Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nghiên cứu quá trình chiết và khảo sát khả năng kháng vi sinh vật của dịch chiết...

Tài liệu Nghiên cứu quá trình chiết và khảo sát khả năng kháng vi sinh vật của dịch chiết từ cây sả (cymbopogon citratus stapf)

.PDF
82
420
111

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG KHOA CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM --- o0o --- PHẠM NGỌC MỸ DUNG NGHIÊN CỨU QUÁ TRÌNH CHIẾT VÀ KHẢO SÁT KHẢ NĂNG KHÁNG VI SINH VẬT CỦA DỊCH CHIẾT TỪ CÂY SẢ (Cymbopogon citratus Stapf) ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH CÔNG NGHỆ THỰC PHẨM GVHD: ThS. TRẦN THỊ HUYỀN ThS. NGUYỄN THỊ HẢI THANH KHÁNH HÒA -07/ 2015 i LỜI CAM ĐOAN Sinh viên: Phạm Ngọc Mỹ Dung Nơi đào tạo: Trường Đại học Nha Trang Khoa: Công nghệ Thực Phẩm Chuyên ngành: Chế Biến thủy sản Giáo viên hướng dẫn: ThS. Trần Thị Huyền, Ths. Nguyễn Thị Thanh Hải. Tên đồ án tốt nghiệp: “Nghiên cứu quá trình chiết và khảo sát khả năng kháng vi sinh vật của dịch chiết từ cây Sả (Cymbopogon citratus Stapf)”. Nội dung cam đoan: Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi dưới sự hướng dẫn của cô Trần Thị Huyền và cô Nguyễn Thị Thanh Hải, cùng với sự giúp đỡ của tập thể cán bộ Trung tâm TNTH Trường Đại học Nha Trang. Các số liệu và kết quả nêu trong đồ án là trung thực và chưa từng được công bố. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm với những lời cam đoan trên. Nha Trang, ngày 20 tháng 6 năm 2015 Sinh viên Phạm Ngọc Mỹ Dung ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN ..........................................................................................................i MỤC LỤC ................................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT....................................................................................v DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ................................................................................................ viii LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. ix LỜI MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN ........................................................................................3 1.1. Tổng quan về cây Sả Chanh ..............................................................................3 1.1.1. Phân lọai học ................................................................................................3 1.1.3. Phân bố và điều kiện trồng trọt ...................................................................5 1.1.3.1. Phân bố ..................................................................................................5 1.1.3.2. Điều kiện trồng trọt ...............................................................................6 1.1.4. Thành phần hóa học của tinh dầu Sả Chanh ...............................................6 1.1.5.Công dụng của cây Sả Chanh.......................................................................9 1.2. Giới thiệu về chất kháng khuẩn từ thực vật.....................................................10 1.2.1. Giới thiệu chất kháng khuẩn thực vật ......................................................10 1.2.2. Khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả Chanh ......................................12 1.2.3. Cơ chế kháng khuẩn ..................................................................................14 1.3. Giới thiệu các phương pháp ly trích tinh dầu Sả Chanh .................................14 1.3.1. Phương pháp dùng dung môi ngâm chiết .................................................14 1.3.2. Phương pháp lôi cuốn hơi nước ...............................................................15 1.3.3. Phương pháp chiết hồi lưu (soxhlet) ........................................................15 1.4. Một số yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chiết .................................................16 1.4.1. Dung môi ...................................................................................................16 1.4.2. Nhiệt độ chiết ...........................................................................................16 iii 1.4.3. Thời gian chiết xuất ...................................................................................17 1.4.4. Độ mịn của nguyên liệu .............................................................................17 1.4.5. Tỷ lệ nguyên liệu/dung môi.......................................................................18 1.5. Nghiên cứu trong và ngoài nước về cây Sả Chanh .........................................18 1.5.1. Nghiên cứu trong nước ..............................................................................18 1.5.2. Nghiên cứu ngoài nước .............................................................................19 1.6. Giới thiệu về các chủng vi sinh vật .................................................................20 1.6.1. Escherichia coli .........................................................................................20 1.6.1.1. Phân loại E. coli .................................................................................21 1.6.1.2. Đặc điểm hình thái của E. coli ...........................................................21 1.6.1.3. Tính chất nuôi cấy...............................................................................21 1.6.1.4. Khả năng gây bệnh của E. coli ...........................................................22 1.6.2. Staphylococcus aureus ..............................................................................22 1.6.2.1. Phân loại Staphylcoccus aureus .........................................................22 1.6.2.2. Đặc điểm hình thái của S.aureus .......................................................23 1.6.2.3. Tính chất nuôi cấy...............................................................................23 1.6.2.4. Khả năng gây bệnh của S.aureus ........................................................24 1.6.3. Salmonella ................................................................................................24 1.6.3.1. Đặc điểm hình thái của Salmonella ....................................................24 1.6.3.2. Tính chất nuôi cấy...............................................................................25 1.6.3.3. Khả năng gây bệnh của Salmonella....................................................26 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................27 2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu ..................................................27 2.2. Dụng cụ, hóa chất và thiết bị nghiên cứu ........................................................27 2.3. Nội dung nghiên cứu........................................................................................29 2.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................29 2.4.1. Phương pháp thu mẫu và xử lý mẫu .........................................................29 2.4.2. Bố trí thí nghiệm........................................................................................30 2.4.2.1. Lập sơ đồ bố trí thí nghiệm tổng quát ................................................30 iv 2.4.2.2. Thí nghiệm 1: khảo sát ảnh hưởng của loại dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả .........................................................32 2.4.2.3. Thí nghiệm 2: khảo sát ảnh hưởng của nồng độ dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả ..................................................34 2.4.2.4. Thí nghiệm 3: khảo sát ảnh hưởng của tỉ lệ nguyên liệu/ dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả .........................................36 2.4.2.5. Thí nghiệm 4: khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả ................................................................38 2.4.2.6. Thí nghiệm 5: khảo sát ảnh hưởng của thời gian chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết sả ................................................................40 2.5. Phương pháp phân tích ....................................................................................41 2.5.1. Phương pháp cấy ria vi khuẩn, pha loãng vi khuẩn .................................41 2.5.2. Phương pháp khuếch tán trên giếng thạch ................................................41 2.5.3. Phương pháp phân tích, xử lý số liệu ........................................................41 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................42 3.1. Ảnh hưởng của loại dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết sả .....................................................................................................................42 3.2. Ảnh hưởng của nồng độ dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả ............................................................................................................44 3.3. Ảnh hưởng của tỉ lệ nguyên liệu/dung môi chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả...........................................................................................49 3.4. Ảnh hưởng của nhiệt độ chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả ........... 53 3.5. Ảnh hưởng của thời gian chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết Sả.......... 56 3.6. Đề xuất quy trình chiết tinh dầu Sả hoàn chỉnh ..............................................59 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................60 1. Kết luận: ..............................................................................................................60 2. Kiến nghị: ............................................................................................................60 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................................................................61 PHỤ LỤC ...................................................................................................................64 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BSA: Bismuth Sulfite Agar. cm: centimet. EMB: Eosin Methyl Blue. g: gam. ha: hecta. m: met. ml: mililit. NA: Nutrient agar. NL/DM: Nguyên liệu/dung môi. PL: phụ lục. TN: thí nghiệm. µl: microlit. vi DANH MỤC HÌNH Trang Hình 1.1. Cây Sả Chanh (Cymbopogon citratus stapf) ............................................... 4 Hình 1.2. Cấu trúc phân tử citral ................................................................................ 13 Hình 1.3. Vi khuẩn E. coli.......................................................................................... 21 Hình 1.4. Vi khuẩn S.aureus ...................................................................................... 23 Hình 1.5. Vi khuẩn Salmonella .................................................................................. 25 Hình 2.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm tổng quát .............................................................. 30 Hình 2.2. Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng của loại dung môi đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ Sả Chanh .................................................... 32 Hình 2.3. Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng của nồng độ dung môi đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ Sả Chanh ............................................. 34 Hình 2.4. Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng của tỉ lệ nguyên liệu/dung môi đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả Chanh .......................................... 36 Hình 2.5. Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả Chanh ....................................................................... 38 Hình 2.6. Sơ đồ bố trí thí nghiệm khảo sát ảnh hưởng của thời gian đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ Sả Chanh............................................................ 