÊn/cv, n¨m
2004 chØ cßn 0,26 tÊn/cv, gi¶m 38,5%. Ngoµi ra, sù ph¸t triÓn å ¹t, thiÕu c¬ së
khoa häc ®· lµm cho t×nh h×nh s¶n xuÊt nghÒ líi kÐo ®¸y nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë
2
vÞnh B¾c Bé ngµy cµng bÕ t¾c, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña nhiÒu tµu rÊt thÊp hoÆc bÞ
thua lç, kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i s¶n xuÊt vµ hµng lo¹t tµu ph¶i n»m bê. ViÖc
®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña nghÒ t¹i vÞnh B¾c Bé cÇn nhiÒu chØ
tiªu kh¸c nhau nh n¨ng suÊt khai th¸c, ®é m¹nh cña nghÒ, hiÖu qu¶ cña nghÒ
§iÒu nµy gióp c¸c c¬ quan qu¶n lý ngµnh vµ lËp kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®¸nh gi¸
®óng ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña nghÒ ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p phï hîp.
Trong khu«n khæ cña mét luËn v¨n tèt nghiÖp cao häc, ®Ò tµi “Nghiªn
cøu x©y dùng c¸c chØ tiªu nghÒ líi kÐo ®«i ë vÞnh B¾c Bé
chóng t«i chØ x¸c
®Þnh mét vµi chØ tiªu quan träng, ®Æc trng cho b¶n chÊt cña nghÒ líi kÐo ®«i
ë vÞnh B¸c Bé nh»m t¹o ra c¬ së khoa häc cho viÖc ®¸nh gi¸ vµ ho¹ch ®Þnh
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nghÒ nµy mét c¸ch hîp lý.
1.2. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi.
NghÒ líi kÐo ®«i ë vÞnh B¾c Bé trong nh÷ng n¨m võa qua cã nhiÒu
biÕn ®éng ®¸ng kÓ c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Hµng tr¨m tµu ®ãng míi
thuéc ch¬ng tr×nh ®¸nh b¾t xa bê ®· ®i vµo s¶n xuÊt, nhiÒu tµu truyÒn thèng
®îc c¶i ho¸n, sù di chuyÓn ng trêng cña c¸c tµu kÐo ®«i tõ c¸c tØnh miÒn
Trung ®Õn ngµy cµng nhiÒu t¹o lµm cho cêng ®é khai th¸c kh«ng ngõng t¨ng
lªn. H¬n n÷a, sù du nhËp mÉu líi cã ®é më cao lín (líi m¾t to) tõ Trung
Quèc ®· lµm thay ®æi ®¸ng kÓ kü thuËt ng cô vµ ph¬ng ph¸p khai th¸c cña
c¸c tµu líi kÐo ®«i ë khu vùc nµy.
ViÖc sö dông ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ th«ng thêng, dùa vµo sè lîng
®¬n vÞ tµu ®Ó ®¸nh gi¸ ®é m¹nh vµ cêng lùc cña nghÒ nµy sÏ cho kÕt qu¶
kh«ng chÝnh x¸c v× yÕu tè c«ng nghÖ ®· lµm thay ®æi b¶n chÊt ho¹t ®éng cña
nghÒ. Tõ ®ã, ®ßi hái ph¶i cã hÖ thèng chØ tiªu nghÒ phï hîp, ph¶n ¸nh ®óng
b¶n chÊt vËn ®éng cña nghÒ ®Ó ®a ra nh÷ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t¬ng ®èi s¸t
thùc phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý s¶n xuÊt.
C¬ së x©y dùng c¸c chØ tiªu nghÒ chñ yÕu dùa vµo nguyªn lý ®¸nh b¾t
vµ b¶n chÊt ho¹t ®éng khai th¸c cña ng cô. Mét trong c¸c ph¬ng ph¸p tiÕp
3
cËn lµ x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu nghÒ quan träng, g¾n chÆt víi b¶n chÊt cña nghÒ
®Ó ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sau ®©y:
- §é m¹nh nghÒ: cho biÕt tiÒm n¨ng cña nghÒ
- Cêng lùc nghÒ: cho thÊy møc ®é ho¹t ®éng thùc tÕ cña nghÒ
- HiÖu qu¶ nghÒ: cho biÕt hiÖu qu¶ ®¸nh b¾t cña nghÒ
H¬n n÷a, c¸c chØ tiªu nªu trªn g¾n chÆt víi b¶n chÊt nghÒ h¬n so víi
mét sè chØ tiªu kh¸c ®ang sö dông nh sè lîng tµu, n¨ng suÊt ®¸nh b¾t cña
m· lùc tµu, vèn ®Çu t, chi phÝ s¶n xuÊt
Tuy nhiªn, ®Ó cã c¸c ®¸nh gi¸ toµn
diÖn h¬n vÒ nghÒ, mét sè chØ tiªu kh¸c còng ®îc sö dông trong luËn v¨n ®Ó
ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng cña nghÒ.
ChØ tiªu nghÒ lµ mét kªnh ®Ó ®¸nh gi¸ sù hoµn thiÖn cña qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt cña nghÒ ®ã vµ ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña mét vïng nghÒ c¸ khi
cã ®Çy ®ñ c¸c d÷ liÖu ®ång bé theo chuçi thêi gian. NÕu tiÕp tôc vµ ph¸t triÓn
c¸c nghiªn cøu ®Çy ®ñ h¬n n÷a cã thÓ x©y dùng c¸c ngìng chØ tiªu nghÒ ®Ó
lµm c¬ së ®Þnh lîng trong ph¸t triÓn nghÒ c¸ (nghÒ líi kÐo ®«i) ë vÞnh B¾c
Bé theo híng bÒn v÷ng.
ChØ tiªu nghÒ còng lµ c¬ së cho c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch dùa
trªn quan hÖ ®Çu vµo (cêng lùc) vµ ®Çu ra (s¶n lîng) cña nghÒ vµ tÝnh hiÖu
qu¶ ®Çu t (hiÖu qu¶) cña nghÒ.
1.3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu.
§èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th«ng sè kü
thuËt cña ng cô, tµu, kü thuËt khai th¸c nh: chiÒu dµi giÒng phao, c«ng suÊt
m¸y tµu, tèc ®é d¾t líi, thêi gian d¾t líi, n¨ng suÊt ®¸nh b¾t ... ®Ó x¸c ®Þnh
c¸c chØ tiªu nghÒ ®èi víi nghÒ líi kÐo ®«i ë vÞnh B¾c Bé. Ngoµi ra, ®Ò tµi
còng nghiªn cøu, ph©n tÝch c¸c th«ng tin kh¸c nh sè lîng tµu thuyÒn, kÝch
thíc vá tµu, vèn ®Çu t, chi phÝ s¶n xuÊt, ng trêng ®¸nh b¾t, lao ®éng... ®Ó
minh ho¹ cho kÕt qu¶ nghiªn cøu.
