Tài liệu Nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn của Flavonoid cây kim ngân (Lonicera japonica Thunb., Caprifoliaceae) kết hợp với alpha-Chymotrypsin và alpha-Amylase

BỘ YTẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Dược HÀ NỘI NGUYỄN THỊ HỔNG VÂN NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM MẠN CỦA FLAVONOID CÂY KIM NGÂN ( Lonỉcera japonỉca Thunb, Caprìfolỉaceae) KẾT HỢP VỚI a-CHYMOTRYPSIN VÀ a-AMYLASE ( KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Dược s ĩ KHOÁ 2 0 0 2 - 2007 ) Người hướng dẫn : Th.s Lê Thị Diễm Hồng Nơi thực hiện : Bộ môn Sinh Hoá Trường Đại học Dược Hà Nội Thời gian thực hiện : 3/2007 - 5/2007 HÀ NỘI, 05 , 2007 LỜI CẢM ƠN Đ ể có được kết quả như ngày hôm nay, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, GS- TS Nguyễn Xuân Thắng- chủ nhiệm bộ môn Hoá Sinh và cô giáo, ThS Lê Thị Diễm Hồng- giảng viên bộ môn Hoá Sinh trường đại học Dược Hà Nội đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận vãn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong bộ môn Hoá Sinh, các chị kỹ thuật viên của bộ môn Hoá Sinh và bộ môn Dược Lý đã quan tâm chỉ bảo tôi trong thời gian làm thực nghiệm . Và cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới cha mẹ, người thân và bạn bè đã luôn là nguồn cổ vũ, động viên tinh thần cho tôi trong cuộc sống cũng như trong học tập. Hà Nội, Ngày 15 tháng 5 năm 2007 Sinh viên Nguyễn Thị Hồng Vân MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ......................................................................................................... PHẦN 1 1 : TỔNG QUAN...................................................................................... 3 1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ VIÊM ............................................................................3 1.1.1. Định nghĩa.............................................................................................3 1.1.2. Nguyên nhân gây viêm........................................................................3 1.1.3. Phân loại viêm...................................................................................... 3 1.1.4. Các phản ứng xảy ra trong viêm.........................................................4 1.1.5. Những chất trung gian hoá học trong viêm ....................................... 5 1.1.6. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học và hoá sinh............................... 6 1.2. VIÊM MẠN TÍNH..................................................................................... 7 1.2.1. Khái niệm..............................................................................................7 1.2.2. Nguyên nhân........................................................................................ 7 1.2.3. Đặc điểm............................................................................................... 8 1.2.4. Viêm u hạt............................................................................................ 9 1.3. ENZYM CHỐNG VIÊM...........................................................................9 1.3.1. a - amylase........................................................................................... 9 1.3.2. a - chymotrypsin................................................................................ 