Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
Bé N«ng nghiÖp vµ pTNT
ViÖn Ch¨n nu«i
---------------------------
NhiÖm vô hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ
theo nghÞ ®Þnh th−
B¸o c¸o tæng hîp
KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc c«ng nghÖ ®Ò tµi
Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ tin sinh häc
trong viÖc b¶o tån quü gen vËt nu«i viÖt nam
Chñ nhiÖm §Ò tµi : TS. Vâ V¨n Sù
C¬ quan chñ tr× : ViÖn Ch¨n nu«i
C¬ quan chñ qu¶n: Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT
8823
Hµ Néi, 2010
B¶n tù ®¸nh gi¸
VÒ t×nh h×nh thùc hiÖn vµ nh÷ng ®ãng gãp míi cña
®Ò tµi KH&CN cÊp Nhµ −níc
1. Tªn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ tin sinh häc trong
viÖc B¶o tån Nguån gen VËt nu«i ViÖt Nam”
M· sè:
2. Thuéc ch−¬ng tr×nh: Hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc c«ng nghÖ theo
nghÞ ®Þnh th−.
3. Chñ nhiÖm ®Ò tµi: TS. Vâ V¨n Sù
4. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn Ch¨n Nu«i
5. Thêi gian thùc hiÖn (b¾t ®Çu-kÕt thóc): n¨m 2006 ®Õn n¨m 2010
6. Tæng kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tµi: 650 triÖu VN§
Trong ®ã kinh phÝ tõ NSNN: 650 triÖu VN§
7. T×nh h×nh thùc hiÖn ®Ò tµi so víi hîp ®ång
7.1. VÒ møc ®é hoµn thµnh khèi l−îng c«ng viÖc
§Ò tµi ®· hoµn thµnh v−ît møc h¬n 100% néi dung nghiªn cøu ®−îc
®Ò ra. §ã lµ c¬ së d÷ liÖu ®−îc më réng thªm c¸c lo¹i th«ng tin ®¸p øng
nhu cÇu qu¶n lý nguån gen vËt nu«i ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn t¹i: nh−
®−a thªm c¸c tiªu chÝ theo dâi trong c«ng t¸c qu¶n lý: ai lµ chñ tr×, tæ chøc
nµo b¶o tån, khi nµo, ®−îc cÊp bao nhiªu kinh phÝ… PhÇn mÒm Vietgen ®·
®−îc x©y dùng tõ kho¶ng 100 modul, trong sè ®ã cã 20 modul ®−îc duyÖt
triÓn khai ra vµ −íc tÝnh cã 30 modul míi ®−îc bæ sung thªm ®Ó ®¸p øng
nhu cÇu qu¶n lý hiÖn t¹i mµ chÝnh t¸c gi¶ (Vâ V¨n Sù) ®ang ®¶m nhiÖm víi
vÞ trÝ trî lý §Ò ¸n B¶o tån nguån gen vËt nu«i ViÖt Nam
7.2. VÒ yªu cÇu khoa häc vµ c¸c chØ tiªu c¬ b¶n cña c¸c s¶n phÈm
khoa häc c«ng nghÖ
TiÕp sau c¬ së d÷ liÖu ®Çu tiªn "¸t l¸t c¸c gièng vËt nu«i ë ViÖt Nam"
mang tÝnh tæng qu¸t s¬ bé, ®©y lµ c¬ së d÷ liÖu vÒ nguån gen ®Çu tiªn ®−îc
thiÕt kÕ theo c¸c tiªu chÝ cña nh÷ng cã së d÷ liÖu cña thÕ giíi: ®ã lµ DADIS (cña FAO), AGRI-IS (Ên §é), DAGRIS (ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ. C¸c
th«ng tin c¬ b¶n cña c¸c gièng: nguån gèc, sù ph¸t triÓn, sù ®¸nh gi¸, c¸c
1
®Æc ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh, tÝnh n¨ng s¶n xuÊt.. H¬n thÕ, c¬ së d÷ liÖu cßn cã
c¸c th«ng tin liªn quan vÒ khÝa c¹nh qu¶n lý (ai qu¶n lý, ë ®©u, khi nµo),
nghiªn cøu (nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu liªn quan), t− liÖu (nh÷ng t− liÖu
nµo liªn quan… ).
PhÇn mÒm Vietgen ®· ®−îc x©y dùng trªn nguyªn t¾c thõa kÕ c¸c kinh
nghiÖm ®· cã qua viÖc x©y dùng nhiÒu phÇn mÒm nh− VDM, Vietpig, VPM
vµ qua c¸c kinh nghiÖm rót ra tõ c¸c phÇn mÒm chñ yÕu cña thÕ giíi nh−
AGRI-IS cña Ên §é, DAD-IS (FAO), DAGRIS (ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ.
Bªn c¹nh ®ã phÇn mÒm còng ®−îc bæ sung c¸c lo¹i b¸o c¸o kh¸c nhau vÒ lÝ
lÞch toµn bé (profile) cña tõng gièng vËt nu«i, nh− hå s¬ c¸ thÓ: b¶o tån, c¬
b¶n, vµ ®Æc ®iÓm. C¸c b¸o c¸o tæng hîp ®a d¹ng: Tæng hîp lý lÞch nguån
gen, nguån gen cã mÆt vµ ®−îc b¶o tån.
