HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
NGUYỄN THỊ THIÊM
NGHIÊN CỨU THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ
PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TRONG CÁC
CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO VÙNG TÂY BẮC
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2020
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
NGUYỄN THỊ THIÊM
NGHIÊN CỨU THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ
PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TRONG CÁC
CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO VÙNG TÂY BẮC
Chuyên ngà nh : Kinh tế nông nghiệp
Mã số
: 9.62.01.15
Người hướng dẫ n khoa họ c: PGS.TS. Nguyễn Phượng Lê
HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng
dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được
cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày 05 tháng 03 năm 2020
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Thiêm
i
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận
được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên
của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và
biết ơn sâu sắc PGS. TS Nguyễn Phượng Lê đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều
công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực
hiện đề tài.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo,
Bộ môn Kinh tế Nông nghiệp và Chính sách, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực
hiện đề tài và hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức ở các xã, các
huyện, các Sở ngành của hai tỉnh Sơn La và Lào Cai đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho
tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi
điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn
thành luận án./.
Hà Nội, ngày 05 tháng 03 năm 2020
Nghiên cứu sinh
Nguyễn Thị Thiêm
ii
MỤC LỤC
Lời cam đoan ..................................................................................................................... i
Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii
Mục lục ............................................................................................................................ iii
Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi
Danh mục bảng .............................................................................................................. viii
Danh mục biểu đồ ........................................................................................................... xii
Danh mục sơ đồ ............................................................................................................. xiii
Danh mục hộp ................................................................................................................ xiv
Trích yếu luận án ............................................................................................................ xv
Thesis abstract............................................................................................................... xvii
Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1
1.1.
Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1
1.2.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................. 3
1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3
1.3.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 4
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4
1.4.
Những đóng góp mới của luận án ......................................................................... 5
1.5.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................................. 6
Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển
nông nghiệp trong giảm nghèo .......................................................................... 7
2.1.
Tổng quan các nghiên cứu có liên quan................................................................ 7
2.2.
Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
giảm nghèo .......................................................................................................... 10
2.2.1. Khái niệm ............................................................................................................ 10
2.2.2. Vai trò của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ................ 15
2.2.3. Đặc điểm của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo........ 17
2.2.4. Mối quan hệ giữa thực hiện hỗ trợ phát triển nông nghiệp và giảm nghèo .......... 18
2.2.5. Nội dung nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
trong giảm nghèo ................................................................................................ 19
iii
2.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông
nghiệp trong giảm nghèo .................................................................................... 22
2.3.
Cơ sở thực tiễn về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
trong giảm nghèo ................................................................................................ 25
2.3.1. Kinh nghiệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
giảm nghèo trên thế giới ..................................................................................... 25
2.3.2. Tổng quan những hỗ trợ phát triển nông nghiệp và Kinh nghiệm thực
hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ở Việt
Nam ..................................................................................................................... 27
2.3.3. Bài học kinh nghiệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
trong giảm nghèo cho vùng Tây Bắc .................................................................. 32
Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 35
3.1.
Khung phân tích nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông
nghiệp trong giảm nghèo .................................................................................... 35
3.2.
Phương pháp tiếp cận.......................................................................................... 36
3.2.1. Tiếp cận theo chu trình chính sách ..................................................................... 36
3.2.2. Tiếp cận theo lĩnh vực hỗ trợ .............................................................................. 38
3.2.3. Tiếp cận theo các cấp thực hiện chính sách ........................................................ 38
3.2.4. Tiếp cận theo tiểu vùng ....................................................................................... 38
3.2.5. Tiếp cận đánh giá tác động tổng thể (Cumulative Impact Assessment – CIA) ......... 39
3.3.
Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................................... 39
3.3.1. Lý do chọn điểm nghiên cứu .............................................................................. 39
3.3.2. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội của vùng Tây Bắc......................................... 40
3.4.
Phương pháp thu thập thông tin .......................................................................... 44
3.4.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ............................................................. 44
3.4.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp ............................................................... 45
3.5.
Phương pháp xử lý và phân tích thông tin .......................................................... 47
3.5.1. Phương pháp xử lý thông tin............................................................................... 47
3.5.2. Phương pháp phân tích thông tin ........................................................................ 47
3.6.
Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 49
iv
Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 53
4.1.
Thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các
chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................................. 53
4.1.1. Nội dung của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương
trình giảm nghèo vùng Tây Bắc .......................................................................... 53
4.1.2. Quá trình thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các
chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ......................................................... 60
4.1.3. Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các
chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................................. 80
4.1.4. Ảnh hưởng của thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
các chương trình giảm nghèo .............................................................................. 89
4.2.
Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển
nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc ...................... 100
4.2.1. Nhóm yếu tố thuộc về chính sách ..................................................................... 100
4.2.2. Nhóm yếu tố về quá trình tổ chức thực hiện chính sách ................................... 109
4.2.3. Yếu tố thuộc về đặc điểm của đối tượng chính sách và địa phương ................ 114
4.3.
Giải pháp chủ yếu tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông
nghiệp trong giảm nghèo vùng Tây Bắc ............................................................. 127
4.3.1. Quan điểm cho đề xuất chính sách và giải pháp hỗ trợ phát triển nông
nghiệp trong các chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ............................ 127
4.3.2. Giải pháp chủ yếu tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông
nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc ............................... 131
Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 147
5.1.
Kết luận ............................................................................................................. 147
5.2.
Kiến nghị........................................................................................................... 149
Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 151
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152
Phụ lục .......................................................................................................................... 159
v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Nghĩa tiếng Việt
ADB
Ngân hàng Phát triển Châu Á
BQ
Bình quân
BTC
Bộ Tài chính
CC
Cơ cấu
CP
Chính phủ
CS
Chính sách
CSHT
Cơ sở hạ tầng
CT
Chương trình
CTGN
Chương trình giảm nghèo
CTMTQG GNBV
Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững
DA
Dự án
DN
Doanh nghiệp
DFID
Bộ Hợp tác và Phát triển của Anh
DTTS
Dân tộc thiểu số
ĐBKK
Đặc biệt khó khăn
ĐVT
Đơn vị tính
GDP
Tổng sản phẩm quốc nội
HĐND
Hội đồng nhân dân
HTX
Hợp tác xã
ILO
Tổ chức Lao động Quốc tế
IFAD
Quỹ Quốc tế về Phát triển nông nghiệp
KHĐT
Kế hoạch đầu tư
KHCN
Khoa học công nghệ
KN
Khuyến nông
KTXH
Kinh tế xã hội
LĐTB&XH
Lao động Thương binh và Xã hội
MTQG
Mục tiêu Quốc gia
NĐ
Nghị định
NGO
Tổ chức phi chính phủ
vi
Từ viết tắt
Nghĩa tiếng Việt
NN
Nông nghiệp
NMPRP
Dự án giảm nghèo các tỉnh miền núi Phía Bắc
NQ
Nghị quyết
NTTS
Nuôi trồng thủy sản
OECD
Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế
PSE
Ước tính hỗ trợ người sản xuất
PTNN
Phát triển nông nghiệp
PTNT
Phát triển nông thôn
PTSX
Phát triển sản xuất
QĐ
Quyết định
QL
Quản lý
QLDA
Quản lý dự án
SCJ
Tổ chức Cứu trợ trẻ em của Nhật Bản
SD
Sử dụng
SIDA
Cơ quan hợp tác và Phát triển Thụy Điển
SPSS
Phần mềm xử lý thông tin kinh tế xã hội
SXNN
Sản xuất nông nghiệp
SL
Số lượng
THCS
Trung học cơ sở
TNBQ
Thu nhập bình quân
TSE
Ước tính tổng hỗ trợ
TTCN
Tiểu thủ công nghiệp
TT
Thông tư
TTLT
Thông tư liên tịch
TTg
Thủ tướng
TW
Trung ương
UBDT
Ủy ban Dân tộc
UBND
Ủy ban nhân dân
UNDP
Tổ chức Liên hiệp quốc
WB
Ngân hàng thế giới
WTO
Tổ chức thương mại thế giới
vii
DANH MỤC BẢNG
TT
2.1.
Tên bảng
Trang
Các nội dung và chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các
chương trình giảm nghèo (1998-2020) .............................................................. 29
3.1.
Điều kiện đất đai của vùng Tây Bắc năm 2018 ................................................. 42
3.2.
Dân số và thành phần dân tộc của vùng Tây Bắc năm 2018 ............................. 42
3.3.