40 Hình 3.1. Hình ảnh đường kính vòng tan thu được của dịch chiết Sả chiết bằng ba dung môi (1) nước; (2) ethanol; (3) aceton trên một số vi khuẩn chỉ thị: a)E. coli.b) S. aureus.c)Salmonella. .................................................................................. 43 Hình 3.2. Ảnh hưởng của nồng độ dung môi đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả lên các vi khuẩn chỉ thị......................................................................... 45 Hình 3.3. Hình ảnh đường kính vòng tan thu được của dịch chiết Sả chiết bằng bốn nồng độ dung môi chiết(1) ethanol 60%, (2) ethanol 70%, (3) ethanol 80%, (4) ethanol 90% trên một số vi khuẩn chỉ thị: a)E. coli.b) S. aureus. c)Salmonella ............................................................................................................... 46 Hình 3.4. Ảnh hưởng của tỉ lệ NL/DM đếnhoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả lên các vi khuẩn chỉ thị.......................................................................................... 49 vii Hình 3.5. Hình hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả chiết bằng bốn tỉ lệ NL/DM chiết (1) 1/5, (2) 1/10, (3) 1/15, (4) 1/20 trên một số vi khuẩn chỉ thị : a)E. coli.b)S. aureus.c)Salmonella. ............................................................................ 50 Hình 3.6. Ảnh hưởng của nhiệt độ đếnhoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả lên các vi khuẩn chỉ thị............................................................................................... 53 Hình 3.7. Hình hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả chiết bằng bốn nhiệt độ chiết (1) 300C, (2) 350C, (3) 400C, (4) 450C trên một số vi khuẩn chỉ thị: a)E. coli. b)S. aureus. c) Salmonella. .............................................................................. 54 Hình 3.8. Ảnh hưởng của thời gian đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả lên các vi khuẩn chỉ thị............................................................................................... 56 Hình 3.9. Hình hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả chiết bằng bốn thời gian chiết 2 giờ, 4 giờ, 6 giờ, 8 giờ trên một số vi khuẩn chỉ thị: a) E. coli. b)S. aureus. c) Salmonella. ............................................................................................... 57 Hình 3.10. Sơ đồ quy trình chiết tinh dầu Sả hoàn chỉnh .......................................... 59 viii DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 1.1. Thành phần hóa học của tinh dầu SảC.citratus và Sả C.nadus từ Togo ...............7 Bảng 1.2. Thành phần các chất cấu tạo nên thành tế bào vi khuẩn. .......................... 14 Bảng 3.1. Bảng đường kính vòng tan thể hiện hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết Sả với ba loại dung môi nước, ethanol, aceton lên các loại vi sinh vật chỉ thị........................... 42 ix LỜI CẢM ƠN Bốn năm là khoảng thời gian em được ngồi trên ghế nhà trường, được trau dồi những kiến thức mới mà chính những kiến thức ấy đã giúp em hoàn thành tốt đồ án tốt nghiệp của mình, bên cạnh đó sẽ là những kinh nghiệm vô cùng quý báu, một nền tảng vững chắc cho em bước đi trên con đường đời đầy chông gai phía trước. Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu Trường Đại học Nha Trang, các quý Thầy, Cô Bộ môn Công nghệ Chế biến Thủy sản Khoa Công nghệ Thực phẩm đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu và bổ ích. Sự biết ơn sâu sắc nhất em xin gửi đến cô Ths. Trần Thị Huyền, cô Ths. Nguyễn Thị Thanh Hải đã tận tình hướng dẫn và động viên em trong suốt quá trình em làm đồ án. Em xin chân thành cảm ơn thầy, cô trong Hội đồng chấm đồ án đã bỏ thời gian quý báu đọc và nhận xét góp ý để giúp bài đồ án của em được hoàn thiện hơn. Con xin cảm ơn Ba, Mẹ đã luôn dạy dỗ chăm sóc con, tạo điều kiện và hỗ trợ con về mặt kinh phí cũng như tinh thần để con có thể hoàn thành tốt đồ án tốt nghiệp. Và cuối cùng, xin gửi lời cảm ơn đến tất cả anh chị, các bạn tại phòng Công nghệ Sinh học đã luôn quan tâm, giúp đỡ, chia