Tài liệu Nghiên cứu thành phần loài côn trùng bắt mồi và ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên mật độ một số loài phổ biến trên rau họ Hoa thập tự ở huyện Phú Xuyên-Hà Nội (Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VÂT NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI CÔN TRÙNG BẮT MỒI VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ SINH THÁI LÊN MẬT ĐỘ MỘT SỐ LOÀI PHỔ BIẾN TRÊN RAU HỌ HOA THẬP TỰ Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN- HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SỸ SINH HỌC HÀ NỘI – 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.ltc.tnu.edu.vn VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM VIỆN SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VÂT NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG LUẬN VĂN THẠC SỸ SINH HỌC NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN LOÀI CÔN TRÙNG BẮT MỒI VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA MỘT SỐ YẾU TỐ SINH THÁI LÊN MẬT ĐỘ MỘT SỐ LOÀI PHỔ BIẾN TRÊN RAU HỌ HOA THẬP TỰ Ở HUYỆN PHÚ XUYÊN- HÀ NỘI Chuyên ngành: Động vật học Mã số: 60 42 0103 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRƯƠNG XUÂN LAM HÀ NỘI - 2014 Luận văn thạc sỹ LỜI CẢM ƠN Hoàn thành luận văn này, em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới Thầy giáo, PGS.TS. Trương Xuân Lam – Trưởng phòng Côn trùng học thực nghiệm – Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật – người đã luôn tận tình hướng dẫn, định hướng và tạo điều kiện cho em trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Lời cảm ơn xin được gửi tới tập thể cán bộ nghiên cứu, các bạn đồng nghiệp trong phòng Côn trùng học thực nghiệm - Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật đã có những góp ý bổ ích cho em khi thực hiện luận văn này. Em xin trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập. Nhân dịp này, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các bác, các cô chú nông dân ở xã Minh Tân, xã Quang Lãng ,Tân Dân… đã tạo điều kiện cho tôi tiến hành thu mẫu điều tra cung cấp các thông tin sản xuất rau cho tôi hoàn thành tốt đề tài. Cuối cùng, em xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn cổ vũ, giúp đỡ em trong quá trình học tập và hoàn thành tốt luận văn này. Do điều kiện thời gian còn hạn chế, nên bài viết không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý của thầy, cô giáo cũng như toàn thể các bạn để luận văn của em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2014 Học viên Nguyễn Thị Thu Hường Nguyễn Thị Thu Hường i K16 Luận văn thạc sỹ LỜI CAM ĐOAN Tên tôi là: Nguyễn Thị Thu Hường - Học viên cao học K16 Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật. Tôi xin cam đoan những kết quả nghiên cứu trong luận văn tốt nghiệp là kết quả do tôi thực hiện tại phòng Côn trùng học thực nghiệm - Viện Sinh Thái và Tài nguyên sinh vật – Viện Hàn Lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Kết quả không sao chép từ bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học đã công bố. Hà Nội, ngày 10 tháng 12 năm 2014 Học viên Nguyễn Thị Thu Hường Nguyễn Thị Thu Hường ii K16 Luận văn thạc sỹ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT .................................................... v DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vi DANH MỤC HÌNH ....................................................................................... vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU............................. 4 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới. ........................................................ 4 1.1.1 Những nghiên cứu về thành phần loài côn trùng bắt mồi ............... 4 1.1.2 Những nghiên cứu về biến động số lượng của các loài côn trùng bắt mồi ............................................................................................ 