10 1.4. FLAVONOID VÀ TÁC DỤNG..............................................................11 1.4.1. Cấu trúc chung................................................................................... 12 1.4.2. Tác dụng sinh học.............................................................................. 12 1.4.3. Úng dụng.............................................................................................14 1.5. Sơ LƯỢC VỀ CÂY KIM NGÂN VÀ FLAVONOID KIM NGÂN... 15 1.5.1. Cây kim ngân..................................................................................... 15 1.5.2. Flavonoid kim ngân............................................................................17 PHẦN : THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN c ứ u ............................ 19 2 2.1.NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ú u ......................... 19 2.1.1 .Nguyên liệu.......................................................................................... 19 2 . . .Súc vật thí nghiệm............................................................................... 1 2 2 1 2.1.3.Thiết bị dụng c ụ ...................................................................................21 2.1.4.Hoá chất thí nghiệm............................................................................21 2.1.5. Phương pháp nghiên cứu..............................................................22 2.1.6.Phương pháp xử lý số liệu...................................................................25 2.2.KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM VÀ NHẬN XÉT............................... 26 2.2.1. Theo dõi tác dụng chống tăng sinh u h ạt......................................... 26 2.2.2. Theo dõi sự thay đổi một vài chỉ số huyết học và hoá sinh trong viêm mạn tín h ...............................................................................................28 2.3. BÀN LUẬN........................................................................................ 37 2.3.1. Về nguyên liệu và phương pháp...................................................... 37 2.3.2. Về kết quả...........................................................................................38 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT................................................................................ 40 TÀI LIỆU THAM KHẢO KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT a- CT: a- chymotrypsin BC Bạch cầu : ĐTB : Đại thực bào FKN : Flavonoid kim ngân HDL : Lipoprotein tỷ trọng cao LDL : Lipoprotein tỷ trọng thấp LT Leukotrien : NXB : Nhà xuất bản SE : Standard Error (Sai số chuẩn) TB : Tế bào ĐẶT VÂN ĐỂ Viêm đã được biết đến từ lâu và cho tới nay nó vẫn là một hiện tượng phổ biến. Rất nhiều bệnh lý thường bắt đầu bằng tình trạng viêm. Tuỳ theo mức độ phản ứng của cơ thể mà viêm có thể được loại trừ hoặc có thể trở thành mạn tính. Yêu cầu điều trị bệnh lý viêm nói chung và viêm mạn tính nói riêng đã cho ra đời hai nhóm hoá dược chống viêm kinh điển là nhóm thuốc chống viêm có cấu trúc Steroid và thuốc chống viêm không có cấu trúc Steroid. Trên thực tế chúng có hiệu quả chống viêm rất tốt, chỉ định điều trị rộng và được sử dụng phổ biến. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, chúng bộc lộ một số tác dụng không mong muốn như: teo cơ, xốp xương, suy giảm miễn dịch, tăng nguy cơ chảy máu khi dùng liều cao hay kéo dài. Khắc phục phần nào nhũng hạn chế đó, enzym chống viêm đã ra đời với những đại diện tiêu biểu như: occhymotrypsin, seưatiopeptidase, a-amylase, papain, bromelain... Các enzym này thể hiện những ưu thế vượt trội của mình so với hai nhóm hoá dược trên là chống viêm khá hiệu quả mà không có hoặc có rất ít tác dụng phụ; nhưng phạm vi điều trị còn hẹp, chủ yếu được chỉ định trong các trường hợp chấn thương, phù nề. Trong khi đó, nguồn dược liệu của nước ta lại vô cùng đa dạng và phong phú. Rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về tác dụng chống viêm của dược liệu và cho thấy nhóm hoạt chất có tác dụng chống viêm xuất hiện phổ biến trong dược liệu là Flavonoid. Nhóm chất này có trong kim ngân - một cây thuốc khá phổ biến ở nước ta. Bản thân cây kim ngân cũng được dùng trong đông y như một vị thuốc chống viêm, thanh nhiệt, tiêu độc. 1 Xuất phát từ tình hình và nhu cầu thực tiễn, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “ Nghiên cứu tác dụng chông viêm mạn của Flavonoỉd cây kim ngân (Lonicera japonica Thunb., Caprifoliaceae) kết hợp với a- chymotrypsỉn và a- amylase” Đề tài trên được thực hiện nhằm mục tiêu: 1. Tìm hiểu tác dụng chống viêm mạn của Flavonoid cây kim ngân khi dùng đơn độc và khi kết hợp với enzym a-chymotrypsin, a-amylase trên mô hình gây u hạt thực nghiệm bằng amian. 2. Theo dõi một số chỉ số huyết học và hoá sinh để đánh giá tác dụng chống viêm mạn của Flavonoid kim ngân và Flavonoid kim ngân khi kết hợp với enzym a-chymotrypsin và a-amylase. 2 PHẦN 1 : TỔNG QUAN 1.1. ĐẠI CƯƠNG VỂ VIÊM 1.1.1. Định nghĩa Từ điển Bách khoa Dược học định nghĩa: “Viêm là phản ứng tại chỗ của cơ thể do các mô bị kích thích hoặc thương tổn. Đó là một phản ứng phức tạp của các mô liên kết và của tuần hoàn mao mạch ở nơi bị tác động, được biểu hiện bằng các triệu chứng sưng, nóng, đỏ, đau và rối loạn chức phận.”[19] 1.1.2. Nguyên nhân gây viêm ♦> Nguyên nhân bên ngoài • Nhiễm khuẩn: do vi khuẩn, ký sinh trùng tác động bởi độc tố, các sản phẩm chuyển hóa và các kháng nguyên. • Tác nhân vật lý, hoá học: đụng đập, vết thương, bỏng, bức xạ ion, những chất hoà tan gây hoại tử tế bào và tổn thương chất gian bào hoặc chất gây thực bào của BC đa nhân. Nguyên nhân bên trong: • Do hoại tử tổ chức, xuất huyết, tắc mạch, rối loạn thần kinh dinh dưỡng. • Thay đổi nội sinh chất gian bào. 1.1.3. Phân loại viêm Có nhiều cách phân loại viêm nhưng hai cách phân loại sau đây cho phép theo dõi và điều trị viêm thuận lợi: - Theo nguyên nhân: có viêm vô khuẩn và viêm nhiễm khuẩn. - Theo diễn biến: có viêm cấp và viêm mạn. + Viêm cấp: diễn biến ngắn, đặc trưng bởi các diễn biến: thay đổi huyết quản, phù, xâm nhập BC đa nhân trung tính. 3 + Viêm mạn: diễn biến kéo dài, đặc trưng bởi các diễn biến:xâm nhập BC đơn nhân, phá huỷ mô, xơ hoá. [16] 1.1.4. Các phản ứng xảy ra trong viêm - Sự xâm nhập của tác nhân gây viêm Phản ứng kháng nguyên - kháng thể Kích thích hoá học - vật lý Quá mẫn chậm qua trung gian lympho Sự xâm nhập của vi khuẩn Chấn thương và các yếu tố khác ị Giai đoạn khởi đầu Giai đoạn phản ứng mạch máu Giai đoạn phản ứng TB Giai đoạn phản ứng mô Phản ứng tại chỗ - Các mô tổn thương giải phóng Histamin. - Toan hoá mô do chuyển hoá yếm khí. - Sau một co mạch ban đầu thoáng qua, lần lượt các tiểu động mạch rồi đến mao