BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH
ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP
NGHIÊN CỨU SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA ACID SALICYLIC
VÀ ASPIRIN LÊN SỰ TĂNG TRƯỞNG CỦA CÂY
LAN GẤM (Anoectochilus Roxburghii)
TRONG ĐIỀU KIỆN IN VITRO
Ngành:
CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Chuyên ngành: CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Giảng viên hướng dẫn : TS. ĐỖ ĐĂNG GIÁP
Sinh viên thực hiện
: VÕ HỒNG LÊ
MSSV: 1411100053
Lớp: 14DSH01
Tp. Hồ Chí Minh, năm 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HỒ CHÍ MINH
ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP
NGHIÊN CỨU SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA ACID SALICYLIC
VÀ ASPIRIN LÊN SỰ TĂNG TRƯỞNG CỦA CÂY
LAN GẤM (Anoectochilus Roxburghii)
TRONG ĐIỀU KIỆN IN VITRO
Ngành:
CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Chuyên ngành: CÔNG NGHỆ SINH HỌC
Giảng viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
TS. ĐỖ ĐĂNG GIÁP
VÕ HỒNG LÊ
MSSV: 1411100053
Lớp: 14DSH01
Tp. Hồ Chí Minh, năm 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đồ án tốt nghiệp với đề tài “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của
acid salicylic và aspirin lên sự tăng trưởng của cây lan gấm (Anoectochilus
roxburghii) trong điều kiện in vitro” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự
hướng dẫn trực tiếp của T.S Đỗ Đăng Giáp. Các số liệu, kết quả nêu trong đồ án là
trung thực, khách quan và chưa được công bố trong các công trình khác trước đây.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình.
Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng
Sinh viên thực hiện
Võ Hồng Lê
i
năm 2018
LỜI CẢM ƠN
Để có thể hoàn thành đồ án tốt nghiệp của mình, tôi xin gửi lời cám ơn sâu
sắc tới các thầy cô trong trường Đại học Công Nghệ TP.HCM – HUTECH nói
chung và các thầy cô trong Viện khoa học ứng dụng nói riêng đã nhiệt tình giảng
dạy, truyền đạt những kiến thức và kinh nghiệm quý báu trong thời gian qua.
Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến T.S Đỗ Đăng Giáp đã tận tình
giúp đỡ, hướng dẫn trực tiếp cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài
tốt nghiệp này. Thời gian làm việc với thầy không những giúp tôi trao dồi thêm kinh
nghiệm mà còn học tập được tinh thần làm việc cũng như thái độ nghiêm túc trong
nghiên cứu khoa học để đạt hiệu quả, đây là những kiến thức cần thiết để tôi làm tốt
hơn các công việc trong tương lai.
Bên cạnh đó, xin cám ơn các anh chị và các bạn đã đồng hành và hỗ trợ tôi
trong suốt quá trình nghiên cứu.
Rất mong nhận được đóng góp ý kiến của các Thầy Cô để tôi hoàn thiện hơn
đề tài báo cáo của mình.
Xin chân thành cám ơn!