4
§Ò tµi chØ tiÕn hµnh nghiªn cøu ®èi víi c¸c tµu líi kÐo ®«i cña ViÖt
Nam, ho¹t ®éng ®¸nh b¾t ë vÞnh B¾c Bé thuéc chñ quyÒn cña ViÖt Nam (theo
c¸ch ph©n chia cò, cha cã hiÖp ®Þnh nghÒ c¸ vÞnh B¾c Bé), bao gåm c¶ c¸c
tµu di chuyÓn ®Õn tõ c¸c tØnh miÒn Trung nh B×nh §Þnh, Qu¶ng Ng·i... §Ò tµi
kh«ng ®i s©u ®¸nh gi¸ ®Æc tÝnh kü thuËt cña tµu, ng cô, trang bÞ khai th¸c ....
2. Tæng quan vÊn ®Ò nghiªn cøu.
2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu trong níc.
VÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn: VÞnh B¾c Bé n»m ë phÝa T©y B¾c BiÓn §«ng,
trong ph¹m vi tõ 17000'N ®Õn 20000'N vµ 105040'E ®Õn 110000'E (H×nh 1) cã
diÖn tÝch kho¶ng 22.207,5 h¶i lý vu«ng t¬ng ®¬ng 76.171,7 km2 (sau khi
thùc hiÖn HiÖp ®Þnh nghÒ c¸ vÞnh B¾c Bé víi Trung Quèc, diÖn tÝch vÞnh thuéc
chñ quyÒn ViÖt Nam kho¶ng 67.203 km2), phÝa B¾c gi¸p Trung Quèc, phÝa
§«ng gi¸p ®¶o H¶i Nam, phÝa T©y gi¸p ViÖt Nam vµ phÝa Nam th«ng víi biÓn
§«ng [13]. VÞnh B¾c Bé cã ®êng bê khóc khuûu, låi lâm, nhiÒu cöa s«ng lín
nh s«ng B¹ch §»ng, s«ng Hång, s«ng Th¸i B×nh, s«ng M·, s«ng §¸y, s«ng
Gianh... Ven bê phÝ T©y cã nhiÒu ®¶o vµ quÇn ®¶o nh C« T«, C¸t Bµ, Hßn
Mª, Cån Cá... NÒn ®¸y kh¸ b»ng ph¼ng, cã d¹ng lßng ch¶o, ®é dèc nhá híng
vÒ phÝa cöa vÞnh; ®é s©u trung b×nh 38,5m, trªn 60% diÖn tÝch cã ®é s©u
<50m, n¬i s©u nhÊt kh«ng qu¸ 100m.
N»m trän trong ®íi khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, chÞu ¶nh hëng trùc tiÕp
cña hai mïa giã §«ng B¾c vµ T©y Nam kÕt hîp víi bê biÓn cã híng T©y B¾c
- §«ng Nam nªn vµo mïa giã T©y- Nam (tõ th¸ng 4-9) vïng biÓn cã sãng nhÑ
t¹o ®iÒu kiÖn cho tµu thuyÒn ho¹t ®éng, vµo mïa giã §«ng - B¾c cã giã m¹nh
thæi vu«ng gãc víi bê nªn biÓn thêng ®éng g©y khã kh¨n cho tµu thuyÒn ho¹t
®éng ®¸nh b¾t.
Bê phÝa T©y cña vÞnh (phÝa ViÖt Nam) kÐo dµi kho¶ng 680 km, däc theo
9 tØnh gåm: Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Ninh B×nh, Thanh
Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh vµ Qu¶ng B×nh vµ cã 41 cöa s«ng, l¹ch ch¶y ra biÓn,
5
h»ng n¨m cung cÊp mét lîng khæng lå c¸c chÊt h÷u c¬ lµm thøc ¨n cho nhiÒu
loµi sinh vËt biÓn. V× vËy, vÞnh B¾c Bé ®îc ®Æc trng bëi c¸c hÖ sinh th¸i cöa
s«ng, b·i båi vµ vïng triÒu réng lín, n¬i tËp trung sinh sèng vµ ®Î trøng cña
nhiÒu loµi h¶i s¶n.
H×nh 1: Ph¹m vi vµ vÞ trÝ ®Þa lý vÞnh B¾c Bé
6
VÒ nguån lîi h¶i s¶n: KÕt qu¶ ®iÒu tra míi nhÊt cña ViÖn nghiªn cøu
h¶i s¶n H¶i Phßng b»ng líi kÐo ®¸y cã ®é më cao, t¹i vïng biÓn VÞnh B¾c Bé
®· b¾t gÆp 166 loµi h¶i s¶n thuéc 74 hä kh¸c nhau. Trong ®ã cã 150 loµi c¸
thuéc 66 hä, 3 loµi mùc èng, 4 loµi mùc Nang, 2 loµi B¹ch tuéc, 2 loµi GhÑ, 1
loµi t«m Mò ni, 1 loµi t«m TÝt, 2 loµi t«m He vµ 1 loµi Sam. Tr÷ lîng ®ang cã
xu híng gi¶m dÇn.
Quy luËt ph©n bè c¸ ®¸y ®· ®îc x¸c ®Þnh t¬ng ®èi râ. Tõ th¸ng 12 ®Õn
th¸ng 4 n¨m sau , do nhiÖt ®é níc cña c¸c khu vùc níc n«ng ven bê gi¶m
nªn c¸ cã xu thÕ di chuyÓn ®Õn vïng níc s©u vµ ph©n bè chñ yÕu ë c¸c khu
vùc nh: B¹ch Long VÜ, gi÷a vÞnh, §«ng hßn Mª, hßn M¾t, khu vùc cöa vÞnh.
C¸c khu vùc cã c¸ tËp trung ®Òu n»m ë ®é s©u trªn 30m.
Vµo cuèi th¸ng 4 ®Çu th¸ng 5, nhiÖt ®é níc ë khu vùc phÝa T©y vÞnh
t¨ng dÇn, phÇn lín c¸c loµi c¸ cã tuyÕn sinh dôc thµnh thôc, chóng di chuyÓn
dÇn vµo c¸c khu vùc níc n«ng ven bê ®Ó ®Î.
Vµo c¸c th¸ng 6,7,8 c¸ ph©n bè chñ yÕu ë ven bê phÝa T©y vÞnh. C¸c khu
vùc cã c¸ tËp trung cao lµ B¹ch Long VÜ, gi÷a vÞnh, vïng biÓn Qu¶ng B×nh,
Qu¶ng TrÞ vµ Thõa Thiªn - HuÕ.