Nh×n chung c¸c yªu cÇu khoa häc vµ c¸c chØ tiªu c¬ b¶n ®· ®−îc ®¶m
b¶o. S¶n phÈm mét mÆt võa cung cÊp cho c«ng t¸c b¶o tån nguån gen, võa
cho c¸c lÜnh vùc kh¸c nh− ch¨n nu«i, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, nghiªn cøu
®éng vËt häc mét c¬ së d÷ liÖu vÒ c¸c gièng vËt nu«i ViÖt Nam. PhÇn mÒm
trùc tiÕp phôc vô c«ng t¸c cña Ban chñ nhiÖm (ViÖn Ch¨n Nu«i) "§Ò ¸n b¶o
tån nguån gen vËt nu«i ViÖt Nam" mét ®Ò ¸n th−êng xuyªn.
7.3. VÒ tiÕn ®é thùc hiÖn
§Ò tµi ®¨ng ký n¨m 2006-2007. Tuy nhiªn do phÝa ®èi t¸c Ên §é ph¶i
®i qua nhiÒu thñ tôc, ®Ò tµi ph¶i tr× ho·n, kÐo dµi ®Õn 2010. N¨m 2010 khi
thñ tôc kÕt hîp ®«i bªn ®· ®−îc th«ng qua, th× hai bªn ViÖt Nam vµ Ên §é
®· phèi hîp víi nhau rÊt tÝch cùc vµ hiÖu qu¶.
8. Nh÷ng ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi
8.1. VÒ gi¶i ph¸p khoa häc vµ c«ng nghÖ:
KÕt hîp c¸c yªu cÇu c¬ b¶n vÒ x©y dùng c¬ së nguån gen qua viÖc tiÕp
thu kÕt qu¶ nghiªn cøu cña thÕ giíi, ®Æc biÖt tõ nh÷ng tæ chøc lín ®ãng vai
trß chÝnh mµ ë ®©y lµ FAO, ViÖn Ch¨n nu«i quèc tÕ vµ Ên §é vµ yªu cÇu
trong n−íc. Sù kÕt hîp nµy gióp cho c¸c s¶n phÈm ®−a ra ®¶m b¶o tÝnh hiÖn
®¹i vµ hiÖu qu¶.
PhÇn mÒm cÇn ph¶i kiÕn thiÕt thuËn tiÖn cho viÖc nhËp sè liÖu vµ ®a
d¹ng, cã kh¶ n¨ng läc sè liÖu ®−îc theo nhiÒu tiªu chÝ kh¸c nhau.
2
8.2. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu:
Trong viÖc x©y dùng phÇn mÒm, ngoµi viÖc t×m hiÓu rÊt kü vÒ nh÷ng
®iÓm m¹nh ®iÓm yÕu ®−îc c«ng bè trªn c¸c tµi liÖu, ta cÇn ph¶i trùc tiÕp
vËn hµnh c¸c phÇn mÒm ®ã, vµ xem xÐt kü phÇn mÒm ®ã ®−îc x©y dùng
®¶m b¶o môc tiªu nµo, trong bèi c¶nh nµo.
8.3. Nh÷ng ®ãng gãp míi kh¸c:
Lµm t¨ng thªm "quü" phÇn mÒm cho n−íc nhµ, qua ®ã thùc hiÖn
®−êng lèi cña nhµ n−íc vÒ cè g¾ng tù x©y dùng c¸c phÇn mÒm ®Ó phôc vô
chÝnh m×nh. Trong ®Ò tµi nµy nÕu mua phÇn mÒm AGRI-IS ë d¹ng b¶n ®·
®ãng gãi th× gi¸ ®· lµ 90 000 Ruppies (t−¬ng ®−¬ng víi 2000 USD) cho
ng−êi n−íc ngoµi. Nh−ng nÕu mua b¶n nguån më hoÆc thuª viÕt ch¾c ch¾n
gi¸ cao h¬n rÊt nhiÒu lÇn, ®ã lµ ch−a nãi mÆt bÊt tiÖn lµ chóng ta ph¶i phô
thuéc nhiÒu vµ Ýt c¬ héi ®Ó v−¬n lªn tù chñ.
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
(Hä tªn vµ ch÷ ký)
TS. Vâ V¨n Sù
3
Më ®Çu
Cïng víi nghÒ trång trät, ch¨n nu«i lµ ngµnh nghÒ ®Çu tiªn cña con
ng−êi. Nã cung cÊp kho¶ng 90% nhu cÇu thÞt - trøng - s÷a cho x· héi cïng víi
nhiÒu s¶n phÈm kh¸c nh− søc kÐo, ph©n bãn, gi¸o dôc, ®êi sèng v¨n hãa...