Tp. Hồ Chí Minh, ngày tháng
Sinh viên thực hiện
Võ Hồng Lê
ii
năm 2018
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. vi
DANH MỤC HÌNH ................................................................................................. vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ .......................................................................................... viii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. ix
LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................1
I. Đặt vấn đề ................................................................................................................1
II. Mục đích nghiên cứu ..............................................................................................3
III. Nội dung thực hiện ................................................................................................3
IV. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................3
V. Yêu cầu của đề bài .................................................................................................4
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .....................................................................5
1.1. Giới thiệu về cây lan gấm ....................................................................................5
1.1.1. Phân loại thực vật ..............................................................................................5
1.1.2. Đặc điểm hình thái ............................................................................................6
1.1.3. Đặc điểm phân bố..............................................................................................8
1.2. Thành phần và giá trị dược liệu của lan gấm .......................................................8
1.3. Lan gấm trên thị trường .....................................................................................10
1.4. Nhân giống cây lan gấm .....................................................................................10
1.4.1. Nhân giống bằng hạt .......................................................................................10
1.4.2. Nhân giống bằng cây con ................................................................................11
1.4.3. Phương pháp giâm cây ....................................................................................11
1.4.4. Nhân giống in vitro .........................................................................................11
1.5. Nuôi cấy mô thực vật .........................................................................................16
1.5.1. Ứng dụng nuôi cấy mô thực vật ......................................................................16
iii
1.5.2. Định nghĩa .......................................................................................................17
1.5.3. Ảnh hưởng của điều kiện nuôi cấy lên sự phát triển của thực vật in vitro .....18
1.6. Vai trò của môi trường khoáng đến sự phát triển của mẫu cấy in vitro .............21
1.7. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước ........................................................23
1.7.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới ..................................................................23
1.7.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ..................................................................24
1.8. Giới thiệu Salicylic Acid (SA) ...........................................................................25
1.9. Giới thiệu Aspirin (ASA) ...................................................................................28
CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP ......................................................30
2.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ......................................................................30
2.2. Vật liệu ...............................................................................................................30
2.2.1. Nguồn mẫu lan gấm ........................................................................................30
2.2.2. Thiết bị, dụng cụ, và hóa chất .........................................................................30
2.3. Điều kiện nuôi cấy .............................................................................................32
2.4. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................32
2.4.1. Thí nghiệm 1.1: Khảo sát ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ lớn) lên khả năng
sinh trưởng của cây lan gấm .....................................................................................32
2.4.2. Thí nghiệm 1.2: Khảo sát ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ nhỏ) lên khả năng
sinh trưởng của cây lan gấm .....................................................................................34
2.4.3. Thí nghiệm 2.1: Khảo sát ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ lớn) lên khả
năng sinh trưởng của cây lan gấm .............................................................................35
2.4.4. Thí nghiệm 2.2: Khảo sát ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ nhỏ) lên khả
năng sinh trưởng của cây lan gấm .............................................................................38
2.5. Phương pháp thu chỉ tiêu theo dõi .....................................................................39
2.6. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu .............................................................40
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ............................................................41
3.1. Khảo sát ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ lớn) lên khả năng sinh trưởng của
cây lan gấm in vitro ...................................................................................................41
iv
3.2. Khảo sát ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ nhỏ) lên khả năng sinh trưởng của
cây lan gấm................................................................................................................46
3.3. Khảo sát ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ lớn) lên khả năng sinh trưởng của
cây lan gấm................................................................................................................48
3.4. Khảo sát ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ nhỏ) lên khả năng sinh trưởng của
cây lan gấm................................................................................................................52
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................55
4.1. Kết luận ..............................................................................................................55
4.2. Kiến nghị ............................................................................................................55
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................56
PHỤ LỤC ..................................................................................................................64
v
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1. 2: Thành phần dinh dưỡng và amino acid trong cây lan gấm .......................9
Bảng 2. 1: Bảng thiết bị.............................................................................................30