8 1.1.3 Những nghiên cứu về sinh thái học của một số loài côn trùng bắt mồi bắt mồi trên rau ................................................................................. 9 1.1.4. Những nghiên cứu về ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên côn trùng bắt mồi .................................................................................... 10 1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ..................................................... 11 1.2.1 Những nghiên cứu về thành phần loài côn trùng bắt mồi ............. 11 1.2.2. Những nghiên cứu về biến động số lượng và mối quan hệ của các loài côn trùng bắt mồi ở trên rau ............................................................ 14 1.2.3 Những nghiên cứu về ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên mật độ côn trùng bắt mồi. ....................................................................... 16 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................... 19 2.1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu : ...................................................... 19 2.2. Đối tượng, vật liệu và dụng cụ nghiên cứu : ........................................ 19 2.3. Nội dung nghiên cứu : .......................................................................... 19 2.4. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 20 2.4.1. Phương pháp điều tra thành phần loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự......................................................................................... 20 2.4.2. Phương pháp điều tra mật độ côn trùng bắt mồi trên rau họ hoa thập tự. ............................................................................................ 21 Nguyễn Thị Thu Hường iii K16 Luận văn thạc sỹ 2.4.3 Điều tra ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái đến mật độ một số nhóm côn trùng bắt mồi. ......................................................................... 21 2.4.4 Xử lý và bảo quản mẫu................................................................... 22 2.4.5 Phương pháp định loại mẫu vật. .................................................... 22 2.4.6 Xử lý số liệu và công thức tính toán............................................... 22 2.5. Điều kiện tự nhiên và tình hình canh tác tại huyện Phú Xuyên Hà Nội ............................................................................................ 23 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................... 27 3.1. Nghiên cứu thành phần loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự ở huyện Phú Xuyên. .................................................................................... 27 3.2. Nghiên cứu diễn biến mật độ của một số loài côn trùng bắt mồi phổ biến tại điểm nghiên cứu. ............................................................................ 31 3.3. Nghiên cứu mối quan hệ của mật độ một số loài côn trùng bắt mồi với mật độ một số loài sâu hại (vật mồi) phổ biến tại điểm nghiên cứu. .......... 38 3.4. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên một số loài côn trùng phổ biến. ............................................................................................ 43 3.4.1. Ảnh hưởng của thời vụ canh tác đến sự phát sinh phát triển của các loài sâu hại trên rau phun ít thuốc ................................................... 43 3.4.2. Ảnh hưởng của phân bón đến sự phát sinh và phát triển của một số loài côn trùng bắt mồi tại điểm nghiên cứu ....................................... 47 3.4.3 Ảnh hưởng của việc quản lý sâu hại đến sự phát sinh và phát triển của một số loài côn trùng bắt mồi tại điểm nghiên cứu.......................... 50 3.5. Một số đề xuất sử dụng côn trùng bắt mồi trong phòng trừ sâu hại .... 55 3.5.1. Khả năng ăn mồi của bọ rùa sáu vằn Menochilus sexmaculatus . 55 3.5.2 Khả năng ăn mồi của bọ đuôi kìm bắt mồi E. annulipes ............... 56 3.5.3. Khả năng ăn mồi của bọ xít nâu bắt mồi C. fuscipennis .............. 