Tài liệu Nghiên cứu về lạm phát tại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ---------- @&? ---------- TRẦN ĐẶNG DŨNG NGHIÊN CỨU VỀ LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ---------- @&? ---------- TRẦN ĐẶNG DŨNG NGHIÊN CỨU VỀ LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS NGUYỄN NGỌC ĐỊNH TP. Hồ Chí Minh – Năm 2012 i MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................... V DANH MỤC BẢNG........................................................................................................VI DANH MỤC HÌNH.........................................................................................................VI DANH MỤC PHỤ LỤC ............................................................................................... VII 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI .............................................................................................. 1 2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ ỨNG DỤNG SVAR VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LẠM PHÁT. ..................................... 3 2.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ...............................................................................3 2.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................................5 3. TỔNG QUAN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SVAR TRONG KHUÔN KHỔ KINH TẾ HỌC THỰC NGHIỆM ........................................................................ 9 3.1. Vấn đề xác định trong mô hình kinh tế học thực nghiệm Keynes..................9 3.2. Sự phê phán phương pháp xác định truyền thống trong các mô hình kinh tế học thực nghiệm Keynes. ................................................................................10 3.3. Phương pháp định lượng mới của kinh tế học thực nghiệm: VAR, SVAR 10 3.4. Ứng dụng của VAR – SVAR ..............................................................................11 4. ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP SVAR TRONG PHÂN TÍCH LẠM PHÁT TẠI VIỆT NAM....................................................................................................... 12 4.1. Xây dựng mô hình ................................................................................................12 4.1.1. Lựa chọn các biến cho mô hình...............................................................12 4.1.2. Thiết lập các hạn chế của mô hình..........................................................16 4.2. Dữ liệu và các kiểm định ban đầu ......................................................................19 ii 4.2.1. Dữ liệu ........................................................................................................19 4.2.2. Các kiểm định ban đầu .............................................................................20 4.3. Phân tích tác động của các cú sốc đến lạm phát ở Việt Nam ........................21 4.3.1. Kỳ vọng ban đầu về phản ứng của lạm phát trước cú sốc từ các yếu tố khác .............................................................................................................21 4.3.2. Phản ứng của lạm phát trước cú sốc về giá từ khu vực nước ngoài ...23 4.3.3. Phản ứng của lạm phát trước cú sốc tỷ giá ............................................24 4.3.4. Phản ứng của lạm phát trước cú sốc trong chính sách tiền tệ .............26 4.3.5. Phản ứng của lạm phát trước cú sốc từ phía cầu ..................................27 4.3.6. Phản ứng của lạm phát trước cú sốc từ phía cung ...............................28 4.3.7. Phân rã phương sai ...................................................................................29 4.4. Thay thế số liệu biến của mô hình......................................................................32 4.5. Một số kết quả khác từ mô hình.........................................................................33 4.5.1. Xem xét tác động gián tiếp của cú sốc từ giá dầu, giá gạo và tỷ giá đến lạm phát ......................................................................................................33 4.5.2. Sự tồn tại lạm phát kỳ vọng ở Việt Nam .................................................34 4.6. Tác động của cú sốc từ lạm phát ........................................................................36 4.6.1. Tác động dai dẳng của lạm phát trong quá khứ ....................................36 4.6.2. Tác động của lạm phát đến các nhân tố khác ........................................37 4.7. Phân tách giai đoạn ..............................................................................................38 5. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ..................... 42 5.1. Kết luận ..................................................................................................................42 5.2. Đề xuất khuyến nghị chính sách ........................................................................43 5.3. Hạn chế của nghiên cứu này và hướng phát triển cho các nghiên cứu sau 52 iii DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. VII Danh mục tài liệu tiếng Việt ......................................................................................... vii Danh mục tài liệu tiếng Anh ......................................................................................... vii PHỤ LỤC ........................................................................................................................... X Phụ lục 1: Sự phê phán phương pháp truyền thống của Keynes. .............................x Phụ lục 2: Phương pháp VAR .................................................................................... xiv Phụ lục 3: Phương pháp SVAR .................................................................................. xix Phụ lục 4: Ứng dụng của VAR – SVAR ................................................................... xxii Phụ lục 5: Kiểm định nghiệm đơn vị đối với các chuỗi dữ liệu chưa lấy sai phân ...........................................................................................................xxv Phụ lục 6: Kiểm định nghiệm đơn vị đối với các chuỗi sai phân bậc nhất I(1) . xxvi Phụ lục 7: Kiểm định độ trễ của mô hình .............................................................. xxvii Phụ lục 8: Kết quả kiểm định Portmanteau .......................................................... xxvii Phụ lục 9: Phản ứng đẩy của CPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác (mô hình 2) ......................................................................................................................... xxvii Phụ lục 10: Phân rã phương sai của các biến trong mô hình 2 ......................... xxviii Phụ lục 11: Phản ứng đẩy của IMP trước cú sốc từ giá dầu, giá gạo và tỷ giá . xxix Phụ lục 12: Phản ứng đẩy của PPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác ...........xxx Phụ lục 13: Phân rã phương sai của các biến đối với PPI .................................... xxxi Phụ lục 14: Phản ứng của CPI và PPI trước cú sốc từ NEER (Shock 3) và IMP (Shock 8)............................................................................................................ xxxii Phụ lục 15: Phản ứng đẩy của các nhân tố khác trước cú sốc từ CPI .............. xxxiii Phụ lục 16: Phản ứng đẩy của CPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác (giai đoạn 2001 - 2007) ............................................................................................ xxxiv iv Phụ lục 17: Phân rã phương sai phản ánh tác động của các cú sốc từ các nhân tố đến CPI (giai đoạn 2001 - 2007) .................................................................... xxxv Phụ lục 18: Phản ứng đẩy của các nhân tố khác trước cú sốc từ CPI (giai đoạn 2001 - 2007) ...................................................................................................... xxxvi v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ADF Kiểm định Augmented Dickey – Fuller AR Mô hình tự hồi quy (Autoregressive) ARIMA Mô hình trung bình trượt kết hợp tự hồi quy (Autoregressive Integrated Moving Average) CPI Chỉ số giá tiêu dùng (Consumer Price Index) GDP Tổng sản phẩm quốc nội (Gross Domestic Product) GSO Tổng cục thống kê (General Statistics