Vµo c¸c th¸ng 9, 10 c¸ cã xu híng chuyÓn dÇn ra khu vùc níc s©u gi÷a
vÞnh, khu vùc cã c¸ tËp trung cao lµ vïng biÓn tõ phÝa B¾c ®Õn T©y Nam B¹ch Long
VÜ. Vµo th¸ng 11, khu vùc cã c¸ tËp trung cao n»m ë phÝa Nam B¹ch Long VÜ.
Theo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy tØ lÖ cña nhiÒu loµi mçi n¨m cã sù
kh¸c nhau. N¨m 1962 hä c¸ Hång (Lutjanidae) chiÕm tØ lÖ cao nhÊt, sau ®ã lµ
hä c¸ PhÌn (Mullidae), hä c¸ Mèi (Synodidae), hä c¸ Lîng (Nemiptiridae)
vµ hä c¸ KhÕ (Carangidae). Trong n¨m 1974 hä c¸ MiÔn sµnh cã tØ lÖ cao
nhÊt vµ chiÕm u thÕ h¬n h¼n, hä c¸ KhÕ cã tØ lÖ ®¸ng kÓ sau ®ã lµ hä c¸ PhÌn,
hä c¸ Lîng vµ hä c¸ Mèi. N¨m 1975 hä c¸ KhÕ cã tØ lÖ cao nhÊt , c¸c loµi c¸
PhÌn, c¸ Mèi, c¸ Lîng vµ c¸ Hång vÉn cã tØ lÖ quan träng trong c¸c loµi c¸
®¸nh b¾t ®îc.
7
B¶ng 1: C¸c loµi chiÕm tØ lÖ trªn 1%ë vïng biÓn vÞnh B¾c Bé
TT
Tªn khoa häc
Tªn ViÖt Nam
1
Acropoma japonica
C¸ s¬n ph¸t s¸ng
2
Carangoides malabaricus
C¸ khÕ mâm ng¾n
3
Carangoides chrysophrys
4
% tæng s¶n % tæng s¶n
lîng (vô lîng (vô
B¾c)
Nam)
9,00
17,30
-
1,50
C¸ khÕ mâm dµi
1,00
-
Decapterus maruadsi
C¸ nôc så
4,31
1,68
5
Evynnis cardinalis
C¸ miÔn sµnh hai gai
-
37,46
6
Leiognathus spp
C¸ liÖt
20,21
14,35
7
Loligo chinensis
Mùc èng Trung Hoa
6,23
4,10
8
Pennahia macrophthalmus
C¸ ®ï b¹c ®Çu to
2,14
-
9
Priacanthus macracanthus
C¸ tr¸c ng¾n
5,49
-
10
Priacanthus tayenus
C¸ tr¸c dµi
3,70
-
11
Saurida elongata
C¸ mèi ng¾n
-
1,20
12
Saurida tumbil
C¸ mèi thêng
5,40
-
13
Saurida undosquamis
C¸ mèi v¹ch
3,50
2,41
14
Sepia lysidas
Mùc nang m¾t c¸o
2,41
-
15
Sepia aculeata
Mùc nang kim
2,22
-
16
Tachyplerus gigas
Sam
-
1,95
17
Trachynocephalus myops
C¸ mèi hoa
1,54
-
18
Trichiurus haumela
C¸ hè ®Çu réng
1,49
-
19
Upeneus bensasi
C¸ phÌn khoai
4,84
-
20
Upeneus sulphureus
C¸ phÌn hai säc
1,03
-
Tæng sè loµi
16
9
Tæng tû lÖ %
74,51
82,10
Nguån: §µo M¹nh S¬n, ViÖn NCHS, 2004
8
Tæng tr÷ lîng c¸ ®¸y vµ c¸ næi ë vïng biÓn VÞnh B¾c Bé íc tÝnh
kho¶ng 681.166 tÊn. Kh¶ n¨ng khai th¸c: 272.467 tÊn [11]. Trong ®ã:
- C¸ næi nhá: Tr÷ lîng: 390.000 tÊn; kh¶ n¨ng khai th¸c: 156.000 tÊn.
Trong ®ã vïng biÓn xa bê: Tr÷ lîng 252.000 tÊn; kh¶ n¨ng khai th¸c
100.800 tÊn.
- C¸ ®¸y: Tr÷ lîng: 291.166 tÊn; kh¶ n¨ng khai th¸c: 116.467 tÊn nh
B¶ng 2.
Trong ®ã vïng biÓn xa bê: Tr÷ lîng 106.400 tÊn; kh¶ n¨ng khai th¸c
42.442 tÊn.
Nguån lîi mùc ë vïng biÓn xa bê: Tr÷ lîng: 2.919 tÊn. Kh¶ n¨ng khai
th¸c: 1.168 tÊn.
Nguån lîi t«m vïng biÓn xa bê (kÕt qu¶ ®iÒu tra n¨m 1988): Tr÷ lîng:
321 tÊn. Kh¶ n¨ng khai th¸c: 161 tÊn.
ë vïng biÓn gÇn bê ®é s©u díi 30m , nguån lîi khai th¸c ®· ë møc giíi
h¹n cho phÐp. V× vËy muèn t¨ng s¶n lîng cÇn tËp trung khai th¸c ë vïng
níc xa bê n¬i cã ®é s©u trªn 30m níc.