sẻ kinh nghiệm trong khoảng thời gian thực hiện đồ án này. Xin chân thành cảm ơn! Nha Trang, ngày….tháng….năm 2015 1 LỜI MỞ ĐẦU Hiện nay, xã hội ngày càng phát triển cũng như nhận thức của con người về thực phẩm ngày càng cao, thực phẩm không chỉ tươi ngon mà còn phải an toàn. Song, các loại vi sinh vật chính là nguyên nhân chính gây nên hiện tượng hư hỏng và làm giảm chất lượng của thực phẩm. Để kéo dài thời gian bảo quản các nhà sản xuất đã sử dụng chất bảo quản hóa học, tuy những chất này có khả năng ức chế họat động của vi sinh vật nhưng lại không đảm bảo an toàn cho người sử dụng. Chính vì thế, để tìm ra các hợp chất kháng khuẩn có nguồn gốc từ các cây thảo dược tự nhiên vừa bảo quản được thực phẩm vừa đảm bảo an toàn là một vấn đề cấp thiết. Trong đó cây Sả Chanh là nguyên liệu phổ biến đang được nghiên cứu, cây Sả Chanh không chỉ đơn thuần là gia vị trong cuộc sống hằng ngày mà còn được xem là cây thuốc quý có tác dụng chữa các bệnh về nhiễm khuẩn, ngăn ngừa bệnh ung thư, đặc biệt dịch chiết từ cây Sả Chanh có tác dụng kháng khuẩn rất tốt đối với vi khuẩn staphylococcus aureus, Escherichia coli, nấm Aspergillus niger… Tuy nhiên, việc nghiên cứu về đặc tính kháng khuẩn của cây Sả Chanh chưa được quan tâm nhiều ở Việt Nam. Vì vậy, em chọn đề tài “ Nghiên cứu quá trình chiết và khảo sát khả năng kháng vi sinh vật của dịch chiết từ cây Sả(Cymbopogon Citratus Stapf)” nhằm đánh giá khả năng kháng khuẩn của dịch chiết từ cây Sả, góp phần nâng cao giá trị sử dụng của cây Sả Chanh tại Việt Nam cũng như trên toàn Thế Giới. Mục tiêu của đề tài: khảo sát ảnh hưởng của chế độ chiết đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ cây Sả. Nội dung của đề tài: + Nghiên cứu ảnh hưởng của dung môi chiết đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ cây Sả. + Nghiên cứu ảnh hưởng của thời gian và nhiệt độ chiết đến hoạt tính kháng khuẩn của dịch chiết từ cây Sả. 2 Ý nghĩa khoa học: đề tài cung cấp dữ liệu khoa học có ý nghĩa tham khảo về sự ảnh hưởng của dung môi chiết, thời gian và nhiệt độ chiết đến khả năng kháng khuẩn của dịch chiết từ cây Sả Ý nghĩa thực tiễn: đề tài chỉ mới được nghiên cứu với quy mô tại phòng thí nghiệm, dựa trên kết quả khảo sát của đề tài, các nhà sản xuất có thể mở rộng phạm vi sử dụng dịch chiết từ cây Sả trong Công nghệ Chế biến Thực phẩm giúp tạo ra sản phẩm thực phẩm đáp ứng yêu cầu của người tiêu dùng. 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 1.1. Tổng quan về cây Sả Chanh 1.1.1. Phân lọai học [6] [10] [18] GIỚIPlantae. NGÀNHMagnoliophyta. LỚPLiliopsida. BỘPoales. HỌPoaceae. CHICymbopogonSpreng. LOÀICymbopogon citratus Stapf. Họ Hòa thảo hay họ Lúa hoặc họ Cỏ ("cỏ" thực thụ) là một họ thực vật một lá mầm (lớp Liliopsida), với danh pháp khoa học là Poaceae, còn được biết dưới danh pháp khác là Gramineae. Trong họ này có khoảng 668 chi và khoảng 10.035 loài cỏ. Người ta ước tính rằng các đồng cỏ chiếm khoảng 20% toàn bộ thảm thực vật trên Trái Đất. Họ này là họ thực vật quan trọng nhất đối với toàn bộ nền kinh tế của loài người, bao gồm cả các bãi cỏ và cỏ cho gia súc cũng như là nguồn lương thực chủ yếu (ngũ cốc) cho toàn thế giới, hay các loại tre, trúc được sử dụng rộng rãi ở châu Á trong xây dựng [23]. Tùy vào khí hậu của mỗi khu vực mà chi Sả được phân loại với nhiều loài có tên gọi khác nhau: + Cymbopogon casein (Sả lam, Sả hôi): phân bố ở Ấn Độ, Trung Quốc, Ả Rập, Châu Phi và Việt Nam. Ở nước ta mọc từ Lạng Sơn vào Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và Bình Định. + Cymbopogon flexuosus (Sả dịu): cây cỏ cao 2 - 2,5mét, lá dài 70 – 90centimet (cm), rộng 1 cm, lưỡi bẹ cao 6 – 7milimet (mm). Phân bố ở Ấn Độ, Myanma, Thái Lan, Indonexia. Sả dịu được trồng làm nguyên liệu để lấy tinh dầu, làm hương liệu trong ngành thực phẩm, làm thuốc trừ ruồi, muỗi. 4 + Cymbopogon matinii (Sả hoa hồng, Sả hồng): cây thảo sống nhiều năm thân rễ ngắn. Thân cao trung bình từ 1,2 - 1,8 mét. Cây trưởng thành có từ10 - 20 đốt, lóng dài 10 – 13cm, rộng 3mm. Phiến lá có