mạch ở mô tổn thương sẽ giãn ra do: • Hưng phấn thần kinh giãn mạch. • Histamin, Polypeptid hoạt mạch, các thành phần bổ thể từ ổ viêm • Tổn thương mô liên kết. - Tốc độ tuần hoàn chậm lại Tăng tính thấm thành mạch —*■ Tăng độ nhớt máu, tăng tập trung hồng cầu, tăng thoát dịch giàu Protein, tích luỹ dịch -* gây phù. - BC thoát mạch: Tăng khả năng bám dính lên TB nội mô rồi uốn xuyên qua khe hở giữa các TB và màng đáy, sau đó di chuyển về mô viêm do kích thích hoá ứng động. - Thực bào và thoát hạt: BC nuốt và tiêu huỷ đối tượng thực bào, giải phóng các sản phẩm chuyển hoá từ acid arachidonic. Huy động các TB của mô (hệ thống thực bào đơn nhân, lvmpho bào, các TB mồ liên kết và biểu mô). ị Phản ứng hệ thống - Tăng thân nhiệt - Đau - Rối loạn chuyển hoá khác ị 4 Hình 1: Sơ đồ các giai đoạn phản ứng của quá trình viêm Khi phản ứng viêm xảy ra, tại ổ viêm và trong cơ thể xảy ra nhiều phản ứng trải qua các giai đoạn khác nhau, bao gồm các phản ứng tại chỗ của mạch máu, của tổ chức và có sự tham gia tích cực của các thành phần TB và thể dịch của cơ thể. Các giai đoạn phản ứng có thể không được phân biệt rõ ràng vì chúng xen kẽ nhau và chuyển biến rất từ từ, có khi xảy ra song song. Các giai đoạn được tóm tắt trong hình . 1 1.1.5. Những chất trung gian hoá học trong viêm • Histamỉn: Tác dụng chủ yếu của Histamin là làm giãn động mạch và tăng tính thấm mao mạch. Nó có tác dụng hoá ứng động đối với BC áitoan. Khiviêm, Histamin tác dụng lên các tế bào đích qua các Receptor H| • Serotonin: Trong viêm, serotonin tác động tương tự nhưng phức tạp hơn Histamin: gây co thắt tiểu tĩnh mạch, làm giãn thụ động các mao quản khiến các tế bào tách rời nhau. Vai trò của Serotonin được thực hiện thông qua 4 nhóm Receptor 5HTIa, 5HTlb, gây giãn mạch; 5HT gây co mạch; 5HT gây 2 3 cảm giác đau mở đầu cho phản xạ đề kháng. Serotonin tăng trong viêm. • Bradikinin: làm co cơ trơn, giãn mạch và gây đau. • Prostaglandin: Phản ứng viêm luôn kèm theo sự giải phóng các Prostaglandin. Chúng có vai trò trong tiến triển viêm, sốt, đau, phù và tác dụng chủ yếu là giãn mạch. • Leukotrỉen: - LTB là chất trung gian quan trọng trong mọi loại viêm, kích thích 4 lympho bào và ĐTB tăng sản xuất cytokin. - LTC4, LTD gây co thắt cơ trơn phế quản, giãn hầu hết các mạch 4 nhưng lại co mạch vành. 5 • Hệ thông bổ thể: được hoạt hoá theo cả hai con đường cổ điển và nhánh. Các yếu tố có nguồn gốc từ bổ thể ảnh hưởng tới nhiều hiện tượng viêm như xung huyết, dính BC, hoá ứng động. C và C là sản phẩm phân tách 3 5 từ thành phần bổ thể tương ứng. Nồng độ C và C tăng trong viêm. 3 5 • Các globulin miễn dịch: là thành phần chính của hệ thống miễn dịch và có thể là yếu tố khơi mào hoạt hoá hệ thống bổ thể. • Yếu tô hoạt hoá tiểu cầu (PAF) có khả năng gây nhiều hiện tượng trong viêm: hoạt hoá mạnh BC đa nhân trung tính của người invitro, kích thích BC nhanh bám vào tế bào nội mô vách huyết quản và phát động hiện tượng xuất ngoại BC đa nhân vào các khoảng gian bào. • Các cytokin chính gồm yếu tố ngoại tử u (TNFa), interleukin. Tác động quan trọng nhất của cytokin là tác dụng trên tế bào nội mô và BC, gây các phản ứng hệ thống của viêm. Trong viêm, nồng độ cytokin ở ổ viêm tăng c a o .[25] • Oxyd nitơ: gây giãn mạch, giảm kết tụ tiểu cầu. [27] • Gốc tự do oxy: tăng mạnh mẽ trong viêm khi đại thực bào bị phá huỷ. Chúng tạo điều kiện peroxyd màng TB, gây tăng tính thấm thành mạch, thúc đẩy thoái hoá acid arachidonic thành các chất trung gian hoá học gây viêm. 1.1.6. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học và hoá sinh Trong viêm, nhiều chỉ số huyết học và hoá sinh máu thay đổi đáng kể. Tuy nhiên, để phục vụ nội dung nghiên cứu chúng tôi quan tâm các chỉ số : • S ố lượng bạch cầu: Tăng bạch cẩu là hiện tượng phổ biến trong viêm. Khi viêm, chỉ số này có thể lên tới 15.000 đến 20.000 đa số là tăng bạch cầu đa nhân trung tính và lympho bào. [16] 6 • Tỷ số AIG (Tỷ số Albumin/Globulin) được tính dựa trên phương pháp điện di. Bình thường, tỷ số này ở người vào khoảng 1,3- Trong viêm tỷ số A/G giảm rõ rệt do giảm Albumin, tăng Globulin. • Seromucoid: là một thành phần của Glycoprotein. Seromucoid a, (oromucoid) có trong Glycoprotein a, và Seromucoid a 2 có trong Glycoprotein a 2. Trong viêm, đặc biệt là viêm cấp có sự tăng rõ rệt của Glycoprotein a 1? a [9] 2 1.2. VIÊM MẠN TÍNH 1.2.1. Khái niệm Viêm mạn tính được coi là viêm có thời gian kéo dài hàng tuần, hàng tháng. Trong đó viêm vẫn tiếp tục hoạt động, sự phá huỷ mô và hàn gắn tổn thương xảy ra đồng thời. [16] 1.2.2. Nguyên nhân Viêm mạn tính có thể xảy ra sau một viêm cấp tính trong những điều kiện cụ thể hoặc đến ngay từ đầu bởi nhiều nguyên nhân khác nhau. I.2.2.I. Các điều kiện đ ể viêm cấp chuyển thành viêm mạn Đa số các trường hợp viêm mạn là do viêm cấp chuyển sang dạng mạn tính, hay gặp nhất ở: bệnh viêm gan cấp chuyển sang viêm gan mạn, viêm đường tiết niệu cấp chuyển sang mạn tính. Các điều kiện để viêm cấp chuyển thành viêm mạn là: - Yếu tố gây viêm còn tồn tại (vi khuẩn không bị tiêu diệt hết, dị vật chưa loại trừ hết) hoặc tiếp tục tạo mới. - BC đa nhân trung tính và ĐTB tiếp tục tới ổ viêm nhưng không đủ sức loại trừ yếu tố gây bệnh mà chỉ duy trì được thế cân bằng (hay nói cách khác: BC tiếp tục chết tại ổ viêm). 7 - Có sự thâm nhiễm và tham gia của lympho bào tại ổ viêm và sự xâm nhập tế bào sợi non ở rìa ổ viêm. [4] 1.2.2.2. Các nguyên nhân dẫn tới viêm mạn tính Viêm mạn tính có thể đến ngay từ đầu mà không qua viêm cấp. Các nguyên nhân dẫn đến viêm mạn tính bao gồm: • Nhiễm trùng kéo dài bởi vi khuẩn ( như: trực khuẩn lao, xoắn khuẩn giang mai) và một số nấm. • Tiếp xúc kéo dài với tác nhân gây độc mạnh. Các tác nhân này có thể là tác nhân ngoại sinh như vật liệu trơ không phân huỷ được (bụi silic bị hít vào phổi gây bệnh silic) hoặc là tác nhân nội sinh như các thành phần lipid của huyết tương nếu tăng lên mạn tính có thể gây xơ vữa động mạch. • Các bệnh tự miễn dịch. Các phản ứng miễn dịch chống lại chính mô của cơ thể chủ gây nhiều bệnh mạn tírứ^gọi là bệnh tự miễn dịch như: viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ... 1.2.3. Đặc điểm Viêm mạn tính có những đặc điểm khác biệt với viêm cấp tính: - Cũng có tiết dịch nhưng các triệu chứng sưng, nóng, đỏ, đau không có hoặc không rõ rệt. - Chức năng của mô và cơ quan ít bị ảnh hưởng hoặc suy giảm chậm. - Hiện tưdng huy động BC vẫn còn nhưng không lớn. Dấu hiệu tăng BC đa nhân trung tính không rõ rệt, thay vào đó là xâm nhập BC đơn nhân. - Tổn thương mô là một dấu hiệu đặc biệt của viêm mạn tính. - Cơ thể có đủ thời gian để huy động các biện pháp bảo vệ, cố gắng sửa chữa bằng thay thế bởi mô liên kết, tăng sinh các huyết quản nhỏ và đặc biệt là xơ hoá. 8 