Cơ cấu kinh tế của vùng năm 2018 ................................................................... 43
3.4.
Biến động tỷ lệ nghèo đói của các tỉnh vùng Tây Bắc ...................................... 43
3.5.
Thông tin/số liệu thứ cấp và địa chỉ thu thập .................................................... 44
3.6.
Số mẫu nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 46
3.7.
Các biến độc lập và kì vọng ảnh hưởng đến biến độc lập thoát nghèo ............. 48
3.8.
Một số chỉ tiêu sử dụng thang đo likert 5 lựa chọn ........................................... 50
3.9.
Chỉ tiêu đánh giá thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................ 50
4.1.
Văn bản chính sách liên quan đến giảm nghèo cho vùng Tây Bắc ................... 53
4.2.
Chính sách và nội dung hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương
trình giảm nghèo giai đoạn 2016-2020 .............................................................. 56
4.3.
Mối liên quan và tầm quan trọng của các bên trong thực hiện chính sách
hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo ................... 63
4.4.
Nhận định về hệ thống chỉ đạo và triển khai chính sách của cán bộ thực
hiện chính sách các cấp xã, huyện, tỉnh ............................................................. 66
4.5.
Nhận định về năng lực phân công, phối hợp các bên liên quan trong tổ
chức triển khai chính sách ................................................................................. 67
4.6.
Nhận định đánh giá về lập kế hoạch của cán bộ các cấp ................................... 71
4.7.
Một số chỉ tiêu kết quả về truyền thông và giảm nghèo về thông tin (giai
đoạn 2016-2018) ................................................................................................ 73
4.8.
Nhận định của cán bộ các cấp về truyền thông chính sách hỗ trợ phát
triển nông nghiệp ............................................................................................... 74
4.9.
Kinh phí huy động thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm
nghèo bền vững cả nước giai đoạn 2012-2018 .................................................. 75
4.10.
Kinh phí huy động thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm
nghèo bền vững vùng Tây Bắc 2016-2018 ........................................................ 76
viii
4.11.
Một số chính sách không được thực hiện do không huy động được
nguồn lực ........................................................................................................... 77
4.12.
Nhận định về công tác bố trí và huy động nguồn lực ........................................ 77
4.13.
Kết quả kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả thực hiện chính sách (giai
đoạn 2016-2018) ................................................................................................ 79
4.14.
Kết quả thực hiện hỗ trợ thủy lợi tại tỉnh Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ........... 81
4.15.
Kết quả thực hiện hỗ trợ đất sản xuất tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ................ 83
4.16.
Kết quả thực hiện hỗ trợ đầu vào tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018)............. 85
4.17.
Kết quả hỗ trợ theo lĩnh vực sản xuất nông nghiệp ........................................... 86
4.18.
Kết quả thực hiện hỗ trợ kiến thức và mô hình sản xuất tại Lào Cai và
Sơn La (2016-2018) ........................................................................................... 86
4.19.
Kết quả thực hiện tiếp cận thị trường và tiêu thụ sản phẩm tại
Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ........................................................................ 87
4.20.
Số lượng các tổ chức kinh tế đang hoạt động Tây Bắc (2005-2018) ................ 88
4.21.
Diện tích, sản lượng lúa và ngô của Vùng Tây Bắc (2010-2018) ..................... 90
4.22.
Thu nhập từ nông nghiệp vùng Tây Bắc và cả nước 2018 ................................ 92
4.23.
Sản lượng lương thực bình quân đầu người vùng Tây Bắc ............................... 92
4.24.
Tổng diện tích rừng và diện tích rừng tự nhiên của vùng Tây Bắc giai
đoạn 2010-2018 ................................................................................................. 93
4.25.
Tỷ lệ che phủ rừng của các tỉnh vùng Tây Bắc (2010-2018) ............................ 93
4.26.
Thu nhập bình quân/người/tháng vùng Tây Bắc (2010-2018) .......................... 94
4.27.
Số hỗ trợ nông nghiệp trong giảm nghèo các hộ nhận được ............................. 94
4.28.
Những nội dung phát triển nông nghiệp hộ nhận hỗ trợ.................................... 95
4.29.
Các hộ được điều tra ở Tây Bắc theo ngành nghề chính năm 2018 .................. 95
4.30.
Số lượng và tỷ lệ hộ thoát nghèo vùng Tây Bắc và cả nước (2016-2018) ............... 96
4.31.