Bảng 2. 2: Bảng dụng cụ ...........................................................................................31
Bảng 2. 3: Bảng hóa chất ..........................................................................................31
Bảng 2. 4: Bảng bố trí nghiệm ảnh hưởng của SA sử dụng trong thí nghiệm 1.1 ....33
Bảng 2. 5: Bảng bố trí thí nghiệm ảnh hưởng của SA sử dụng trong thí nghiệm 1.2
...................................................................................................................................35
Bảng 2. 6: Bảng bố trí thí nghiệm ảnh hưởng của ASA sử dụng trong thí nghiệm 2.1
...................................................................................................................................37
Bảng 2. 7: Bảng bố trí thí nghiệm ảnh hưởng của ASA sử dụng trong thí nghiệm
2.2 ..............................................................................................................................38
Bảng 3. 1: Bảng khảo sát ảnh hưởng của SA (ở các nồng độ 0 mg/L; 1 mg/L; 2
mg/L; 3 mg/L) lên khả năng sinh trưởng của cây lan gấm .......................................41
Bảng 3. 2: Bảng khảo sát ảnh hưởng của SA (ở các nồng độ 0 mg/L; 1,0 mg/L; 1,2
mg/L; 1,4 mg/L; 1,6 mg/L; 1,8 mg/L; 2,0 mg/L) lên khả năng sinh trưởng của cây
lan gấm ......................................................................................................................46
Bảng 3. 3: Bảng khảo sát ảnh hưởng của ASA (ở các nồng độ 0 mg/L; 1 mg/L; 2
mg/L; 3 mg/L) lên khả năng sinh trưởng của cây lan gấm .......................................49
Bảng 3. 4: Bảng khảo sát ảnh hưởng của ASA (ở các nồng độ 0 mg/L; 1,0 mg/L; 1,2
mg/L; 1,4 mg/L; 1,6 mg/L; 1,8 mg/L; 2,0 mg/L) lên khả năng sinh trưởng của cây
lan gấm ......................................................................................................................52
vi
DANH MỤC HÌNH
Hình 1. 1: Cây lan gấm ...............................................................................................6
Hình 1. 2: Hoa lan gấm ...............................................................................................8
Hình 1. 3: Quy trình nuôi cấy sinh khối cây lan gấm bằng kỹ thuật bioreactor. a:
mẫu cấy ban đầu. b, b1: mẫu cấy sau 8 tuần nuôi cấy. c, c1: khối lượng sinh khối
thu nhận. ....................................................................................................................20
Hình 1. 4: a) Công thức cấu tạo; b) Cấu trúc không gian; c) Salicylic acid .............26
Hình 1. 5: a) Công thức cấu tạo; b) Cấu trúc không gian; c) Aspirin .......................28
Hình 2. 1: Vật liệu lan gấm ban đầu .........................................................................30
Hình 2. 2: Quy trình thực hiện thí nghiệm 1.1 ..........................................................32
Hình 2. 3: Hình mô phỏng bố trí thí nghiệm SA.......................................................33
Hình 2. 4: Quy trình thực hiện thí nghiệm 1.2 ..........................................................34
Hình 2. 5: Quy trình thực hiện thí nghiệm 2.1 ..........................................................36
Hình 2. 6: Hình mô phỏng bố trí thi nghiệm ASA ....................................................37
Hình 2. 7: Quy trình thực hiện thí nghiệm 2.2 ..........................................................38
Hình 3. 1: Đo chiều cao cây lan gấm ........................................................................42
Hình 3. 2: Thu trọng lượng tươi cây lan gấm ...........................................................43
Hình 3. 3: Cây lan gấm sau khi sấy khô ....................................................................44
Hình 3. 4: Đo chlorophyll ở lá ..................................................................................45
vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3. 1: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ lớn) lên chiều cao của cây lan gấm41
Biểu đồ 3. 2: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ lớn) lên trọng lượng của cây lan gấm
...................................................................................................................................43
Biểu đồ 3. 3: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ lớn) lên hàm lượng chlorophyll của
cây lan gấm................................................................................................................44
Biểu đồ 3. 4: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ nhỏ) lên chiều cao của cây lan gấm
...................................................................................................................................46
Biểu đồ 3. 5: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ nhỏ) lên trọng lượng của cây lan
gấm ............................................................................................................................47
Biểu đồ 3. 6: Ảnh hưởng của SA (dãy nồng độ nhỏ) lên hàm lượng chlorophyll của
cây lan gấm................................................................................................................48
Biểu đồ 3. 7: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ lớn) lên chiều cao của cây lan gấm
...................................................................................................................................49
Biểu đồ 3. 8: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ lớn) lên trọng lượng của cây lan
gấm ............................................................................................................................50
Biểu đồ 3. 9: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ lớn) lên hàm lượng chlorophyll
của cây lan gấm .........................................................................................................51
Biểu đồ 3. 10: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ nhỏ) lên chiều cao của cây lan
gấm ............................................................................................................................52
Biểu đồ 3. 11: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ nhỏ) lên trọng lượng của cây lan
gấm ............................................................................................................................53
Biểu đồ 3. 12: Ảnh hưởng của ASA (dãy nồng độ nhỏ) lên hàm lượng chlorophyll
của cây lan gấm .........................................................................................................54
viii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
MS
Murashige và Skoog (1962)
SA
Salicylic acid
ASA
Acetylsalicylic acid (Aspirin)
NAA
α - Naphthaleneacetic acid
TLT
Trọng lượng tươi
TLK
Trọng lượng khô
NĐ - CP
Nghị định của chinh phủ
MCF – 7 Michigan Cancer Foundation - 7: Tế bào ung thư tuyến vú
ND
Nước dừa
KTNN
Kỹ thuật nông nghiệp
BAP
6 – Benzylaminopurine
KIN
Kinetin
SH
Schenk & Hildebrandt basal salt medium
BA
Benzyladenine
ix
LỜI MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
Từ trước đến nay cứ nhắc đến lan người ta sẽ nghĩ ngay đến loài hoa đã
chinh phục người phương Đông và cả phương Tây bởi cấu trúc kì diệu và sự đa
dạng về màu sắc, hình dáng vầ cả hương thơm quyến rũ. Nhưng không nhiều người
biết rằng lan còn có cả giá trị dược liệu. Một trong số đó là cây lan gấm, đối tượng
mà tôi hướng đến để nghiên cứu trong bài viết này.