1.2.4. Viêm u hạt Viêm u hạt là một hình thái đặc biệt của viêm mạn tính trong đó loại TB chiếm ưu thế là ĐTB bị hoạt hoá và chuyển dạng thành tế bào bán liên. [16] u hạt là một tổn thương của viêm u hạt. Đó là nơi tập trung của các ĐTB bị chuyển thành dạng bán liên và được bao bọc bởi các BC đơn nhân, chủ yếu là lympho bào. Có 2 loại u hạt: u hạt dị vật: là u hạt hình thành do phản ứng với các loại dị vật tương đối trơ như: bông, giấy, amian, silic... u hạt miễn dịch: là u hạt do phản ứng với các tiểu phần hoặc vi sinh vật mà ĐTB không tiêu hóa được như: trực khuẩn lao, tiểu phần lipid huyết tương. 1.3. ENZYM CHỐNG VIÊM Trong quá trình điều trị, các hoá dược chống viêm Steroid và non Steroid NSAID đã bộc lộ khá nhiều tác dụng phụ. Thay vào đó, hiện nay, các enzym có tác dụng chống viêm đang được sử dụng ngày càng phổ biến. Các đại diện trong số đó là: a-CT, serratiopeptidase, chymopapain, a-amylase, bromelain... Tuy cơ chế chống viêm chưa được chứng minh rõ ràng nhưng thực tế điều trị cho thấy thuốc cho hiệu quả khá cao trong chống viêm, giảm phù nề và chưa cho thấy tác dụng phụ nào đáng kể. Trong khuôn khổ nội dung luận văn này, chúng tôi xin đề cập tới hai enzym đại diện cho nhóm thuốc này là a -amylase và a -chymotrypsin. 1.3.1. a - amylase Amylase là một enzym xúc tác cho phản ứng thuỷ phân tinh bột, glycogen và các polysaccarid. Amylase được chia làm ba loại: a-amylase, p~ amylase, glucoamylase. Trong đó a-amylase có vai trò quan trọng nhất. 9 • Cấu trúc: a-amylase là một ẹlycoprotein cấu tạo bởi một chuỗi polypeptid đơn với khoảng 496 acid amin. Với bản chất là một protein, aamylase cũng có những chuỗi xoắn a và chuỗi thẳng Ị3 và những cấu trúc thứ cấp này gắn chặt với nhau bằng liên kết hydro. • Vai trò của a - amylase: a-amylase còn được gọi là 1,4 a- D-glucan glucanohydrolase có vai trò phân cắt liên kết 1,4-glycosid ở giữa phân tử polysaccarid tạo thành dextrin phân tử thấp. Trong hệ thống tiêu hoá, a-amylase có trong nước bọt có tác dụng thuỷ phân tinh bột từ thức ăn. [24] • Úng dụng của a - amylase - a-amylase được sử dụng trong công nghiệp thực phẩm (làm bánh, lên men). Enzym này còn là một thành phần quan trọng trong các chế phẩm men tiêu hóa sử dụng theo đường uống để kích thích tiêu hoá. - a-amylase còn được chỉ định điều trị các trường hợp viêm đường hô hấp và sưng phù tại chỗ, có trongOấc chế phẩm: + Mégamylase (của hãng Leurquin Mediolanum). + Maxilase (của hãng Sanoíi-Synthelabo). 1.3.2. a - chymotrypsin • Cấu trúc: a- chymotrypsin có bản chất là một protein cấu tạo bởi 3 chuỗi polypeptid nối với nhau bằng hai cầu nối disulíur, chứa 241 acid amin. • Vai trò sinh học của CL- chymotrypsỉn: Là một loại serin-protease, a-chymotrypsin có vai trò phân cắt liên kết peptid ở liền kề các acid amin có nhân thơm. [24] Tác dụng chống viêm của a-chymotrypsin cũng đã được chứng minh qua một số công trình nghiên cứu 10 về enzym này. Kết quả nhiều nghiên cứu cho thấy cơ chế chống viêm của achymotrypsin dựa trên một số tác dụng: - Thuỷ phân các kinin, fibrin, các receptor trên màng tiểu cầu, ức chế giải phóng Serotonin Kìm hãm tiết leukotrien từ các BC đa nhân trung tính. Thúc đẩy quá trình hoạt hoá lympho T (đây mới chỉ là giả thiết dựa trên kết quả nghiên cứu: các chất ức chế a-chymotrypsin làm tăng nồng độ ion Ca++ và tăng tiết interleukin-2 từ lympho T). [13] • ứng dụng : a-chymotrypsin đựơc ứng dụng làm thuốc chống viêm, giảm phù nề do chấn thương, viêm nhiễm, phẫu thuật. Một số biệt dược chứa a-chymotrypsin là: - Alphachymotrysin choay - dạng viên nén và ống tiêm - Alphỉntern - dạng ống tiêm ( chứa a- chvmotrypsin và trypsin). 