gốc hình tim hay tròn, dài 10 – 15cm. Phân bố chủ yếu ở Ấn Độ, người ta dung tinh dầu Sả hồng thay cho tinh dầu Hoa hồng trong việc chế tạo xà phòng thơm và dung làm hương liệu[6]. + Cymbopogon winterianus (Sả Java): có nguồn gốc từ Nam Ấn Độ, được sản xuất để lấy tinh dầu có tên thương phẩm là Citronela oil, thành phần chính của tinh dầu là geraniol (85 - 90%), citronella (35 - 40%), được dùng làm thuốc chống côn trùng[18]. + Cymbopogon nadus (Sả Sri Lanka): có nguồn gốc từ Sri Lanka, cho tinh dầu có tính chất và thành phần hóa học giống Sả Java nhưng chất lượng kém hơn. + Cymbopogon pendulus (Sả tía hay Sả Jammu): được trồng để sản xuất tinh dầu Sả Jammu với tên thương phẩm là Jammu lemongrass oil. + Cymbopogon citratus Stapf (Sả Chanh): được trồng để sản xuất tinh dầu có tên thương phẩm là West Indian Lemongrass oil, thành phần chính chứa hàm lượng citral cao (80 - 90%) [18]. 1.1.2. Đặcđiểm hình thái của cây SảChanh Hình 1.1.Cây Sả Chanh (Cymbopogon citratus stapf) Cây Sả Chanh (Cymbopogon citratus stapf) là loại cây nhiệt đới, sống lâu năm, mọc thành bụi, cao từ 0,8 -1,5 mét (m). Thân rễ trắng hay hơi tím. Lá hẹp dài giống như lá lúa, dài tới 1 m hay hơn, có bẹ, mép hơi nhám. Toàn cây có mùi thơm đặc biệt mùi chanh. Thân rễ trắng hoặc hơi tím. Cây Sả Chanh được trồng bằng cách 5 tách tép Sả từ những cây mẹ có độ tuổi từ 1-2 năm. Hàm lượng tinh dầu trong lá Sả khoảng 0,25 – 0,30%. Cây Sả Chanh có nguồn gốc từ Ấn Độ và được dùng làm cây gia vị quý, phổ biến. Hiện nay Sả còn được dùng làm dược phẩm và mỹ phẩm. Cụm hoa to dài đến 60cm, có 4 - 9 đốt, gồm nhiều bông nhỏ nhưng ít gặp, chùm tụ, tán thưa, có mo, gié hoa dẹp. Giá trị sử dụng chính của cây Sả Chanh đó là hàm lượng tinh dầu trong cây. Các bộ phận như lá, thân, hoa, rễ chứa hàm lượng tinh dầu khác nhau, tập trung chủ yếu tại phần thân cây 5 – 7 cm tính từ rễ lên thân. Một số bài báo khoa học nghiên cứu vềcác thành phần hóa học trong tinh dầu Sả cóhoạt tính sinh học và do đó có thể được sử dụng trong điều trị một số bệnh bao gồm ung thư, và trong các ứng dụng có tầm quan trọng đặc biệt là công nghiệp đóng gói thực phẩm. Các hợp chất citral, geraniol, citronellol, citronellal và piperitone, đã được biết là có khả năng kháng khuẩn, kháng nấm, diệt côn trùng, thuốc chống côn trùng trong một thời gian dài[18]. 1.1.3. Phân bố và điều kiện trồng trọt 1.1.3.1. Phân bố Sả Chanh được trồng nhiều ở các nước Nam Mỹ như Achentina, Braxin, Hoduras, Guatemala, Liên Bang Nga, Bắc Australia, Ấn Độ, Banglades, Việt Nam và các nước Đông Nam Á khác. Ở các tỉnh phía Nam như miền Đông Nam Bộ, Tây Nguyên, v.v…Ở Việt Nam Sả Chanh được trồng khắp cả nước, một số vùng đồi núi đã được quy hoạch trồng cây Sả để làm nguyên liệu chưng cất tinh dầu. Tinh dầu sả là một mặt hàng xuất khẩu có giá trị và là nguyên liệu được dùng trong kỹ nghệ mỹ phẩm, thực phẩm và dược phẩm. Sả cho một loại tinh dầu chứa nhiều thành phần khác nhau. Do đó, người ta chọn trồng những giống Sả đáp ứng mục đích sử dụng của tinh dầu. Các loài Sả chanh thuộc chi Cymbopogon thích ứng rộng với điều kiện sinh thái. Sả Chanh được trồng hầu hết ở khắp các tỉnh phía Bắc nước ta, tập trung ở một số nông trường như Việt Trung (Quảng Bình), Thạch Ngọc (Nghệ Tĩnh cũ), Cửu Long (Hà Sơn Bình cũ), Bắc Sơn (Bắc Thái cũ), v.v... Sau năm 1975, cây Sả còn được nghiên cứu và trồng trọt 6 Sản lượng Sả thu được tại một số tỉnh trong nước: Tại thôn Ba Bị, xã Hùng Tiến thuộc tỉnh Hòa Bình, mỗi năm 1 hecta (ha) Sả cho thu hoạch 3 vụ chính, năng suất đạt từ 12 – 14 tấn/ha, giá bán trung bình từ 7.000 – 8.000 đồng/kg. Tại xã Phú Tân thuộc tỉnh Tiền Giang một trong những xã tiên phong trong phong trào trồng sả với gần 150 ha trên nền đất lúa 1 vụ trước đây cho biết, với năng suất bình quân 17 - 20 tấn/ha/vụ và giá bán khoảng 3.000 đến 5.000 đồng/kg. 1.1.3.2. Điều kiện trồng trọt Sả là cây chịu hạn nhưng chịu ngập úng kém. Khí hậu thích hợp đối với cây Sả là 24 – 280C. Cây Sả phát triển kém khi nhiệt độ dưới 100C. Sả dễ trồng, không kén