Office) ICOR Tỷ suất thâm dụng vốn trên đơn vị sản lượng (Incremental Capital Output Ratio) IV Các biến công cụ (Instrumental Variables) NEER Tỷ giá danh nghĩa hiệu dụng (Nominal Effective Exchange Rate) NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTW Ngân hàng Trung ương ODA Hỗ trợ phát triển chính thức (Official Development Assistance) OLS Phương pháp bình phương tối thiểu thông thường (Ordinary Least Squares) PPI Chỉ số giá của nhà sản xuất (Producer Price Index) SVAR Mô hình Vector tự hồi quy theo cấu trúc (Structural Vector Autoregression) SVECM Mô hình Vector hiệu chỉnh sai số cấu trúc (Structural Vector Error Correlation Model) VAR Mô hình Vector tự hồi quy (Vector Autoregression) VECM Mô hình Vector hiệu chỉnh sai số (Vector Error Correlation Model) WTO Tổ chức Thương mại Thế giới (World Trade Organization) XHCN Xã hội chủ nghĩa vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Tóm tắt các biến sử dụng trong mô hình. Bảng 4.2. Tổng hợp nguồn dữ liệu đối với các biến sử dụng. Bảng 4.3. Kỳ vọng dấu phản ứng của lạm phát trước các cú sốc từ các yếu tố khác Bảng 4.4. Phân rã phương sai của các biến trong mô hình DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Xác định hàm cung tiền. Hình 4.1a. Phản ứng của CPI trước cú sốc giá dầu Hình 4.1b. Phản ứng của CPI trước cú sốc giá gạo Hình 4.2. Phản ứng của CPI trước cú sốc tỷ giá Hình 4.3a. Phản ứng của CPI trước cú sốc cung tiền Hình 4.3b. Phản ứng của CPI trước cú sốc lãi suất Hình 4.4. Phản ứng của CPI trước cú sốc trong lỗ hổng sản lượng công nghiệp Hình 4.5a. Phản ứng của CPI trước cú sốc giá nhập khẩu Hình 4.5b. Phản ứng của CPI trước cú sốc giá bán của người sản xuất Hình 4.6. Phản ứng của CPI và PPI trước cú sốc giá dầu nước ngoài (Shock 1) Hình 4.7. Phản ứng của CPI trước cú sốc từ chính nó Hình 4.8. Tương quan giữa tăng trưởng cung tiền và GDP vii DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Sự phê phán phương pháp truyền thống của Keynes. Phụ lục 2: Phương pháp VAR Phụ lục 3: Phương pháp SVAR Phụ lục 4: Ứng dụng của VAR – SVAR Phụ lục 5: Kiểm định nghiệm đơn vị đối với các chuỗi dữ liệu chưa lấy sai phân Phụ lục 6: Kiểm định nghiệm đơn vị đối với các chuỗi đã lấy sai phân bậc nhất I(1) Phụ lục 7: Kiểm định độ trễ của mô hình. Phụ lục 8: Kết quả kiểm định Portmanteau. Phụ lục 9: Phản ứng đẩy của CPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác (mô hình 2) Phụ lục 10: Phân rã phương sai của các biến trong mô hình 2 Phụ lục 11: Phản ứng đẩy của IMP trước cú sốc từ giá dầu, giá gạo và tỷ giá Phụ lục 12: Phản ứng đẩy của PPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác Phụ lục 13: Phân rã phương sai của các biến đối với PPI Phụ lục 14: Phản ứng của CPI và PPI trước cú sốc từ NEER (Shock 3) và IMP (Shock 8) Phụ lục 15: Phản ứng đẩy của các nhân tố khác trước cú sốc từ CPI Phụ lục 16: Phản ứng đẩy của CPI trước các cú sốc từ các nhân tố khác (giai đoạn 2001 - 2007) Phụ lục 17: Phân rã phương sai phản ánh tác động của các cú sốc từ các nhân tố đến CPI (giai đoạn 2001 - 2007) Phụ lục 18: Phản ứng đẩy của các nhân tố khác trước cú sốc từ CPI (giai đoạn 2001 - 2007) 1 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI 1.1. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Lạm phát tại Việt Nam trong vòng mấy năm vừa qua đều tăng rất cao, liên tục giữ mức 2 con số. Tình hình cho thấy lạm phát đã, đang và sẽ vẫn giữ mức cao trong tương lai gây ảnh hưởng lớn đến đời sống của người dân cũng như là gây khó khăn đến việc thực thi các chính sách khác của Chính phủ. Cho nên kiểm soát lạm phát là một trong những mối quan tâm hàng đầu trong chính sách kinh tế vĩ mô của năm nay và năm tới. Từ thực tiễn đó cho thấy tính cấp bách phải thực hiện các nghiên cứu một cách quy mô, sâu sát để góp phần “chẩn đoán, bốc thuốc và điều trị kịp thời căn bệnh trầm kha” này trong cả ngắn hạn và dài hạn. Từ các lý thuyết nghiên cứu về lạm phát nói chung và đặc thù của Việt Nam nói riêng, tôi muốn tìm hiểu xem các yếu tố nào đã, đang và sẽ ảnh hưởng đến lạm phát tại Việt Nam, đồng thời chạy mô hình định lượng để kiểm định mức độ ảnh hưởng đến lạm phát của từng yếu tố. Mô