1.4. FLAVONOID VÀ TÁC DỤNG Xuất phát từ những kinh nghiệm chữa bệnh dân gian bằng cỏ cây hoa lá, các nhà khoa học đã bắt tay vào tìm hiểu những cơ chế, tác dụng sinh học, tác dụng dược lý cụ thể của các dược liệu đó. Đa số chúng được dùng để chữa một số bệnh thường gặp: mụn nhọt, mẩn ngứa, mày đay...Ví dụ như: Kim ngân, Bồ công anh, Cúc hoa, Ké đầu ngựa, Núc nác. Bằng những công trình nghiên cứu, các nhà khoa học nhận thấy rằng hầu hết các dược liệu trên đều chứa Aavonoid với hàm lượng đáng kể. Một số Aavonoid đã được tách chiết, phân lập thành công và nghiên cứu trên súc vật về khả năng chống viêm. Đây là nhóm hợp chất thường gặp trong thực vật và cũng là thành phần hay gặp trong dược liệu có nguồn gốc thực vật. Cho đến nay có khoảng 4000 chất đã được xác định cấu trúc. [ ] 2 11 1.4.1. Cấu trúc chung Hợp chất Aavonoid được cấu tạo bởi khung cơ bản gồm 2 vòng benzen A và B nối với nhau qua một mạch 3 cacbon. Người ta phân loại các Aavonoid dựa vào vị trí của vòng B (gốc aryl) và mức độ oxy hoá của mạch 3C. Theo cách này, ílavonoid được phân thành 3 nhóm : - EuAavonoid: gốc aryl ở vị trí C- 2 - Isoílavonoid: gốc aryl ở vị trí C-3 - NeoAavonoid: gốc aryl ỏ vị trí C- 4. [2] 1.4.2. Tác dụng sinh học Cấu trúc của ílavonoid chính là nền tảng của nhiều giả thiết về tác dụng sinh lý của chúng. Các ílavonoid dễ bị oxy hoá ở vòng B dẫn đến sự mỏ’ vòn" ở nguyên tử oxy. Tính động hoá học cao của các ílavonoid biểu hiện ở các lực khi kết hợp với các polymer sinh học và các ion kim loại nặng cũng như khả năng xúc tác cho sự vận chuyển điện tử và bẫy các gốc tự do. Vì vậy ílavonoid là một nhóm hợp chất polyphenol có chũng một số đặc điểm cấu trúc tính chất hoá lý và có nhiều hoạt tính sinh học đáng chú ý. Những Aavonoid có hoạt tính sinh học này được gọi là BioAavonoid. Vai trò của chúng trong tế bào thực vật đã được nghiên cứu khá đầy đủ và chứng minh rằng các hợp chất polyphenol nói chung và các Bioflavonoid nói riêng có liên quan tới sinh trưởng, tính miễn dịch, tính chống chịu với những tác động bất lợi của ngoại cảnh, tới hô hấp và quang hợp. [15] 12 Tác dung sinh học của BioAavonoid trong cơ thể sống dựa trên những khả năng: - Tạo chelat với kim loại. - Phản ứng với gốc tự do. - Kìm hãm quá trình oxy hoá. - Tham gia vận chuyển điện tử. - Liên kết với nhiều enzym làm thay đổi hoạt tính enzym. Các tác dụng sinh học nổi bật của Flavonoid được biết đến là: • Chống oxy hoá: Một trong những cơ sở sinh hóa quan trọng nhất để ílavonoid thể hiện tác dụng sinh học là khả năng kìm hãm các quá trình oxy hoá dây chuyền sinh ra bởi gốc tự do hoạt động (mức độ kìm hãm tuỳ vào cấu trúc từng Aavonoid). Do bản chất cấu tạo polyphenol nên Aavonoid chịu tác động biến đổi oxy hoá khử tồn tại ở các dạng Hydroquinon —» Secmiquinon<-» quinon. Trong đó secmiquinon và quinon là những gốc tự do bền vững, có thể nhận điện tử từ những chất cho khác nhau để trở về dạn 2 hydroquinon. Khi đưa vào cơ thể, Aavonoid sẽ sinh ra các gốc tự do (secmiquinon, quinon) bền vững hơn các gốc tự do sinh ra trong quá trình bệnh lý. Các gốc tự do tạo bởi