57 3.5.4 Đề xuất bổ xung một số loài côn trùng bắt mồi trong phòng trừ sâu hại rau tại vùng trồng rau an toàn ở Phú Xuyên, Hà Nội ...................... 59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 65 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 72 Nguyễn Thị Thu Hường iv K16 Luận văn thạc sỹ DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT UBND : Ủy Ban nhân dân RAT : Rau an toàn CT1 : Công thức 1 CT2 : Công thức 2 GAP : Good Agriculture Practices Nguyễn Thị Thu Hường v K16 Luận văn thạc sỹ DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Số liệu điều tra cơ cấu cây trồng .................................................... 23 của huyên Phú Xuyên năm 2010, 2011........................................................... 23 Bảng 3.1. Thành phần loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự huyện Phú Xuyên- Hà Nội. ........................................................................................ 27 Bảng 3.2: Số lượng bộ, họ và các loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự ở huyện Phú Xuyên .................................................................................... 31 Bảng 3.3: Mật độ trung bình một số loài côn trùng bắt mồi phổ biến trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. .................................................................. 32 Bảng 3.4: Mật độ số loài bắt mồi phổ biến trên rau phun ít thuốc và phun nhiều thuốc tại điểm nghiên cứu ..................................................................... 33 Bảng 3.5: Mối quan hệ của các loài côn trùng bắt mồi đến các loài sâu hại phổ biến trên họ Hoa thập tự tại điểm nghiên cứu .......................................... 39 Bảng 3.6: Thời vụ canh tác rau họ Hoa thập tự ở một số điểm ...................... 43 ở Phú Xuyên- Hà Nội. ..................................................................................... 43 Bảng 3.7: Ảnh hưởng của thời vụ canh tác đến mật độ một số loài côn trùng bắt mồi trên rau trồng quanh năm và rau trồng theo vụ. ................................. 44 Bảng 3.8: Tỷ lệ các hộ sử dụng các loại phân bón khác nhau trên ruộng rau phun ít thuốc .................................................................................................... 47 Bảng 3.9: Ảnh hưởng của phân bón đến mật độ một số loài loài côn trùng bắt mồi tại điểm nghiên cứu .................................................................................. 48 Bảng 3.10: Tỷ lệ các hộ sử dụng thuốc trừ sâu hóa học trên nhóm rau phun ít thuốc và phun nhiều thuốc tại điểm nghiên cứu ............................................. 50 Bảng 3.11: Ảnh hưởng của số lần phun thuốc lân mật độ một số loài côn trùng bắt mồi trên rau tại điểm nghiên cứu .............................................................. 51 Bảng 3.12:. Khả năng ăn rệp của bọ rùa sáu vằn Menochilus sexmaculatus . 55 Bảng 3.13. Khả năng ăn rệp xám, sâu tơ, sâu khoang của trưởng thành bọ đuôi kìm bắt mồi E. annulipes ........................................................................ 56 Bảng 3.14. Khả năng ăn mồi của các tuổi thiếu trùng loài C. fuscipennis ..... 58 (nhiệt độ: 26,1 – 30,80C; ẩm độ 75,6 – 80,5%) .............................................. 58 Bảng 3.15. Khả năng ăn mồi của trưởng thành cái loài C. fuscipennis .......... 58 (nhiệt độ: 26,1 – 30,80C; ẩm độ 75,6 – 80,5%) .............................................. 58 Nguyễn Thị Thu Hường vi K16 Luận văn thạc sỹ DANH MỤC HÌNH Hình 3.1: Mật độ các loài bọ xít bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự tại điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 34 Hình 3.2: Mật độ loài bọ xít nâu bắt mồi Coranus Fuscipennis Reuter, trên rau họ Hoa thập tự tại điểm nghiên cứu. ......................................................... 