Ngµnh còng mang l¹i c«ng ¨n viÖc lµm cho kho¶ng 3 tû ng−êi trªn thÕ giíi
(FAO, 2007).
ë n−íc ta vÞ trÝ cña ngµnh ch¨n nu«i còng t−¬ng tù, 75% d©n sè ViÖt
Nam lµ n«ng d©n ®Òu cã liªn quan ®Õn ngµnh ch¨n nu«i. Víi møc ®é tiªu thô
thÞt s÷a / ®Çu ng−êi cßn thÊp (12-15 kg), th× viÖc ph¸t triÓn m¹nh mÏ ngµnh
ch¨n nu«i ®ang vÉn lµ môc tiªu lín cña x· héi.
TiÒn ®Ò cña ngµnh ch¨n nu«i nµy lµ 45 loµi vËt nu«i víi h¬n 14 000
gièng (FAO, 2007). TËp ®oµn vËt nu«i nµy ®−îc gäi lµ “Nguån gen vËt nu«i”.
ë n−íc ta nguån gen vËt nu«i lµ 80 gièng néi ®Þa vµ kho¶ng 200 gièng nhËp
(vµ c¸c con sè nµy cßn t¨ng).
Víi vÞ trÝ quan träng nh− thÕ, nguån gen vËt nu«i ®−îc xem lµ tµi s¶n cña
loµi ng−êi. C«ng t¸c b¶o tån vµ khai th¸c nguån gen vËt nu«i trªn thÕ giíi b¾t
®Çu tõ n¨m 1960 vµ ë n−íc ta tõ n¨m 1990.
§Ó thùc hiÖn ®−îc sù nghiÖp nµy cã hiÖu qu¶ ta cÇn ®Õn c¸c th«ng tin vÒ
chóng vµ cã c«ng cô qu¶n lý chóng mét c¸ch bµi b¶n, hay nãi c¸ch kh¸c lµ
cÇn ®Õn c¸c c¬ së d÷ liÖu ®−îc thiÕt lËp tèt nhÊt.
HÖ thèng d÷ liÖu ®Çu tiªn vÒ vËt nu«i mang tÇm quèc tÕ lµ: "HÖ thèng
th«ng tin ®a d¹ng vËt nu«i - DAD-IS (Domestic animal diversity Information
System) do Tæ chøc N«ng l−¬ng (FAO) thiÕt lËp vµ vËn hµnh. TiÕp ®Õn lµ”HÖ
thèng th«ng tin nguån gen vËt nu«i” – DAGR-IS (Domestic Animal Genetic
Resources Information System) cña ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ (ILRI). NhiÒu
n−íc còng t¹o cho m×nh nh÷ng hÖ thèng d÷ lÞªu riªng, vÝ dô nh− ”HÖ thèng
th«ng tin nguån gen vËt nu«i Ên §é” - AGRI-IS (Animal Genetic Resources
India Information System).
Trong n−íc, chóng ta còng ®· cã ®−îc mét c¬ së d÷ liÖu vÒ nguån gen
vËt nu«i ban ®Çu. §ã lµ cuèn "At l¸t c¸c gièng VËt nu«i ë ViÖt Nam" (Vâ v¨n
Sù, 2004). Cuèn nµy ®−îc x©y dùng trªn c¬ së h×nh mÉu tãm t¾t rót ra tõ
DAD-IS vµ còng ®· ®−îc ®¨ng t¶i trªn trang WEB cña ViÖn Ch¨n Nu«i
(http://www.vcn.vnn.vn).
1
§−¬ng nhiªn do tÝnh toµn cÇu vµ tæng qu¸t, c¬ së d÷ liÖu DAD-IS vµ
AGRI-IS kh«ng thÓ cung cÊp nhiÒu läai th«ng tin ®Æc thï cho tõng quèc gia
mµ hä cÇn ®Õn. Cuèn Át l¸t ®· nãi còng chØ cung cÊp th«ng tin ng¾n gän vµ
kh«ng cã c¸c th«ng tin quan träng cÇn cho viÖc ®iÒu hµnh c«ng t¸c b¶o tồn
nguån gen. VÝ dô nh− c¬ quan nµo, ai qu¶n lý nguån gen ®ã, dù ¸n nµo, néi
dung g× ®· ®−îc nghiªn cøu, ®èi t−îng nµo ®· ®−îc khai th¸c, nguån kinh phÝ
ë ®©u…
Chóng ta cÇn mét c¬ së d÷ liÖu nguån gen vËt nu«i míi h¬n, cã nhiÒu
th«ng tin h¬n vµ kh¸c h¬n. Vµ ®Ó vËn hµnh c¬ së d÷ liÖu míi ®ã chóng ta còng
cÇn cã phÇn mÒm t−¬ng øng.
T−¬ng øng víi c¸c c¬ së d÷ liÖu nãi trªn cã c¸c phÇn mÒm cïng tªn:
DAD-IS, DAGR-IS vµ AGRI-IS. Hai phÇn mÒm ®Çu ho¹t ®éng trªn nÒn web
(webbased). PhÇn mÒm AGRI-IS cña Ên §é ho¹t ®éng trªn nÒn windows cña
h·ng MicroSoft.