B¶ng 2: Tr÷ lîng vµ kh¶ n¨ng khai th¸c c¸ ®¸y ë VÞnh B¾c Bé
Tr÷ lîng
(tÊn)
Kh¶ n¨ng khai th¸c
(tÊn)
Toµn bé vïng biÓn
291.166
116.467
Vïng biÓn xa bê
106.104
42.442
Vïng biÓn
Nguån: Bïi §×nh Chung, ViÖn NCHS, 2001
C«ng t¸c ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nghÒ c¸ ®· ®îc thùc hiÖn
nhiÒu lÇn ë níc ta, trong ®ã cã nghÒ líi kÐo ®«i. Mét sè chØ tiªu nghÒ líi
kÐo ®· ®îc sö dông lµ sè lîng tµu thuyÒn, s¶n lîng khai th¸c, doanh thu,
chi phÝ cña ®¬n vÞ nghÒ/n¨m, n¨ng suÊt lao ®éng vµ mét sè tû suÊt gi÷a lîi
9
nhuËn, doanh thu so víi vèn ®Çu t cña nghÒ... trong b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi
“Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng c«ng nghÖ khai th¸c xa bê mét sè vïng nghÒ
c¸ träng ®iÓm” (NguyÔn Long vµ ctv, 1997) vµ b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi “Lùa
chän c«ng nghÖ khai th¸c phï hîp cì lo¹i tµu khai th¸c h¶i s¶n xa bê”
(NguyÔn Long vµ ctv, 2001) cña ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n n¨m vµ mét sè b¸o
c¸o ®Ò tµi nghiªn cøu kh¸c cña ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n nh ®Ò tµi “Th¨m dß
vµ lùa chän c«ng nghÖ khai th¸c xa bê phï hîp” (§µo M¹nh S¬n vµ ctv), ViÖn
Kinh tÕ vµ Qui ho¹ch Thñy s¶n, Trêng §¹i häc Thñy s¶n. Trong ®ã, ®é m¹nh
nghÒ ®îc tÝnh b»ng sè lîng ®¬n vÞ tµu tham gia khai th¸c, cêng lùc nghÒ
®îc x¸c ®Þnh b»ng tæng c«ng suÊt m¸y tµu, hiÖu qu¶ cña nghÒ ®îc x¸c ®Þnh
bëi n¨ng suÊt khai th¸c, doanh thu, lîi nhuËn... cña mét ®¬n vÞ c«ng suÊt m¸y
tµu, lao ®éng theo ®¬n vÞ thêi gian. C¸c ®Ò tµi nµy cha ®¸nh gi¸ ®îc ®é
m¹nh cña nghÒ, kh¶ n¨ng khai th¸c tiÒm n¨ng cña nghÒ mµ chØ ®a ra con sè
sè lîng tµu thuyÒn hiÖn cã. Cêng lùc khai th¸c còng cha ®îc quan t©m
nghiªn cøu, c¸c b¸o c¸o chØ ®a ra tæng sè c«ng suÊt m¸y tµu vµ xem ®©y lµ
cêng lùc khai th¸c cña nghÒ. C¸c chØ tiªu vÒ kinh tÕ ®îc tÝnh trªn ®¬n vÞ tµu
khai th¸c, ®¬n vÞ c«ng suÊt m¸y hoÆc ®¬n vÞ lao ®éng trªn tµu. Nh×n chung,
c¸c ®¬n vÞ ®o ®é m¹nh nghÒ, cêng lùc nghÒ cña nghÒ líi kÐo kh«ng g¾n víi
b¶n chÊt ho¹t ®éng cña ng cô.
Dù ¸n §¸nh gi¸ nguån lîi sinh vËt biÓn ViÖt Nam (ALMRV) do
DANIDA tµi trî ®· sö dông mét sè chØ sè vÒ sinh häc vµ kinh tÕ - x· héi ®Ó
®¸nh gi¸ nghÒ c¸ vµ x©y dùng c¸c tæng quan nghÒ c¸. Trong ®ã, chØ tiªu vÒ ®é
m¹nh nghÒ ®îc ®Æc trng bëi tæng sè tµu tham gia khai th¸c (chiÕc), chØ tiªu
cêng lùc nghÒ ®îc x¸c ®Þnh b»ng tæng sè ngµy ho¹t ®éng ®¸nh b¾t cña ®éi
tµu (tµu-ngµy), chØ tiªu hiÖu qu¶ khai th¸c ®îc x¸c ®Þnh b»ng n¨ng suÊt, gi¸
trÞ s¶n lîng ®¸nh b¾t cho mét ®¬n vÞ cêng lùc (kg(®ång)/tµu-ngµy). Ngoµi
ra, dù ¸n nµy còng sö dông mét sè chØ tiªu sinh häc, kinh tÕ kh¸c ®Ó phôc vô
c«ng t¸c ®¸nh gi¸ tæng quan nghÒ c¸ biÓn níc ta. §èi víi nghÒ líi kÐo ®«i,
10
dù ¸n ALMRV sö dông sè lîng ®¬n vÞ tµu (kh«ng sö dông ®¬n vÞ ®«i tµu)
lµm c¬ së tÝnh to¸n c¸c chØ tiªu nghÒ liªn quan.
§é m¹nh nghÒ ®îc ®o b»ng tæng sè tµu hiÖn cã, thÓ hiÖn qui m« tÜnh
cña ®éi tµu, kh«ng ph¶n ¸nh b¶n chÊt ho¹t ®éng, n¨ng lùc ®¸nh b¾t cña nghÒ.
N¨ng suÊt ®¸nh b¾t cña nghÒ ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn c¬ së c«ng suÊt m¸y tµu
cha ph¶n ¸nh ®îc ¶nh hëng cña kü thuËt ng cô vµ c¸c yÕu tè liªn quan
®Õn kü thuËt khai th¸c cña mçi tµu.
Nh×n chung, c¸c chØ tiªu nghÒ ®· ®îc sö dông cha ph¶n ¸nh b¶n chÊt
ho¹t ®éng nghÒ vµ kh«ng hµm chøa yÕu tè c«ng nghÖ cña nghÒ nh kÝch thíc
cña ng cô, thêi gian tham gia khai th¸c tÝch cùc cña nghÒ nªn c¸c chØ tiªu
nµy míi chØ ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nghÒ, t×nh tr¹ng ®Çu t,
hiÖu qu¶ ®Çu t, n¨ng suÊt ®¸nh b¾t chung, cha ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a
®Æc ®iÓm kü thuËt nghÒ víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nghÒ, cha ph¶n ¸nh ®îc
¶nh hëng cña thay ®æi c«ng nghÖ ®èi víi hiÖu qu¶ nghÒ, n¨ng lùc nghÒ... Cã
nghÜa lµ b¶n chÊt ho¹t ®éng cña nghÒ vÉn cha ®îc lµm s¸ng tá, ®é m¹nh
hay ¸p lùc cña nghÒ ®èi víi nguån lîi cha ®îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c
nªn viÖc x©y dùng c¬ së khoa häc phôc vô ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, qui
ho¹ch ph¸t triÓn cho nghÒ cßn h¹n chÕ vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n.
Ngoµi ra, mét sè nghiªn cøu thiÕt kÕ líi kÐo t«m cho tµu 33cv, 74cv,
250cv, líi kÐo ®«i ®èi víi cì tµu 200-300cv ®· ®îc ViÖn Nghiªn cøu H¶i
s¶n thùc hiÖn trong thêi kú 1976 – 1984 vµ 2001; c¸c ®Ò tµi nµy tËp trung vµo
nghiªn cøu, thiÕt kÕ mÉu líi ®¹t n¨ng suÊt cao vµ cã tÝnh chän läc tèt. VÒ c¬
b¶n, mÉu líi thiÕt kÕ míi cã u ®iÓm h¬n vÒ cÊu t¹o, søc c¶n vµ chÊt lîng
s¶n phÈm khai th¸c ®îc tèt h¬n c¸c mÉu líi ®ang sù dông cïng thêi, nhng
do h¹n chÕ vÒ thiÕt bÞ, kinh phÝ nªn viÖc tiÕp tôc c¶i tiÕn vµ chuyÓn giao vµo
thùc tÕ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n.