35 Hình 3.3: Mật độ các loài bọ rùa bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự tại điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 36 Hình 3.4: Mật độ loài bọ rùa đỏ bắt mồi trên rau Họ hoa thập tự tại điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 36 Hình 3.5: Mật độ loài bọ đuôi kìm bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự tại điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 37 Hình 3.6: Mật độ loài bọ cánh cộc 3 khoang trên rau Họ hoa thập tự tại điểm nghiên cứu ....................................................................................................... 37 Hình 3.7: Mối quan hệ giữa các loài bọ xít bắt mồi với 3 loài sâu hại phổ biến trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. .................................................... 40 Hình 3.8: Mối quan hệ giữa các loài bọ rùa bắt mồi với rệp trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. .............................................................................. 40 Hình 3.9: Mối quan hệ giữa loài bọ rùa đỏ bắt mồi với rệp trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. .............................................................................. 41 Hình 3.10: Mối quan hệ giữa bọ cánh côc 3 khoang Paederus fuscipes với sâu tơ trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. .......................................... 42 Hình 3.11: Mối quan hệ giữa bọ đuôi kìm với sâu tơ trên rau phun ít thuốc tại điểm nghiên cứu. ............................................................................................. 42 Hình 3.12: Ảnh hưởng của thời vụ canh tác đến sự xuật hiện và phát triển của các loài bọ xít bắt mồi ở địa điểm nghiên cứu ................................................ 45 Nguyễn Thị Thu Hường vii K16 Luận văn thạc sỹ Hình 3.13: Ảnh hưởng của thời vụ canh tác đến sự xuật hiện và phát triển của các loài bọ rùa bắt mồi ở địa điểm nghiên cứu .............................................. 45 Hình 3.14: Ảnh hưởng của thời vụ canh tác đến sự xuật hiện và phát triển của loài bọ cánh cộc 3 khoang ở địa điểm nghiên cứu ......................................... 46 Hình 3.15: Ảnh hưởng của phân bón đến sự xuật hiện và phát triển của các loài bọ xít bắt mồi ở địa điểm nghiên cứu ...................................................... 48 Hình 3.16: Ảnh hưởng của phân bón đến sự xuật hiện và phát triển của các loài bọ rùa bắt mồi phổ biến ở địa điểm nghiên cứu ...................................... 49 Hình 3.17: Ảnh hưởng của phân bón đến sự xuật hiện và phát triển của bọ đuôi kìm ở địa điểm nghiên cứu...................................................................... 49 Hình 3.18: Ảnh hưởng của sự phun thuốc hóa học đến sự phát sinh phát triển của các loài bọ xít bắt mồi tại điểm nghiên cứu.............................................. 52 Hình 3.19: Ảnh hưởng của sự phun thuốc hóa học đến sự phát sinh phát triển của bọ cánh cộc 3 khoang tại điểm nghiên cứu. ............................................. 53 Hình 3.20: Ảnh hưởng cửa sự phun thuốc hóa học đến sự phát sinh phát triển của bọ rùa bắt mồi phổ biến tại điểm nghiên cứu. .......................................... 53 Hình 3.21: Mô hình thả côn trùng bắt mồi trong phòng trừ sâu hại theo hướng trồng RAT ....................................................................................................... 60 Nguyễn Thị Thu Hường viii K16 Luận văn thạc sỹ MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Họ cải (Brassicaceae), còn gọi là họ Hoa thập tự (Cruciferae), là một họ thực vật có hoa. Họ này chứa một số loài có tầm quan trọng kinh tế lớn, cung cấp nhiều loại rau về mùa đông trên khắp thế giới. Chúng bao gồm cải bắp, cải bông xanh, súp lơ, cải brussels, cải xoăn (tất cả đều là các giống cây trồng từ một loài là Brassica oleracea), cải làn, cải củ và su hào…. Là cây thực phẩm quan trọng đối với đời sống con người và vật nuôi, rau cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết như prôtêin, axit hữu cơ, vitamin