Chóng t«i ®· thö øng dông c¸c phÇn mÒm nµy vµ nhËn thÊy cã nh÷ng
mÆt thÝch hîp vµ kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu cña chóng ta. ViÖn Ch¨n Nu«i
víi t− c¸ch lµ chñ nhiÖm §Ò ¸n “B¶o tån Nguån gen vËt nu«i VÞªt Nam” tõ
n¨m 1990 (tøc ngay tõ ®Çu khëi ®éng Ch−¬ng tr×nh quèc gia b¶o tån nguån
gen ®éng, thùc vËt vµ vi sinh vËt) ®ang cÇn cã mét phÇn mÒm ®Ó hç trî c«ng
viÖc cho chÝnh m×nh.
ChÝnh v× c¸c lý do ®· nªu trªn, viÖc x©y dùng mét phÇn mÒm cho riªng
m×nh - ®−îc ®Æt tªn lµ Vietgen - lµ ®iÒu cÇn thiÕt. Vietgen cÇn lµ s¶n phÈm kÕt
hîp kinh nghiÖm riªng cña chóng ta vµ c¸c phÇn mÒm nãi trªn, ®Æc biÖt lµ tõ
phÇn mÒm DAD-IS (FAO) vµ AGRI-IS (Ên §é).
§Ò tµi “Nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ tin sinh häc trong viÖc b¶o
tån Quü gen VËt nu«i ViÖt Nam" ®−îc x©y dùng trong bèi c¶nh ®ã.
Môc tiªu nhiÖnm vô:
- X©y dùng mét bé phÇn mÒm phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý nguån gen vËt
nu«i ViÖt Nam
- X©y dùng mét bé ¸t l¸t sè (digital atlas) c¸c gièng vËt nu«i ViÖt Nam
trong phÇn mÒm nãi trªn.
- T¹o m« h×nh qu¶n lý sè liÖu nguån gen vËt nu«i ViÖt Nam.
2
Ch−¬ng I: Tæng quan tµi liÖu
1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc
1.1.1 LÜnh vùc x©y dùng c¬ së d÷ liÖu nguån gen
HiÖn t¹i trªn thÕ giíi cã c¸c c¬ së d÷ liÖu vÒ nguån gen vËt nu«i nh− sau:
Cuèn “Danh s¸ch c¸c gièng vËt nu«i” (Watch list for domestic animal
diversity 3 edition) do FAO vµ UNEP xuÊt b¶n n¨m 2000. Cuèn nµy chøa
th«ng tin cña 6379 gièng vËt nu«i trªn toµn thÕ giíi.
“HÖ thèng ®a d¹ng vËt nu«i” - DAD-IS (Domestic Information system).
C¬ së d÷ liÖu nµy cña Tæ chøc N«ng l−¬ng thÕ giíi (FAO) x©y dùng tõ n¨m
1995. Cã 186 n−íc trong ®ã cã ViÖt Nam tham gia. N¨m 2006 ®· cã t− liÖu
cña 14077 gièng. (C¬ së d÷ liÖu còng ®−îc qu¶n lý b»ng phÇn mÒm cïng tªn
DAD-IS ho¹t ®éng trªn nÒn web (Xem http://www.fao.org/dad-is/).
“C¬ së d÷ liÖu nguån gen vËt nu«i” cña ViÖn ch¨n nu«i quèc tÕ (ILRI ®ãng t¹i Kenya - ch©u Phi), gäi lµ DAGR-IS (Dometic animal Genetic
Resources Information System häat ®éng tõ 2006. C¬ së d÷ liÖu nµy chøa
th«ng tin phÇn lín tõ tËp ®oµn vËt nu«i ch©u Phi vµ tËp trung ë 4 loµi (Tr©u: 10
gièng, bß: 30 gièng, cõu: 42 gièng, dª: 34 gièng) (C¬ së d÷ liÖu nµy còng
®−îc qu¶n lý b»ng phÇn mÒm cïng tªn DAGR-IS ho¹t ®éng trªn nÒn website
(Xem http://dagris.ilri.cgiar.org).
Héi Ch¨n nu«i ch©u ¢u còng ph¸t triÓn mét c¬ së d÷ liÖu t−¬ng tù gäi lµ
“Kho d÷ liÖu nguån gen vËt nu«i dµnh cho ch¨n nu«i ch©u ¢u” - EAAPAGDP (European Association for Animal Production Animal Genetic
Resources Data Bank) (Xem http://efabis.tzv.fal.de/). C¬ së d÷ liÖu nµy t−¬ng
tù nh− DAD-IS vµ trong t−¬ng lai hai hÖ thèng nµy s¸t nhËp vµo mét víi c¸i
tªn chung lµ DAD-IS version 3.
“C¬ së d÷ liÖu nguån gen vËt nu«i Ên §é”, cã tªn tiÕng Anh lµ AGRI-IS
(Animal Genetic Resources India Information System).