Hiện nay trên thế giới có rất nhiều người sử dụng các loại thảo dược truyền
thống để phòng và chữa bệnh. Viện thực vật học Trung Quốc cho rằng, cùng với
Trung Quốc, Lào và Việt Nam là một trong những nước có tài nguyên cây thuốc
phong phú nhất. Tuy nhiên, nguồn cây thuốc của Việt Nam đang dần cạn kiệt vì các
hoạt động khai thác bừa bãi và công tác bảo tồn ngay cả ở các khu bảo tồn thiên
nhiên và rừng quốc gia đều chưa được đẩy mạnh. Còn một điều đáng chú ý là việc
khai thác tài nguyên rừng trong đó có cây thuốc là kế sinh nhai chủ yếu của các dân
tộc thiểu số mà các thương nhân khai thác nhưng trả lại bằng một mức giá rất thấp.
Bên cạnh đó, các dự án trồng rừng chủ yếu chỉ quan tâm đến cây gỗ, cây nguyên
liệu và cây ăn quả mà chưa chú ý đến cây dược liệu, loại cây có giá trị hàng hóa
cao. Ví dụ: lan gấm xuất xứ Việt Nam đang được thương gia Đài Loan chào bán
trên Alibaba với giá 2800 – 4000 nhân dân tệ/ 1 kg (tương đương 8,5 – 12 triệu
đồng), hầu như cao hơn các loại cây khác. Vì vậy trông điều kiện kinh tế như hiện
nay, việc mở rộng khu vực trồng cây thuốc không chỉ nhằm phát triển nguồn dược
liệu, mà còn là biện pháp hữu hiệu để xóa đói giảm nghèo tại địa phương.
Cây lan gấm hay còn gọi là lan Kim tuyến, cỏ nhung, cây kim cương,… Họ
Lan (Orchidaceae) là họ thực vật đa dạng nhất của Việt Nam, với tổng số 865 loài
thuộc 154 chi. Có nhiều loài Lan thuộc họ thực vật này còn là những vị thuốc chữa
bẹnh rất hay. Chi lan gấm Anoectochilus ở Việt Nam hiện thống kê được 12 loài,
trong đó có loài lan gấm Anoectochilus setaceus Blume được biết đến nhiều không
những bởi giá trị làm cảnh, mà bởi giá trị làm thuốc của nó (Nguyễn Tiến Bân,
1
2005). Đây là một loài dược liệu đặc biệt quý hiếm, có giá trị kinh tế cao của Việt
Nam.