và các chất khoáng. Rau có thời gian sinh trưởng ngắn, bị nhiều loài côn trùng gây hại, người dân trồng rau ở Hà Nội đã sử dụng nhiều loại thuốc trừ sâu hoá học có tính độc cao trên một số loại rau, số lần phun thuốc từ 4 đến 20 lần/vụ, khoảng cách giữa các lần phun 5 đến 15 ngày. Chính vì vậy ảnh hưởng của thuốc hoá học đã và đang để lại nhiều hậu quả trực tiếp cho người tiêu dùng do dư lượng thuốc bảo vệ thực vật ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ người tiêu dùng, người sản xuất và vật nuôi sử dụng. Ngoài ra thuốc trừ sâu còn xâm nhập vào môi trường đất, nước, không khí gây ra những ảnh hưởng lâu dài, phá vỡ cân bằng sinh thái và tiêu diệt nhiều loài côn trùng có ích trên đồng ruộng rau (Trần Xuân Bí - 2003)[2] Việt Nam nằm ở khu vực có khí hậu nhiệt đới nóng ẩm có nhiệt độ, độ ẩm thuận lợi cho sự phát triển của sâu hại, trong sản xuất nông nghiệp kỹ thuật chưa cao, chế độ canh tác còn lạc hậu, việc quản lý sâu hại, phòng trừ dịch hại còn lỏng lẻo… có nhiều yếu tố tác động mạnh mẽ đến sự phát sinh phát triển của sâu hại. Việc sử dụng thuốc hoá học trong diệt trừ sâu hại đã trở nên phổ biến và trở thành thói quen của đại bộ phân người trồng rau mà không hề nghĩ đến hậu quả sinh thái. Nhưng qua kinh nghiệm dùng thuốc hóa học nhiều chuyên gia đã đi đến kết luận bất kì một loại côn trùng nào cũng có tính chống thuốc, Nguyễn Thị Thu Hường 1 K16 Luận văn thạc sỹ đặc biệt là nó được dùng như một chất độc tiếp xúc. Do đó các nhà khoa học nghiên cứu thuốc hóa học trừ sâu luôn phải tìm ra thuốc hóa học mới để chống lại hiện tượng trên và phải tốn nhiều công của. Trong những năm gần đây người ta đã bắt đầu nghiên cứu phương pháp mới, ít nguy hiểm và có hiệu quả để bảo vệ cây trồng. Đó là tạo nên những giống cây có tính miễn dịch kích thích, chuyển sự trồng trọt một loài thành trồng trọt nhiều loài, phát triển các loài kí sinh hay ăn sâu hại, tạo nên những vật chủ vi sinh gây bệnh cho các loài tiếp xúc có hại, quyến rũ hay làm sợ hãi các loài phá hoại bằng chất đặc hiệu, siêu âm và những phương pháp tác động vật lý khác, phá hủy cấu trúc di truyền của những côn trùng có hại. Một trong những hướng đang có nhiều triển vọng là biện pháp phòng trừ sâu hại bằng sinh vật. Biện pháp này dựa trên cơ sở dùng các sinh vật có ích như kí sinh ( côn trùng ăn thịt, kí sinh, nấm, vi khuẩn, siêu vi khuẩn), sinh vật ăn thịt sâu hại. Sử dụng các loài côn trùng bắt mồi là nhóm kẻ thù tự nhiên quan trọng trong việc kìm hãm số lượng sâu hại hiện nay đã và đang được nhiều nhà khoa học trong nước và nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Đối với nhóm côn trùng bắt mồi phải kể đến các loài cánh cứng thuộc họ Scarabidae, bọ rùa Coccinellidae, Staphylinidae, bọ xít ăn sâu Nabidae, Miridae, Pentatomidae và Reduviidae, chuồn chuồn Coenagridae, ong bò vẽ Vespidae của sâu bọ để tiêu diệt sâu hại như sử dụng côn trùng bắt mồi để hạn chế sự phát triển của sâu hại mà không ảnh hưởng đến sức khoẻ người và động vật, đó là cơ sở để phát triển một nền nông nghiệp an toàn và bền vững, chính vì vậy tôi đã chọn đề tài có tên “Nghiên cứu thành phần loài côn trùng bắt mồi và ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái lên mật độ một số loài phổ biến trên rau họ Hoa thập tự ở huyện Phú Xuyên-Hà Nội” Nguyễn Thị Thu Hường 2 K16 Luận văn thạc sỹ 2. Mục đích và ý nghĩa của đề tài * Mục đích - Nghiên cứu thành phần loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự. - Nghiên cứu ảnh hưởng của một số yếu tố sinh thái ( kỹ thuật canh tác, chế độ chăm sóc, phân bón và thuốc trừ sâu) lên mật độ của một số loài phổ biến. * Ý nghĩa của đề tài. - Việc xác định được thành phần loài côn trùng bắt mồi trên rau họ Hoa thập tự tại Phú Xuyên-Hà Nội góp phần vào nghiên cứu thành phần loài côn trùng bắt mồi ở Phú Xuyên nói riêng và Hà Nội nói chung. - Các dẫn liệu về biến động số lượng của các loài phổ biến là cơ sở của biện pháp sử dụng côn trùng bắt