N¨m 1997, XÝ nghiÖp ®¸nh c¸ C¸t Bµ ®· du nhËp thµnh c«ng líi kÐo
®«i cã ®é më cao lín cña Trung Quèc vµo ViÖt Nam. HiÖu qu¶ khai th¸c ban
11
®Çu cña lo¹i líi nµy kh¸ cao do ®èi tîng ®¸nh b¾t chñ yÕu lµ c¸ næi nhá, ven
bê. Nhng do h¹n chÕ vÒ nguån lîi, sù ph¸t triÓn tù do tµu thuyÒn ®¸nh b¾t
nªn n¨ng suÊt cña lo¹i líi nµy ngµy cµng gi¶m. Së Thñy s¶n Bµ RÞa Vòng
Tµu, Së Thñy s¶n NghÖ An còng ®· triÓn khai mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu ¸p
dông, c¶i tiÕn líi kÐo ®«i cña Trung Quèc vµo c¸c n¨m 1999, 2001. KÕt qu¶
nghiªn cøu c¸c ®Ò tµi nµy ®· ®a ra ®îc c¸c mÉu líi kÐo cã hiÖu qu¶ h¬n so
víi s¶n xuÊt thùc tÕ tõ 110-130%, nhng kÕt qu¶ ¸p dông vµo thùc tÕ cßn cha
cao, ®Æc biÖt lµ c¸c mÉu líi kÐo ®«i.
2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi.
Trªn thÕ giíi, hÖ thèng qu¶n lý nghÒ c¸ ë c¸c níc ph¸t triÓn, c¸c chØ
tiªu nghÒ ®ang ®îc quan t©m nghiªn cøu vµ sö dông ë nhiÒu quèc gia cã
nghÒ c¸ ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh vµ tÝnh to¸n
c¸c chØ tiªu nghÒ phôc vô c«ng t¸c ®¸nh gi¸, gi¸m s¸t, ®iÒu chØnh nghÒ c¸ gi÷a
c¸c quèc gia cßn kh¸c nhau, cha thèng nhÊt. §iÒu nµy ®· ¶nh hëng kh«ng
nhá ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý nghÒ c¸ cña nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt ®èi
víi c¸c vïng biÓn cã nhiÒu quèc gia cïng sö dông chung nguån lîi. H¬n n÷a,
viÖc trao ®æi th«ng tin khoa häc gi÷a c¸c níc, tæ chøc víi nhau gÆp nhiÒu
khã kh¨n, trë ng¹i.
ChØ tiªu ®é m¹nh nghÒ ®îc ¸p dông ë nhiÒu quèc gia (§an M¹ch,
NaUy, Mü, Ph¸p, Ca Na §a, Italia, Th¸i Lan, Phi LÝp Pin, Sinh Ga Po...) theo
thø tù u tiªn lµ tæng dung tÝch cña tµu, c«ng suÊt m¸y vµ sè lîng tµu ®¨ng
ký. NghÜa lµ ®é m¹nh nghÒ ®îc tÝnh theo ®¬n vÞ tÊn dung tÝch cña tµu, nÕu
kh«ng ®ñ sè liÖu vÒ dung tÝch cña tµu, ®é m¹nh nghÒ ®îc tÝnh theo c«ng suÊt
tµu vµ nÕu kh«ng cã sè liÖu vÒ c«ng suÊt, ®é m¹nh nghÒ ®îc tÝnh theo sè
lîng tµu hiÖn cã. Cêng lùc nghÒ ®îc tÝnh lµ tæng sè tµu-ngµy (tæng sè ngµy
ho¹t ®éng ®¸nh b¾t cña tÊt c¶ tµu tham gia ®¸nh b¾t) ho¹t ®éng ®¸nh b¾t trong
mét ®¬n vÞ thêi gian vµ chØ tiªu hiÖu qu¶ nghÒ ®îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu qu¶
®¸nh b¾t (khèi lîng vµ gi¸ trÞ khèi lîng) trªn mét ®¬n vÞ cêng lùc (J.M.
Ward, J.E. Kirkley, R. Metzner, S. Pascoe, 2004). Trong tµi liÖu kü thuËt sè
12
445 cña S. Pascoe (FAO, 2004) còng x¸c ®Þnh ®é m¹nh khai th¸c cña nghÒ
®îc tÝnh theo dung tÝch, tÊn ®¨ng ký, c«ng suÊt m¸y, chiÒu dµi, kÝch thíc vµ
lo¹i ng cô cña mçi tµu tham gia khai th¸c. VÝ dô ë Th¸i Lan, Malaysia,
Philipin ®Òu sö dông ®¬n vÞ ®o ®é m¹nh nghÒ lµ tÊn dung tÝch vµ ®¬n vÞ ®o
cêng lùc nghÒ lµ ngµy-tµu hoÆc tÊn dung tÝch tïy theo môc ®Ých sö dông.
MÆc dï, cha cã quan ®iÓm thèng nhÊt vÒ c¸c chØ tiªu, chØ sè ®Ó x¸c
®Þnh ®é m¹nh, kh¶ n¨ng khai th¸c cña ®éi tµu nh»m ®¸nh gi¸ møc ®é hoµn
thiÖn s¶n xuÊt cña nghÒ vµ møc ®é t¸c ®éng (¸p lùc) lªn m«i trêng vµ nguån
lîi thiªn nhiªn, FAO ®· chän hai chØ tiªu c¬ b¶n ®Æc trng cho ho¹t ®éng khai
th¸c, ®ã lµ: thêi gian khai th¸c vµ ®é m¹nh khai th¸c. Thêi gian khai th¸c ®îc
x¸c ®Þnh b»ng mét trong c¸c ®¹i lîng: sè giê khai th¸c, sè mÎ líi, sè ngµy
khai th¸c, sè ngµy chuyÕn biÓn, sè ngµy rêi c¶ng vµ sè chuyÕn biÓn trong n¨m
(theo thø tù u tiªn). §é m¹nh khai th¸c ®îc ®Æc trng b»ng kiÓu tµu (chiÒu
dµi, träng t¶i, c«ng suÊt) vµ lo¹i ng cô sö dông. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c níc
cã hÖ thèng qu¶n lý nghÒ c¸ ph¸t triÓn nh §an M¹ch, NaUy, NhËt B¶n,
Anh... ®Òu sö dông ®¬n vÞ ngµy-tµu ®Ó ®o ®é m¹nh vµ cêng lùc nghÒ cña
nghÒ c¸. GÇn ®©y, mét sè níc ®ang ph¸t triÓn nh Th¸i Lan, Malaysia,
Brazin, Chi Lª... còng tiÕp cËn sö dông ®¬n vÞ ®o ®é m¹nh nghÒ vµ cêng lùc
khai th¸c lµ ngµy-tµu.