hình được lựa chọn áp dụng trong nghiên cứu này là SVAR - một phương pháp mới và hiệu quả được áp dụng ở nhiều quốc gia hiện nay trong việc phân tích chính sách vĩ mô. 1.2. Tóm tắt nội dung nghiên cứu Đề tài nghiên cứu bao gồm các nội dung chính sau: Phần đầu, giới thiệu tổng quan về đề tài. Phần hai, hệ thống tổng quan lại các nghiên cứu về lý thuyết, phương pháp định lượng, thực nghiệm và các thành tựu đã đạt được liên quan đến việc xem xét các yếu tố tác động đến lạm phát của các quốc gia trên thế giới nói chung - tập trung vào các quốc gia mới nổi hoặc đang trong giai đoạn chuyển đổi - và tại Việt Nam nói riêng. Đây cũng chính là cơ sở về khuôn khổ lý thuyết, phương pháp thực nghiệm phân tích kinh tế mà tôi sẽ sử dụng. Phần ba, hệ thống tổng quan sự phát triển của mô hình SVAR trong khuôn khổ kinh tế học thực nghiệm để cho thấy tính ưu việt của phương pháp này so với các 2 phương pháp khác đã được áp dụng trước đây, đó cũng là cơ sở để áp dụng SVAR trong bài nghiên cứu này. Phần bốn, dựa vào phân tích tình hình kinh tế vĩ mô tại Việt Nam và các nghiên cứu ở phần tổng quan, áp dụng mô hình SVAR, xử lý dữ liệu và phân tích các kết quả thu được để đánh giá các yếu tố tác động đến lạm phát ở Việt Nam. Dựa trên mô hình xây dựng được, bài nghiên cứu đi sâu vào giải quyết năm câu hỏi sau: ü (1) - Các yếu tố nào tác động đến lạm phát ở Việt Nam và mức độ tác động ra sao? ü (2) - Khi có một cú sốc trong chính sách thì nó sẽ tác động như thế nào đến lạm phát? ü (3) - Thời gian để lạm phát phản ứng lại một chính sách mới hay một chính sách đưa ra để giải quyết vấn đề lạm phát thì cần thời gian bao lâu mới phát huy tác dụng? ü (4) - Tác động ngược trở lại của một cú sốc trong lạm phát đến các yếu tố khác như thế nào? ü (5) - Trong các giai đoạn khác nhau, các yếu tố tác động đến lạm phát có khác nhau không? Phần năm, tóm lại các thành tựu và từ kết quả phân tích trên đây đề xuất các khuyến nghị về mặt chính sách để góp phần kiểm soát lạm phát ở Việt Nam trong thời gian tới. Đồng thời, phần này nêu ra các vấn đề còn hạn chế trong khuôn khổ của nghiên cứu này, từ đó đề xuất các hướng mở cho các nghiên cứu sau này. 3 2. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC ĐÂY VỀ ỨNG DỤNG SVAR VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN LẠM PHÁT. 2.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Bicchal (2010) dùng mô hình SVAR nghiên cứu mối quan hệ giữa chính sách tiền tệ và lạm phát trong thời kỳ 1998 - 2009 ở Ấn Độ. Các biến đưa vào mô hình bao gồm: chỉ số sản xuất công nghiệp (industrial production index), tỷ giá danh nghĩa hiệu dụng (NEER), lãi suất huy động vốn (call money rate), cung tiền (money supply) và chỉ số lạm phát (chỉ số giá bán sỉ - Wholesale Price Index (WPI) hoặc chỉ số lạm phát cơ bản - core inflation). Bên cạnh đó, hai biến ngoại sinh là giá hàng hóa quốc tế và lãi suất Fed cũng được đưa vào mô hình. Kết quả ước lượng mô hình với chỉ số giá bán sỉ cho thấy, một cú sốc trong chính sách tiền tệ thể hiện qua sự thay đổi của lãi suất huy động vốn sẽ làm thay đổi trong sản lượng trước và sau đó mới tác động lên lạm phát. Tiếp đến, phân rã phương sai thể hiện rằng sự biến động của lạm phát giá bán sỉ được giải thích bởi cú sốc cung tiền và tỷ giá danh nghĩa hiệu dụng hơn là cú sốc trong lãi suất huy động vốn. Cụ thể, cung tiền giải thích 18% biến động lạm phát trong thời kỳ dự báo hai năm. Khi thay thế chỉ số lạm phát giá bán sỉ bằng chỉ số lạm phát cơ bản (loại trừ giá lương thực và giá năng lượng) cho kết quả tương tự. Tuy nhiên, khác biệt chủ yếu là thay vì phản ứng có độ trễ trước cú sốc trong chính sách tiền tệ thì lạm phát cơ bản phản ứng nhanh và ngay tức khắc. Điều này cho thấy chính sách tiền tệ có hiệu lực nhiều hơn đối với lạm phát cơ bản, thể hiện áp lực về phía cầu. Hơn nữa, nếu loại trừ các biến ngoại sinh khi ước lượng thì kết quả hàm phản ứng đẩy không phát hiện cú sốc tổng thể. Nói cách khác, đây là chỉ báo của vai trò kỳ vọng lạm phát. Tỷ giá thực hiệu dụng cũng giải thích khoảng 4% biến động lạm phát. Alessandro Cologni và Matteo Manera (2005) đã ước lượng mô hình vector hiệu chỉnh sai số cấu trúc (SVECM) cho nhóm nước G-7 (Canada, Pháp, Đức, Ý, Nhật, Anh và Mỹ) nhằm mục đích đo lường tác động trực tiếp của giá dầu lên các chỉ số kinh tế. Phân tích này được thực hiện với sáu biến: lãi suất ngắn hạn (lãi suất tín 4 phiếu kho bạc hoặc lãi suất cho vay), tổng cung tiền (M1), chỉ số giá tiêu dùng, GDP thực, giá dầu thế giới tính theo đồng USD và tỷ giá hối đoái. Số liệu được tổng hợp theo quý từ quý 1 năm 1980 đến quý 4 năm 2003. Kết quả nghiên cứu của hai ông cho thấy đối với hầu hết các nước trong nhóm G-7 (trừ Nhật và Anh), một cú sốc giá dầu bất ngờ sẽ dẫn đến một sự gia tăng trong tỷ lệ lạm phát và suy giảm trong tăng trưởng sản lượng. Phản ứng thông thường của một số NHTW là giảm thiểu tác động của cú sốc lên tăng trưởng sản lượng thông qua việc cắt giảm lãi suất. Ngược lại, hầu hết cơ quan tiền tệ của nhóm nước này đã phản ứng bằng cách tăng lãi suất và cắt giảm cung tiền thực, cho thấy một chính sách tiền tệ thắt chặt được đưa ra để chống lạm phát. Mwase (2006) dùng SVAR phân tích kênh truyền dẫn tỷ giá vào giá cả của nền kinh tế Tanzania từ 1990 - 2005. Bên cạnh đó, tác giả cũng sử dụng mô hình VECM và kiểm định Granger để xem xét tính hợp lý của kết quả thực nghiệm từ SVAR. Với hệ thống biến bao gồm tỷ giá song phương với USD, lỗ hổng sản lượng, chỉ số giá tiêu dùng và cung tiền rộng M2, kết quả cho thấy sự truyền dẫn của tỷ giá vào lạm phát đã suy giảm trong những năm cuối 1990, trong khi đồng tiền có xu hướng mất giá trong thời kỳ này. Cụ thể, xuyên suốt giai đoạn nghiên cứu, đồng tiền giảm giá 10% đi kèm với sự gia tăng 0,05% trong tỷ lệ lạm phát sau hai quý. Điều này cho thấy, tác động của cú sốc tỷ giá lên lạm phát Tanzania là nhỏ nhưng mối quan hệ này là chắc chắn và dài hạn. Tuy nhiên, nếu ước lượng theo giai đoạn thì hệ số truyền dẫn này rất nhỏ ở những năm đầu 1990 và tiến tới gần như không còn trong những năm giữa 1990. Tác giả đã đưa ra nhiều giải thích cho kết quả này, đầu tiên là sự thay đổi trong chính sách tiền tệ khi NHTW Tanzania thực hiện can thiệp chủ động nhằm kiểm soát tăng trưởng cung tiền kể từ 1995 và làm cho kỳ vọng lạm phát của các thành phần tư nhân sụt giảm. Bên cạnh đó, sự sụt giảm trong hệ số dẫn truyền còn được giải thích bằng sự sụt giảm trong tỷ trọng hàng nhập khẩu trong nền kinh tế trong suốt giai đoạn từ 1994 - 2005. Nghiên cứu tương tự cũng được McCarthy (1999, 2006) thực hiện ở chín quốc gia công nghiệp. Và nhiều nghiên cứu khác sử dụng SVAR phân tích nguyên nhân lạm 5 phát như Siklos và Zhang (2007) nghiên cứu mối quan hệ giữa lạm phát, tăng trưởng GDP thực và tăng trưởng cung tiền để xác định nguyên nhân lạm phát ở Trung Quốc. Verheyen (2010) dùng SVAR phân tích lạm phát trong mối quan hệ với chính sách tiền tệ và giá cả hàng hóa ở nền kinh tế Mỹ. Nhiều tác giả đã ứng dụng mô hình SVAR vào đo lường tỷ lệ lạm phát cơ bản và phân tích tác động của các cú sốc lên tỷ lệ lạm phát. Martel (2008) xem xét tác động của các cú sốc lên tỷ lệ lạm phát ở Canada bằng mô hình SVAR bao gồm giá dầu, lạm phát và sản lượng. Như kỳ vọng, cú sốc trong giá dầu tác động đến giá cả ở Canada một cách nhanh chóng và chỉ tồn tại trong ngắn hạn. Tỷ lệ lạm phát chỉ đạt được trạng thái cân bằng mới sau hai đến ba năm. Ngược lại, cú sốc cầu lại tác động đến lạm phát trong dài hạn. Phân rã phương sai cũng cho kết quả như tác giả kỳ vọng, các cú sốc cơ bản (cú sốc trong cầu) là nhân tố chính tác động đến lạm phát Canada, giải thích hơn 60% sự biến động. Cụ thể, giá năng lượng giải thích khoảng 10% trong dài hạn và cú sốc cung giải thích từ 25 đến 30%. Tương tự, Durai và Ramachandran (2007), Goyal và Pujari (2005) sử dụng SVAR để phân tích lạm phát cơ bản ở Ấn Độ. Trong khi nghiên cứu này sử dụng SVAR chỉ cho mục đích phân tích nguyên nhân tác động lên tỷ lệ lạm phát thì có rất nhiều nghiên cứu gần đây sử dụng mô hình này để phân tích các cú sốc trong tổng thể nền kinh tế, trong đó có lạm phát. Leu (2011) dùng SVAR xây dựng mô hình nền kinh tế Úc với bốn cú sốc bao gồm: tổng cầu dựa vào mô hình tối đa hóa hữu dụng của dân chúng; tổng cung dựa vào đường cong Phillips Keynes mới; sự cân bằng lãi suất không được đảm bảo và nguyên tắc chính sách tiền tệ hiện đại. Tôi cũng tìm thấy nghiên cứu của Dungey và Pagan (1999, 2008) với mục tiêu tương tự. 2.