mồi trong phòng trừ sâu hại. - Các dẫn liệu hiện trạng loài côn trùng bắt mồi trên đồng ruộng và việc sử dụng quá nhiều thuốc trừ sâu đã làm cho côn trùng bắt mồi không còn thức ăn, nơi trú ẩn nhiều loài đã gần như biến mất làm mất cân bằng sinh thái. - Góp phần đánh giá về công tác quản lý sâu hại, quản lý môi trường ở địa phương, đồng thời ý thức tự giác của người dân trong việc thực hiện đúng quy định khi sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để có thể có được sản phẩm RAT và bảo vệ môi trường. Nguyễn Thị Thu Hường 3 K16 Luận văn thạc sỹ CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới. 1.1.1 Những nghiên cứu về thành phần loài côn trùng bắt mồi a. Những nghiên cứu về thành phần loài sâu hại. Trên thế giới thành phần côn trùng hại trên rau họ Hoa thập tự đã ghi nhận hơn 103 loài, tuy nhiên chỉ có hơn 30 loài là các loài hại thực sự nguy hiểm và hàng năm bình quân đã làm giảm từ 20 – 30% tổng sản lượng giá trị hàng trăm tỷ đô la (Risk et al., 1995; Diana et al., 2004)[41],[58]. Trong nhiều năm qua việc sản xuất các loại rau, củ và quả, đặc biệt là ở vùng Đông Phương - Ấn Độ và các nước lân cận với Việt Nam như: Canada, Philippin, Thái Lan, Trung Quốc, Nhật Bản, dó đó thành phần các loài côn trùng hại trên rau họ Hoa thập tự được nhiều sự quan tâm nghiên cứu. Các loài sâu hại chính gồm sâu vẽ bùa Liriomyza trifolii, rệp đậu Myzus persicae, rệp bông Aphisgossypii, ruồi trắng Trialeurodes vaporariorum, bọ phấn Bemisia argentifolii, bọ trĩ Frankliniella occidentalis. Trong hơn 4000 loài rệp trên thế giới thì các loài rệp hại cây trồng hại rau họ Hoa thập tự chủ yếu là rệp đậu (Myzus persica), rệp bông (Aphis gossypii), rệp hoa cúc (Macrosiphoniella sanborni), rệp hoa hồng (Macrosiphum rosae), rệp khoai tây (Macrosiphum euphorbiae) và rệp cây mao (Aulacorthum solani), trong đó rệp đậu là loài hại nguy hiểm nhất (Lane Greer, 2000)[53]. Kết quả nghiên cứu sâu hại trên rau họ Hoa thập tự ở Thái Lan, Goodwin, 2002[48] đã ghi nhận 10 loài sâu hại nguy hiểm là rệp đậu Myzus persicar, rầy chồng cánh (bọ phấn - Whitefly) Trialeurodes vaporaiorum, sâu vẽ bùa Crataegus spp, rệp gáp giả Lecanium sp, Saissetia olear, Saissetia hemisphaerica, Coccus hesperidum và Parasaisetia nigra, rệp sáp sơ Nguyễn Thị Thu Hường 4 K16 Luận văn thạc sỹ Planococus citri và Pseudococus longispinus. Jim Chaput (2000)[51] đã ghi nhận, mô tả hình thái của 5 loài ruồi đục lá ở Bắc Mỹ và Canada loài (Liriomyza trifolii (Burgess), Liriomyza brassicar Riley, Liriomyza sativae Blanchard, Liriomyza huidobrensis và Chromatomyia syngenesiae Hardy). Hình thái và các minh họa của 4 loài bọ trĩ hại chính trên rau họ Hoa thập tự gồm Frankliniella occidentalis, Frankliniella tritici, Thrips tabaci và Echinothrips sp.) đã được nghiên cứu ở On-ta-rio (Canada) (Gillian Ferguson, 2005) [46]. Nhiều loài phổ biến và nguy hiểm như sâu tơ Plutella xylostella, sâu khoang Spodoptera litura, sâu keo da láng Spodoptera exigua. Sâu xám Agrotis ypsilon, sâu xanh bướm trắng Pieris rapae, rệp cải Brevicoryne brassicae, rệp muội Brevicoryne brassicae, rệp đậu Myzus persicae, sâu đo xanh Plusia eriosoma, Rầy xanh Tettigoniella viridis, sâu đục bắp Marmestra sp., bọ nhảy sọc trắng Phyllotre armoraciar, bọ nhảy sọc đen Phyllotre pusila, ruồi đục lá Liriomyza sativae, bọ trĩ Frankliniella occidentalis..vv đã được nghiên cứu hệ thống về hình thái, dẫn liệu các minh hoạ, sự gây hại và biện pháp phòng trừ (Alam, 2002; Blackman, 1984; Morallo and Sayaboc., 2003 )[38],[39],[54] Ở vùng Đông Phương - Ấn Độ và các nước lân cận với Việt Nam đã ghi nhận hơn 100 loài sâu hại trong đó có hơn 30 loài thực sự nguy hiểm, nhiều loài trong số đó đã được mô tả hình thái, nghiên cứu sinh học, sinh thái học và các biện pháp phòng chống như ruồi đục lá Liriomyza trifolii, Liriomyza brassicae Riley, Liriomyza sativae, Liriomyza huidobrensis và Chromatomyia syngenesiae, rệp đào Myzus persicae, rệp bông