Trong thùc tÕ khai th¸c nghÒ líi kÐo, c¸c tµu cã chiÒu dµi, träng t¶i
nh nhau nhng l¾p m¸y cã c«ng suÊt kh¸c nhau vµ sö dông líi cã kÝch
thíc kh¸c nhau nªn hiÖu qu¶ ®¸nh b¾t sÏ kh«ng gièng nhau. V× vËy, viÖc sö
dông ®Æc trng kiÓu tµu nh trªn kh«ng g¾n víi b¶n chÊt cña nghÒ, ®Æc biÖt
®èi víi nghÒ líi kÐo.
N¨m 1998, Tæ chøc FAO ®· xuÊt b¶n tµi liÖu híng dÉn ph¸t triÓn nghÒ
c¸ bÒn v÷ng dùa vµo c¸c chØ sè nghÒ c¸. Trong ®ã, mét lo¹t c¸c chØ sè vÒ sinh
häc, kinh tÕ vµ x· héi ®îc ®a ra nh: cêng lùc khai th¸c, s¶n lîng khai
th¸c, s¶n lîng khai th¸c bÒn v÷ng tèi ®a, cêng lùc khai th¸c hîp lý, hiÖu qu¶
nghÒ, ®ãng gãp x· héi, viÖc lµm... C¸c chØ sè nµy cã thÓ gióp c¸c nhµ qu¶n lý
13
n¾m ®îc quan hÖ gi÷a ho¹t ®éng khai th¸c vµ kh¶ n¨ng nguån lîi, lîi nhuËn
tõ nghÒ c¸... ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu chØnh hîp lý theo híng s¶n xuÊt bÒn
v÷ng (qu¶n lý thÝch øng) dùa vµo biÕn ®éng gi¸ trÞ c¸c chØ sè theo chuçi thêi
gian. Cã nghÜa lµ c¸c chØ sè cho biÕt xu híng biÕn ®éng (®Þnh tÝnh) mµ kh«ng
cho biÕt hiÖn tr¹ng s¶n xuÊt nghÒ c¸ ®ang ë møc nµo (®Þnh lîng). Nãi c¸ch
kh¸c, c¸c chØ sè nµy phôc vô tèt cho c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu chØnh s¶n xuÊt
trªn c¬ së sè liÖu phô thuéc nghÒ c¸ mµ kh«ng ®îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸, qui
ho¹ch ph¸t triÓn khai th¸c ë c¸c vïng biÓn h¹n chÕ nguån sè liÖu phô thuéc.
Nh vËy, cho ®Õn nay vÉn cha cã chuÈn mùc nµo ®îc sö dông thèng
nhÊt ®Ó ®o hiÖu qu¶ khai th¸c vµ so s¸nh c¸c sè liÖu liªn quan ®Õn khai th¸c.
Nguyªn nh©n chÝnh cña t×nh tr¹ng nµy lµ do ph¬ng ph¸p ®o hiÖu qu¶ nghÒ
cha g¾n víi ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i ng cô hoÆc nguyªn lý ®¸nh b¾t cña
nghÒ. Tuy nhiªn, lý thuyÕt cña Lucasov (1969) vµ c¸c thÝ nghiÖm cña «ng ®·
®a ra ®îc nh÷ng c¬ së khoa häc thuyÕt phôc cho viÖc x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu
®o ®é m¹nh khai th¸c vµ hiÖu qu¶ cña nghÒ.
14
Ch¬ng 2
C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
1. C¬ së lý thuyÕt.
1.1. Lý thuyÕt vÒ líi kÐo ®«i.
1.1.1. CÊu t¹o vµ nguyªn lý ®¸nh b¾t líi kÐo ®«i.
Líi kÐo thuéc nhãm ng cô chñ ®éng lµm viÖc theo nguyªn lý läc c¸
tõ khèi níc bÞ miÖng líi quÐt qua. Líi kÐo ®«i cã d¹ng tói ®îc kÐo trong
níc ë mét tèc ®é nµo ®ã bëi hai tµu kÐo th«ng qua hÖ thèng d©y mÒm. Tèc
®é d¾t líi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ khai th¸c ®èi tîng cña líi. MiÖng
líi ®îc më theo chiÒu ngang nhê kho¶ng c¸ch gi÷a hai tµu kÐo vµ më theo
chiÒu ®øng nhê hÖ thèng phao, ch× trang bÞ trªn giÒng phao vµ giÒng ch×. ¦u
®iÓm næi bËt cña líi kÐo ®«i lµ cã thÓ sö dông hai tµu kÐo cã c«ng suÊt m¸y
nhá, hÖ thèng trang bÞ ng cô ®¬n gi¶n. §èi tîng ®¸nh b¾t chñ yÕu cña líi
kÐo ®«i tÇng ®¸y lµ c¸c loµi c¸ ®¸y, gÇn ®¸y, c¸c loµi mùc . . . C«ng suÊt m¸y
vµ kÝch thíc vá tµu cña hai tµu kÐo kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i b»ng nhau nªn cã
thÓ ¸p dông réng r·i cho c¸c cì lo¹i tµu ë níc ta. H×nh 2 m« t¶ cÊu tróc tæng
thÓ hÖ thèng líi kÐo ®«i.
6
8
3
7
1
2
10
9
13
4
12
5
11
Ghi chó:
1. D©y kÐo.
2. D©y ®ái.
3. D©y ®Çu c¸nh phao
4. D©y ®Çu c¸nh ch× 8. GiÒng ch×.
5. GiÒng ®Çu c¸nh.
6. GiÒng phao.
7. Phao.
12. D©y th¾t ®ôt.
9. Ch×.
10. XÝch ch× ®ôt.
11. D©y kÐo
3. D©y giÒng lùc.
H×nh 2: CÊu t¹o tæng thÓ líi kÐo ®«i.
15
¸o líi kÐo bao gåm nhiÒu tÊm líi cã kÝch thíc kh¸c nhau ghÐp l¹i
t¹o thµnh mét tói líi thon dÇn tõ miÖng líi ®Õn ®ôt líi (xem H×nh 3).
1
2
Ghi chó:
3
1. C¸nh phao.
2. C¸nh ch×.
4
5
3. Líi ch¾n.
4. Th©n trªn.
5. Th©n díi.
6
6. §ôt líi.
6
H×nh 3: CÊu t¹o ¸o líi kÐo.
¸o líi kÐo cã d¹ng ®èi xøng qua mÆt ph¼ng th¼ng ®øng, diÖn tÝch nöa
trªn ¸o líi lín h¬n nöa díi do cã phÇn líi ch¾n. Tuy nhiªn, cã nhiÒu mÉu
líi (chñ yÕu lµ líi kÐo tÇng gi÷a) cã cÊu t¹o ¸o líi ®èi xøng hoµn toµn qua
mÆt ph¼ng n»m ngang vµ mÆt ph¼ng th¼ng ®øng.
1.1.2. Kü thuËt khai th¸c.
Qui tr×nh tæng qu¸t kü thuËt khai th¸c nghÒ líi kÐo tÇng ®¸y nh sau:
- ChuÈn bÞ chuyÕn biÓn: Lµ kh©u quan träng, quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt cña chuyÕn biÓn. ThuyÒn trëng lËp kÕ ho¹ch cho toµn bé ho¹t ®éng trªn
biÓn nh: vÞ trÝ ®¸nh b¾t, thêi gian, ph¬ng ph¸p b¶o qu¶n s¶n phÈm
trëng kiÓm tra nhiªn liÖu, vËt t, ng cô
®Ó cã kÕ ho¹ch chuÈn bÞ nhiªn
liÖu: dÇu, nhít, vËt t, níc ®¸, muèi, khay ®ùng
phao, ch×…
thuyÒn
vËt liÖu ng cô: líi, d©y,
16
ChuÈn bÞ
Hµnh tr×nh tµu ®Õn ng trêng
Th¶ líi
D¾t líi
Thu líi
LÊy c¸ vµ xö lý s¶n phÈm
ChuÈn bÞ mÎ sau
- Hµnh tr×nh tµu ®Õn ng trêng: Trong lóc tµu hµnh tr×nh ®Õn ng
trêng, c¸c thuyÒn phã hoÆc thuû thñ trëng chØ ®¹o c¸c c«ng viÖc kiÓm tra vµ
chuÈn bÞ hÖ thèng d©y, trang bÞ phô tïng, líi
s½n sµng ho¹t ®éng.
- Th¶ líi: Tríc khi th¶ líi thuyÒn trëng ph¶i x¸c ®Þnh híng níc,
híng giã ®Ó lùa chän vÞ trÝ th¶ líi phï hîp. Khi th¶ líi lao ®éng ®îc bè trÝ
trªn c¸c tµu chÝnh (tµu th¶ líi A) vµ tµu phôc vô (tµu th¶ 1 bªn d©y ®ái vµ d©y
kÐo) nh H×nh 4. Qui tr×nh c¸c bíc th¶ líi nh H×nh 5.
2
3
4
7
3
2
5
1
1
6
Tµu A
Tµu B
17
H×nh 4: Bè trÝ nh©n lùc khi th¶ líi.
H×nh 5 : S¬ ®å qui tr×nh th¶ líi.
Khi tµu ®Õn vÞ trÝ th¶ líi hai tµu c¸ch nhau kho¶ng 80 100m, tèc ®é
tµu gi¶m xuèng cßn 1 2 h¶i lý/giê. ThuyÒn trëng 1 ra lÖnh th¶ líi, thuû
thñ ë vÞ trÝ 2,3 th¶ ®ôt líi xuèng tríc, sau ®ã th¶ phao vµ ch×. Khi th¶ hÕt
líi, thuû thñ 4, 5 th¶ d©y giÒng trèng. Khi th¶ hÕt giÒng trèng thñy thñ ë vÞ trÝ
7 liªn kÕt ®Çu giÒng trèng víi ®Çu d©y ®ái vµ tµu A t¨ng tèc ®é lªn 5 6 h¶i
lý/giê trong thêi gian 5 10 phót ®Ó líi vµ giÒng trèng c¨ng ®Òu. Trong khi
®ã tµu B tiÕn gÇn ®Õn tµu A. Trªn tµu A, thuû thñ ë vÞ trÝ 6 chuyÓn d©y måi
(nèi víi mét ®Çu giÒng trèng) cho thuû thñ ë vÞ trÝ 3 cña tµu B. Thuû thñ nµy
liªn kÕt ®Çu d©y ®ái trªn tµu B víi ®Çu d©y giÒng trèng.
Khi liªn kÕt xong d©y ®ái vµ d©y giÒng trèng, hai tµu A vµ B t¨ng tèc ®é
ch¹y t¸ch dÇn ra ®Ó më miÖng líi vµ thuû thñ 4 trªn tµu A, thñy thñ 2 trªn tµu
B më chèt h·m m¸y têi th¶ dÇn d©y ®ái vµ d©y kÐo. Khi d©y kÐo ®· ®îc th¶
®ñ ®é dµi cÇn thiÕt, hai tÇu liªn l¹c víi nhau ®Ó thèng nhÊt híng d¾t líi, tèc
®é d¾t líi vµ ®iÒu chØnh kho¶ng c¸ch phï hîp.
- D¾t líi: Khi líi lµm viÖc æn ®Þnh, cè ®Þnh d©y kÐo, kho¶ng c¸ch
gi÷a hai tÇu gi÷ æn ®Þnh, tèc ®é vµ híng d¾t líi cña hai tÇu nh nhau. Nhãm
18
thuû thñ trùc ca cña 2 tµu cã tr¸ch nhiÖm th«ng tin cho nhau, ph¸t hiÖn nh÷ng
chíng ng¹i vËt trong suèt qu¸ tr×nh d¾t líi vµ gi¶i quyÕt c¸c sù cè s¶y ra.
Thêi gian d¾t líi tõ 1 5 giê, tuú theo ng trêng vµ ®èi tîng ®¸nh b¾t.
- Thu líi: Khi hai tÇu thèng nhÊt thêi ®iÓm thu líi, thuyÒn trëng cña
hai tÇu bè trÝ nh©n lùc trªn tµu nh h×nh vÏ. C¸c vÞ trÝ thao t¸c s½n sµng lµm
viÖc, qu¸ tr×nh thu líi b¾t ®Çu ®îc thùc hiÖn. Hai tÇu quay mòi vÒ phÝa líi,
thuû thñ 2, 3 ®a d©y kÐo vµo con l¨n híng c¸p ë mòi tµu, thuû thñ 4, 5 vËn
hµnh m¸y têi, d©y kÐo, d©y ®ái ®îc thu dÇn lªn vµ ®îc chøa ë tang thµnh
cao cña m¸y têi. S¬ ®å qui tr×nh thu líi nh H×nh 6.
1
2
3
4
H×nh 6 : S¬ ®å qui tr×nh thu líi.
Khi thu xong d©y ®ái, thuû thñ 2, 3,4 trªn tµu B liªn kÕt d©y giÒng trèng
víi d©y måi vµ ®a d©y måi sang tµu A. §Çu d©y giÒng trèng ®îc chuyÓn
sang tµu A vµ viÖc thu giÒng trèng vµ thu líi ®îc tiÕn hµnh. C¸c thuû thñ ë
vÞ trÝ 4, 5 vËn hµnh m¸y têi thu d©y cÈu, cÈu tõng phÇn d©y giÒng trèng vµ líi
lªn tÇu. Thuû thñ kh¸c th¾t d©y cÈu vµ s¾p xÕp d©y giÒng trèng, thÞt líi.
Trong trêng hîp s¶n phÈm khai th¸c nhiÒu, ®ôt líi ®îc chia ra vµ tiÕn hµnh
thu tõng phÇn. Líi cã thÓ ®îc thu hÕt lªn tµu hoÆc chØ thu ®ôt líi b»ng viÖc
thu d©y kÐo ®ôt.
19
- LÊy c¸ vµ b¶o qu¶n s¶n phÈm: Sau khi ®ôt líi ®· ®îc thu kÐo lªn
tµu, më d©y th¾t ®ôt ®Ó lÊy s¶n phÈm khai th¸c ra khái ®ôt líi. Toµn bé thuû
thñ tµu tËp trung, ph©n lo¹i s¶n phÈm theo tõng lo¹i, tõng kÝch cì, vµ röa s¹ch
b»ng níc biÓn vµ ®a vµo buång b¶o qu¶n. S¶n phÈm khai th¸c cã thÓ ®îc
b¶o qu¶n b»ng níc ®¸ l¹nh hoÆc muèi mÆn, ph¬i kh«
tuú theo chÊt lîng
vµ lo¹i s¶n phÈm. §èi víi ph¬ng ph¸p b¶o qu¶n b»ng níc ®¸ l¹nh, s¶n phÈm
®îc ®ùng trong c¸c khay nhùa (hoÆc tói PE) tõ 10 12kg/khay (hoÆc 5
10kg/tói) ®Ó gi¶m sù dËp n¸t, h háng s¶n phÈm khai th¸c.
- ChuÈn bÞ mÎ sau: Toµn bé s¶n phÈm khai th¸c ®îc ®a vµo hÇm b¶o
qu¶n, mÆt boong thao t¸c ®îc röa s¹ch, d©y giÒng trèng vµ líi ®îc s¾p xÕp
theo ®óng vÞ trÝ. §èi víi ph¬ng ph¸p chØ thu ®ôt líi lÊy c¸, viÖc th¶ líi
®îc thùc hiÖn ngay sau khi lÊy hÕt s¶n phÈm tõ ®ôt líi.
1.1.3. Thêi gian thao t¸c c¸c bíc trong qui tr×nh khai th¸c.
Thêi gian khai th¸c tiÒm n¨ng cña tµu t¹i ng trêng khai th¸c trong
mét ngµy ®îc tÝnh lµ 24 giê. Thêi gian ch¹y tµu di chuyÓn ng trêng ®îc
tÝnh nh thêi gian thao t¸c cã Ých. Thêi gian thao t¸c cã Ých lµ thêi gian thùc
hiÖn c¸c bíc qui tr×nh nh môc 1.1.2 ë trªn (trõ kh©u chuÈn bÞ vµ hµnh tr×nh
tµu ®Õn ng trêng) . BiÓu ®å thêi gian thao t¸c cã Ých mét mÎ líi cña tµu
líi kÐo ®«i nh sau:
2
1
1. Th¶ líi
2. D¾t líi
3
3. Thu líi
4
4. LÊy c¸, chuÈn bÞ mÎ sau
- Thêi gian th¶ líi: §îc tÝnh tõ thêi ®iÓm hai tµu di chuyÓn l¹i gÇn
nhau ®Ó trao ®æi d©y måi chuÈn bÞ th¶ líi ®Õn khi hai tµu æn ®Þnh tèc ®é cè
®Þnh d©y c¸p kÐo. Trong bíc thao t¸c nµy, c¸c c«ng viÖc th¶ thÞt líi, th¶ d©y
®Çu c¸nh, th¶ d©y ®ái vµ th¶ d©y c¸p kÐo ®îc thùc hiÖn.
20
- Thêi gian d¾t líi: §îc tÝnh tõ thêi ®iÓm cè ®Þnh d©y c¸p kÐo, æn
®Þnh híng vµ tèc ®é tµu ®Õn thêi ®iÓm gi¶m tèc ®é, ®a d©y c¸p kÐo vµo m¸y
têi chuÈn bÞ cho kh©u thu líi.
- Thêi gian thu líi: §îc x¸c ®Þnh tõ thêi ®iÓm ®a d©y c¸p kÐo vµo
m¸y têi thu c¸p ®Õn thêi ®iÓm thu xong ®ôt líi lªn tµu. C¸c c«ng viÖc thu c¸p
kÐo, thu d©y ®ái, thu d©y ®Çu c¸nh, thÞt líi (nÕu cÇn) ®îc lÇn lît thùc hiÖn.
- LÊy c¸ vµ chuÈn bÞ mÎ sau: §îc tÝnh tõ thêi ®iÓm ®ôt líi ®· ®îc
®a lªn tµu ®Õn thêi ®iÓm s¾p xÕp xong hÖ thèng d©y, phao, ch×, líi s½n sµng
®Ó th¶ mÎ tiÕp theo.
1.2. Mét sè ®Æc trng khai th¸c cña nghÒ.
Dùa trªn ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i ng cô cña Tresov, kÕt qu¶ nghiªn cøu
cña Lucasov vµ lý thuyÕt líi kÐo ®«i, cã thÓ ®a ra mét sè chØ tiªu c¬ b¶n ®Æc
trng cho ho¹t ®éng cña líi kÐo ®«i lµ: ®é m¹nh nghÒ, cêng lùc nghÒ vµ
hiÖu qu¶ nghÒ.
1.2.1. §é m¹nh nghÒ.
§é m¹nh nghÒ ®îc hiÓu lµ khèi níc t¸c dông tiÒm n¨ng cña ng cô
trong qu¸ tr×nh ®¸nh b¾t, nghÜa lµ khèi níc qua miÖng líi kÐo cã thÓ trong
mét ngµy ®ªm. C¸c tµu cã c«ng suÊt m¸y kh¸c nhau, sö dông líi cã kÝch
thíc kh¸c nhau, thêi gian vµ tèc ®é d¾t líi kh¸c nhau sÏ cã ®é m¹nh nghÒ
c¸c nhau. §é m¹nh nghÒ ®îc tÝnh b»ng khèi níc läc qua miÖng líi trong
mét ®¬n vÞ thêi gian (mét ngµy ®ªm).
§é m¹nh nghÒ ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
s.L.
Trong ®ã:
24
t0
s: lµ diÖn tÝch miÖng líi (m2)
t0: lµ thêi gian thùc hiÖn mét mÎ líi (h)
L: lµ ®o¹n ®êng mµ miÖng líi quÐt qua (m)
(2-1)
- Xem thêm -