Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
ch−¬ng tr×nh KH&CN BiÓn phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng
kinh tÕ-x· héi, m· sè kc.09/06-10
B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ò tµi
“Nghiªn cøu sµng läc c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh
häc theo ®Þnh h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo
vµ chèng «xy ho¸ tõ sinh vËt biÓn nh»m t¹o c¸c
s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông”
M· sè: KC.09.09/06-10
Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS.TS Ch©u V¨n Minh
C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
7388
02/6/2009
Hµ Néi, 5 n¨m 2009
Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
ch−¬ng tr×nh KH&CN BiÓn phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng
kinh tÕ-x· héi, m· sè kc.09/06-10
B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ò tµi
“Nghiªn cøu sµng läc c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh
häc theo ®Þnh h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo
vµ chèng «xy ho¸ tõ sinh vËt biÓn nh»m t¹o c¸c
s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông”
M· sè: KC.09.09/06-10
C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi: ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
Ch©u V¨n Minh - Chñ nhiÖm ®Ò tµi
Phan V¨n KiÖm - Th− ký ®Ò tµi, Lª Mai H−¬ng, Ph¹m Quèc
Long, Hoµng Thanh H−¬ng, NguyÔn Minh Hµ, §ç C«ng
Thung, Tèng Kim ThuÇn, NguyÔn Huy Nam, Tr−¬ng
H−¬ng Lan, §Æng DiÔm Hång, §oµn Th¸i H−ng.
Hµ Néi, 5 n¨m 2009
Bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
ch−¬ng tr×nh KH&CN BiÓn phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng
kinh tÕ-x· héi, m· sè kc.09/06-10
Tªn ®Ò tµi: “Nghiªn cøu sµng läc c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc theo ®Þnh
h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo vµ chèng «xy ho¸ tõ sinh vËt biÓn nh»m t¹o c¸c
s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông”
M· sè: KC.09.09/06-10
Kinh phÝ ®−îc cÊp (triÖu): 4,200
Thêi gian thùc hiÖn: 1/2006-12/2008
Ngµy
th¸ng
n¨m 2009
Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× ®Ò tµi
Ngµy
th¸ng
n¨m 2009
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
GS.TS Ch©u V¨n Minh
Ngµy ®¸nh gi¸ nghiÖm thu cÊp Nhµ n−íc: Ngµy 19 th¸ng 05 n¨m 2009
KÕt luËn chung: §¹t lo¹i XuÊt s¾c
C¬ quan qu¶n lý ®Ò tµi
Ngµy th¸ng
n¨m 2009
bé khoa häc vµ c«ng nghÖ
Chñ tÞch héi ®ång nghiÖm
Ch−¬ng tr×nh kH&CN BiÓn kc.09/06/10
thu cÊp nhµ n−íc
GS.TSKH Phan tèng s¬n
Th«ng tin tãm t¾t vÒ ®Ò tµi
1.Tªn vµ m· sè ®Ò tµi:
“Nghiªn cøu sµng läc c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc theo ®Þnh h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc
tÕ bµo vµ chèng «xy ho¸ tõ sinh vËt biÓn nh»m t¹o c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông”
Thuéc ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp nhµ n−íc KC09/06-10: Khoa häc vµ C«ng nghÖ
BiÓn phôc vô ph¸t triÓn bÒn v÷ng kinh tÕ x· héi
M· sè: KC09.09/06-10
Thêi gian thùc hiÖn: 1/2006-12/2008.
2. C¬ quan chñ tr× ®Ò tµi:
C¬ quan phèi hîp chÝnh:
3. Chñ nhiÖm §Ò tµi:
Th− kÝ khoa häc:
ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
18 Hoµng Quèc ViÖt, CÇu giÊy, Hµ Néi
§iÖn tho¹i: 04-8360830; Fax: 04-7564390
ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn H¶i Phßng, ViÖn Y häc cæ
truyÒn Qu©n ®éi, ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc, ViÖn C«ng nghiÖp
Thùc phÈm, C«ng ty D−îc phÈm §«ng D−¬ng
GS. TS. Ch©u V¨n Minh
§Þa chØ: ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§iÖn tho¹i: 04-8363375; Fax: 04- 7564390
Email:
[email protected]
TS. Phan V¨n KiÖm
§Þa chØ: ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt Thiªn nhiªn
ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
§iÖn tho¹i: 04-7562378; Fax: 04- 7564390
Email:
[email protected]
4. Môc tiªu cña ®Ò tµi:
4.1. X©y dùng ®−îc danh môc sinh vËt biÓn cã chÊt kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo vµ chèng
«xy ho¸.
4.2. X©y dùng ®−îc qui tr×nh c«ng nghÖ t¸ch chiÕt c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc vµ t¹o
ra mét sè s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông.
4.3. §µo t¹o c¸n bé trong lÜnh vùc Hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn, mét lÜnh vùc cßn rÊt míi
mÎ ë ViÖt nam.
4.4. Phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan ®Ó ®−a vµo øng dông thùc tÕ.
5. Nh÷ng néi dung chÝnh cña ®Ò tµi:
5.1. Thu thËp mÉu, ph©n lo¹i sinh vËt biÓn, x¸c ®Þnh tªn ph©n lo¹i, t¹o tiªu b¶n, x©y dùng c¬
së d÷ liÖu vÒ nguån d−îc liÖu biÓn ViÖt Nam.
5.2. Sµng läc ho¹t tÝnh sinh häc c¸c mÉu sinh vËt biÓn theo ®Þnh h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc
tÕ bµo vµ chèng «xy ho¸.
5.3. Nghiªn cøu thµnh phÇn ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña mét sè loµi sinh vËt biÓn
®−îc lùa chän th«ng qua qu¸ tr×nh sµng läc.
5.4. Nghiªn cøu th¨m dß kh¶ n¨ng kh¸ng viªm tõ rong - t¶o vµ kh¶ n¨ng sinh c¸c chÊt cã
ho¹t tÝnh sinh häc tõ vi sinh vËt biÓn
5.5. X©y dùng quy tr×nh c«ng nghÖ t¹o chÕ phÈm, x©y dùng vµ thÈm ®Þnh tiªu chuÈn c¬ së,
tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu vÒ d−îc lý vµ ®¨ng ký tiªu chuÈn s¶n phÈm vµ giÊy phÐp l−u
hµnh cña Bé Y tÕ cho 04 chÕ phÈm: CEFISH, BIONAMINE, HALIOTIS vµ HASAMIN
Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn
A. T¸c gi¶ chÝnh
1. GS TS Ch©u V¨n Minh
2. TS Phan V¨n KiÖm
3. PGS TS Lª Mai H−¬ng
4. PGS TS Ph¹m Quèc Long
5. PGS TS Hoµng Thanh H−¬ng
6. TS NguyÔn Minh Hµ
7. TS §ç C«ng Thung
8. PGS TS Tèng Kim ThuÇn
9. ThS NguyÔn Huy Nam
10. TS Tr−¬ng H−¬ng Lan
11. TS §Æng DiÔm Hång
12. ThS §oµn Th¸i H−ng
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
Th− ký ®Ò tµi
ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
ViÖn Y häc Cæ truyÒn qu©n ®éi
ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn
ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc
ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc
ViÖn C«ng nghiÖp thùc phÈm
ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc
C«ng ty D−îc §«ng D−¬ng
B. Nh÷ng ng−êi tham gia
1. TS L−u V¨n ChÝnh
2. TS NguyÔn TiÕn §¹t
3. NCS NguyÔn Hoµi Nam
4. NCS §oµn Lan Ph−¬ng
5. NCS TrÇn ThÞ Nh− H»ng
6. ThS TrÇn Hång Quang
7. ThS TrÞnh Thu H−¬ng
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
27. BS Ph¹m ThÞ Dung
28. TS Lª V¨n Ty
29. CN Vâ ThÞ Ninh
30. PGS TS Vò M¹nh Hïng
31. GS TS Lª Quý Ph−îng
32. CN §Æng TrÇn Hoµn
33. BS Ng« §øc NhuËn
8. TS Lª Minh Hµ
ViÖn HCTN
34. DS NguyÔn V¨n Chung
9. ThS NguyÔn Xu©n C−êng
10. CN NguyÔn Ph−¬ng Th¶o
11. CN TrÇn Hång H¹nh
12. NCS NguyÔn Hång V©n
13. ThS NguyÔn H¶i §¨ng
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
35. TS NguyÔn V¨n X¸
36. ThS. Hoµng ThÞ Minh HiÒn
37. ThS. Hoµng ThÞ Lan Anh
38. CN Hoµng Sü Nam
39. CN NguyÔn T Minh Thanh
14. ThS §ç H÷u NghÞ
ViÖn HCTN
40. CN Huúnh Quang N¨ng
15. NCS NguyÔn V¨n Thanh
ViÖn HCTN
16. ThS Mai Ngäc Toµn
17. NCS Ph¹m H¶i YÕn
18. CN Phan ThÞ Thanh H−¬ng
19. CN TrÇn Anh TuÊn
20. NCS TrÇn Thu Hµ
21. ThS. NguyÔn T Kim Thóy
22. Ths L¹i Quèc Phong
23. KS D−¬ng V¨n §ång
24. ThS. TrÇn T Minh Hµ
25. CN Ph¹m Linh Khoa
26. KS NguyÔn ThÞ Lµn
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn HCTN
ViÖn CNTP
ViÖn CNTP
ViÖn CNTP
ViÖn CNTP
ViÖn CNTP
41. PGS TS NguyÔn Träng
Th«ng
42. ThS NguyÔn ThÞ V©n Anh
43. TS NguyÔn C«ng Thùc
44. ThS NguyÔn V¨n LÜnh
45. NCS. NguyÔn §¨ng Ng¶i
46. NCS. TrÇn M¹nh Hµ
47. CN NguyÔn ThÕ Hoµng
48. CN Lª ThÞ Thóy
49. NCS. NguyÔn V¨n Qu©n
50. CN Vò ThÞ Lùu
51. TS. §µm §øc TiÕn
52. ThS. Chu ThÕ C−êng
BV§K Hµ T©y
ViÖn CNSH
ViÖn CNSH
Häc viÖn QY
ViÖn KHTDTT
ViÖn KHTDTT
ViÖn KHTDTT
C«ng ty
INTECPHARM
TT GD&PT S¾c ký
ViÖn CNSH
ViÖn CNSH
ViÖn CNSH
ViÖn CNSH
ViÖn NC&UD CN
Nha Trang
§¹i häc Y HN
§¹i häc Y HN
ViÖn YHCT
ViÖn YHCT
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ViÖn TN&MT BiÓn
ĐÁNH GIÁ CÔNG VIỆC SO VỚI HỢP ĐỒNG
09/2006/HĐ-ĐTCT-KC09.09-06-10
I. DANH MỤC SẢN PHẨM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ DẠNG KẾT QUẢ III, IV
Stt
TÊN TÀI LIỆU
1
1.1
1.2
2
3
4
5
6
Bài báo, báo cáo khoa học
Công bố trên tạp chí quốc tế
Công bố trên tạp chí trong nước
Sách chuyên khảo
Đào tạo thạc sỹ
Đào tạo tiến sỹ
Bằng độc quyền sáng chế
Quy trình công nghệ chiết xuất và
phân lập các chất có HT
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập hoạt chất từ hải miên Holothuria
scabra
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập hoạt chất từ san hô mềm
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập hoạt chất từ sponge (hải miên)
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập hoạt chất từ sao biển
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập hoạt chất từ sponge 2
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập chất từ san hô mềm 02
Quy trình công nghệ chiết xuất và phân
lập chất từ hải miên Ianthella sp
Quy trình sản xuất các thực phẩm
chức năng
Quy trình sản xuất viên nang Bionamine
Quy trình sản xuất viên nang Harcamin
(Haliotis)
Quy trình sản xuất thức ăn phòng và
điều trị tim mạch Cefish
Quy trình sản xuất viên nang Hasamin
Cơ sở dữ liệu về các loài sinh vật biển
thu thập trong đề tài
Bộ hồ sơ đăng ký lưu hành sản phẩm
TP chức năng
Hồ sơ đăng ký lưu hành sản phẩm
Bionamine
Hồ sơ đăng ký lưu hành sản phẩm
Harcamin (Haliotis)
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
7
7.1
7.2
7.3
7.4
8
9
9.1
9.2
Yêu cầu
của HĐ
10
03
07
01
01
01
01
06
Số lượng hoàn
thành
16
06
10
01
02
02
02
07
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
00
01
04
04
01
01
01
01
01
01
01
01
01
01
04
04
01
01
01
01
9.3
9.4
Hồ sơ đăng ký lưu hành sản phẩm
Cefish
Hồ sơ đăng ký lưu hành sản phẩm
Hasamin
01
01
01
01
II. DANH MỤC SẢN PHẨM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ DẠNG KẾT QUẢ I, II
Stt
TÊN SẢN PHẨM
1
Viên nang Bionamine đạt tiêu
chuẩn VSATTP
Viên Harcamin (Haliotis) đạt
tiêu chuẩn VSATTP
Thức ăn chức năng phòng và
hỗ trợ điều trị bệnh tim mạch
Cefish đạt tiêu chuẩn VSATTP
Sản phẩm Hasamin đạt tiêu
chuẩn VSATTP
2
3
4
Yêu cầu của
Số lượng
HĐ
hoàn thành
20.000 viên
20.000 viên
Đánh giá
chung
Đạt chỉ tiêu
20.000 viên
20.000 viên
Đạt chỉ tiêu
250 kg
350 kg
50.000 viên
50.000 viên
Vượt chỉ tiêu
Đạt chỉ tiêu
III. CÁC SẢN PHẨM KHÁC
- Hå s¬ kÕt qu¶ nghiªn cøu th¨m dß vi sinh vËt biÓn vµ rong t¶o biÓn
- Hå s¬ kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ho¹t tÝnh c¸c mÉu sinh vËt biÓn thu thËp ®−îc trong
khu«n khæ ®Ò tµi
- Hå s¬ c¸c mÉu dÞch chiÕt vµ dÞch chiÕt c¸c mÉu sinh vËt biÓn thu thËp ®−îc.
- Kỷ yếu hội thảo đề tài KC09.09/06-10.
Ngoài ra, đề tài đã thực hiện 02 chuyến trao đổi khoa học với các nhà khoa học
Hàn Quốc.
Môc lôc
Danh s¸ch nh÷ng ng−êi thùc hiÖn
Më ®Çu
PhÇn I. Tæng quan, m« h×nh vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
I. Tæng quan vÒ d−îc liÖu biÓn
I.1. Tæng quan chung t×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi
I.2. Tæng quan chung t×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc
II. M« h×nh nghiªn cøu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
II.1. Lùa chän m« h×nh nghiªn cøu vµ thiÕt kÕ nghiªn cøu
II.2. C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
PhÇn II. kÕt qu¶ nghiªn cøu
A. Thu thËp mÉu vµ sµng läc ho¹t tÝnh sinh häc
Trang
1
5
7
7
7
34
37
37
40
75
75
75
Ch−¬ng I. Thu thËp, ®Þnh lo¹i mÉu sinh vËt biÓn vµ x©y dùng
c¬ së d÷ liÖu
I.1. T×nh h×nh nghiªn cøu nhãm h¶i miªn, da gai vµ san h« mÒm
75
I.2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian thu mÉu
79
I.3. Mét sè nÐt c¬ b¶n vÒ ®Æc ®iÓm m«i tr−êng t¹i c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu
80
I.4. KÕt qu¶ thu mÉu
84
I.5. M« t¶ c¸c loµi sinh vËt biÓn ®iÓn h×nh cã kh¶ n¨ng chøa d−îc liÖu
109
I.6. B−íc ®Çu x¸c ®Þnh c¸c khu vùc cã kh¶ n¨ng khai th¸c nguån d−îc liÖu biÓn
115
I.7 X©y dùng c¬ së d÷ liÖu sinh vËt biÓn
122
I.8. NhËn xÐt phÇn thu thËp mÉu vµ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu
127
Ch−¬ng II. Xö lý mÉu, t¹o dÞch chiÕt vµ sµng läc ho¹t tÝnh 128
sinh häc
II.1. KÕt qu¶ t¹o dÞch chiÕt
128
II.2. KÕt qu¶ thö ho¹t tÝnh kh¸ng vi sinh vËt kiÓm ®Þnh
131
II.3. KÕt qu¶ thö ho¹t tÝnh ®éc tÕ bµo
141
II.4. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ ho¹t tÝnh chèng oxy ho¸ cña c¸c mÉu sinh vËt biÓn th«ng 151
qua ph¶n øng bao v©y gèc tù do (DPPH).
159
B. Nghiªn cøu hãa häc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh sinh häc
Ch−¬ng III. Nghiªn cøu ho¸ häc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh
sinh häc cña mét sè loµi san h« mÒm
III.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi san h« mÒm
Sarcophyton mililatensis
III.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi san h« mÒm
Cladiella sp.
Ch−¬ng IV. Nghiªn cøu ho¸ häc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh
sinh häc cña mét sè loµi da gai
IV.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi h¶i s©m
Holothuria scabra
IV.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi sao biÓn Archaster
2
160
160
223
263
263
330
typicus
Ch−¬ng V. Nghiªn cøu ho¸ häc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh
sinh häc cña mét sè loµi h¶i miªn
V.1. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi san h¶i miªn
Xestospongia testudinaria
V.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi h¶i miªn Gellius
varius
V.2. KÕt qu¶ nghiªn cøu ho¸ häc vµ ho¹t tÝnh sinh häc cña loµi h¶i miªn Ianthella
sp.