C¸c läai th«ng tin cña c¸c c¬ së d÷ liÖu nµy kh¸ ®a d¹ng, nh−ng tùu trung
cã thÓ ph©n lµm c¸c nhãm sau:
- Th«ng tin chung (tªn, ¶nh, sè l−îng, ph©n bè, c¸ch thøc qu¶n lý, nu«i
d−ìng, ph©n läai theo gãc ®é di truyÒn....
3
- Th«ng tin vÒ ®Æc ®iÓm ngäai h×nh c¬ b¶n cña con gièng: tÇm vãc, kÝch
th−íc, mµu l«ng, kiÓu l«ng...
- Th«ng tin vÒ n¨ng suÊt cña mét sè chØ tiªu quan träng: sinh tr−ëng,
n¨ng suÊt trøng, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt thÞt, tuæi thµnh thôc, thµnh dôc.
- Th«ng tin vÒ c¸c ®Æc ®iÓm sinh lý sinh hãa.
- Th«ng tin vÒ ADN...
C¸c läai th«ng tin trªn ®−îc dùa vµo c¸c tiªu chuÈn cã ®−îc tõ c¸c kÕt
qu¶ nghiªn cøu trªn thÕ giíi.
1.1.2 C¸c phÇn mÒm qu¶n lý th«ng tin nguån gen
Nh− trªn ®· nãi, 3 c¬ së d÷ liÖu trªn cña ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ vµ
FAO, Ên §é ®−îc qu¶n lý b»ng c¸c phÇn mÒm t−¬ng øng: DAG-IS, DAD-IS
vµ AGRI-IS. Sau ®©y lµ mét sè th«ng tin chi tiÕt vÒ c¸c phÇn mÒm nµy.
1.1.2.1 HÖ thèng DAD-IS (FAO)
H×nh 1. PhÇn mÒm DAD-IS nh×n bÒ ngoµi
4
PhÇn mÒm nµy cã c¸c menu chÝnh: About (giíi thiÖu), Reference (Tham
kh¶o), Database (C¬ së d÷ liÖu), Tool (C«ng cô), Communication (Giao tiÕp)
vµ Help (Trî gióp).
PhÇn “C¬ së d÷ liÖu” - (Breeds database) cã c¸c b¶ng nhËp vµ xuÊt sè
liÖu.
C¸ch thøc nhËp sè liÖu:
Cã 3 lo¹i d÷ liÖu: sè liÖu (numeric), v¨n b¶n (text) vµ ¶nh (picture)
Sè liÖu ®−îc nhËp theo tõng néi dung mét cho tõng gièng. Cã thÓ nhËp
tõng ®o¹n v¨n (text) (xem H×nh 2).
H×nh 2. VÝ dô vÒ nhËp sè liÖu vÒ sù ph©n bè cña mét con gièng
Trong vÝ dô nµy, ta chØ viÖc ®iÒn c¸c th«ng tin vµo « "Main location of
breed within country" (§Þa danh chÝnh trong n−íc n¬i cã gièng nµy).
5
H×nh 3: VÝ dô vÒ nhËp sè liÖu sè l−îng cña ®µn gièng
Ta còng cã thÓ chØ viÖc tÝch vµo c¸c « thÝch hîp vµ ®iÒn n¨m th¸ng (xem
H×nh 3).
¶nh: HÖ thèng nµy còng qu¶n lý ¶nh d¹ng JPG (Joint Photographic Experts
Group) víi kÝch th−íc 12 x 18 cm vµ dung l−îng 800 Kb.
XuÊt sè liÖu
XuÊt sè liÖu ®−îc thùc hiÖn sau khi chän läc mét hoÆc nhiÒu tiªu chÝ
kh¸c nhau trong hép héi thäai. VÝ dô cã thÓ tra cøu theo tªn n−íc, vÝ dô dô
n−íc (Viet Nam), Loµi (pig), Tªn gièng (I pig) (Xem H×nh 4).
Trong H×nh 5 lµ kÕt qu¶ thu ®−îc qua viÖc chän "ViÖt Nam" vµ “Loµi
Lîn”. Cã hµng lo¹t tªn (chÝnh thøc) c¸c gièng lîn ViÖt Nam hiÖn ra víi c¸c
tªn kh¸c nhau cña tõng gièng.
6
H×nh 4. Chän läc theo c¸c tiªu chÝ
H×nh 5. KÕt qu¶ chän läc theo c¸c tiªu chÝ "Lîn" vµ "ViÖt Nam".
7
1.1.2.2. HÖ thèng DAGR-IS (ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ)
PhÇn mÒm nµy cã tõ n¨m 2003. H×nh 6 thÓ hiÖn bÒ ngoµi cña phÇn mÒm
DAGR-IS ch¹y trªn nÒn web.
H×nh 6: BÒ ngoµi cña hÖ thèng DAGRIS (ViÖn Ch¨n Nu«i quèc tÕ).