Lý do thoát nghèo của hộ ở các tỉnh vùng Tây Bắc .......................................... 96
4.32.
Mô hình logistic ước lượng thực nghiệm mối tương quan giữa các nội
dung hỗ trợ phát triển nông nghiệp và khả năng thoát nghèo của hộ ................ 97
4.33.
Ảnh hưởng biến của mô hình logistics xác định yếu tố ảnh hưởng đến
xác suất thoát nghèo của hộ vùng Tây Bắc ....................................................... 98
4.34.
Đánh giá ảnh hưởng của các chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
đến giảm nghèo giai đoạn 2015-2020 của cán bộ các cấp................................. 99
ix
4.35.
Nhận định của hộ về sự ảnh hưởng của các chính sách hỗ trợ phát triển
nông nghiệp đến hộ............................................................................................ 99
4.36.
Nhận định về sự chồng chéo của các chính sách hỗ trợ phát triển nông
nghiệp .............................................................................................................. 101
4.37.
Nhận định về đối tượng, nội dung, và định mức hỗ trợ phát triển nông
nghiệp .............................................................................................................. 102
4.38.
Đánh giá về đối tượng và hình thức/phương thức áp dụng của chính sách
của hộ ............................................................................................................... 102
4.39.
Đánh giá về trình tự và thủ tục nhận hỗ trợ của hộ ......................................... 102
4.40.
Hỗ trợ không đúng đối tượng hưởng lợi tại Lào Cai ....................................... 103
4.41.
So sánh nội dung, phương thức, hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các
chương trình giảm nghèo qua các giai đoạn .................................................... 104
4.42.
Độ trễ giữa thời gian ban hành chính sách/ban hành văn bản hướng dẫn
và triển khai chính sách ................................................................................... 107
4.43.
Nhận định đánh giá về văn bản hướng dẫn thực hiện chính sách của cán
bộ thực thi chính sách các cấp ......................................................................... 108
4.44.
Kế hoạch và thực hiện một số nội dung chính sách ở Sơn La và
Lào Cai giai đoạn 2016-2018 .......................................................................... 109
4.45.
Ước tính hỗ trợ phát triển nông nghiệp cả nước .............................................. 111
4.46.
Mức hỗ trợ cho nông nghiệp ở Lào Cai và Sơn La năm 2018 ........................ 111
4.47.
Kết quả phân tích ảnh hưởng của các yếu tố xã hội của hộ đến tình trạng
thoát nghèo ...................................................................................................... 115
4.48.
Một số đặc điểm kinh tế và xã hội của hộ năm 2019 ...................................... 115
4.49.
Các lĩnh vực và các khâu trong các hoạt động giảm nghèo được cộng
đồng tham gia .................................................................................................. 116
4.50.
Tỷ lệ người nghèo tham gia công trình thủy lợi .............................................. 116
4.51.
Tỉ lệ người dân tham gia các khâu trong tập huấn khuyến nông ..................... 117
4.52.
Tỉ lệ người dân tham gia hoạt động hỗ trợ vốn tín dụng ................................. 117
4.53.
Chuẩn nghèo Việt Nam qua các giai đoạn (1993-2020) ................................. 118
4.54.
Các chỉ tiêu nghèo của vùng Tây Bắc (2011-2020) ........................................ 118
4.55.
Diện tích đất tự nhiên, dân số, số huyện nghèo và tỷ lệ hộ nghèo của các
tiểu vùng ở Tây Bắc năm 2018 ........................................................................ 119
x
4.56.
Tỷ lệ hộ dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc năm 2018 ......................................... 119
4.57.
Quan hệ giữa tỷ lệ nghèo, mật độ dân số, tỷ lệ che phủ rừng và tỷ lệ hộ
dân tộc thiểu số của các tỉnh vùng Tây Bắc .................................................... 119
4.58.
Sự tham gia của doanh nghiệp vào các hoạt động hỗ trợ phát triển nông
nghiệp ở Tây Bắc ............................................................................................. 121
4.59.
Đóng góp của trang trại đối với phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .............. 123
4.60.
Những đóng góp của hợp tác xã đối với phát triển nông nghiệp trong
giảm nghèo ...................................................................................................... 124
4.61.
Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong thực hiện chính sách hỗ trợ
phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ................................ 126
4.62.
Đề xuất một số nội dung chuyển từ bao cấp sang hỗ trợ ................................. 128
4.63.
Đề nghị phân cấp thực hiện cho các cấp ......................................................... 135
4.64.
Lĩnh vực, nội dung nên phân cấp cho xã ......................................................... 136
xi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
TT
Tên Biểu đồ
Trang
4.1. Nguyên nhân hoạt động giám sát, đánh giá chưa đáp ứng yêu cầu ......................... 80
4.2. Thay đổi về năng suất cây trồng 5 năm gần đây ...................................................... 90
4.3. Thay đổi về thu nhập nông nghiệp 5 năm gần đây .................................................. 90
4.4. Mức độ phù hợp của chính sách ............................................................................ 103
4.5. Mức độ kịp thời của chính sách ............................................................................. 103
4.6. Mức độ chất lượng tổ chức thực hiện chính sách .................................................. 103
4.7. Mức độ hiệu quả của chính sách ............................................................................ 103
xii
DANH MỤC SƠ ĐỒ
TT
Tên Sơ đồ
Trang
2.1.
Chu trình chính sách .......................................................................................... 14
2.2.
Chuỗi tác động của chính sách .......................................................................... 14
2.3.
Khung khái niệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp
trong giảm nghèo ............................................................................................... 18
3.1.
Khung phân tích của đề tài ................................................................................ 35
3.2.
Chu trình chính sách .......................................................................................... 37
3.3.
Quy trình thực hiện chính sách .......................................................................... 37
3.4.
Bản đồ vùng Tây Bắ c và các điể m nghiên cứu sâu của đề tài ........................... 40
4.1.
Hệ thống chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương
trình giảm nghèo (2016-2020) ........................................................................... 54
4.2.
Tổ chức bộ máy thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
các chương trình giảm nghèo giai đoạn 2016-2020 .......................................... 61
4.3.
Mối liên quan giữa các tổ chức trong thực hiện chính sách .............................. 65
4.4.
Tầm quan trọng của các tổ chức trong thực hiện chính sách............................. 65
4.5.
Quy trình thực hiện dự án hỗ trợ phát triển sản xuất do xã và huyện làm
chủ đầu tư .......................................................................................................... 69
4.6.
Quy trình thực hiện dự án nhân rộng mô hình giảm nghèo ............................... 70
4.7.
Đề xuất lồng ghép và phối hợp nguồn lực ....................................................... 134
xiii
DANH MỤC HỘP
TT
Tên Hộp
Trang
4.1.
Hộ nông dân điển hình giúp hộ nghèo vươn lên ............................................... 59
4.2.
Câu chuyện dự án gà ở tỉnh Sơn La................................................................... 71
4.3.
Câu chuyện dự án hỗ trợ bò giống ở Sơn La ................................................... 105
4.4.
Cán bộ đi sâu, đi sát, nắm bắt tình hình và gương mẫu ................................... 114
4.5.
Doanh nghiệp tham gia hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo
vùng Tây Bắc ................................................................................................... 122
4.6.
Hợp tác xã ở Lào Cai góp phần phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo ....... 124
4.7.
Các điển hình về đóng góp của các tổ chức xã hội trong thực hiện chính
sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo vùng Tây Bắc ................ 127
xiv
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả: Nguyễn Thị Thiêm
Tên Luận án: Nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc
Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp
Mã số: 9.62.01.15
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục tiêu nghiên cứu
Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong
các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến
thực hiện chính sách, từ đó đề xuất giải pháp tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ
phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu tiếp cận theo các hướng bao gồm: chu trình chính sách, lĩnh vực
hỗ trợ, các cấp thực hiện và tiểu vùng. Nghiên cứu sâu tại 4 xã và 4 huyện ở Lào Cai
và Sơn La với 1.740 hộ, 85 doanh nghiệp, 40 hợp tác xã, 50 trang trại và 52 cán bộ
thực hiện chính sách từ cấp tỉnh đến thôn bản. Thông tin và số liệu được nhập và xử
lý bằng phần mềm SPSS, Excel, STATA và UCINET 6.0. Phương pháp thống kê
mô tả, thống kê so sánh, phân tích mạng lưới xã hội và mô hình logit nhị phân được
sử dụng để phân tích và đánh giá.
Kết quả chính và kết luận
Về lý luận: Đề tài đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ lý luận về đánh giá thực
hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo, bao gồm: khái niệm; đặc điểm, vai
trò của thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo; mối quan hệ giữa nông
nghiệp và giảm nghèo; Nội dung nghiên cứu và yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện
chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo.
Về thực tiễn:
Nghiên cứu chỉ ra sự phức tạp, chồng chéo trong bộ máy thực hiện chính
sách hỗ trợ PTNN trong các chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc. Phòng Nông
nghiệp các huyện là cơ quan phải thực hiện đến 20 đầu mối liên kết, trong khi đó
UBND tỉnh là nút thắt, có vai trò quyết định đến tiến độ thực hiện chính sách hỗ trợ
PTNN tại địa phương. Tuy nhiên, tại các địa bàn khảo sát, giai đoạn 2016-2018 các
nội dung hỗ trợ PTSX đều bị chậm tiến độ, không kịp giải ngân, hoặc giải ngân sai
đối tượng nguyên nhân do khâu chậm ban hành văn bản hướng dẫn ở cấp tỉnh. Lập
xv
kế hoạch thực hiện về bản chất vẫn từ trên xuống, chưa có sự tham gia của người
nghèo và cán bộ thực hiện cấp cơ sở. Phổ biến, tuyên truyền chính sách mới đạt kết
quả ở cấp tỉnh, cấp huyện, tại cấp xã, đặc biệt là cấp thôn bản còn hạn chế, hiện phụ
thuộc chủ yếu vào người trưởng thôn. Huy động nguồn lực thiếu và chậm từ cấp
trung ương đến địa phương và có xu hướng giảm các nguồn khác. Giám sát thực
hiện, thiếu sự giám sát sau hỗ trợ, dẫn đến sai đối tượng và sử dụng hỗ trợ sai mục
đích phát triển nông nghiệp và giảm nghèo.
Mô hình logit nhị phân đã chỉ ra nếu hộ được nhận những hỗ trợ là nhận khoán
và chăm sóc rừng, đất nông nghiệp, giống cây trồng vật nuôi, phân bón, thức ăn
chăn nuôi, tín dụng ảnh hưởng tiêu cực đến thoát nghèo của hộ. Ở chiều ngược lại,
chỉ có hỗ trợ tập huấn khuyến nông, tham gia mô hình giảm nghèo và tiêu thụ sản
phẩm ảnh hưởng tích cực đến thoát nghèo của hộ khi họ được nhận hỗ trợ tương
ứng. Như vậy, có thể nhìn nhận rằng những hỗ trợ từ phía nhà nước không chắc
chắn giúp hộ dân có thể thoát nghèo. Điều này cho thấy những nỗ lực giảm nghèo
bằng cách trợ cấp vật chất trực tiếp không còn phù hợp với thực tế. Những nhà
hoạch định chính sách cần phải tư vấn cho chính phủ các chương trình thực tế hơn,
phù hợp hơn, bớt sự ỷ lại của hộ dân vào chính phủ để giúp họ thoát nghèo thành
công, đặc biệt là những can thiệp nhằm nâng cao chất lượng nhân lực và thay đổi
phương thức sản xuất kinh doanh.
Các yếu tố ảnh hưởng được chỉ ra những hạn chế, bất cập trên các phương
diện: ban hành, cụ thể hóa văn bản chính sách, huy động nguồn lực, sự tham gia của
các tổ chức KTXH địa phương, đặc điểm của địa phương và đối tượng hưởng lợi.
Từ các kết quả và căn cứ thực trạng, luận án đề xuất các quan điểm về thực
hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo vùng Tây Bắc đó là: Chuyển từ bao
cấp sang hỗ trợ, từ hỗ trợ vất chất sang con người, từ hỗ trợ phần cứng sang phần
mềm, Phát triển vùng chuyên canh tập trung, sản xuất theo chuỗi, gắn thị trường,
Tập trung đầu tư mạnh cho phát triển kinh tế lâm nghiệp, sản xuất nguyên liệu gắn
với chế biến sản phẩm gỗ rừng trồng, Đảm bảo phát triển nông nghiệp hiệu quả và
bền vững. Các giải pháp bao gồm: Hoàn thiện công tác ban hành văn bản hướng dẫn
thực hiện chính sách; Kiện toàn bộ máy tổ chức thực hiện chính sách; Đổi mới công
tác kế hoạch; Huy động nguồn lực thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm
nghèo; Tăng cường phân cấp, phân công phối hợp thực hiện; Tăng cường truyền
thông cho thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo; Tăng cường giám
sát, đánh giá thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN; Đổi mới nội dung chính sách.