Aphis gossypii, ruồi trắng Trialeurodes vaporarioum, bọ phấn Bemisia argentifolii, rệp hoa cúc Macrosiphoniella sanborni, rệp hoa hồng Macrosiphum rosae, rệp khoai tây Macrosiphum euphorbiae, bọ trĩ Frankliniella occidentalis, Frankliniella occidentalis, Frankliniella tritici, Thrips tabaci và Echinothrips sp. sâu tơ Nguyễn Thị Thu Hường 5 K16 Luận văn thạc sỹ Plutella xylostella, sâu khoang Spodoptera litura, sâu keo da láng Spodoptera exigua, sâu xám Agrotis ypsilon, sâu xanh bướm trắng Pieris rapae, rệp cải Frankliniella occidentalis, sâu đo xanh Plusia eriosoma, rầy xanh Tettigoniella viridis, sâu đục bắp Marmestra sp., bọ nhẩy sọc trắng Phyllotre armoraciar, bọ nhẩy sọc đen Phyllotre pusila (Fao,1993)[44] b. Những nghiên cứu về thành phần loài côn trùng bắt mồi. Thành phần loài côn trùng ký sinh và bắt mồi của các loài sâu hại trên rau họ Hoa thập tự cũng rất phong phú với hơn 60 loài ký sinh bắt mồi phổ biến ghi nhận được và nhiều loài đã được nhân nuôi và sử dụng các phòng trừ sinh học sâu hại rau như bò rùa bắt mồi Propylea japonica,Harmonia axyridis, Scymnus hoffmanni, ruồi ăn rệp M.corollae và P. Quadrifasciatus, bọ xít bắt mồi Orirus sp., Coranus sp., Sycanus spp., bọ mắt vàng Chrysoperla carnea và Chrysopa oculata,cánh cứng bắt mồi Cheilomenes spp, bọ đuôi kìm bắt mồi. Việc sử dụng các loại bẫy để tiêu diệt các loài sâu hại rau cũng đã được các nhà côn trùng học dùng từ lâu (De Back, 1974)[43] Nhiều côn trùng ăn sâu (cả sâu non của chúng) đã được dùng để tiêu diệt một số lượng lớn rệp cây và trứng nhện. Mỹ và Canada đã đạt được nhiều kết quả trong việc dùng các loài ăn sâu để phòng trừ sâu hại. Một ví dụ có tính chất lịch sử trong biện pháp phòng trừ sinh hoạt là dùng bọ rùa để tiêu diệt rệp. Năm 1988 loài bọ rùa Rodolia cardinalis (Muls) đã được nhập từ Úc vào California để tiêu diệt rệp hại cam Icerya purchasi Mask (loài rệp này đã phá hoại hầu hết các vườn cam nước Mỹ). Chỉ sau một thời gian ngắn đã cứu vãn được tai họa của vườn cam do rệp I. purchasi Mask gây nên. Sau đó loại bọ rùa này được dử dụng để phòng trừ có kết quả loài I. purchasi Mask ở nhiều nơi trên thế giới như Florida, Angêri, Pháp, Tân tây lan, Nhật Bản và một số nước nhiệt đới khác. Cho đến nay nó đã được nhập vào trên 50 nước khác nhau. Tương tự như vậy, ở California người ta còn bảo vệ và phát triển các loài ăn sâu bản xứ như Cryptolaemus montrouzieri Muls, Chrysopa, californica…để chống lại những loài rệp phấn hại cây ăn quả (Risk et al.,1995)[58] Nguyễn Thị Thu Hường 6 K16 Luận văn thạc sỹ Một thực tế khác, để phòng trừ rệp phấn, Liên Xô cũ đã nhập rồi nuôi và thả ra đồng ruộng, vườn cây ăn quả loài bọ rùa Cryptolaemus, công việc này mang lại nhiều kết quả đáng kể. Ngoài ra, Liên Xô cũ còn sử dụng một số côn trùng ăn sâu khác (bản xứ hoặc nhập nội) do phòng trừ sâu hại. Trong những loài ăn sâu nhập vào để chống loại sâu hại của Liên Xô cũ phải kể đến : Rhodolia, Cryptolaemus, Lindorus gurneyi comp, Phytoseiulus persimillis A.N (Risk et al,1995)[58] Kiến cũng được nhiều nước sử dụng để phòng trừ một số loài côn trùng hại cây rừng. Ở cộng hòa Szhekc, người ta đã chuyển đến khu rừng tùng bách những tổ kiến và những rác vụn có chứa kiến Formica rufa L. để tiêu diệt sâu tùng bách. Từ một tập đoàn kiến phân chia thành nhiều tập đoàn và tăng dần số lượng quần thể. Người ta đã dùng lưới thép để bảo vệ tổ kiến trên cành khỏi bị các động vật khác phá tổ kiến và tiêu diệt. Ở nhiều nước khác của Châu Âu cũng tiến hành theo phương pháp này đối với các khu rừng và đã mang lại kết quả rõ rệt (dẫn theo Pham Van Lam et al., 2003)[57] Ngoài ra, phải kể đến những hiệu quả tốt trong việc dùng các loài nhện ăn thịt để chống lại một số loài sâu hại. Kết quả thí nghiệm dùng nhện hổ trùng (Phytoseinlus persimilles Athias - Henriot) trong 4 năm liền của G.A. Bengarôp ở Liên Xô cũ đã thể hiện điều đó. Ông đã thí nghiệm dùng nhện hổ trùng chống lại nhện hại trên một diện tích 11000m2 và nhận thấy dùng biện pháp này so với biện pháp hoá học làm cho năng suất dưa chuột tăng 50%. Tuy nhiên cũng phải thấy rằng, người ta đang gặp một số khó khăn trong việc bảo vệ, phát triển và sản xuất thường xuyên một số lượng rất lớn các loài kí sinh và ăn sâu. Nguyễn Thị Thu Hường 7 K16 Luận văn thạc sỹ 1.1.2 Những nghiên cứu về biến động số lượng của các loài côn trùng bắt mồi De Back (1974) [43] đã nghiên cứu biến động số lượng trưởng thành và thiếu trùng của 7 loài bọ xít bắt mồi thuộc 3 họ bao gồm: Acanthaspis pedestris, Edocla slateri, Catamiarus brevipennis, Haematorrhophus nigroviolaceous, Neohaematorrhophus therasii, Rhinocoris fuscipes và loài R. marginatus trên cánh đồng ở Tamil. Trong thời gian nghiên cứu từ tháng 9 năm 1984 đến tháng 7 năm 1986 tác giả nhận thấy rằng biến động số lượng của các loài bọ xít bắt mồi này có mối quan hệ với số lượng của vật mồi và phụ thuộc vào nhiệt độ, lượng mưa, gió. Số lượng của loài bọ xít Acanthaspis pedestris thường đạt mật độ cao trong khoảng từ tháng 9/1984 đến tháng 3/1985. Số lượng của loài bọ xít Edocla slateri đạt mật độ cao từ tháng 11/1984 đến tháng 3/1985. Đối với loài Catamiarus brevipennis đạt mật độ cao vào tháng 4 hàng năm. Loài Haematorrhophus nigroviolaceous đạt mật độ cao từ tháng 10/1984 đến tháng 2/1985. Loài Neohaematorrhophus therasii đạt mật độ cao từ tháng 3/1985 đến tháng 8/1986. Loài Rhinocoris fuscipes đạt mật độ cao từ tháng 7/1984 đến tháng 3/1986. Số lượng loài R. marginatus thường đạt mật độ cao trong khoảng từ tháng 9/1984 đến tháng 6/1985. Nghiên cứu biến động số lượng của loài bọ xít mù xanh Cyrtorrhinus lividipennis trên rau. Qua tính toán cho thấy mối tương quan số lượng giữa loài bọ xít bắt mồi này với vật mồi của nó là loài rầy chặt chẽ (R = 0,8) (Morallo and Sayaboc, 1992) [54]. Nghiên cứu về biến động số lượng và ảnh hưởng của các yếu tố đến mật độ một số loài ong bắt mồi cũng đã quan tâm và ghi nhận có 2 loài ong Psix striaticeps và Trissolcus sp. (họ Vespidae) có vai trò cao đối với sâu hại Nguyễn Thị Thu Hường 8 K16 Luận văn thạc sỹ rau. Hai loài này đạt mật độ cao từ tháng 3/1985 đến tháng 8/1986 và từ tháng 7/1984 đến tháng 3/1986. Số lượng loài Psix striaticeps thường đạt mật độ cao nhất trong khoảng từ tháng 7 và 8 (dẫn theo Phạm Văn Lầm et al.,2003) [57]. 1.1.3 Những nghiên cứu về sinh thái học của một số loài côn trùng bắt mồi bắt mồi trên rau Các kết quả nghiên cứu về sinh thái học của các loài côn trùng hại rau họ Hoa thập tự trồng cũng đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu như dẫn liệu về vòng đời, sự gây hại và các biện pháp phòng trừ của 5 loài ruồi đục lá ở Bắc Mỹ và Cannada (loài Liriomyza trifolii (Burgess), Liriomyza brassicae Riley, Liriomyza sativae Blanchard, Liriomyza huidobrensis và Chromatomyia syngenesiar Hardy) trên rau họ Hoa thập tự đã được đề cập. Nhiều loài sâu hại rau phổ biến và nguy hiểm ở Đài Loan, Canada, Trung Quốc. Sâu tơ Plutella xylostella, sâu khoang Spodoptera litura, sâu keo da láng Spodoptera exigua, sâu xám Agrotis ypsilon, sâu xanh bướm trắng Pieris rapae, rệp cải Frankliniella occidentalis, rệp muội Brevicoryne brassicae, rệp đào Myzus persicae, rệp khoai tây Macrosiphum euphorbiae, rệp bông Aphis gossypii, sâu đo xanh Plusia eriosoma, rầy xanh Tettigoniella viridis, sâu đục bắp Marmestra sp., bọ nhẩy sọc trắng Phyllotreta armoraciar, bọ nhẩy sọc đen Phyllotreta pusila, ruồi đục lá Liriomyza trifolii, bọ trĩ Frankliniella occidentalis..vv Nghiên cứu sinh thái học của một số loài phổ biến trong phòng trừ sinh học sâu hại cũng đã được nhiều tác giả nghiên cứu. Cụ thế là 61 loài ong ký sinh và côn trùng bắt mồi của sâu hại họ Hoa thập tự trong đó nhiều loài có khả năng sử dụng cho hiệu quả cao, như ong mắt đỏ Trichogramma brassicae, bọ xít bắt mồi Orirus sp, bọ mắt vàng Chrysoparla sp. (California Environmental Protection Agency Departmen, 2010)[40]. Nguyễn Thị Thu Hường 9 K16