ílavonoid này sẽ trung hoà các gốc tự do hoạt động khiến chúng không thể tham gia vào dây chuyền oxy hoá tiếp theo [15] • Bển thành mạch'. Flavonoid có khả năng điều hoà, giảm tính thấm thành mạch, chống lại hiện tượng thoát dịch ra khỏi lòng mạch. Giả thiết cho rằng ílavonoid làm mất hoạt tính của enzym O-methyl transíerase (enzym phân huỷ adrenalin) nên kéo dài tác dụng co mạch của adrenalin. Tác dụng bền thành mạch này được tăng cường khi kết hợp Vitamin c. [9] • Khả năng chống viêm của Flavonoid đã được chứng minh bằng thực nghiệm. Flavonoid có tác dụng chống viêm do ức chế sinh 13 tổng hợp prostaglandin và leukotrien thông qua ức chế enzym cyclooxygenase và lipooxygenase, phospholipase A2. • Flavonoid hoạt hoá enzym histaminase và ức chế giải phóng histamin, ức chế hình thành trung gian phản ứng dị ứng nên có tác dụng chống dị ứng. [18] • Tác dụng chống độc của Flavonoid thể hiện ở khả năng làm giảm thương tổn gan, bảo vệ chức năng gan khi một số chất độc được đưa vào cơ thể súc vật thí nghiệm (CC14, Benzen, Ethanol, CHCI ...). Dưới tác dụng của 3 Flavonoid, ngưỡng ascorbic được ổn định, đồng thời glycogen trong gan tăng. Sự tích luỹ glycogen có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chức năng giải độc gan. [ ] 2 • Tác dụng chông ung thư của Flavonoid là một phát hiện mới và đang được nghiên cứu ngày càng sâu. Một số Flavonoid có tác dụng khi dùng ở liều cao có khả năng làm mất hoạt tính của virus do tác dụng chống sao chép. [ 11] 1.4.3. ứng dụng Dựa trên tác dụng sinh học của Flavonoid và sự hỗ trợ của khoa học kỹ thuật, các nhà nghiên cứu đã bào chế thành công nhiều chế phẩm có thành phần là Flavonoid. Một số biệt dược có mặt trên thị trường hiên nay là: • Daflon : chứa Piosmin chiết từ lá bạc hà, điều trị các chứng suy tuần hoàn tĩnh mạch bạch huyết, trĩ cấp. • Tanakan: chứa cao bạch quả, có tác dụng tuần hoàn máu não. • Cemaílavone chứa Flavonoid chiết từ các loài citrus, điều trị các chứng suy tĩnh mạch. • Venosan: chứa Flavon Aesculi hippocastani điều trị trĩ, giãn tĩnh mạch. • Chophytol: chứa Cynara scolymus cao khô, có tác dụng lợi mật bảo vệ gan. 14 • Legalon chứa Silymarin, có tác dụng bảo vệ TB gan và chức năng các cấu trúc xung quanh trong tế bào gan. • Rutin C: chứa Rutin chiết từ hoa hoè và vitarnin c, có tác dụng phòng xơ vữa động mạch điều trị các trường hợp suy yếu tĩnh mạch. [ 2 0 ] 1.5. Sơ LƯỢC VỂ CÂY KIM NGÂN VÀ FLAVONOID KIM NGÂN 1.5.1. Cây kim ngân • Tên khoa học: Lonicera japonica Thunb., Capiíoliaceae, (họ Cơm cháy). • Tên khác: Dây nhẫn đông, Booc kim ngần (Tày), chừa giang khằm (Thái). • Đặc điểm thực vật: Cây leo bằng thân quấn, lá hình trứng, mọc đối. Hoa mẫu 5 mọc thành cụm 2 hoa ở kẽ lá, tràng màu trắng chuyển sang vàng dính với nhau thành ống ở dưới. Nhị 5, thò ra đính ở họng tràng. Bầu dưới. Quả mọng hình cầu màu đen [ ]. 2 • Bộ phận dùng: - Hoa (kim ngân hoa- Flos Lonicera): là hoa sắp nở và đã nở phơi hoặc sấy khô của cây kim ngân. - Cành, lá (kim ngân cuộng, nhẫn đông đằng - Cauliscumíolium Lonicera) là cành và lá phơi hay sấy khô của cây kim ngân. • Thành phần hoá học: - Hoa chứa: + Flavonoid: Luteolin, Luteolin -7- Glucosid, Luteolin -7- Rutinosid ( còn gọi là Lonicerin hay Scolymosid), Lonicera ílavon. + Một số Carotenoid (s-caroten, p-cryptoxanthin, Auto xanthin). + Acid clorogenic và các đồng phân. + Tinh dầu. 15