Tại Việt Nam, có nhiều loài lan rất quý, được nước ngoài biết đến và đặt mua
với số lượng lớn nhưng thực tế nhu cầu người tiêu dùng quá cao trong khi lan gấm
chủ yếu bị thu hái trong tự nhiên nên không đáp ứng được nhu cầu của khách hàng,
đồng thời sản lượng cây trong tự nhiên rất ít nên loài lan gấm đang bị đe doạ
nghiêm trọng, rất có thể sẽ bị tuyệt chủng ngoài tự nhiên nếu chúng ta không có
biện pháp bảo tồn hữu hiệu. Hiện nay, lan gấm được xếp trong nhóm IA của Nghị
định 32/2006/NĐ - CP, nghiêm cấm khai thác vì mục đích thương mại; và nhóm
thực vật đang nguy cấp EN A1a,c,d trong sách đỏ Việt Nam năm 2007, phần thực
vật (Bộ Khoa học và Công nghệ, 2007; Chính Phủ Nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ
Nghĩa Việt Nam, 2006). Vì thế chúng ta cần có biện pháp bảo tồn loài dược liệu
quý này. Hiện nay nhà nước ta cũng đang có những công trình nghiên cứu để nhân
giống loài dược liệu quý hiếm này.
Trước đây người ta đã có những phương pháp nhân giống các loài lan như
gieo hạt, tách mầm nhưng vẫn còn nhược điểm là mất thời gian, dễ bị thoái hóa qua
nhiều thế hệ, khả năng lây truyền bệnh cao,... Để khắc phục những nhược điểm này
người ta tiến hành nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào thực vật, cây
con được tạo ra với số lượng lớn đồng nhất về kiểu hình, sạch bệnh, không phụ
thuộc vào yếu tố thời tiết và được bán ra với giá cả hợp lí. Nhờ vậy mà đáp ứng
được nhu cầu ngày một tăng của thị trường.
Kỹ thuật nuôi cấy mô ra đời là một hy vọng mới cho việc bảo tồn những loài
thực vật có nguy cơ tuyệt chủng như lan gấm. Với ưu điểm là có thể nhân nhanh số
lượng trong một thời gian ngắn, không bị phụ thuộc vào thời gian và điều kiện khí
hậu bên ngoài nên nuôi cấy mô ngày càng khẳng định tính ưu việt trong việc nhân
nhanh cũng như bảo tồn những loài cây có nguy cơ tuyệt chủng (Bektas và cộng sự,
2013). Việc nghiên cứu nhân giống cây lan gấm là việc cấp thiết góp phần bảo vệ
nguồn gen quý hiếm, không những nhân nhanh mà còn phải sinh trưởng nhanh để
2
kịp thời cung cấp cho thị trường và có thể xuất khẩu ra thị trường nước ngoài trong
tương lai.
Đề tài “Nghiên cứu sự ảnh hưởng của acid Salicylic và Aspirin lên sự tăng
trưởng của cây lan gấm (Anoectochilus roxburghii) trong điều kiện in vitro” được
thực hiện là bước đầu xây dựng quy trình nhân giống bằng phương pháp nuôi cấy
mô lan gấm. Góp phần trồng trọt và phát triển cây dược liệu quý hiếm mà trước đó
chỉ khai thác trong tự nhiên, trên cơ sở đó bảo tồn nguồn gen quý hiếm đang có
nguy cơ tuyệt chủng và cung cấp nguồn sinh khối lan gấm tốt hơn cho thị trường
trong và ngoài nước. Cung cấp cơ sở dữ liệu cho việc phát triển các nghiên cứu sau
này.
II. Mục đích nghiên cứu
Với mục đích nhân nhanh với năng suất cao loài lan gấm bằng phương pháp
nuôi cấy mô tế bào, nhằm góp phần bảo tồn nguồn dược liệu quý và tạo ra nguồn
sinh khối lan gấm dồi dào cung cấp rộng rãi cho người sử dụng.
Tạo ra được nguồn cây giống với số lượng lớn và sạch bệnh, giá cả phù hợp,
đáp ứng nhu cầu của thị trường, tạo nguồn nguyên liệu quý cho ngành Dược.
III. Nội dung thực hiện
- Khảo sát ảnh hưởng của SA lên khả năng sinh trưởng của cây lan gấm trên
hai dãy nồng độ.
- Khảo sát ảnh hưởng của ASA lên khả năng sinh trưởng của cây lan gấm
trên hai dãy nồng độ.
- Tìm nồng độ thích hợp nhất của SA và ASA tạo ra kết quả tối ưu nhất cho
sự tăng trưởng của cây lan gấm in vitro.
IV. Phương pháp nghiên cứu
Các thí nghiệm được bố trí theo kiểu ngẫu nhiên một yếu tố. Các nghiệm
thức được lặp lại 3 lần. Các số liệu thu được sẽ được xử lý bằng phần mềm SAS và
sử dụng các hàm trong excel.
3
V. Yêu cầu của đề bài
Xác định được công thức tối ưu của môi trường nuôi cấy MS kết hợp SA và
ASA thích hợp nhất cho cây lan gấm in vitro tăng trưởng tốt.
4
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Giới thiệu về cây lan gấm
Cây lan gấm (Anoectochilus sp) còn gọi là cây kim cương, kim tuyến, mộc
sơn thạch tùng, thuộc họ Orchidaceae, gồm bốn chi: Ludisia, Anoectochilus,
Goodyera, Macodes và trên 50 loài (Ormerod Paul, 2005). Lan Anoectochilus có tên
thường gọi là lan lá gấm, nhưng trong giới sưu tập thì cây này còn có tên là Lan giải
thùy hay Lan sứa (Phạm Hoàng Hộ, 2003). Chúng được biết đến bởi giá trị làm
cảnh do hoa và lá đẹp và còn có giá trị làm thuốc, là loại thảo dược có giá trị và
tiềm năng lớn.
Chi Anoectochilus thuộc họ lan có hơn 40 loài có mặt ở hầu khắp các nước
nhiệt đới trải dài từ dãy Himalaya của Ấn Độ đến vùng Đông Nam Á và kéo dài tới
Hawai. Trong chi Anoectochilus có một số loài được sử dụng để làm thuốc ở Trung
Quốc như: A. formosanus Hayata, A. koshunesis Hayata và A. roxburghii (Zhong HJ
và cộng sự, 2000).
1.1.1. Phân loại thực vật
Cây lan gấm có tên khoa học là: Anoectochilus roxburghii
Đồng danh là (Anoectochilus setaceus Blume)
Giới
Plantae (Thực vật)
Ngành
Angiospermae (Thực vật hạt kín)
Lớp
Monocots (Một lá mầm)
Bộ
Asparagales (Bộ măng tây)
Họ
Orchidaceae (Họ phong lan)
Chi
Anoectochilus
Loài
A. roxburghii
5
(Nguồn: https://caythuoc.org)
(Nguồn: http://www.vast.ac.vn)
Hình 1. 1: Cây lan gấm
1.1.2. Đặc điểm hình thái
1.1.2.1. Đặc điểm của cây trưởng thành
Lan gấm là cây thân thảo, thân mọng nước, mang từ 2 đến 6 lá mọc xòe sát
đất. Lá có nhiều hình dạng khác nhau nhưng dần tròn ở cuống, đầu lá hơi nhọn. Lá
có màu nâu đỏ ở mặt dưới, màu xanh xẫm ở mặt trên, gân lá thường nhẵn và có màu
hồng đỏ. Hoa từng chùm mọc ở đầu ngọn thân, thường phủ lông màu nâu đỏ
(Phùng Văn Phê và cộng sự, 2010).
1.1.2.2. Đặc điểm thân rễ
Thân rễ nằm ngang sát mặt đất, đôi khi hơi nghiêng, bò dài. Chiều dài thân
từ 5 – 12 cm, đường kính từ 2,5 – 3,5 mm. Thân rễ thường có màu trắng có lúc nâu
đỏ và không phủ lông. Số lóng trên thân thay đổi tùy từng cây và giao động trong
khoảng từ 3 – 7 lóng, chiều dài mỗi lóng từ 1 đến 5 cm (Phí Thị Cẩm Miện, 2012).
1.1.2.3. Đặc điểm thân khí sinh
Thân khí sinh thường mọc thẳng đứng trên mặt đất, ít khi mọc nghiêng.
Chiều dài thân từ 3 – 7 cm, đường kính từ 2,5 – 3,5 mm. Thân khí sinh mang nhiều
lóng, các lóng có chiều dài khác nhau, số lóng và chiều dài lóng thay đổi lần lượt từ
2 – 5 lóng và chiều dài lóng từ 1,5 – 4 cm, thân mọng nước, nhẵn, không phủ lông,
6
thường có màu xanh trắng, đôi khi có màu hồng nhạt (Phùng Văn Phê và cộng sự,
2010).
1.1.2.4. Đặc điểm của rễ
Rễ mọc ra từ các mấu trên thân. Đôi khi rễ cũng được hình thành từ rễ khí
sinh. Rễ thường đâm thẳng xuống đất, thông thường mỗi mấu chỉ có một rễ, thỉnh
thoảng có nhiều hơn. Số lượng và khích thước rễ khác nhau cho từng cá thể. Số
lượng rễ trong khoảng từ 2 – 9. Chiều dài thay đổi từ 1 – 9 cm (Phùng Văn Phê và
cộng sự, 2010).
1.1.2.5. Lá cây
Lá lan gấm mọc cách xoắn quanh thân, xoè trên mặt đất. Lá hình trứng, gần
tròn ở gốc, đầu lá hơi nhọn và có mũi ngắn, thường dài từ 3 – 5 cm, trung bình là
4,03 cm và rộng từ 2 – 4 cm, trung bình là 3,12 cm. Lá có màu nâu đỏ ở mặt trên và
phủ lông mịn như nhung. Hệ gân lá mạng lưới lông chim, thường có 5 gân gốc. Các
gân này thường có màu hồng ở mặt trên và nổi rất rõ. Đôi khi gân ở giữa có màu
vàng nhạt. Mặt dưới lá có màu nâu đỏ nhạt, nhẵn với 5 gân gốc nổi rõ. Các gân bên
ở phía rìa lá nổi rõ, gân ở giữa lá ở mặt dưới không rõ. Cuống lá dài 0,6 – 1,2 cm,
thường nhẵn và có màu trắng xanh, đôi khi hơi đỏ tía ở bẹ lá. Bẹ lá nổi rõ và nhẵn.
Số lá trên một cây thay đổi từ 2 – 6, thông thường có 4 lá. Kích thước của lá cũng
thay đổi, các lá trên một cây thường có kích thước khác nhau rõ rệt (Phí Thị Cẩm
Miện, 2012).
1.1.2.6. Đặc điểm hoa, quả
Hoa lan gấm dạng cụm, dài 10 – 20 cm ở ngọn thân, mang 4 – 10 hoa mọc
thưa. Lá bắc hình trứng, dài 6 – 10 mm, màu hồng. Các mảnh bao hoa dài khoảng 6
mm; cánh môi màu trắng, dài đến 1,5 cm, ở mỗi bên gốc mang 6 – 8 dải hẹp, đầu
chẻ đôi. Mùa hoa tháng 10 – 12. Mùa quả chín tháng 12 – 3 năm sau (Phí Thị Cẩm
Miện, 2012).
7
(Nguồn: http://lankimtuyendalat.blogspot.com)
Hình 1. 2: Hoa lan gấm
1.1.3. Đặc điểm phân bố
Theo Đỗ Đức Thăng (2017), Lan gấm một loài đặc hữu ở Đài Loan chúng sinh
sống ở độ cao 800 – 1500 m trong dãy núi trung tâm của Đài Loan và các đảo ngoài
khơi của Lanyu. Nó cũng được tìm thấy trong quần đảo Ryukyu của Nhật Bản, và
tỉnh Phúc Kiến tại Trung Quốc (Anon, 1999). Ở Việt Nam lan gấm mọc trên các
dãy núi thuộc một số tỉnh như: Lào Cai (Sapa), Hà Giang (Quản Bạ), Yên Bái, Vĩnh
phúc (Tam Đảo), Hà Tây (Mỹ Đức: Chùa Hương), Quảng Trị (Đồng Chè), Kontum
(Đắc Tô: Đắc Uy), Gia Lai (Kbang: Kon Hà Nừng).