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam Nghiên cứu nhân tố tác động đến tỷ lệ lạm phát trong thời kỳ 1996 – 2005, Camen (2006) sử dụng mô hình VAR cơ bản với hệ thống gồm tám biến kinh tế: tỷ giá VND/USD, CPI, cung tiền M2, tín dụng, lãi suất cho vay, giá xăng, giá gạo, cung 6 tiền M3 Mỹ. Kết quả thực nghiệm cho thấy tín dụng là nhân tố chủ chốt tác động đến lạm phát trong 24 tháng. Hệ thống bao gồm cả biến tín dụng và lãi suất cho vay cho thấy biến tín dụng giải thích đến 18% tỷ lệ lạm phát, trong khi, lãi suất cho vay lại không có ý nghĩa thống kê. Điều này cho thấy tầm quan trọng của kênh dẫn truyền tiền tệ. Giá xăng, gạo cùng với sự thay đổi trong tỷ giá cũng là nhân tố quan trọng đối với sự biến động lạm phát. Bên cạnh đó, cung tiền M3 Mỹ cũng cho thấy ý nghĩa thống kê cao. Nghiên cứu chủ yếu xem xét các nhân tố tiền tệ và nhân tố tác động về phía cầu. Áp lực cung chỉ được thể hiện qua giá xăng và giá gạo, trong khi, các nhân tố như kỳ vọng, tiền lương chưa được nhắc đến. Hơn nữa, thời kỳ nghiên cứu không bao gồm giai đoạn lạm phát Việt Nam có nhiều biến động như 2008 - 2011. Bằng phương pháp VAR, Nguyễn Thị Thùy Vinh và Fujita (2007) nghiên cứu tác động của tỷ giá lên tăng trưởng sản lượng và lạm phát trong giai đoạn 1992 - 2005. Ngoài các biến chính là sản lượng công nghiệp, CPI, tỷ giá thực VND/USD, lãi suất danh nghĩa của Mỹ (được xem như biến ngoại sinh). Bên cạnh đó, biến cung tiền M1 và thâm hụt cán cân thương mại được đưa vào để tạo mô hình thay thế bên cạnh mô hình chính là kênh truyền dẫn từ tỷ giá đến sản lượng và lạm phát. Kết quả phân tích hàm phản ứng đẩy cho thấy, cú sốc mất giá đồng tiền dẫn đến sự gia tăng sản lượng và mức giá cả của nền kinh tế. Tuy nhiên, việc phân rã phương sai lại cho thấy, đây không phải là nguyên nhân chính. Lạm phát biến động chủ yếu do cú sốc từ chính bản thân nó, tỷ giá chỉ là nhân tố làm gia tăng biến động. Cú sốc trong tỷ giá thực tác động đến sản lượng nhiều hơn so với lạm phát. Bên cạnh đó, tác động của tỷ giá đến lạm phát càng được khẳng định khi biến cán cân thương mại và cung tiền được đưa vào mô hình. Nghiên cứu ủng hộ khuyến nghị chế độ thả nổi tỷ giá cho Việt Nam nhằm giúp cải thiện cán cân thương mại, nâng cao sản lượng mà không phải quá lo ngại về ảnh hưởng đến lạm phát; việc nâng cao khả năng cạnh tranh của nền kinh tế phải tập trung chủ yếu vào năng lực của các doanh nghiệp trong nước hơn là sử dụng công cụ tỷ giá để kiểm soát tác động từ bên ngoài vào. 7 Với mục tiêu tương tự, Võ Văn Minh (2009) nghiên cứu kênh dẫn truyền tỷ giá và tác động của nó đến tỷ lệ lạm phát bằng phương pháp VAR đơn giản. Ngoài các biến giá dầu, tỷ giá danh nghĩa hiệu dụng, cung tiền M2, lỗ hổng sản lượng, CPI nghiên cứu đã xem xét được tác động của chỉ số giá nhập khẩu đến tỷ lệ lạm phát. Kết quả nghiên cứu cho thấy, kênh dẫn truyền tỷ giá có tác động đến lạm phát ít hơn so với tác động đến chỉ số giá nhập khẩu. Sau thời gian 15 tháng, ảnh hưởng của kênh tỷ giá lên lạm phát là hoàn toàn biến mất. Cú sốc giá dầu và chính sách tiền tệ cũng tác động có ý nghĩa lên chỉ số giá tiêu dùng. Đặc biệt, nghiên cứu cho thấy áp lực về phía cầu (thể hiện qua lỗ hổng sản lượng) lên lạm phát của Việt Nam không cao qua phân tích phản ứng đẩy và phân rã phương sai. Tương tự Nguyễn Thị Thùy Vinh và Seiichi Fujata (2007), Võ Văn Minh (2009) tuy đưa ra được các bằng chứng thực nghiệm về các biến tác động đến tỷ lệ lạm phát Việt Nam nhưng mục tiêu chính của bài nghiên cứu thiêng về yếu tố tỷ giá. Do đó, nhiều nhân tố tác động đến lạm phát không được xem xét một cách đầy đủ. Hơn nữa, giai đoạn nghiên cứu quá ngắn (chỉ gồm 73 quan sát theo tháng từ tháng 1 năm 2001 đến tháng 2 năm 2007) không thể hiện được thời kỳ hậu gia nhập WTO và thời kỳ lạm phát cao của Việt Nam 2007 - 2011, do đó không mang tính đại diện cũng như ý nghĩa thống kê cao. Với phương pháp và mục tiêu tương tự, Phạm Thế Anh (2009) nghiên cứu trên hệ thống gồm sáu biến: chỉ số giá tiêu dùng CPI, tổng sản phẩm quốc nội GDP, cung tiền M2, tỷ giá danh nghĩa VND/USD, lãi suất tiền gửi và giá dầu thô trong giai đoạn từ 1998 - 2008. Kết quả cho thấy, chỉ có biến giá dầu không có tác động có ý nghĩa do chính sách kiểm soát giá của Chính phủ, còn lại các biến khác đều có tác động đáng kể; quan trọng nhất là tác động của các biến thuộc chính sách tiền tệ, trong đó cung tiền tác động đến lạm phát từ quý 3 trở đi sau khi thực hiện điều chỉnh chính sách và biến lãi suất hàm ý sự phản ứng của lãi suất đối với lạm phát mang tính thích ứng chứ không mang tính chủ động ngăn chặn. Vai trò của lạm phát trong quá khứ (thường là với độ trễ sau 2 quý) được giải thích cho thấy tầm quan trọng của nhân tố lạm phát kỳ vọng và tính dai dẳng của lạm phát. 8 Nguyễn Thị Thu Hằng và Nguyễn Đức Thành (2010) đã nghiên cứu nhân tố tác động đến tỉ lệ lạm phát Việt Nam giai đoạn từ 2000 - 2010 bằng mô hình VECM. Việc đưa biến vào mô hình được giải thích dựa vào ba quan điểm chính: tiền tệ, cấu trúc và cân bằng sức mua. Các biến trong mô hình được chia thành hai thành phần: (i) nhóm số liệu truyền thống gồm CPI, sản lượng công nghiệp, cung tiền M2, lãi suất, tỷ giá, giá dầu quốc tế; (ii) nhóm mở rộng bao gồm tín dụng, PPI, thâm hụt ngân sách, giá trị giao dịch trên thị trường chứng khoán, chỉ số giá nhập khẩu và giá gạo quốc tế. Kết quả thực nghiệm cho thấy hầu hết các biến đều tác động có ý nghĩa đến lạm phát, trừ thâm hụt ngân sách. Cụ thể, lạm phát chịu sự chi phối lớn từ các trễ của nó. Do đó, có thể khẳng định vai trò to lớn của kỳ vọng lạm phát đối với biến động lạm phát ở Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khuyết điểm của nghiên cứu này do thiếu số liệu các biến liên quan đến giá cả có kiểm soát, tiền lương, chỉ số giá nhập khẩu, và việc sử dụng tỷ giá chính thức giữa VND và USD thay vì tỷ giá hữu hiệu giữa VND và các đồng tiền của nhiều nước bạn hàng, do đó mối quan hệ PPP không được phản ánh đầy đủ do không tính đến các đồng tiền nước khác.. Bên cạnh đó, tuy có nghiên cứu được vai trò của kỳ vọng lạm phát nhưng chưa xem xét cái cách mà loại kỳ vọng này được thiết lập khi lấy số liệu quá khứ của lạm phát thay cho kỳ vọng. Như vậy nhìn chung các phân tích thực nghiệm gần đây tại Việt Nam chủ yếu dựa trên mô hình vector tự hồi quy VAR, tuy nhiên, không có sự đồng nhất trong kết quả nghiên cứu. Nguyên nhân có thể do sự khó khăn về số liệu, khác nhau về thời kỳ nghiên cứu. Bên cạnh đó, mẫu lựa chọn của các nghiên cứu còn khá nhỏ và chưa bao gồm giai đoạn nhiều biến động từ khủng hoảng tài chính toàn cầu. Hơn nữa, tuy đã được đề cập nhưng vai trò của kỳ vọng lạm phát vẫn chưa được nghiên cứu và giải thích một cách thỏa đáng. Đặc biệt, quá trình thiết lập kỳ vọng đều được mặc định là hướng về quá khứ sẽ không phản ánh được cấu trúc sâu của nền kinh tế. Với tính ưu việt của mô hình SVAR như đã trình bày ở trên, việc ứng dụng mô hình này trong phân tích lạm phát đã ngày càng phổ biến. 9 3. TỔNG QUAN SỰ PHÁT TRIỂN CỦA SVAR TRONG KHUÔN KHỔ KINH TẾ HỌC THỰC NGHIỆM Phần này trình bày tóm lược về các mô hình hệ phương trình đồng thời cổ điển trong khuôn khổ lý thuyết Keynes cùng với phê phán của Lucas, Sims và Sargent đối với nhóm mô hình này. Kế đến là hai phương pháp phát triển của Sargent và Sims. Cuối cùng là sự ra đời của SVAR và những ưu điểm nổi bật của nó. 3.1. Vấn đề xác định trong mô hình kinh tế học thực nghiệm Keynes Các nhà kinh tế học đã dựa vào lý thuyết Keynes để xây dựng những mô hình kinh tế học thực nghiệm chiếm vị trí thống trị khoa học trong thập niên 60. Đây thường là những mô hình tuyến tính tiêu chuẩn, với công thức cấu trúc như sau: (3.1) Trong đó, là vector các biến nội sinh, các biến nội sinh, là vector các biến ngoại sinh và trễ của đại diện cho các biến động cấu trúc của nền kinh tế. là ma trận phương sai - hiệp phương sai của các biến động cấu trúc này. Ma trận hệ số và là các tham số cấu trúc cần ước lượng. Tuy nhiên, mô hình (3.1) lại vi phạm các giả thiết OLS nên không thể được ước lượng một cách trực tiếp để nhận giá trị đúng của và mà chỉ có thể ước lượng dạng rút gọn của mô hình, sau đó ma trận tham số cấu trúc được suy ra từ ma trận tham số rút gọn: (3.2) Với là ma trận tham số rút gọn và . Song cách giải quyết này lại vấp phải một vấn đề lớn. Đó là thông tin từ mẫu dữ liệu không đủ để suy ra các tham số cấu trúc từ các tham số rút gọn nếu không bổ sung thêm các giới hạn xác định. Có một tập hợp vô hạn các giá trị khác nhau cho và mà tất cả đều hàm ý chính xác phân phối xác suất tương tự như mẫu dữ liệu quan sát. Đây chính là vấn đề xác định mô hình: nếu không có thêm những giả định cần thiết hay còn gọi là các hạn chế xác định, thì không thể suy ra các tham số cấu trúc của mô hình “đúng” từ tập hợp dữ liệu quan sát. 10 Vấn đề xác định được giải quyết bằng cách áp đặt một tập hợp các hạn chế tiên nghiệm lên các thành phần của ma trận trận có và để giữ lại chỉ một ma trận phần tử cần phải áp đặt các hạn chế xác định. Trong đó, có chỉ đơn giản là sự chuẩn hóa hệ số bằng 1 (đường chéo của ma trận . Ma hạn chế ). Với phần tử còn lại, phương pháp truyền thống áp đặt các giới hạn tuyến tính lên các thành phần của ma trận và . Thông thường, các hạn chế loại trừ được sử dụng cho mục đích này. Tuy nhiên, phương pháp xác định truyền thống không áp đặt các ràng buộc hạn chế lên ma trận phương sai – hiệp phương sai của các biến động cấu trúc – cụ thể là không giả định các biến động cấu trúc phải trực giao. Một cách giải quyết khác là tìm các biến ngoại sinh đóng vai trò là biến công cụ để thực hiện việc xác định. Đây chính là phương pháp ước lượng bình phương bé nhất hai giai đoạn (2SLS – Two Stage Least Squares). Một biến được gọi là ngoại sinh mạnh nếu nó không tương quan với các biểu hiện hiện tại, tương lai hoặc quá khứ của các cú sốc trong phương trình cấu trúc. Tuy nhiên cách giải quyết vấn đề xác định trong các mô hình thực nghiệm Keynes vấp phải những phê phán gay gắt từ Lucas, Sims và Sargent. 3.2. Sự phê phán phương pháp xác định truyền thống trong các mô hình kinh tế học thực nghiệm Keynes. Một phê bình mạnh mẽ đến từ Lucas (1976), Lucas và Sargent (1979), Sim liên quan đến vấn đề kỳ vọng và biến ngoại sinh trong mô hình. (tham khảo Phụ lục 1) 3.3. Phương pháp định lượng mới của kinh tế học thực nghiệm: VAR, SVAR Với một loạt nghiên cứu của mình, Sims đã đưa ra một phương pháp mới, ước lượng toàn bộ các phương trình vĩ mô bằng VAR chỉ bao gồm các biến nội sinh. Điểm đặc biệt trong phương pháp của Sims là khả năng phân tách các biến động bất 1 Xem Faust (1999), trang 5. 2 Ngoài ra, các giới hạn xác định cần phải thực hiện đầy đủ các điều kiện xếp hạng và trật tự xác định. Xem Greene (1997), trang 724. 11 ngờ trong các biến vĩ mô ra khỏi các biến động đã được kỳ vọng nhằm mục đích phân tích chính sách dưới tác động của những cú sốc bất ngờ, không được dự tính trước. Không những thế phương pháp của Sims còn giúp các nhà kinh tế ước lượng được mức độ và thời gian phản ứng của một nền kinh tế cụ thể với từng loại sốc khác nhau thông qua hàm phản ứng đẩy và phân rã phương sai, do đó vừa giúp cho công tác dự báo dễ dàng hơn vừa có thể đề ra những chính sách đối phó thích hợp. (tham khảo Phụ lục 2) Khắc phục hạn chế của VAR, phương pháp SVAR thay thế kỹ thuật xác định “phi lý thuyết” bằng cách áp dụng phương pháp xác định cấu trúc truyền thống dựa trên các lý thuyết và lập luận kinh tế để xác định sai số cấu trúc từ phần dư , từ đó tiến hành các phân tích phản ứng đẩy tương tự như phương pháp luận VAR (do đó được gọi là “Structural VAR”). (tham khảo Phụ lục 3) 3.4. Ứng dụng của VAR – SVAR Theo quan điểm của Sims, VAR rất hữu ích trong việc dự báo và tìm hiểu cơ chế tác động của những cú sốc trong nền kinh tế. Nhiều bài nghiên cứu sau đó cũng thừa nhận rằng VAR là công cụ mạnh để giải thích chuỗi thời gian và dự báo. Đối với các thử nghiệm chính sách, VAR trở thành công cụ chủ yếu để phân tích tác động của các cú sốc trong chính sách. Dù vẫn chưa phân tích được những thay đổi chính sách lâu dài, phân tích VAR – SVAR vẫn được sử dụng rất rộng rãi, bao gồm cả các khu vực ngoài kinh tế vĩ mô như kinh tế tài chính. Tựu trung lại, phương pháp VAR được sử dụng để phân tích: tác động của chính sách tiền tệ, tác động của chính sách tài khóa, nhân tố gây ra chu kỳ kinh doanh. (tham khảo Phụ lục 4)