T¹i phÇn mÒm nµy, ta thÊy cã c¸c chøc n¨ng:
§Çu vµo (nhËp sè liÖu)
HiÓn thÞ (Brow)
§Çu ra
Thèng kª (Table)
Th«ng tin tæng qu¸t (general information), ¶nh (images), sè liÖu
c¸c ®Æc ®iÓm (trait data), tãm t¾t c¸c ®Æc ®iÓm (trait summary), ph©n bè
8
(distribution), nguån th«ng tin (information sources) vµ liªn kÕt víi c¸c
web.
Cã thÓ läc th«ng tin theo hai tiªu chÝ lµ “loµi” (species), “gièng”
(breed) vËt nu«i.
C¸c chøc n¨ng hç trî:
T×m kiÕm (Search)
C¸c ®Þnh nghÜa vÒ c¸c lo¹i ®Æc ®iÓm
Nh×n chóng c¸c phÇn mÒm ho¹t ®éng trªn trang web cã c¸c chøc n¨ng c¬
b¶n sau:
§Çu vµo: NhËp sè liÖu cho tõng gièng vËt nu«i.
§Çu ra:
Tæng hîp lý lÞch cña tõng gièng
Thèng kª sè l−îng cña tõng loµi theo n¨m, ®Þa ph−¬ng..
Hç trî trong nhËp sè liÖu: lµ c¸c gi¶i thÝch trùc tiÕp liªn quan ®Õn néi
dung nhËp hoÆc néi dung xuÊt.
C¸c phÇn mÒm nµy chØ thiÕt kÕ ®Ó qu¶n lý sè liÖu ®Õn møc thÊp nhÊt lµ
quèc gia hoÆc vïng l·nh thæ, mµ kh«ng qu¶n lý ®Õn møc thÊo h¬n (tØnh,
huyÖn...).
H¬n n÷a, th«ng tin vÒ mét néi dung cho mét gièng, mét ®Æc ®iÓm chØ
®−îc nhËp mét lÇn duy nhÊt, chØ cã thÓ s÷a ch÷a mµ kh«ng thÓ ®−îc ghi thªm
th«ng tin míi dï kh¸c.
§ã lµ nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi nhu cÇu qu¶n lý cña Ban ®iÒu hµnh ®Ò ¸n
B¶o tån nguån gen vËt nu«i ViÖt nam.
1.1.2.3 PhÇn mÒm AGRI-IS (version 2) cña Ên §é
PhÇn mÒm nµy ®−îc ph¸t triÓn tõ n¨m 2003. PhÇn mÒm ho¹t ®éng trªn
nÒn Windows.
9
H×nh 7: Bª ngoµi cña phÇn mªm AGRI-IS version 2.
Cã 6 menu: Data view (NhËp sè liÖu), Contacts (Liªn hÖ), Reports (B¸o
c¸o), Contributors (C¸c thµnh viªn), About Agri-IS (VÒ phÇn mÒm Agri-IS),
Exist (tho¸t) (Xem H×nh 7).
Trong menu "NhËp sè liÖu” cã c¸c menu phô nh− sau: Cencus (®iÒu tra),
breeds (Gièng), Farm (Trang tr¹i). (Xem H×nh 8).
H×nh 8. C¸c menu nhËp sè liÖu (Data View).
10
Trong menu "b¸o c¸o" cã c¸c menu phô nh− sau: Cencus (®iÒu tra),
breeds (Gièng), Farm (Trang tr¹i)... (Xem H×nh 9)
H×nh 9. C¸c menu xuÊt sè liÖu (Reports).
C¸ch thøc nhËp sè liÖu:
C¸ch thøc nhËp sè liÖu ®−îc minh häa t¹i H×nh 10.
H×nh 10. VÝ dô vÒ B¶ng nhËp sè liÖu ë ph©n mÒm
11
T¹i ®©y ta thÊy, sè liÖu cã hai lo¹i, mét lµ d¹ng v¨n b¶n (text) cã trong
c¸c « "Synonyms” – (tªn gäi kh¸c) , “Main use" (Sö dông chÝnh) vµ d¹ng
logic ë « “Herd book or register establish" (Sæ ®¨ng ký) cã hai gi¸ trÞ "Yes" or
"No".
Còng cã lo¹i sè liÖu "Numeric", vÝ dô trong "H×nh 11, khi ta nhËp sè liÖu
vÒ n¨ng suÊt cña con gièng (Performance).
H×nh 11. VÝ dô vÒ lo¹i b¶ng nhËp sè liÖu d¹ng sè (numeric).
XuÊt b¸o c¸o (generate report)
T¹i ®©y cã thÓ läc sè liÖu theo tiªu chÝ, nh−: Loµi vËt (species), Bang
(states), HuyÖn (District) vµ N¨m (year), §ùc / c¸i / toµn bé (Male, famale/
total). Xem minh häa ë H×nh 12.
H×nh 12. VÝ dô vÒ c¸ch thøc xuÊt sè liÖu (b¸o c¸o) ë phÇn mÒm AGRI-IS.
12
Vµ kÕt qu¶ kÕt xuÊt thÓ hiÖn ë H×nh 13.
H×nh 13: B¸o c¸o ®−îc xuÊt ra d−íi d¹ng b¶ng ë phÇn mÒm AGRI-IS
Trong h×nh ta thÊy sè liÖu ®−îc thu thËp hµng n¨m vµ theo tõng ®Þa
ph−¬ng. §©y lµ c¸ch thøc mµ chóng ta cÇn tham kh¶o vµ kh«ng cã ë c¸c phÇn
mÒm DAD-IS vµ DAGR-IS.
Tuy nhiªn nh−îc ®iÓm cña läai b¸o c¸o d¹ng nµy lµ ch÷ sè kh«ng ®−îc
t¸ch ra phÇn ngh×n, tr¨m... mµ viÕt thµnh mét nhãm khiÕn rÊt khã xem vµ l¹i
bÞ c¨n lÖch tr¸i.
Nã còng kh«ng kÕt xuÊt d¹ng b¶ng tæng kÕt theo d¹ng “cét x hµng”
(Pivot table), khiÕn ta kh«ng thÓ “bao qu¸t” nhanh ®−îc sù ph©n bè cña sè
liÖu. Trong vÝ dô nµy phÇn mÒm ®· kh«ng ®−a ra b¶ng tæng kÕt theo “N¨m –
cét” vµ §Þa ph−¬ng (hµng).
13
Lý lÞch gièng
Lý lÞch con gièng ®−îc in ra d¹ng b¸o c¸o ®¬n gi¶n (list) theo hµng (row
wise). Trong ®ã phÝa tr¸i lµ tªn c¸c néi dung vÝ dô nh−: "Weight/avg kg" (träng
l−îng trung b×nh / kg) vµ bªn ph¶i lµ c¸c th«ng tin cô thÓ nh− sè ®o. H×nh 14 kÕt
xuÊt kÕt qu¶ th«ng tin vÒ gièng tr©u Murah.
H×nh 14. Lý lÞch mét gièng vËt nu«i ®−îc xuÊt ra ë d¹ng mét b¸o c¸o.
1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc
1.2.1 LÜnh vùc x©y dùng c¬ së d÷ liÖu nguån gen vËt nu«i ë ViÖt Nam
Ch¨n nu«i ViÖt Nam cã tõ l©u ®êi, vµ còng nh− bao n−íc kh¸c, nghiªn
cøu con gièng vËt nu«i - tiÒn ®Ò cña qu¸ tr×nh ch¨n nu«i, cã kh¸ nhiÒu. C¸c sè
liÖu, th«ng tin n»m trong c¸c lo¹i s¸ch vë, t¹p chÝ, thèng kª. Tuy nhiªn ®Ó
thµnh hÖ thèng vµ tin häc hãa th× míi b¾t ®Çu tõ 1993, khi phÇn mÒm qu¶n lý
bß s÷a ViÖt Nam ra ®êi vµ bé sè liÖu ®Çu tiªn cã tõ ®µn bß s÷a Méc Ch©u.
14
Trong nµy ®¸ng kÓ nhÊt lµ sè liÖu vÒ bß s÷a quèc gia ®−îc x©y dùng
trong ph¹m vi "Dù ¸n n©ng cao chÊt l−îng ®µn bß s÷a ViÖt Nam giai ®o¹n
2001-2005" do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n triÓn khai. Sè liÖu
®−îc qu¶n lý b»ng phÇn mÒm VDM (Vietnam Dairy Management). TiÕp ®Õn
lµ sè liÖu vÒ lîn ®−îc thu thËp t¹i Trung t©m Nghiªn cøu Lîn Thôy Ph−¬ng
ViÖn Ch¨n Nu«i ®−îc qu¶n lý b»ng phÇn mÒm Vietpig. N¨m 2007, trong
ph¹m vi dù ¸n §a d¹ng sinh häc, mét c¬ së d÷ liÖu vÒ h−¬u sao ViÖt Nam víi
sè liÖu trªn 5000 con ®−îc x©y dùng (tµi liÖu).
Mét vµi c¬ së d÷ liÖu lîn ®−îc qu¶n lý b»ng phÇn mÒm n−íc ngoµi nh−
PIGTELL, PIGMANIA còng ®−îc x©y dùng phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu
khoa häc.
C¸c c¬ së ch¨n nu«i lîn, gµ lín còng tù qu¶n lý sè liÖu cña m×nh b»ng
c¸c phÇn mÒm phæ th«ng nh− Excel, Assess..
Nh×n chung viÖc x©y dùng c¸c c¬ së d÷ liÖu vµ ®Æc biÖt lµ b»ng phÇn
mÒm chuyªn dông ®i kh¸ chËm. MiÒn Nam ®i nhanh h¬n miÒn B¾c. C¸c
nguyªn nh©n chÝnh ®ã lµ: ch¨n nu«i th«ng th−êng bÞ thÊt b¸t, viÖc theo dâi sè
liÖu rÊt khã kh¨n vµ kh«ng chÝnh x¸c, ch−a cã thãi quen ghi chÐp sè liÖu vµ
n¨ng lùc ph©n tÝch sè liÖu b»ng c¸c phÇn mÒm thèng kª cao cÊp.
Tuy nhiªn ®Ó cã mét hÖ thèng d÷ liÖu mang ®óng nghÜa tõ khÝa c¹nh
c«ng t¸c b¶o tån th× m·i ®Õn 1990 - tøc n¨m khëi ®Çu “Ch−¬ng tr×nh B¶o tån
Nguån gen ®éng, thùc vËt vµ vi sinh vËt” nhµ n−íc míi b¾t ®Çu ®−îc ®Æt thµnh
vÊn ®Ò. Vµ cuèn "¸t l¸t c¸c gièng VËt nu«i ViÖt Nam" (2005,) do Bé N«ng
nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ban hµnh lµ c¬ së d÷ liÖu nguån gen thuéc lo¹i
®ã. Cuèn ¸t l¸t c¸c gièng vËt nu«i ®−îc x©y dùng theo c¸ch thøc cña HÖ thèng
th«ng tin ®a d¹ng vËt nu«i - DAD-IS (Domestic Animal Diversity Information
System).
Cuèn nµy còng ®−îc ®−a lªn môc "¸t l¸t c¸c gièng vËt nu«i /B¶o tån
nguån
gen"
trong
trang
web
cña
http://www.vcn.vnn.vn).
15
ViÖn
Ch¨n
Nu«i
(®Þa
chØ
§Ó qu¶n lý c¸c gièng gia cÇm ®−îc b¶o tån t¹i ViÖn Ch¨n Nu«i, phÇn
mÒm VPM còng ®· ®−îc sö dông ®Ó x©y dùng mét c¬ së d÷ liÖu vÒ gµ.
N¨m 2007, trong ph¹m vi dù ¸n §a d¹ng sinh häc, mét c¬ së d÷ liÖu vÒ
c¸c gièng vËt nu«i Hµ Giang ®· ®−îc x©y dùng (Vâ V¨n Sù, 2007).
C¸c c¬ së d÷ liÖu liªn quan nãi trªn ®Òu ®−îc x©y dùng víi sù ®ãng gãp
cña t¸c gi¶ ®Ò tµi (Vâ V¨n Sù) (Xem môc “PhÇn mÒm ch¨n nu«i” trang web
ViÖn Ch¨n Nu«i theo ®Þa chØ: http://www.vcn.vnn.vn/Main.aspx?MNU=1056
&Style=1 ).
1.2.2. C¸c phÇn mÒm qu¶n lý th«ng tin Nguån gen VËt nu«i ë ViÖt Nam
C¸c phÇn mÒm qu¶n lý sè liÖu chuyªn ngµnh ch¨n nu«i vµ cã thÓ cung
cÊp c¸c th«ng tin vÒ con gièng vËt nu«i ®−îc x©y dùng tõ n¨m 1993. §Õn nay
®· cã mét sè phÇn mÒm nh− sau:
VDM (Qu¶n lý bß s÷a), Vietpig (Qu¶n lý lîn gièng), Vietdeer (Qu¶n lý
h−¬u nai), Vietrabbit (Qu¶n lý thá gièng), VPM (Qu¶n lý gµ gièng), Vietbeef
(Qu¶n lý bß thÞt), Vietbufaloe (Qu¶n lý tr©u).
§¸p ứng c¸c như cầu quản lý chuyªn m«n một trại chăn nu«i: Quản lý sù
biÕn ®éng, hÖ ph¶, hËu duÖ, phèi gièng, kh¸m thai, ®Î, sinh tr−ëng, tÇm vãc,
s¶n xuÊt thÞt, s÷a, søc kÐo, bÖnh tËt, thøc ¨n trªn ph−¬ng diÖn c¶ ®µn vµ tõng
c¸ thÓ.
Nhê những danh mục (bảng m·), sao chÐp (copy/paste) nh÷ng sè liÖu
nh− nhau, điền trước c¸c th«ng tin giống nhau, tra cứu dễ dµng số hiệu theo
c¸ch thức tra từ ®−îc øng dông trong c¸c phÇn mªm tõ điển (như phần mềm
Từ điển Lạc Việt (http://tratu.vietgle.vn/)) nªn việc nhập số liệu kh¸ nhanh.
Hạn chế c¸c lỗi logic về số liệu: Việc quản lý số liệu ë ViÖt Nam vẫn
đang ở t×nh trạng lộn xộn “tam sao thất bản”, số trước ®¸ số sau, số hiệu con
vật thỉnh thoảng bị thay đổi, mất số ®eo (tai) một thời gian sau mới đeo trở lại,
nhầm lẫn số hiệu. Số liệu chỉ cã Ých khi nã đóng, ®Çy ®ñ vµ nhập kịp thời. C¸c
phần mềm của chóng t«i hỗ trợ người quản lý số liệu khắc phục c¸c lỗi đã.
* C¸c phần mềm kết xuất số liệu ra b¸o c¸o (đầu ra) ë 10 dạng:
16
- Xem thêm -