Ch−¬ng VI. Tæng hîp c¸c hîp chÊt ph©n lËp ®−îc trong
khu«n khæ ®Ò tµi
VI.1. Líp chÊt ditecpen d¹ng cembranoit
VI.2. Líp chÊt 9,11-secosterol
VI.3. líp chÊt tritecpenoit saponin
VI.4. Líp chÊt cerebrosit vµ ceramit
VI.5. Líp chÊt axit bÐo kh«ng no bÞ br«m hãa
VI.6. Líp chÊt steroit cã cÊu tróc vßng propan ë m¹ch nh¸nh
VI.7. Líp chÊt steroit mang nhiÒu nhãm hydroxyl trong ph©n tö (polyhydroxylated
steroids)
VI.8. Líp chÊt glycolipit
VI.9. C¸c líp chÊt kh¸c
VI.10. NhËn xÐt
C. c¸c nghiªn cøu th¨m dß vÒ rong, t¶o vµ vi sinh vËt biÓn
Ch−¬ng VII. Nghiªn cøu th¨m dß kh¶ n¨ng kh¸ng viªm tõ
rong, t¶o biÓn viÖt nam
VII.1. Më ®Çu
VII.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
VII.3. KÕt luËn
Ch−¬ng VIII. Nghiªn cøu th¨m dß kh¶ n¨ng sinh c¸c chÊt cã
ho¹t tÝnh sinh häc tõ vi sinh vËt biÓn
VIII.1. Më ®Çu
VIII.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
VIII.3. KÕt luËn
D. C¸c nghiªn cøu øng dông s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm tõ nguån
d−îc liÖu biÓn
371
371
405
455
485
485
489
491
494
496
497
499
504
505
510
513
513
513
514
531
533
533
534
553
559
Ch−¬ng IX. NGhiªn cøu c«ng nghÖ s¶n suÊt thøc ¨n chøc 562
n¨ng bæ sung omega 3 phßng vµ hç trî ®iÒu trÞ tim m¹ch
IX.1. Më ®Çu
562
IX.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
578
IX.3. KÕt luËn
591
Ch−¬ng X. Nghiªn cøu qui tr×nh s¶n xuÊt thùc phÈm chøc 592
n¨ng t¨ng c−êng thÓ lùc cho vËn ®éng viªn tõ Sao biÓn
3
X.1. Më ®Çu
X.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
X.3. KÕt luËn
592
605
637
Ch−¬ng XI. Nghiªn cøu bµo chÕ vµ ®¸nh gi¸ t¸c dông båi bæ 638
c¬ thÓ cña viªn nang bµo ng− (Haliotis)
XI.1. Më ®Çu
638
XI.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
639
XI.3. KÕt luËn
649
Ch−¬ng XII. Nghiªn cøu c«ng nghÖ s¶n xuÊt viªn nang mÒm 650
h¶i s©m Hasamin
XII.1. Më ®Çu
650
XII.2. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn
662
XII.3. KÕt luËn
676
PhÇn III. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ Chung
677
Danh môc c«ng tr×nh ®∙ c«ng bè
683
687
Tµi liÖu tham kh¶o
4
Më ®Çu
§¹i d−¬ng lµ mét nguån tµi nguyªn v« cïng lín, n¬i chiÕm tíi 70% diÖn
tÝch bÒ mÆt tr¸i ®Êt. §¹i d−¬ng còng lµ n¬i sinh sèng cña 34 trong 36 ngµnh sinh
vËt trªn tr¸i ®Êt víi h¬n 300.000 loµi ®éng thùc vËt ®· ®−îc biÕt ®Õn. §©y chÝnh lµ
nguån cung cÊp v« sè c¸c s¶n phÈm tù nhiªn quý gi¸ tõ c¸c loµi sinh vËt biÓn nh−
rong biÓn, ruét khoang, rªu biÓn (bryozoan), th©n mÒm vµ tõ c¸c loµi vi khuÈn
biÓn còng nh− vi khuÈn lam. Sù ®a d¹ng cña c¸c loµi ®−îc thÓ hiÖn rÊt phong phó
ë nh÷ng b·i san h«, n¬i mµ cã ®Õn 1000 loµi trªn mét ®¬n vÞ mÐt vu«ng. Trong
®ã, khu vùc Ên §é D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng cã mét vïng ®a d¹ng sinh vËt biÓn
nhiÖt ®íi lín nhÊt trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m trong khu vùc biÓn Th¸i B×nh
D−¬ng, së h÷u h¬n 1 triÖu km2 vïng biÓn. KÕt qu¶ thèng kª ®Õn nay ®· th«ng b¸o
cã trªn 12.000 loµi ®éng thùc vËt biÓn ë ViÖt Nam, trong ®ã cã rÊt nhiÒu loµi cã
®éc tè hay cã ho¹t tÝnh sinh häc tiÒm tµng. Tuy vËy, nguån tµi nguyªn phong phó
nµy vÉn ch−a thu hót ®−îc nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc, ®Õn nay míi
chØ cã mét sè rÊt nhá nh÷ng nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc nµy. Nghiªn cøu, ph¸t triÓn,
khai th¸c nh÷ng nguån tµi nguyªn sinh vËt biÓn hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch
kh«ng chØ ë n−íc ta mµ trªn toµn thÕ giíi.
Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, m« h×nh nghiªn cøu
liªn ngµnh gi÷a c¸c nhµ khoa häc thuéc c¸c lÜnh vùc Ho¸-Sinh-Y-D−îc nh»m t×m
kiÕm thuèc tõ nguån hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn ®· ®−îc ¸p dông ë nhiÒu n−íc trªn
thÕ giíi nh− Mü, óc, Hµn Quèc, NhËt B¶n… RÊt nhiÒu thuèc míi cã nguån gèc
sinh vËt biÓn ®· cã mÆt trªn thÞ tr−êng do c¸c h·ng d−îc lín trªn thÕ giíi cung
cÊp nh− thuèc ®iÒu trÞ ung th− Ara-C (Cytarabin) ®−îc t¸ch chiÕt tõ loµi H¶i miªn
Cytotethy cryta, thuèc kh¸ng sinh Phycocrythin cã nguån gèc tõ t¶o ®á (Red
algae)... Bªn c¹ch ®ã, h−íng nghiªn cøu c¸c c«ng nghÖ chiÕt xuÊt, ph©n lËp c¸c
ho¹t chÊt tõ c¸c nguån d−îc liÖu biÓn cã tr÷ l−îng rÊt lín nh− rong biÓn, h¶i s©m
vµ c¸c phÕ th¶i cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn h¶i s¶n còng ®−îc quan t©m ®Æc
biÖt. Nh÷ng thµnh qu¶ nghiªn cøu trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· mang l¹i lîi Ých
kinh tÕ v« cïng to lín cho nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi.
ViÖt Nam lµ mét n−íc cã tiÒm n¨ng to lín vÒ tµi nguyªn biÓn, víi hÖ sinh
vËt biÓn ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy nhiªn cho ®Õn nay, viÖc ®iÒu tra nghiªn cøu
®Ó khai th¸c tiÒm n¨ng ®ã vÉn cßn h¹n chÕ. §Ò tµi khoa häc c«ng nghÖ cÊp Nhµ
n−íc KC09.09/06-10 “Nghiªn cøu sµng läc c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc theo
®Þnh h−íng kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo vµ chèng «xy ho¸ tõ sinh vËt biÓn nh»m
t¹o c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông” ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp
nhµ n−íc KC09/06-10: “Khoa häc vµ C«ng nghÖ BiÓn phôc vô ph¸t triÓn bÒn
v÷ng kinh tÕ x· héi" lµ mét ®Ò tµi khoa häc liªn ngµnh, ®−îc ViÖn Ho¸ häc c¸c
Hîp chÊt thiªn nhiªn x©y dùng trªn c¬ së kÕ thõa c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña
ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn vµ ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn
trong lÜnh vùc ho¸ hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn giai ®o¹n tõ 1997 ®Õn nay, ®Æc biÖt
lµ tiÕp tôc nghiªn cøu vµ triÓn khai c¸c kÕt qu¶ ®· ®¹t ®−îc cña ®Ò tµi KC 09.15
vÒ nghiªn cøu d−îc liÖu biÓn ViÖt Nam.
5
§Ò tµi cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ViÖn Ho¸ häc c¸c Hîp chÊt thiªn nhiªn
víi c¸c ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn, ViÖn Y häc Cæ truyÒn qu©n ®éi,
ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc, ViÖn C«ng nghiÖp Thùc phÈm. Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ
t¹o c¬ së khoa häc cho viÖc khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn
thiªn nhiªn biÓn, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn vµ hoµ nhËp céng ®ång quèc tÕ,
cô thÓ lµ:
1. X©y dùng ®−îc danh môc sinh vËt biÓn cã chÊt kh¸ng sinh, g©y ®éc tÕ bµo
vµ chèng «xy ho¸.
2. X©y dùng ®−îc qui tr×nh c«ng nghÖ t¸ch chiÕt c¸c chÊt cã ho¹t tÝnh sinh
häc vµ t¹o ra mét sè s¶n phÈm cã gi¸ trÞ d−îc dông.
3. §µo t¹o c¸n bé trong lÜnh vùc Hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn, mét lÜnh vùc cßn
rÊt míi mÎ ë ViÖt nam.
4. Phèi hîp víi c¸c c¬ quan liªn quan ®Ó ®−a vµo øng dông thùc tÕ.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, chóng t«i ®· nhËn ®−îc sù chØ ®¹o vµ
gióp ®ì cña Ban Chñ nhiÖm Ch−¬ng tr×nh KC09/06-10, còng nh− sù gióp ®ì ®éng
viªn cña Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam,
c¸c Ban ngµnh chøc n¨ng cïng nhiÒu chuyªn gia trong lÜnh vùc ho¸ sinh biÓn.
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì quÝ b¸u ®ã.
6
PHÇn I. Tæng quan, m« h×nh vµ
ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
I. Tæng quan vÒ d−îc liÖu biÓn
I. 1. Tæng quan chung t×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi
1. L−îc sö h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ c¸c h−íng nghiªn cøu ho¹t chÊt sinh
häc biÓn hiÖn nay.
Tr¶i qua hµng tû n¨m tiÕn hãa, c¸c sinh vËt biÓn ®· tù h×nh thµnh nªn c¸c hîp
chÊt hãa häc v« cïng phøc t¹p. Sèng trong m«i tr−êng c¹nh tranh kh¾c nghiÖt,
c¸c sinh vËt biÓn ®· tù s¶n sinh cho m×nh c¸c hîp chÊt cã cÊu tróc ®Æc biÖt ®Ó
phßng vÖ tr−íc c¸c mèi ®e däa cña kÎ s¨n måi, cña m«i tr−êng sèng vµ v« sè c¸c
ho¹t ®éng kh¸c nh− chèng sù x©m nhiÔm cña c¸c loµi hµ trªn bÒ mÆt, c¹nh tranh
s¨n måi, sinh s¶n. Nh÷ng hîp chÊt nµy ho¹t ®éng nh− mét hÖ thèng phßng vÖ hãa
häc. Chóng lµ chÊt ®éc ®èi víi c¸c loµi c¸, g©y hñy ho¹i c¸c m« hay thËm chÝ lµm
®éc m«i tr−êng xung quanh chóng. §iÓn h×nh nh− c¸c hîp chÊt ditecpenoit
flexibilide vµ dihidroflexibilide ®−îc ph¸t hiÖn ë trong n−íc biÓn xung quanh khu
vùc sinh sèng cña san h« mÒm Sinularia flexibilis. Nh÷ng hîp chÊt nµy ho¹t ®éng
nh− mét hÖ thèng phßng vÖ hãa häc. Chóng g©y ®éc rÊt m¹nh ®èi víi c¸c loµi c¸,
hñy ho¹i c¸c m« nÕu tiÕp xóc. §· cã rÊt nhiÒu hîp chÊt biÓn ®−îc ph¸t hiÖn ë
nh÷ng n¬i rÊt kh¾c nghiÖt hay tõ nh÷ng sinh vËt ®Æc biÖt, dÞ th−êng v× ®ã mµ
chóng mang nh÷ng ®Æc tÝnh v« cïng quý b¸u, tiÒm tµng cho viÖc t¹o thuèc ch÷a
bÖnh cho con ng−êi.
Dùa trªn c¬ së ®ã, ngµnh hãa hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn ®· vµ ®ang ngµy cµng
thu hót ®−îc sù quan t©m cña c¸c nhµ khoa häc. Sau kho¶ng 60 n¨m ph¸t triÓn,
ngµnh hãa hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy
nhiªn, nh÷ng g× thu ®−îc vÉn ch−a t−¬ng xøng víi kh¶ n¨ng thùc tÕ còng nh−
mong −íc cña c¸c nhµ nghiªn cøu biÓn trªn thÕ giíi. Cã mét ®iÒu râ rµng lµ
nh÷ng sinh vËt sèng d−íi biÓn s©u ®· tr¶i qua qu¸ tr×nh tiÕn hãa l©u dµi, suèt tõ
kú s¬ khai ®Õn nay cho nªn cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ®©y chÝnh lµ m«i tr−êng ®a
d¹ng nhÊt cña sù sèng trªn tr¸i ®Êt víi hµng ngh×n loµi sinh vËt c− tró, rÊt nhiÒu
trong sè chóng vÉn cßn ch−a ®−îc khoa häc biÕt ®Õn. Ng−êi ta cho r»ng sù ®a
d¹ng vÒ mÆt hãa häc lµ chiÕc g−¬ng ph¶n ¸nh sù ®a d¹ng vÒ mÆt sinh häc cña c¸c
sinh vËt biÓn [1]. Qua thêi gian t×m tßi, nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, ng−êi ta ®· ph©n
lËp ®−îc kho¶ng 15.000 hîp chÊt tõ biÓn. Chóng th−êng hiÖn diÖn ë c¸c líp chÊt
steroit, tecpenoit, axÝt amin, alcaloit, c¸c hîp chÊt phenol, hîp chÊt th¬m, c¸c
axÝt bÐo, saponin vµ v« sè c¸c d¹ng kh¸c. RÊt nhiÒu trong sè nµy thÓ hiÖn c¸c ®Æc
®iÓm d−îc häc ®éc ®¸o, duy nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng ph¸t hiÖn nµy còng gãp
phÇn gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chuçi thøc ¨n vµ mèi liªn hÖ víi c¸c
sinh vËt céng sinh [2].
Ngµy nay cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i vµ hiÖu qu¶ ®ang ®−îc ¸p dông vµo
t×m kiÕm c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn tõ c¸c sinh vËt trªn ®Êt liÒn còng nh− d−íi ®¸y
®¹i d−¬ng nh− ph−¬ng ph¸p sµng läc l−îng lín c¸c hîp chÊt theo ®Þnh h−íng cã
ho¹t tÝnh hay ph−¬ng ph¸p sö dông th− viÖn c¸c hîp chÊt ho¸ häc. ViÖc nghiªn
7
cøu theo ph−¬ng ph¸p sö dông th− viÖn hîp chÊt ho¸ häc ®ßi hái ph¶i cã sù tÝch
luü theo thêi gian, nghiªn cøu ph©n lo¹i c«ng phu vÒ mÆt cÊu tróc vµ ho¹t tÝnh.
ViÖc ph©n lo¹i còng chØ ®−îc giíi h¹n trªn nh÷ng d÷ liÖu d−îc häc ®· biÕt.
Ph−¬ng ph¸p sµng läc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh sinh häc th× ®ßi hái ph¶i cã thiÕt
bÞ ®ång bé, ®¾t tiÒn vµ ®éi ngò thùc hiÖn ph¶i cã tr×nh ®é vµ kiÕn thøc trªn nhiÒu
lÜnh vùc. Tuy nhiªn, víi thêi gian nhanh, hiÖu qu¶, ®é tin cËy cao, c¸c ph−¬ng
ph¸p sµng läc nµy ®ang ®−îc nhiÒu trung t©m trªn thÕ giíi sö dông nh− lµ mét
trong nh÷ng c«ng cô hµng ®Çu ®Ó ph¸t hiÖn ra c¸c d−îc tè míi.
Sµng läc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh sinh häc ®−îc ®¸nh gi¸ lµ mét b−íc tiÕn
trong viÖc nghiªn cøu, ph¸t triÓn c¸c d−îc phÈm míi. Qua nh÷ng qu¸ tr×nh
nghiªn cøu, c¶i t¹o, víi viÖc ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ngµy nay sµng
läc theo ®Þnh h−íng ho¹t tÝnh ®· trë thµnh c¬ së chÝnh cña qu¸ tr×nh sµng läc
hµng lo¹t (HTS - high-throughput screening). Mét vÝ dô ®iÓn h×nh trong viÖc t×m
kiÕm nh÷ng d−îc tè míi tõ biÓn ®ã lµ sù ph¸t hiÖn ra conotoxin, mét nhãm hîp
chÊt cã ho¹t tÝnh gi¶m ®au rÊt hiÖu qu¶, qua ph−¬ng ph¸p sµng läc theo ®Þnh
h−íng ho¹t tÝnh tõ loµi Conus sp. Conotoxin lµ nh÷ng t¸c nh©n ®èi kh¸ng peptit
cña c¸c kªnh ion vµ lµ thô thÓ G-protein, chóng cã ho¹t tÝnh gi¶m nhÑ nh÷ng c¬n
®au kÐo dµi vµ kh¶ n¨ng tiÒm tµng trong ®iÒu trÞ mét sè c¨n bÖnh kh¸c [3]. Mét
trong c¸c conotoxin ®iÓn h×nh ®ã lµ Ziconotide (MVIIA) hiÖn ®ang ë pha 3 trong
thö nghiÖm l©m sµng ®iÒu trÞ c¸c c¬n ®au kÐo dµi [4].
Ngµy cµng cã nhiÒu øng dông tõ hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn ®−îc ph¸t triÓn,
chóng cã thÓ ®−îc sù dông nh− thuèc trõ s©u, trong c«ng nghÖ nano (víi c¸c øng
dông cña chitin, chitosan), vµ ®Æc biÖt trong y – d−îc häc. V« sè ho¹t ®éng d−îc
häc ®· ®−îc ph¸t hiÖn tõ nguån tµi nguyªn v« tËn nµy. RÊt nhiÒu trong sè c¸c hîp
chÊt ph©n lËp ®−îc thÓ hiÖn ho¹t tÝnh chèng ung th−, ho¹t tÝnh kh¸ng sinh rÊt
m¹nh. §· cã kho¶ng trªn d−íi 50 hîp chÊt hiÖn ®ang ®−îc thö nghiÖm ë c¸c giai
®o¹n l©m sµng hoÆc chuÈn bÞ tung ra thÞ tr−êng cã nguån gèc tõ biÓn. Ngoµi ra,
c¸c s¶n phÈm tõ c¸c dÞch chiÕt, cÆn tinh chÕ s¬ bé còng ®· cã mÆt trªn thÞ tr−êng
víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng nh− mü phÈm, s¶n phÈm bæ d−ìng, c¸c lo¹i thùc phÈm
thuèc vµ mét sè s¶n phÈm phôc vô trong y häc.
Trong sè c¸c loµi sinh vËt biÓn ®−îc nghiªn cøu, c¸c loµi thuéc c¸c ngµnh H¶i
miªn, §éng vËt ruét khoang vµ Da gai cho thÊy kh¶ n¨ng s¶n sinh c¸c hîp chÊt
cã ho¹t tÝnh m¹nh nhÊt [5]. §iÓn h×nh nh− c¸c loµi H¶i miªn, nh÷ng nghiªn cøu
vÒ hãa häc cña h¶i miªn ®· ®em l¹i rÊt nhiÒu c¸c hîp chÊt cã gi¸ trÞ. Cho ®Õn nay,
cã tíi 2/3 hîp chÊt ®ang ®−îc thö nghiÖm l©m sµng hoÆc cã mÆt trªn thÞ tr−êng lµ
®−îc ph©n lËp tõ h¶i miªn. C¸c hîp chÊt nµy thÓ hiÖn c¸c ho¹t ®éng d−îc häc v«
cïng phong phó ®a d¹ng nh− chèng ung th−, kh¸ng sinh, kh¸ng viªm, chèng «xy
hãa, chèng bÖnh mÊt trÝ nhí, ch÷a trÞ c¸c vÕt th−¬ng, ch÷a ®au d¹ dµy, ch÷a bÖnh
tù miÔn…[6]. Do ®ã mµ nghiªn cøu trªn c¸c loµi nµy høa hÑn sÏ ®em lai nhiÒu
kÕt qu¶ míi, nh÷ng d−îc chÊt míi phôc vô cho c¸c yªu cÇu cña con ng−êi vµ cña
m«i tr−êng tù nhiªn.
8
2. C¸c hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn vµ ho¹t tÝnh sinh häc tõ c¸c loµi H¶i
miªn (Sponge), Da gai (Echinoderms) vµ San h« mÒm (Soft coral)
2.1. C¸c ho¹t chÊt sinh häc tõ c¸c loµi H¶i miªn (Sponge)
Ngµnh Porifera (H¶i miªn) bao gåm rÊt nhiÒu c¸c ®éng vËt cã mÆt tõ thêi tiÒn
sö, chóng lµ nguån cung cÊp dåi dµo c¸c ho¹t chÊt sinh häc thu hót sù quan t©m
®Æc biÖt cña c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi. §· cã hµng ngµn bµi b¸o khoa häc
liªn quan ®Õn ph©n lËp, x¸c ®Þnh cÊu tróc vµ thö nghiÖm ho¹t tÝnh sinh häc cña
c¸c hîp chÊt tõ h¶i miªn. Trong h¬n 15000 hîp chÊt ph©n lËp tõ c¸c loµi sinh vËt
sèng ë ®¹i d−¬ng, cã ®Õn trªn 5300 hîp chÊt ®−îc ph©n lËp tõ h¶i miªn vµ hµng
n¨m, cã tíi hµng tr¨m hîp chÊt tiÕp tôc ®−îc c«ng bè, khai ph¸ [7,8,9]. Ho¹t
®éng d−îc häc cña c¸c hîp chÊt ph©n lËp ®−îc tõ h¶i miªn cã thÓ xÕp vµo c¸c
nhãm chèng viªm, chèng khèi u, øc chÕ miÔn dÞch, chèng vi rót, chèng sèt rÐt,
kh¸ng sinh vµ chèng hµ. C¸c ho¹t chÊt ph©n lËp ®−îc th−êng tËp trung vµo c¸c
nhãm chÊt nucleosit kh«ng ®iÓn h×nh, c¸c tecpen, sterol, c¸c peptit vßng, alcaloit,
axÝt bÐo vµ c¸c dÉn xuÊt cña axÝt amin.
Mèi liªn hÖ gi÷a h¶i miªn vµ y häc ®· cã tõ thêi x−a khi c¸c thÇy lang thêi kú
La M· sö dông mét sè loµi h¶i miªn hßa víi Ièt ®Ó kÝch thÝch qu¸ tr×nh ®«ng m¸u
hoÆc trén víi mét sè dÞch chiÕt thùc vËt ®Ó g©y mª bÖnh nh©n. Tõ thÕ kû 18, c¸c
thÇy thuèc ng−êi Nga vµ Ucraina ®· sù dông mét sè loµi h¶i miªn ®Ó ch÷a bÖnh
®au l−ng ®au ngùc vµ thÊp khíp [6]. Cho ®Õn n¨m 1951 víi sù ph¸t hiÖn cña mét
nucleosit tõ Cryptotethia crypta, tiÒn chÊt tæng hîp nªn Ara-C, chÊt chèng ung
th− phæ biÕn trªn thÞ tr−êng ngµy nay, th× mèi quan t©m cña khoa häc ®Õn c¸c øng
dông d−îc häc cña h¶i miªn míi thùc sù ®−îc ®¸nh thøc. Ngay sau ®ã, c¸c c«ng
bè vÒ c¸c thµnh phÇn axÝt bÐo, sterol vµ c¸c thµnh phÇn kh¸c ph©n lËp tõ c¸c loµi
®éng vËt biÓn ®· chøng minh tÝnh ®a d¹ng cña c¸c hîp chÊt biÓn. Nh÷ng nghiªn
cøu ®ã chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña c¸c nghiªn cøu hãa häc vµ ho¹t tÝnh
sinh häc cña h¶i miªn hiÖn nay. §· cã tíi h¬n 500 loµi h¶i miªn trªn thÕ giíi ®·
®−îc nghiªn cøu vÒ hãa häc vµ ho¹t tÝnh [10]. Tuy vËy th× sè l−îng ®ã vÉn lµ rÊt
nhá so víi kho¶ng 10.000 loµi h¶i miªn ®· ®−îc biÕt ®Õn trªn thÕ giíi. C¸c hîp
chÊt tõ h¶i miªn lu«n cã ®−îc nh÷ng ®Æc tÝnh quý ®Ó ph¸t triÓn thµnh thuèc ch÷a
bÖnh cho con ng−êi. Trong ®ã, c¸c loµi thuéc ba hä Haliclona, Petrosia vµ
Discodemia ®Òu cho c¸c ho¹t chÊt chèng ung th− vµ kh¸ng viªm rÊt m¹nh, mÆc
dï vËy th× nh÷ng nghiªn cøu vÒ nu«i trång c¸c loµi nµy vÉn hÇu nh− ch−a ®−îc
tiÕn hµnh [11].
C¸c ho¹t chÊt kh¸ng viªm
Trong sè c¸c hîp chÊt ph©n lËp ®−îc tõ h¶i miªn ph¶i kÓ ®Õn Manoalide A,
mét sestertecpen ph©n lËp ®−îc tõ loµi Luffatiella variabilis, hîp chÊt nµy thÓ
hiÖn ho¹t tÝnh kh¸ng viªm rÊt m¹nh trªn c¬ chÕ k×m h·m PLA2 (enzim xóc t¸c
qu¸ tr×nh t¹o arachidonic). Cho ®Õn nay, manoalide A vÉn ®−îc coi lµ chÊt chuÈn
trong c¸c thÝ nghiÖm ph¸t triÓn thuèc kh¸ng viªm theo c¬ chÕ k×m h·m PLA2
[12].
C¸c nghiªn cøu vÒ h¶i miªn còng chØ ra r»ng c¸c hîp chÊt tecpenoit ph©n lËp
tõ nh÷ng loµi nµy th−êng cho ho¹t tÝnh chèng viªm ®¸ng quan t©m. H¶i miªn
chÝnh lµ loµi sinh vËt biÓn mang rÊt nhiÒu c¸c sterol dÞ th−êng. Mét trong sè ®ã lµ
Contignasterol ph©n lËp tõ Petrosia contignata, hîp chÊt nµy thÓ hiÖn ho¹t tÝnh
kh¸ng viªm rÊt cao. Kh«ng nh− hÇu hÕt c¸c lo¹i h¶i miªn kh¸c, contignasterol l¹i
9
ho¹t ®éng theo c¬ chÕ k×m h·m sù gi¶i phãng histamine tõ c¸c b¹ch cÇu. Do ®ã,
chóng ®−îc xÕp vµo nhãm c¸c thuèc chèng viªm k×m h·m ®Æc hiÖu b¹ch cÇu
(LSAIDs) [13]. Dùa trªn nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã mµ contignasterol ®· ®−îc thö
nghiÖm trong ®iÒu trÞ chèng hen suyÔn, thÝ nghiÖm ®−îc thùc hiÖn bëi h·ng
InflaZyme vµ Aventis Pharma. Còng bëi cÊu tróc ®Æc biÖt phøc t¹p vµ tÝnh bÒn
®éng häc, ho¹t chÊt nµy ®· ®−îc lùa chän nghiªn cøu thay ®æi vµ tèi −u hãa cÊu
tróc ®Ó t¹o nªn mét lo¹t c¸c dÉn xuÊt quan träng nh− IPL576,902, IPL512,602.
C¸c chÊt nµy sau ®ã ®· ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®iÒu trÞ bÖnh hen ®Õn giai ®o¹n
l©m sµng pha II [14].
OH
O
H
H
H
OH
H
H
O
NH2
OH
H
OH
H
OH
H
OH
OH
Cogtinasterol
IPL 512,602
Còng ph¶i kÓ ®Õn mét sè ho¹t chÊt cã ho¹t tÝnh kh¸ng viªm m¹nh kh¸c nh−
sestertecpen Variabilin tõ Icrinia variabilis, Cacospongionolide B tõ
Fasciospongia cavernosa vµ Petrosaspongiolide M tõ Petrospongia nigra, chóng
®Òu lµ nh÷ng ho¹t chÊt thÓ hiÖn ho¹t tÝnh kh¸ng viªm m¹nh tu©n theo c¬ chÕ k×m
h·m PLA2 [15]. Variabilin k×m h·m enzim ho¹t dÞch PLA2 ë nång ®é IC50 = 6.9
µM nh−ng kh«ng cho hiÖu qu¶ k×m h·m c¸c enzim liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh g©y
viªm kh¸c nh− COX-1, COX-2, 5-LOX. Ho¹t chÊt nµy cßn thÓ hiÖn kh¶ n¨ng øc
chÕ sù mÊt h¹t neutrophil, sù h×nh thµnh gèc superoxit vµ sù h×nh thµnh
leukotriene B4 (LTB4) còng nh− k×m h·m qu¸ tr×nh phï nÒ g©y bëi mét sè t¸c
nh©n kh¸c nhau [16]. Theo mét vµi thÝ nghiÖm kh¸c, hai hîp chÊt halipeptins A
vµ halipeptins B ®· ®−îc ph©n lËp tõ loµi h¶i miªn Haliclona sp. Chóng thÓ hiÖn
ho¹t tÝnh kh¸ng viªm m¹nh trªn c¸c thÝ nghiÖm in vivo. §¸ng chó ý lµ ho¹t tÝnh
cña halipeptins A m¹nh gÊp 40 ®Õn 130 lÇn c¸c thuèc kh¸ng viªm ®ang sö dông
trong ®iÒu trÞ hiÖn nay [17].
C¸c ho¹t chÊt chèng ung th−
Bªn c¹nh c¸c ho¹t tÝnh kh¸ng viªm th× ho¹t tÝnh chèng khèi u ®−îc biÕt ®Õn
nh− lµ tÝnh chÊt hµng ®Çu th−êng ®−îc t×m thÊy tõ c¸c loµi h¶i miªn. HiÖn nay ®·
cã rÊt nhiÒu hîp chÊt ®−îc thÓ hiÖn ho¹t tÝnh chèng ung th− rÊt m¹nh cã xuÊt ph¸t
tõ c¸c nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc cña h¶i miªn [18]. C¸c ho¹t chÊt nµy cã thÓ
®−îc ph©n chia vµo c¸c nhãm cã c¬ chÕ ho¹t ®éng nh− sau:
1. C¸c ho¹t chÊt chèng qu¸ tr×nh t¹o m¹ch.
10
2. C¸c ho¹t chÊt thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù chÕt cña tÕ bµo.
3. C¸c ho¹t chÊt cã t¸c ®éng ®Õn vßng ®êi cña tÕ bµo.
4. C¸c ho¹t chÊt cã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh tæng hîp c¸c ®¹i ph©n tö (protein,
DNA).
5. C¸c ho¹t chÊt t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh h« hÊp cña ty thÓ.
6. C¸c ho¹t chÊt t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh nguyªn ph©n.
7. C¸c ho¹t chÊt t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh dÉn truyÒn tÝn hiÖu.
Cã rÊt nhiÒu b»ng chøng cho thÊy sù cã mÆt ë nång ®é cao cña protein kinase
C (PKC) liªn quan ®Õn hai qu¸ tr×nh bÖnh häc cña bÖnh thÊp khíp vµ bÖnh vÈy
nÕn còng nh− liªn quan ®Õn c¨n bÖnh ung th−. C¸c hîp chÊt tù nhiªn biÓn ®· thÓ
hiÖn ®Æc tÝnh k×m h·m PKC rÊt tèt. Trong sè nµy ph¶i kÓ ®Õn c¸c chÊt nh−
Isoaaptamine hay debromohymenialdisine tõ c¸c loµi h¶i miªn Hadromerida
vµ Halichondria [19, 20].
Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu ho¹t chÊt chèng ung th− ho¹t ®éng trªn c¸c c¬ chÕ v«
cïng phøc t¹p kh¸c. Mét vµi trong sè c¸c hîp chÊt nµy ®· ®−îc nghiªn cøu t−¬ng
®èi s©u vÒ c¬ chÕ ho¹t ®éng. Agosterol A, mét hîp chÊt t¸ch ®−îc tõ loµi h¶i
miªn Spongia sp. Ng−êi ta ®· chøng minh ®−îc r»ng viÖc liªn kÕt cña azido
agosterol-A trªn MRP1 (mét protein cã ho¹t tÝnh kh¸ng nhiÒu thuèc) vµ lµm bÊt
ho¹t protein nµy ®· t¨ng hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ khèi u cña nã [21].
Halichondrin B, hîp chÊt ®· ®−îc nghiªn cøu qua nhiÒu giai ®o¹n l©m sµng
kh¸c nhau còng ®· ®−îc nghiªn cøu s©u vÒ mÆt c¬ chÕ t¸c ®éng. Nh÷ng nghiªn
cøu vÒ mÆt m« häc trªn c¸c dßng tÕ bµo ung th− lymph« vµ tiÒn liÖt tuyÕn ®· cho
thÊy ho¹t chÊt nµy cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tù chÕt cña tÕ bµo [22]. Víi môc
®Ých ph¸t triÓn c¸c thµnh tè chèng ung th− tr−íc kh¶ n¨ng kh¸ng thuèc cao cña
c¸c dßng tÕ bµo ung th− hiÖn nay, Loganzo vµ c¸c céng sù ®· tiÕn hµnh nghiªn
cøu s©u trªn c¸c dÉn xuÊt tæng hîp tõ hemiasterin, mét tripeptit dÞ th−êng ph©n
lËp tõ Auletta sp. Nh÷ng nghiªn cøu nµy ®· dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn dÉn xuÊt cã tªn
HTI-286 chøng minh vai trß cña hîp chÊt nµy trong qu¸ tr×nh depolime hãa c¸c
thoi v« s¾c vµ gióp hãa gi¶i sù kh¸ng thuèc g©y bëi c¸c P-glycoprotein ®èi víi
thuèc parataxel hay vincristine. Nh÷ng thö nghiÖm l©m sµng hiÖn ®ang ®−îc tiÕn
hµnh víi HTI-286 [23].
Qu¸ tr×nh nghiªn cøu tiÒn l©m sµng ®èi víi ho¹t chÊt peloruside A ®ang rÊt
®−îc quan t©m, hiÖn d−îc chÊt nµy cã thÓ thu ®−îc l−îng lín th«ng qua qu¸ tr×nh
tæng hîp vµ nu«i trång loµi h¶i miªn Mycale hentscheli. Peloruside A ho¹t ®éng
dùa trªn c¬ chÕ æn ®Þnh c¸c thoi v« s¾c th«ng qua qu¸ tr×nh polyme hãa trùc tiÕp
c¸c tubulin khi kh«ng cã mÆt c¸c protein liªn kÕt víi thoi v« s¾c. VÞ trÝ ho¹t ®éng
víi c¸c ®Ých trªn tubulin cña peloruside A t−¬ng tù nh− víi laulimalide nh−ng
kh¸c víi vÞ trÝ liªn kÕt cña parataxel. KÕt qu¶ nµy cho thÊy ®©y cã lÏ sÏ lµ mét
nhãm ho¹t chÊt chèng ung th− víi c¬ chÕ æn ®Þnh c¸c thoi v« s¾c hiÖu qu¶ hiÖu
qu¶ h¬n c¸c nhãm thuèc hiÖn nay. Hîp chÊt nµy ®−îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó ph¸t
triÓn c¸c thuèc chèng ung th− míi theo h−íng t¨ng c−êng kh¶ n¨ng g©y qu¸ tr×nh
tù chÕt cña c¸c tÕ bµo ung th− [24].
C¸c alcaloit còng ®ãng vai trß quan träng trong ho¹t ®éng chèng ung th−.
Trong sè trªn 5300 c¸c hîp chÊt ®· ®−îc ph©n lËp tõ h¶i miªn, ®· cã ®Õn trªn
2000 hîp chÊt cã chøa nit¬ [25]. Mét sè chóng hiÖn giê ®ang trë thµnh c¸c chÊt
®Çu d·y nh»m t¹o c¸c thuèc chèng ung th− míi.
11
Mét hîp chÊt míi hiÖn ®ang ®−îc nghiªn cøu tiÒn l©m sµng trong chèng l©y
nhiÔm vµ chèng t¹o m¹ch ®ã lµ mét alcaloit cã tªn motuporamine, ph©n lËp tõ
loµi h¶i miªn Xetospongia exigua. Tõ nh÷ng nghiªn cøu vÒ cÊu tróc vµ ho¹t tÝnh
cña nã, nguêi ta ®· tiÕn hµnh tæng hîp nªn mét dÉn xuÊt míi,
Dihydromotuporamine C, cã t¸c dông rÊt cao trong ng¨n chÆn qu¸ tr×nh l©y lan
cña c¸c tÕ bµo ung th−. C¸c t¸c gi¶ ®· cho r»ng ®©y lµ mét hîp chÊt rÊt ®¸ng quan
t©m ®Ó cã thÓ ®−îc ph¸t triÓn thµnh c¸c thµnh tè chèng ung th− trong t−¬ng lai
[26].
Salicylihamide A, mét alcaloit ph©n lËp tõ Haliclona sp. ®−îc cho lµ mét
chÊt k×m h·m ®Æc hiÖu enzim ATPase ®ång thêi còng thÓ hiÖn ho¹t tÝnh ®éc tÕ
bµo ®èi víi c¸c dßng tÕ bµo ung th− cao gÊp 60 lÇn c¸c tÕ bµo b×nh th−êng kh¸c.
GÇn ®©y, còng cã nhiÒu c¸c alcaloit míi ®−îc ph©n lËp vµ thö nghiÖm ho¹t tÝnh
chèng khèi u cho kÕt qu¶ rÊt cao nh− Naamine D mét imidazole alcaloit tõ
Leucetta cf. chagosensis, Jaspamide tõ Hemiastrella sp., hay víi N-methyl-epimanzamine D, ho¹t chÊt cho kh¶ n¨ng diÖt tÕ bµo ung th− rÊt m¹nh (IC50 ®èi víi
dßng B16F10 lµ 0.1 µg/ml), §¸ng chó ý h¬n n÷a ®ã lµ hîp chÊt Halitulin 14, mét
cÊu tróc thuéc khung bisquinolinylpyrrole míi tõ loµi h¶i miªn Haliclona
tulearensis. ChÊt nµy cho thÊy hiÖu qu¶ diÖt tÕ bµo ung th− rÊt m¹nh víi c¸c dßng
tÕ bµo ung th− b¹ch cÇu chuét P-388 (IC50=0.025 µg/ml), tÕ bµo ung th− phæi
ng−êi A-549 (IC50=0.012 µg/ml), tÕ bµo ung th− ruét kÕt HT-29 (IC50=0.012
µg/ml) vµ tÕ bµo ung th− h¾c s¾c tè (IC50=0.025 µg/ml)… [27]. Ho¹t chÊt dercitin
ph©n lËp tõ loµi h¶i miªn Dercitus sp. ë nång ®é nM còng cho ho¹t ®éng chèng
ung th− rÊt m¹nh ®èi víi c¸c dßng tÕ bµo P-388 vµ B16 [28].
Kirin Brewery ®· ph¸t triÓn mét dÉn xuÊt ceramide míi KRN 7000 dùa trªn
c¸c hîp chÊt ph©n lËp ®−îc tõ loµi Agelas mauritianus ®Ó t¹o nªn mét d−îc chÊt
chèng ung th− rÊt m¹nh. KRN 7000 thÓ hiÖn kh¶ n¨ng t¨ng c−êng miÔn dÞch vµ
kh¶ n¨ng chèng di c¨n theo c¬ chÕ thóc ®Èy c¸c chøc n¨ng miÔn dÞch tÕ bµo. L©m
sµng pha 1 cña hîp chÊt nµy trªn c¸c khèi u r¾n ®· chøng tá tÝnh kh«ng ®éc cña
thuèc, kh¶ n¨ng t¨ng c−êng c¸c yÕu tè miÔn dÞch nh− inteuleukin vµ c¸c yÕu tè
thóc ®Èy ho¹t ®éng ®¹i thùc bµo vµ tÕ bµo diÖt tù nhiªn (NKT). CÇn chó ý r»ng
møc ®é c¸c tÕ bµo NKT trong m¸u ®èi víi c¸c bÖnh nh©n ung th− vµ bÖnh nh©n
m¾c bÖnh ®¸i ®−êng thÊp h¬n so víi ng−êi kháe m¹nh. C¸c thÝ nghiÖm trªn chuét
®· chøng minh r»ng c¸c tÕ bµo ung th− cã thÓ bÞ lo¹i trõ nÕu hÖ thèng miÔn dÞch
®−îc t¨ng c−êng, ®Æc biÖt khi sö dông KRN 7000 [29].
C¸c ho¹t chÊt kh¸ng vi rót
H¶i miªn còng lµ nguån cung cÊp phong phó c¸c ho¹t chÊt kh¸ng vi rót. Ngµy
nay viÖc t×m kiÕm c¸c ho¹t chÊt chèng vi rót còng ®ang diÔn ra kh¾p n¬i trªn thÕ
giíi tr−íc c¸c mèi ®e däa tõ c¸c ®ît dÞch bÖnh theo chu kú do vi rót g©y nªn [30].
TÝnh trong n¨m 2001, ®· cã tíi 5 triÖu ca nhiÔm HIV míi trªn toµn thÕ giíi, lµm
t¨ng tæng sè ng−êi bÞ m¾c HIV-AIDS lªn tíi 40 triÖu. Còng trong n¨m 2001, ®·
cã 3 triÖu ng−êi chÕt v× bÖnh HIV-AIDS [31]. §· cã nhiÒu ph−¬ng thuèc ®−îc
®−a ra nh»m ®èi phã víi c¨n bÖnh AIDS, Nh−ng c¸c ph−¬ng thuèc nµy chØ cã kh¶
n¨ng lµm gi¶m sù sao chÐp cña vi rót hay lµm chËm qu¸ tr×nh diÔn tiÕn cña bÖnh
chø kh«ng lo¹i trõ hoµn toµn ®−îc vi rót ra khái c¬ thÓ. Nh÷ng thuèc hiÖn nay
chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ®Ých trªn vi rót HIV nh− nhËn biÕt vµ liªn kÕt víi vá
12
ngoµi protein cña vi rót, ng¨n chÆn kh«ng cho qu¸ tr×nh liªn kÕt víi tÕ bµo vµ sao
m· RNA x¶y ra, t¨ng c−êng t−¬ng t¸c víi nh©n cña tÕ bµo vËt chñ nh»m th¶i håi
c¸c tiÓu phÇn vi rót ra khái c¬ thÓ. ViÖc t×m kiÕm c¸c thuèc míi trong ®iÒu trÞ
HIV ®ang lµ yªu cÇu cÊp b¸ch. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· cã rÊt nhiÒu d−îc
chÊt cã kh¶ n¨ng chèng HIV cao ®· ®−îc ph¸t triÓn cã nguån gèc tõ sinh vËt
biÓn. AZT, mét trong nh÷ng thuèc chèng HIV ®Çu tiªn, ®· xuÊt ph¸t tõ nghiªn
cøu thay ®æi cÊu tróc c¸c nucleosit tõ h¶i miªn [32]. Cô thÓ ®ã lµ hîp chÊt Ara-A,
nucleosit ph©n lËp tõ loµi Cryptotethya crypta, ®©y chÝnh lµ dÉn xuÊt cã nguån
gèc tõ biÓn cã mÆt trªn thÞ tr−êng thuèc ngµy nay [33].
Bªn c¹nh ho¹t tÝnh kh¸ng viªm, chèng vi khuÈn vµ diÖt trõ s©u bÖnh, hîp chÊt
japamide ph©n lËp tõ loµi h¶i miªn ë Th¸i B×nh D−¬ng vµ Ên §é D−¬ng còng cho
ho¹t tÝnh kh¸ng HIV m¹nh nhÊt tõng ®−îc biÕt ë c¸c hîp chÊt ph©n lËp tõ biÓn.
Chóng cã EC50 lµ 0.019 µM, tuy vËy ho¹t tÝnh nµy kh«ng cao b»ng ho¹t chÊt AZT
(0.004 µM). Mét ®iÒu ®¸ng tiÕc lµ hîp chÊt nµy cã tÝnh ®éc tÕ bµo rÊt cao, do vËy,
nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y ®ang tËp trung t¹o c¸c dÉn xuÊt Ýt ®éc, t¨ng c−êng ho¹t
tÝnh cña jaspamide [34].
Papuamide A vµ B ph©n lËp tõ loµi h¶i miªn Theonella mirabilis vµ T.
swinhoei hiÖn ®ang lµ nh÷ng hîp chÊt tù nhiªn biÓn cã triÓn väng nhÊt trong viÖc
ph¸t triÓn thµnh thuèc chèng HIV. ThÝ nghiÖm sau 6 ngµy nhiÔm HIV, c¶ hai hîp
chÊt nµy ®Òu cho hiÖu qu¶ k×m h·m qu¸ tr×nh l©y nhiÔm cña HIV ®Õn c¸c tÕ bµo T
rÊt m¹nh vµ ®é ®éc rÊt thÊp [35]. Avarol vµ Avarone, hai sesquitecpen ph©n lËp
tõ loµi h¶i miªn Dysidea avara còng thÓ hiÖn ho¹t tÝnh chèng HIV kh¸ cao. C¬
chÕ ho¹t ®éng cña chóng còng ®· ®−îc biÕt ®Õn Ýt nhiÒu. Ho¹t ®éng cña c¸c ho¹t
chÊt nµy ®−îc cho lµ k×m h·m hiÖu qu¶ mét RNA vËn chuyÓn. RNA nµy ®ãng vai
trß quan träng trong viÖc t¨ng c−êng sù sao chÐp cña vi rót còng nh− cã tham gia
vµo ho¹t ®éng tæng hîp c¸c enzim protease cña vi rót HIV [36]. Còng ®· cã rÊt
nhiÒu c¸c dÉn xuÊt kh¸c cña avarol ®−îc th«ng b¸o cã ho¹t tÝnh kh¸ng HIV vµ
chèng ung th− ®¸ng quan t©m [37]. Nh÷ng nghiªn cøu trªn viÖc nu«i trång loµi
Dysidea avara còng ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu, kÕt qu¶ nµy ®· chøng
minh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt avarol trªn l−îng lín lµ hoµn toµn cã thÓ [38].
H
H
N
H
N
H
H
H
H
H
H
H
Papuamide A
Cïng víi c¸c ho¹t tÝnh k×m h·m glucosidase, chèng ®¸i th¸o ®−êng,
callyspongym còng cho thÊy phæ kh¸ng vi rót réng nh− vi rót HIV, HBV, hay vi
rót g©y bÖnh tiªu ch¶y… Topsentin vµ bromotopsentin, nh÷ng hîp chÊt míi
ph©n lËp tõ loµi ph©n lËp tõ loµi h¶i miªn S. rueyzleri, cho ho¹t tÝnh kh¸ng HSV1, VSV vµ vi rót d¹ng vßng A-59 [39]. Ngoµi ra, mét vµi hîp chÊt chèng vi rót
®−îc ph©n lËp tõ h¶i miªn nh− 2’-5’ oligoadenylate (2-5A), Hamigeran B,
13
weinbersterol A vµ B, Mycalamide A [40]…còng thÓ hiÖn ho¹t ®éng m¹nh trªn
c¸c dßng vi rót ®−îc thÝ nghiÖm [41].
C¸c ho¹t chÊt kh¸ng sinh, kh¸ng nÊm.
C¸c ho¹t chÊt kh¸ng sinh cã ho¹t ®éng kh¸ng sinh th−êng dÔ thu ®−îc th«ng
qua c¸c nghiªn cøu vÒ hîp chÊt thiªn nhiªn. C¸c ho¹t chÊt thu ®−îc tõ h¶i miªn
còng n»m trong sè ®ã. Ngµy nay, c¸c thÝ nghiÖm sµng läc trªn quy m« lín ®èi víi
c¸c ho¹t tÝnh kh¸ng sinh, kh¸ng nÊm lµ t−¬ng ®èi dÔ ph¸t triÓn vµ ®· trë thµnh
c«ng cô hµng ngµy trong v« sè c¸c phßng thÝ nghiÖm trªn thÕ giíi. Tuy vËy còng
cÇn l−u ý r»ng cho ®Õn nay míi chØ cã mét vµi thuèc kh¸ng sinh trªn thÞ tr−êng
cã nguån gèc tõ c¸c nghiªn cøu trªn c¸c hîp chÊt thiªn nhiªn biÓn.
Arenosclerin A-C ph©n lËp tõ loµi Arenosclera brasiliensis thÓ hiÖn ho¹t tÝnh
kh¸ng sinh rÊt m¹nh trªn 12 dßng vi khuÈn thö nghiÖm ë c¸c bÖnh viÖn [6].
Cribrostatin 3 ph©n lËp tõ Crebrochalina sp. còng cho ho¹t ®éng kh¸ng sinh
m¹nh ®èi víi dßng vi sinh vËt thö nghiÖm lµ Neisseria gonorrheae víi nång ®é
øc chÕ tèi thiÓu ®¹t 0.09 µg/ml, hîp chÊt nµy còng cho ho¹t ®éng chèng dßng vi
khuÈn kh¸ng kh¸ng sinh peniciline N. gonorrheae víi MIC ®¹t 0.39 µg/ml [42].
Fascaplysin, mét hîp chÊt cã cÊu tróc thuéc nhãm alcaloit 5 vßng, ph©n lËp tõ
loµi h¶i miªn Fascaplysinopsis sp. còng cã ho¹t tÝnh k×m h·m rÊt cao ®èi víi c¸c
dßng vi sinh vËt thö nghiÖm nh− S. aureus (0.1 µg/disk), E. coli (5 µg/disk), C.
albicans (1 µg/disk), S. cerevisiea (1 µg/disk) [43].
OH
OH
HO
O
O
OH
OH
OH
OH
O
OH
HOOC
H3C
HO
H2N
OH O
O
Amphotericin B
C¸c nghiªn cøu khoa häc ®· chØ ra r»ng rÊt nhiÒu hîp chÊt kh¸ng nÊm th−êng
còng mang ho¹t ®éng chèng khèi u, diÖt bµo cao. V× vËy viÖc ph©n tÝch ph©n biÖt
c¸c ®Æc ®iÓm chèng nÊm vµ diÖt bµo ë c¸c hîp chÊt cã ho¹t tÝnh còng lµ ®iÒu cÇn
ph¶i quan t©m. Amphotericin B lµ mét trong nh÷ng hîp chÊt kh¸ng nÊm hiÖu
qu¶ ®Çu tiªn ®−îc biÕt ®Õn. Tuy nhiªn viÖc sö dông thuèc nµy còng cÇn ph¶i l−u ý
®Õn c¸c t¸c dông phô ®iÓn h×nh nh− ho¹t ®éng g©y ®éc thËn rÊt m¹nh. Cho ®Õn
nay th× c¸c thuèc kh¸ng nÊm ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt lµ c¸c thuèc thuéc nhãm
azole. Nhãm chÊt nµy ho¹t ®éng chñ yÕu theo ph−¬ng ph¸p k×m h·m sù ph¸t triÓn
cña nÊm bÖnh chø kh«ng diÖt nÊm. Do ®ã mµ mçi mét lo¹i thuèc chèng nÊm
thuéc dßng azole míi ra ®êi ng−êi ta ®· ph¶i lo ngay ®Õn viÖc t×m kiÕm ph¸t hiÖn
c¸c thÓ hÖ azole míi hiÖu qu¶ h¬n v× sù kh¸ng thuèc cña c¸c dßng nÊm bÖnh gia
t¨ng rÊt nhanh [44]. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, viÖc t×m kiÕm c¸c thÕ hÖ thuèc chèng
míi hiÖu qu¶ hiÖn ®ang ®−îc c¸c nhµ khoa häc rÊt quan t©m.
14