đất, thích nghi với nhiều loại điều kiện khí hậu. Sả phát triển tốt ở nơi đất xốp, thô, có độ ẩm cao, chịu mát và ít nước, mỗi tháng chỉ 2-3 lần tưới. Cách trồng đem lại hiệu quả cao nhất là nên trồng hàng cách hàng 0,8m cây cách cây 0,7m. Sau khi trồng từ 3 đến 4 tháng đã có thể thu hoạch Sả để ăn hoặc làm thuốc… Theo như Koshima và các cộng sự (2006) đã nghiên cứu, thành phầncitral thiết yếu trong tinh dầu Sả thay đổi tùy thuộc vào tuổi của cây (6, 9, 12 và 15 tháng), và thành phần citral cao hơn tại6 và 15 tháng tuổi. Kết quả tương tự cũng được quan sát thấy bởi Bezerra và các cộng sự (2008), người đã ghi nhận những thành phần hóa học trong tinh dầu thay đổi theo tuổi cây[22]. Vậy nên tùy vào mụcđích sử dụng mà sẽ có thời gian thu hoạch hợp lý, nếu dùng Sả với mụcđích chế biến thì sau khi trồng 3 thángđã có thể thu hoạch, còn nếu dùng Sả đểđiều chế tinh dầu thì nên thu hoạch khi Sảđã trồng được 6 tháng trở lên. 1.1.4. Thành phần hóa học của tinh dầu Sả Chanh Các loại Sả khác nhau sẽ có thành phần hóa học khác nhau và hàm lượng tinh dầu cũng khác nhau, nhưng thường dao động từ 0,46 - 0,55%. Trong thànhphần hóa học của tinh dầu Sả có rất nhiều nhóm hợp chất và thường có 2 nhóm chính: Ancol: + Geraniol, (2,6-dimetil-2,6-octandien-8-ol). 7 + Nerol, (2,6-dimetil-2,6-octandien-8-ol). + Citronelol, (2,6-dimetil-2-octen-8-ol), (d-citronelol). Aldehyd: + Geranial, (trans-3,7-dimetil-2,6-octandien-1-al) + Neral, (cis-3,7-dimetil-2,6-octandien-1-al) + Citronelal, (3,7-dimetil-6-octen-1-al), (d-Citronelal) Bảng 1.1.Thành phần hóa học của tinh dầu Sả C.citratus và Sả C.nadus từ Togo [20]. Các hợp chất tỉ lệ phần trăm (%) C.citratus C.nadus Monoterpene hydrocarbons 10,6 1,9 Myrcene 10,2 1,4 Limonene 0,4 0,5 Oxygenated monterpenes 86,4 79,0 Methyl-5 epten-2one 0,4 - Sabinene hydrate cis 0,3 - Citronellal 0,2 35,5 α-Terpineol 0,9 0,3 Citronellol 0,3 10,7 Neral 32,4 0,4 Geraniol 5,5 27,9 Geranial 45,2 0,7 Geranyl acetate 1,2 3,5 Sesquiterpene hydrocarbons 1,8 12,3 β-Elemene 1,4 5,1 á-Farnesene 0,3 0,2 bicyclogermacrene 1,2 0,2 Germacrene D 0,2 3,3 Cadinene - 3,2 8 Oxygenated sesquiterpene 1,4 2,7 Elemol 0,6 0,1 β-Eudesmol 0,2 0,2 Citronellyl tiglate 0,1 2,1 γ - Eudesmol 0,5 0,3 Tổng 99,8 95,9 Thành phần hóa học phụ thuộc vào các yếu tố sau: + Loài Sả: từ Bảng 1.1 thấy rằng, thành phần hóa học của tinh dầu Sả phụ thuộc vào loài Sả. Một nghiên cứu đã cho ra kết quả như sau: mười chín hợp chất đã được xác định trong mẫu dầu C. citratus chiếm 99,8% trong hợp chất bao gồm geranial (45,2%), neral (32,4%) và myrcene (10,6%) là thành phần chính. Dầu này gồm hai hydrocarbon monoterpene (10,6%) và chín monoterpene oxy hóa (86,4%). Mẫu này xuất hiện tương tự như báo cáo trước đây về dầu chemotypes từ Togo (Koumaglo và cộng sự, 1996; Koba và cộng sự, 2003). Mười tám hợp chất đã được xác định trong tinh dầu C.nardus chiếm 95,9% của các thành phần được phát hiện bao gồm citronellal (35,5%), geraniol (27,9%) và citronellol (10,7%) là thành phần chính. Dầu này bao gồm hai hydrocacbon monoterpene (1,9%) bảy monoterpene oxy hóa (79,0%), năm hydrocacbon sesquiterpene (12,3%) và bốn sesquiterpene oxy hóa (2,6%). Thành phần này tương tự như báo cáo trước đây về dầuC.nardus từ Togo (Koumaglo và cộng sự, 1996; Koba và cộng sự, 2003) [20]. + Độ tuổi: Mint Innecco và các cộng sự (2003) đã quan sát thấy rằng tinh dầu tăng từ 80 đến 95 ngày sau khi trồng. Đối với các thành phần chính, citral (geranial + neral), các cây Sả ở độ tuổi 6, 9 và 12 tháng cho thấy nồng độ citral cao hơn so với các cây Sả nhỏ tuổi hơn (3 tháng). Có lẽ tuổi của cây ảnh hưởng đến chất lượng của tinh dầu Sả[22]. + Bộ phận khác nhau của cây Sả (thân, lá, hoa): một bài báo khoa họcđã nghiên cứu và chỉ ra đượcở các bộ phân khác nhau của cây Sả sẽ có thành phần hóa học khác nhau, đối với loài SảC.martinii thì geraniol là thành phần chính (có 53,41% geraniol 9 trong tinh dầu chiết xuất từ lá và 69,63% geraniol trong tinh dầu chiết xuất từ hoa) [18]. 