xvi
THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Nguyen Thi Thiem
Thesis title: Implementation of policies to support agricultural development in the
Northwestern poverty reduction programs
Major: Agricultural Economics
Code: 9.62.01.15
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives:
To assess the implementation of policies to support agricultural development in
the Northwestern poverty reduction programs and to analyze the factors affecting policy
implementation, thereby proposing solutions to effective policy implementation in the
Northwest region.
Materials and Methods:
Research applies different approaches including policy cycle, agricultural
supporting items, implementation levels and sub-regions. In-depth study in 4 communes
and 4 districts in Lao Cai and Son La provinces with 1,740 households, 85 enterprises,
40 cooperatives, 50 farms and 52 policy implementation staff from provincial to village
levels. Information and data are entered and processed by SPSS, Excel, STATA and
UCINET 6.0 software. Descriptive statistical methods, comparative statistics, social
network analysis and binary logit models are used for analysis and evaluation.
Main findings and conclusions
The thesis has systematized and supplemented theories on evaluating the
implementation of policies to support agricultural development for poverty reduction,
including: concepts; characteristics and role of policy implementation to support
agricultural development for poverty reduction; the relationship between agriculture and
poverty reduction; Research content and factors affecting the implementation of policies
to support agricultural development for poverty reduction.
The study shows the complexity and overlap in the mechanism of implementing
policies to support agricultural development in poverty reduction programs in the
Northwest. The District Dept. of Agriculture is the agency that has to implement up to
20 focal points, while the Provincial People's Committee is the bottleneck, playing a
decisive role to the implementation progress of policies to support agricultural
development in the locality. However, in the surveyed sites, in the period of 2016-2018,
the contents of supporting production development were delayed, could not disburse or
disbursed to the wrong subjects due to the delayed issuance of documents and
guidelines at the provincial level. Implementation planning is still top-down without the
xvii
participation of the poor and grassroots officials. Dissemination and propaganda of
policies have achieved results at the provincial, district and commune levels, especially
at the village level are still largely dependent on the village head. Mobilization of
resources is low and slow from central to local levels and tends to reduce from other
sources. Monitoring the implementation, lack of post-subsidized supervision, leading to
the wrong benefitciaries and agricultural development and poverty reduction purposes.
The binary logit model has shown that if households receive supporting items
such as forests supporting money, agricultural land, seeds, fertilizers, animal feed,
credit, reducing the probability of escaping poverty of the household. Thus, it can be
seen that the direct support from the government is not certain to help households
escape poverty. In the opposite direction, only support for agricultural extension
training, participation in the model of poverty reduction and product consumption will
increase the probability of a household to escape poverty when they receive
corresponding support. This result shows that the efforts to reduce poverty by majority
subsidies are no longer relevant to reality. Policymakers need to advise the government
on more realistic, relevant programs that reduce the reliance of households on
government to help them successfully escape poverty.
Influenced factors have identified limitations and shortcomings in the following
aspects: promulgating, concretizing policy documents, mobilizing resources, and
participation of local socio-economic organizations, local characteristics and
beneficiaries.
From the results, the thesis proposes the future direction on the implementation
of policies to support agricultural development in poverty reduction in the Northwest
region including: Switching from subsidy to support, from hard support to people, from
hardware support to software; Development of intensive farming areas, chain
production, market integration; Strong investment in forestry economic development,
production of raw materials associated with processing plantation timber products;
Ensuring efficient and sustainable agricultural development. The proposed solutions
such as Improving the promulgation of guiding documents for policy implementation;
Strengthening the organizational structure for implementing policies; Renewing
planning; Mobilizing resources to implement policies to support agricultural
development in poverty reduction; Strengthening decentralization and coordination of
implementation; Strengthening communication for the implementation of policies to
support agricultural development in poverty reduction; Strengthening monitoring and
evaluation of the implementation of policies to support agricultural development;
Reform policy content.
xviii
- Xem thêm -