1.2. Thành phần và giá trị dược liệu của lan gấm
Hợp chất metanol được tách chiết từ lan gấm có khả năng gây ra hiện tượng
apoptpsis đối với tế bào MCF – 7, kinsenone được tách chiết từ lan gấm được báo
cáo là có tác dụng chống oxi hóa. Ngoài ra, một số hợp chất chuyển hóa như
flavonoid (kaempferol – 3 – O – β – D – [glucopyranoside], kaemferol – 7β – D –
[glucopyranoside],
isorhamnetin
–
3
–
β
–
D
–
[rutinnoside],
hydroxybenzylquercetin, quercetin – 7 – O – β D – [6” – O – [transferuloyl] –
glucopyranoside, 5 – hydroxy – 3’,4’,7 trimethoxyflavonod – 3 – β – D –
[rutinnoside], isorhamnetin – 3 – O β – D – [glicopyranoside], isorhamnetin – 7 O –
β – D [glucopyranoside]) theo một số nghiên cứu là có tác dụng chống oxi hóa.
Theo dược học dân gian, lan gấm có vị ngọt, hơi chát, tính mát. Tại Đài
Loan, cây A. formosanus tươi hoặc khô đun sôi trong nước và lấy nước uống dùng
điều trị đau ngực và đau bụng (Hu 1971), bệnh tiểu đường, viêm thận (Chiu và
8
Chang 1995), sốt, tăng huyết áp, liệt dương, rối loạn gan, lá lách và đau phế mạc,
thần kinh suy nhược, viêm gan mãn tính, tăng cường sức khỏe, khí huyết lưu thông
(Kan 1986). Cây tươi được áp dụng bên ngoài như là một loại thảo mộc điều trị rắn
cắn (Kan 1986). Tại Mã Lai, những cây khác thuộc chi Anoectochilus được dùng để
trị lao phổi.
Lan gấm có tác dụng chống ung thư (Tseng và cộng sự, 2006; Yang và cộng
sự, 2013), ngoài ra theo nhóm tác giả thì lan gấm còn có tác dụng tăng khả năng
miễn dịch. Lan gấm có tác dụng điều trị bệnh hen xuyễn, đóng vai trò như một
hepatoprotective, chống lại sự tăng glucose trong máu, chống loãng xương, trong
nghiên cứu này thì các polysacharide là một loại prebiotic giúp tăng sự phát triển
của các chế phẩm sinh học in vitro và in vivo (Yang và cộng sự, 2013). Theo y học
dân gian thì lan gấm còn có tác dụng chữa trị một số bệnh như đau ngực, đau bụng,
sốt,.. Cây lan gấm có tác dụng bảo vệ gan (Wu và cộng sự, 2007).
Các kết quả nghiên và phân lập đã cho thấy trong chi lan gấm có chứa nhiều
loại hợp chất thứ cấp có hoạt tính sinh học như: Kinsenoside, glycosidic, adenosine,
narcissin, roseoside và triterpene… Bên cạnh đó, thành phần của cây lan gấm còn
chứa rất nhiều amino acid và dinh dưỡng khoáng có lợi cho sức khỏe con người.
Thành phần amino acid và dinh dưỡng khoáng trong cây lan gấm được trình bày
trong bảng 1.1.
Bảng 1. 1: Thành phần dinh dưỡng và amino acid trong cây lan gấm
Amino
acid
Nmda
Thr
Ser
Glu
Gly
Ala
Cys
Val
Met
Thành phần Amino acid
Hàm lượng Amino Hàm lượng
(%)
acid
(%)
1,87
Ile
0,27
0,38
Leu
0,40
0,38
Tyr
0,27
1,01
Phe
0,51
0,62
Lys
0,34
0,67
His
0,15
0,00
Arg
0,30
0.53
Pro
0,12
6,28
Trp
0,74
Thành phần dinh dưỡng
Khoáng
Hàm lượng
vi lượng
Fe
8,490 mg/g
Mg
2,660 mg/g
Ca
5,560 mg/g
Mo
13,30 µg/g
Se
0,360 µg/g
Zn
75,50 µg/g
Cu
17,40 µg/g
Mn
554,0 µg/g
Co
3,400 µg/g
(Nguồn: HENGQIU, Fujian, China (Mainland))
9
- Xem thêm -