1.1.5.Công dụng của cây Sả Chanh Hiện nay, Sả Chanh và tinh dầu Sả Chanh được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực: Trong thực phẩm: Sả được dùng để làm gia vị, ăn sống hay chế biến các món ăn, ướp thịt, cá…Khi cho Sả vào làm gia vị, các hợp chất có hoạt tính kháng khuẩn trong Sả sẽ giúp cho món ăn lâu hư, bảo quản được lâu hơn. Ngoài ra, Sả còn dùng để nấu lấy nước uống, nước Sả có tác dụng ngừa ung thư, nó thúc đẩy các tế bào ung thư tự hủy diệt. Trong làm đẹp: Tinh dầu sả chứa chủ yếu hợp chất citral bao gồm neral và geranial. Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, citral là một hoạt chất có khả năng tiêu diệt các tế bào ung thư trong cơ thể. Nhờ đó các tế bào nang nuôi tóc sẽ được bảo vệ khỏi nguy cơ bị tổn thương dẫn đến bệnh rụng tóc. Xông hơi trị mụn làm trắng da với củ sả. Trong y học: Sả Chanh và tinh dầu Sả Chanh có công dụng chữa một số bệnh như: + Sả có vị cay, tính ấm có tác dụng làm ra mồ hôi, ấm bụng, giúp tiêu hoá, khỏi nôn, thông khí, sát trùng, khử uế, tiêu đờm... Thường được chỉ định dùng điều trị các bệnh như đau đầu, đau bụng, ỉa chảy, thấp khớp, cầm máu, kinh nguyệt không đều, phù sau khi sinh. Sả được sử dụng nhiều qua kinh nghiệm dân gian. Lá Sả phối hợp với các loài cây có tinh dầu khác (Hương nhu, Húng chanh, Bưởi...) nấu nước dùng xông chữa cảm cúm, sốt. Lá Sả dùng pha nước uống giải nhiệt và thông tiểu, tiêu thực. + Phơi khô tán bột làm bột tiêu hoá (phối hợp với mạch nha), tẩy uế răng miệng, hôi nách (phối hợp với phèn phi) củ Sả nấu nước uống thông tiểu làm ra mồ hôi. + Giảm đau: tinh dầu Sả được coi là một thuốc giảm đau làm giảm đau và chống viêm, giúp giảm đau ở cơ và khớp, cũng như đau răng và đau đầu do nhiễm virus như ho, cảm lạnh, cúm, sốt. Nó cũng giúp chữa bệnh đau cơ thể mà hậuquả từ việchoạt động gắng sức. 10 + Sát trùng: Các đặc tính khử trùng của tinh dầu Sả được ứng dụng tốt cho các vết thương bên ngoài và nội bộ cũng như một thành phần của các loại kem khử trùng. Các đặc tính khử trùng của dầu này làkhông để cho các vết cắt và vết thương bên ngoài và nội bộ trở nên tự hoại. + Lợi tiểu: tinh dầu Sả tăng đi tiểu, cả về tần số và số lượng. Điều này nghe có vẻ không quan trọng nhưng nó có thể rất có lợi cho sức khỏe. Khi một người đi tiểu, chất béo bị mất khỏi cơ thể, vì 4% khối lượng nước tiểu gồm các chất béo. Rõ ràng, bạn càng đi tiểu nhiều, bạn càng mất chất béo. Đi tiểu cũng thúc đẩy tiêu hóa và ức chế sự hình thành của khí dư thừa. Nó loại bỏ nước dư thừa ra khỏi cơ thể và làm giảm sưng. Đóng góp quan trọng nhất của nó là nó loại bỏ các độc tố khỏi cơ thể, không phải đề cập đến khả năng làm giảm huyết áp. Đó là lý do mà hầu hết các loại thuốc dược phẩm cho hạ huyết áp gây đi tiểu thường xuyên. Đi tiểu cũng giúp làm sạch thận. + Theo một nghiên cứuđã nói rằng: tại Ấn Độ, Sả Chanh được sử dụng chữa cácvấn đề trong đường tiêu hóa (Alves và Souza, 1960). Ở những hòn đảo Mauricio vàở bán đảo Malay, người ta thường sử dụng trà từ Sả Chanh để chống lại bệnh cúm, sốt, viêm phổi, và để giải quyếtcác vấn đề dạ dày và bài tiết mồ hôi (Farmacologia, 1985).Tại Nigeria, nó được sử dụng như thuốc hạ sốt, nó cótác dụng chống co thắt (Olaniyi và cộng sự,1975). Tại Indonesia, Sả Chanh được chỉ định để chữa các bệnh vềtiêu hóa, thúc đẩy lợi tiểu, mồ hôi (Hirschorn, 1983). Tuy nhiên ở châu Phi vàChâu Á, nó được coi như thuốc chữaho, sát trùng, giúpbài tiết mồ hôi, chống thấp khớp và điều trịđau lưng, bong gân và ho ra máu (Alves và Souza,1960) [21]. 1.2. Giới thiệu về chất kháng khuẩn từ thực vật 1.2.1. Giới thiệu chất kháng khuẩn thực vật Trong thiên nhiên, có rất nhiều cây cỏ có chất kháng sinh. Nguồn dược liệu của nước ta vô cùng phong phú, trong đó có nhiều cây thuốc kháng sinh được Y học dân tộc dùng làm thuốc từ lâu. Chúng thường là những cây cỏ rất quen thuộc, mọc hoang dại hoặc được trồng ngay trong vườn như: Hành, Tỏi, Hẹ, Kim ngân, Sâm đại hành, lá Móng tay,… được nhân dân ta dùng làm thuốc tiêu độc, tiêu viêm, sát khuẩn,
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan