Tài liệu Nghiên cứu phát triển du lịch mạo hiểm tại lai châu

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -----***----- LÊ XUÂN TRƢỜNG NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI LAI CHÂU LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH Hà Nội - 2021 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -----***----- LÊ XUÂN TRƢỜNG NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI LAI CHÂU CHUYÊN NGÀNH: DU LỊCH Mã số: 8810101.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. Phạm Hồng Long Hà Nội - 2021 LỜI CẢM ƠN Em xin kính gửi lời cảm ơn chân thành đến Quý Thầy/Cô Trường Đại học Khoa Học Xã Hội và Nhân Văn Hà Nội đã truyền đạt kiến thức, cung cấp tài liệu cần thiết giúp em hoàn thành luận văn này. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy giáo PGS.TS. Phạm Hồng Long đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình viết luận văn. Cảm ơn các Sở, Ban, Ngành, tỉnh Lai Châu đã tạo điều kiện, nhiệt tình giúp đỡ tôi thu thập dữ liệu. Trong quá trình nghiên cứu, mặc dù tác giả luận văn đã hết sức cố gắng, tham khảo nhiều tài liệu, trao đổi và tiếp thu nhiều ý kiến quý báu của Quý Thầy, Cô và bạn bè để hoàn thành nghiên cứu. Tuy nhiên, luận văn chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được ý kiến đóng góp từ Quý Thầy, Cô và các bạn. Trân trọng! Hà Nội, ngày….. tháng .… năm 20.... Học viên thực hiện Luận văn Lê Xuân Trường LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày….. tháng .… năm 20.... Học viên Lê Xuân Trường MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN……………………………………………………………………..... DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT……………………………………………… DANH MỤC CÁC BẢNG………………………………………………………….. DANH MỤC HÌNH……………………………………………………………...….. MỞ ĐẦU......................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài.....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 2 3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................... 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 2 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ................................................................................... 4 6. Đóng góp của luận văn ......................................................................................... 6 7. Bố cục của luận văn .............................................................................................. 6 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH MẠO HIỂM................................7 1.1. Tổng quan về du lịch mạo hiểm ....................................................................... 7 1.1.1. Thuật ngữ và định nghĩa du lịch mạo hiểm ...................................................... 7 1.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của du lịch mạo hiểm ................................. 10 1.1.3. Du lịch mạo hiểm trong mối quan hệ với các loại hình du lịch khác ............. 11 1.1.4. Đặc điểm và phân loại du lịch mạo hiểm ....................................................... 15 1.1.5. Các loại hình du lịch mạo hiểm........................................................................17 1.1.6. Thị trường du lịch mạo hiểm và khách du lịch mạo hiểm.............................. 19 1.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển du lịch mạo hiểm ......................... 22 1.2.1. Hệ thống tài nguyên du lịch............................................................................ 22 1.2.2. Điều kiện phát triển kinh tế xã hội ................................................................. 24 1.2.3. Điều kiện cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật ........................................ 24 1.2.4. Các điều kiện khác.......................................................................................... 26 CHƢƠNG 2. TIỀM NĂNG VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI LAI CHÂU ................................... 27 2.1. Tiềm năng, thực trạng, xu hƣớng phát triển du lịch mạo hiểm tại Việt Nam................................................................................27 2.1.1. Tiềm năng du lịch mạo hiểm tại Việt Nam......................................................27 2.1.2. Thực trạng khai thác du lịch mạo hiểm tại Việt Nam......................................28 2.1.3. Xu hướng phát triển du lịch mạo hiểm tại Việt Nam.......................................30 2.2. Thực trạng và định hƣớng phát triển du lịch Lai Châu .............................. 30 2.2.1. Thực trạng phát triển du lịch Lai Châu giai đoạn 2015 - 2019 ...................... 30 2.2.2. Định hướng phát triển loại hình du lịch Lai Châu đến 2030 .......................... 36 2.3. Tiềm năng và điều kiện phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu ............ 37 2.3.1. Hệ thống tài nguyên du lịch mạo hiểm ........................................................... 37 2.3.2. Điều kiện về hệ thống cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật .................... 42 2.3.3. Hệ thống chính sách và nguồn nhân lực ......................................................... 43 2.3.4. Thuận lợi ......................................................................................................... 44 2.3.5. Khó khăn......................................................................................................... 45 2.4. Thực trạng phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu .................................48 2.4.1. Các nhà cung ứng du lịch mạo hiểm................................................................48 2.4.2. Các sản phẩm du lịch mạo hiểm.......................................................................51 2.4.3. Khách và thị trường khách du lịch mạo hiểm ................................................ 55 2.4.4. Hiệu quả kinh doanh du lịch mạo hiểm............................................................60 2.4.5. Hoạt động quảng bá du lịch mạo hiểm ........................................................... 65 2.4.6. Chính sách đầu tư, quy hoạch phát triển du lịch mạo hiểm ........................... 66 CHƢƠNG 3. ĐỊNH HƢỚNG, CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH MẠO HIỂM TẠI LAI CHÂU...............................................................68 3.1. Định hƣớng và phát triển sản phẩm du lịch mạo hiểm tại Lai Châu...........68 3.1.1. Định hướng.......................................................................................................69 3.1.2. Phát triển sản phẩm ....................................................................................... 70 3.2. Các giải pháp phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu..............................72 3.2.1. Nhóm các giải pháp về quy hoạch .................................................................. 72 3.2.2. Nhóm các giải pháp về phát triển nguồn nhân lực ........................................ 73 3.2.3. Nhóm các giải pháp về phát triển cơ sở hạ tầng, vật chất kỹ thuật ................ 74 3.2.4. Nhóm các giải pháp về quảng bá và tiếp thị................................................... 75 3.2.5. Nhóm các giải pháp về tăng cường sự liên kết ............................................... 77 3.3. Một số kiến nghị ............................................................................................... 78 3.3.1. Kiến nghị về cơ chế chính sách ...................................................................... 78 3.3.2. Kiến nghị đối với cơ quan quản lý nhà nước về du lịch ................................. 80 3.3.3. Kiến nghị đối với chính quyền địa phương .................................................... 81 3.3.4. Kiến nghị đối với các công ty kinh doanh du lịch mạo hiểm ......................... 82 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................... 85 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DLMH : Du lịch mạo hiểm KT-XH : Kinh tế xã hội UBND : Uỷ ban nhân dân VHTTDL : Văn hoá thể thao và du lịch NN : Nhà nước TN : Tư nhân UNWTO : Tổ chức du lịch thế giới CP : Cổ phần TNHH : Công ty trách nhiệm hữu hạn NQ-TU : Nghị quyết Tỉnh ủy ATTA : Tổ chức Thương mại CSHT : Cơ sở hạ tầng FAMTRIP : Hình thức du lịch tìm hiểu, làm quen, tiếp thị DANH MỤC CÁC BẢNG 12 Bảng 1.2. Những hoạt động và khung cảnh có liên quan …………….. đến mạo hiểm Phân biệt du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm…………… Bảng 1.3. Du lịch mạo hiểm phân theo điểm đến và hoạt động ……… 17 Bảng 1.4. Các loại hình du lịch mạo hiểm, xếp loại theo ATTA............ 18 Bảng 1.5. Ƣớc tính thị trƣờng du lịch mạo hiểm quốc tế……………... 19 Bảng 1.6. Thị trƣờng khách du lịch thiên nhiên và thiên nhiên ……... hoang dã Bảng thống kê cơ sở lƣu trú của Lai Châu năm 2019…….. 20 32 Bảng 2.4. Thực trạng phát triển cơ sở lƣu trú ………………………... của Lai Châu (2015 - 2019) Cơ sở lƣu trú trên địa bàn Lai Châu, phân theo…………... chủ sở hữu Tình hình thu nhập du lịch Lai Châu (2015 - 2019)………. Bảng 2.5. GRDP du lịch Lai Châu (2015 - 2019)……………………… 33 Bảng 2.6. Số lƣợng du khách đến Lai Châu (2015 - 2019) 34 Bảng 2.7. 35 Bảng 2.9. Thực trạng phát triển lao động ngành du lịch ……………. của Lai Châu Tỷ lệ phân bố địa hình theo độ dốc trên địa bàn ………….. tỉnh Lai Châu Điểm du lịch mạo hiểm mà khách tham gia........................... Bảng 2.10. Giá các dịch vụ có tại khu, điểm du lịch mạo hiểm.............. 55 Bảng 2.11. Phân loại khách theo mục đích……………………………… 57 Bảng 2.12. Các kênh thông tin về du lịch tại Lai Châu ........................... 57 Bảng 2.13. Thời gian lƣu trú tại Lai Châu và tour du lịch mạo hiểm… 58 Bảng 2.14. Tỷ lệ khách ƣu trú tại Lai Châu......................................... 58 Bảng 2.15. Các thiết bị kỹ thuật cho các hoạt động du lịch mạo hiểm... 62 Bảng 2.16. Tình hình kinh doanh của khu du lịch ................................... Cầu Kính Rồng Mây Bảng 2.17. Kết quả kinh doanh các hoạt động du lịch mạo hiểm .......... tại Công ty CP du lịch quốc tế Hoàng Gia năm 2017-2019 Bảng 2.18. Kết quả kinh doanh các hoạt động du lịch mạo hiểm …….. tại công ty CP PuSamCap năm 2018- 2019 Bảng 2.19. Đánh giá của khách du lịch về các dịch vụ, sản phẩm……….. du lịch mạo hiểm 63 Bảng 1.1. Bảng 2.1. Bảng 2.2. Bảng 2.3. Bảng 2.8. 13 31 32 33 39 52 64 65 68 DANH MỤC CÁC HÌNH Sơ đồ 1.1. Phân loại du lịch mạo hiểm…………………….. 16 Sơ đồ 1.2. Mạo hiểm nhẹ và mạo hiểm nặng …………….. 16 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Du lịch Việt Nam thời gian gần đây đã có những thành tựu đáng kể. Số lượng khách quốc tế và nội địa ngày càng gia tăng, năm 2015 cả nước đã đón hơn 7.94 triệu lượt khách quốc tế và phục vụ 57 triệu lượt khách du lịch nội địa. Tổng số khách quốc tế đến Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2019 đạt xấp xỉ 8,5 triệu lượt (tăng 7,5%% so với cùng kỳ năm 2018); khách du lịch nội địa ước đạt 45,5 triệu lượt (khách lưu trú đạt 22,9 triệu lượt); tổng thu từ khách du lịch đạt 338.200 tỷ đồng (tăng 8,4% so với cùng kỳ năm 2018). [Báo cáo của Tổng cục Du lịch, 9/7/2019]. Điều đó chứng tỏ hình ảnh du lịch Việt Nam được bạn bè quốc tế đón nhận rộng rãi hơn. Hiện nay Việt Nam đã và đang phát triển nhiều loại hình du lịch, tuy nhiên du lịch Việt Nam cũng rất cần những loại hình du lịch mới mẻ. Một trong những loại hình du lịch mới, hiện đang có xu hướng phát triển tại Việt Nam đó là du lịch mạo hiểm (DLMH), được bắt đầu từ khi công ty Raid Gauloises đã chọn Việt Nam là nơi tổ chức tour du lịch thể thao – mạo hiểm lần thứ 11. Tour du lịch Raid Gauloises đầu tiên được tổ chức vào năm 1989 tại Newzealand. Từ thành công của tour du lịch Raid Gauloises, du khách biết đến Việt Nam là nơi lý tưởng cho loại hình DLMH. Mặc dù khả năng phát triển loại hình du lịch mạo hiểm tại Việt Nam là rất lớn, tuy nhiên do các yếu tố khách quan và chủ quan, loại hình du lịch mạo hiểm vào Việt Nam rất muộn và sự phát triển của nó cho đến nay cũng chưa tương xứng với tiềm năng to lớn của Việt Nam. Điều đó cho thấy cần thiết phải có những nghiên cứu về mặt lý luận cũng như thực tế để loại hình này trở thành một trong những loại hình hấp dẫn khách du lịch, làm phong phú thêm các sản phẩm du lịch còn thiếu của Việt Nam. Lai Châu là tỉnh có nhiều tiềm năng du lịch phục vụ cho loại hình du lịch mạo hiểm và loại hình này xuất hiện tại Lai Châu từ những năm 2005 và có thể khẳng định rằng Lai Châu là nơi có hoạt động du lịch mạo hiểm phát triển, tuy nhiên chưa có những nghiên cứu chính thức về DLMH, nếu có chỉ là nghiên cứu dưới góc độ du lịch mạo hiểm núi. Việc khai thác và kinh doanh du lịch mạo hiểm từ trước đến nay chưa có sự quan tâm và đầu tư của các cấp chính quyền cũng như các đơn vị kinh doanh du lịch mạo hiểm, 1 do đó du lịch mạo hiểm phát triển chưa tương xứng với tiềm năng của nó. Nhiều đơn vị tổ chức và kinh doanh du lịch mạo hiểm tự phát, thiếu trách nhiệm với điểm đến, chưa chuyên nghiệp và hiểu biết về loại hình du lịch này còn hạn chế cho nên chưa tạo được hiệu quả cao. Du lịch mạo hiểm tại Lai Châu cần được nhìn nhận, tổng hợp, đánh giá quá trình hình thành và phát triển để nhận ra những điểm mạnh và điểm yếu cần khắc phục, từ đó đưa ra các giải pháp phát triển một cách đúng hướng, có tổ chức, có quy hoạch. Điều đó sẽ góp phần đa dạng hóa sản phẩm du lịch cũng như xây dựng hình ảnh về loại hình du lịch đã, đang và sẽ phát triển tại Lai Châu. Từ những vấn đề trên, tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Luận văn đặt ra các mục tiêu nghiên cứu chủ yếu sau đây: Đánh giá thực trạng hoạt động du lịch mạo hiểm tại Lai Châu. Rút ra những thuận lợi và khó khăn, đánh giá hoạt động du lịch mạo hiểm tại Lai Châu, từ đó đưa ra các giải pháp phát triển loại hình du lịch mạo hiểm phù hợp với địa phương. Kết quả nghiên cứu chỉ áp dụng cho tình hình thực tế tại Lai Châu. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng của luận văn được xác định là hoạt động và hiện trạng du lịch mạo hiểm. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về DLMH nói chung, luận văn đi sâu nghiên cứu, đánh giá, phân tích các hoạt động cụ thể của du lịch mạo hiểm tại Lai Châu, các hình thức tổ chức khai thác và kinh doanh du lịch mạo hiểm, nguồn nhân lực phục vụ cho du lịch mạo hiểm, ý kiến của khách du lịch về du lịch mạo hiểm, chính sách phát triển du lịch mạo hiểm. 3.2. Phạm vi nghiên cứu + Về mặt không gian: đề tài tiến hành nghiên cứu trên phạm vi toàn tỉnh Lai Châu, tuy nhiên trên thực tế hoạt động du lịch mạo hiểm của Lai Châu lại chủ yếu diễn ra trên địa bàn một số huyện và các vùng phụ cận, do vậy tác giả khảo sát những tour điển 2 hình thuộc địa phận các huyện phụ cận của một số công ty, doanh nghiệp kinh doanh loại hình du lịch mạo hiểm, các điểm đến tiêu biểu của loại hình du lịch mạo hiểm. + Về mặt thời gian: các khảo sát tại điểm đến được tiến hành thành nhiều đợt, đảm bảo tính đa dạng thời gian có tính đến mùa vụ của loại hình du lịch này. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu - Hệ thống hóa lý thuyết: phân tích tài liệu nhằm kế thừa nghiên cứu những tri thức đã có từ đó đánh giá tổng quan, điểm luận các công bố về loại hình du lịch mạo hiểm. Việc kế thừa các nguồn tài liệu thông qua nhiều nguồn như sách, các bài báo trong và ngoài nước, mạng internet với những thông tin đã được kiểm nghiệm, các tài liệu liên quan đến khu vực nghiên cứu và các hoạt động du lịch mạo hiểm tại đây. Thông qua phương pháp này, tác giả đã đưa ra những đặc điểm du lịch mạo hiểm, đặt nó trong mối quan hệ với một số loại hình du lịch khác để định vị rõ du lịch mạo hiểm là một loại hình du lịch. - Khảo sát thực địa và quan sát tham dự: điều tra điền dã với khách để thấy tình hình hoạt động du lịch mạo hiểm tại khu vực núi Hoàng Liên Sơn, thác Tác Tình và động Pusamcap… - Phỏng vấn và khảo sát bảng hỏi các đối tượng: các công ty du lịch cung cấp họat động du lịch mạo hiểm tại Lai Châu, khách du lịch mạo hiểm, nhà quản lý điểm du lịch nhằm làm rõ vai trò cũng như thực trạng kinh doanh du lịch mạo hiểm tại địa bàn tỉnh Lai Châu nói chung và với vùng phụ cận nói riêng, các đối tượng trực tiếp và gián tiếp tham gia vào hoạt động du lịch mạo hiểm, từ đó làm rõ hơn thực trạng của DLMH trong bối cảnh du lịch Lai Châu đang thiếu và yếu về loại hình và sản phẩm du lịch. Thời gian: Thời gian được chia ra làm 2 đợt: đợt một từ tháng 8 năm 2019 đến tháng 10 năm 2019, thời điểm này khách quốc tế giảm và khách nội địa gia tăng, đợt hai từ cuối tháng 10 đến tháng 12 năm 2019, đây là thời gian khách quốc tế gia tăng, tổng cộng thu được 150 bảng hỏi, tuy nhiên chỉ có 120 bảng hỏi hợp lệ. Địa điểm: tiến hành tại các điểm du lịch mạo hiểm của tỉnh Lai Châu, do có sự liên hệ trước với một số công ty du lịch cho nên tác giả và các cộng tác đã tham gia trực tiếp vào tour du lịch mạo hiểm để gặp gỡ và lấy ý kiến của khách cũng như tìm hiểu mong 3 muốn của họ. Còn lại tác giả phát bảng hỏi thông qua các công ty du lịch và các hướng dẫn viên khi khách kết thúc tour du lịch mạo hiểm và khách có thể trả lời ngay, sau đó gửi lại cho các công ty du lịch, gửi cho hướng dẫn viên hoặc gửi tại các khách sạn mà khách lưu trú, kết hợp với việc khai thác thông tin từ những bảng hỏi ý kiến khách hàng trong cùng thời gian của công ty CP du lịch Hoàng Gia Lai Châu. Bảng hỏi: đề tài xác định các hoạt động du lịch mạo hiểm, các khu vực và điểm du lịch mạo hiểm có tại Lai Châu, các công ty đang tiến hành khai thác và kinh doanh loại hình du lịch mạo hiểm, sau đó tiến hành lập bảng hỏi theo các nội dung đó. Có hai loại bảng hỏi cho khách quốc tế và khách Việt Nam, bảng hỏi của khách Việt Nam gồm 18 câu hỏi, bảng hỏi khách quốc tế gồm 16 câu hỏi, là những câu hỏi về cảm nhận của du khách, đánh giá và suy nghĩ để phát triển hơn nữa du lịch mạo hiểm tại Lai Châu … Cả hai bảng hỏi đều được thiết kế đi sâu và tập trung vào những ý kiến du khách về thực trạng hoạt động du lịch và du lịch mạo hiểm tại Lai Châu và phần thông tin cá nhân của du khách. - Phương pháp chuyên gia: ngoài các phương pháp tự thân thì phương pháp chuyên gia cũng đóng vai trò hết sức quan trọng trong quá trình nghiên cứu đề tài. Bản thân du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp, do vậy muốn đảm bảo cho các đánh giá tổng hợp có cơ sở và mang tính hiệu quả đòi hỏi có sự tham gia của các chuyên gia về nhiều lĩnh vực liên quan, cụ thể các đối tượng đó là các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu. Khi sử dụng phương pháp này, tác giả đã chuẩn bị những câu hỏi phỏng vấn sâu các nhà quản lý công t, doanh nghiệp du lịch mạo hiểm, các nhà quản lý du lịch của tỉnh Lai Châu, các nhà nghiên cứu chuyên sâu về du lịch của Tổng cục du lịch, Viện nghiên cứu phát triển du lịch. 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Trên thế giới, du lịch mạo hiểm đã được biết đến từ những năm đầu của thế kỷ 20 và có sự tăng trưởng khá nhanh thông qua việc ra đời của các sản phẩm cũng như điểm đến mới trong những năm gần đây, đặc biệt là khu vực Đông và Nam Á. Các nhà nghiên cứu về du lịch mạo hiểm tiêu biểu như: Sung, H. Morrison, O’Leary,…Việc khẳng định nó là một loại hình du lịch hiện vẫn đang còn có nhiều sự tranh cãi, cũng 4 có những ý kiến đồng hóa giữa loại hình du lịch mạo hiểm với loại hình du lịch thể thao – mạo hiểm. Tuy nhiên thuật ngữ du lịch mạo hiểm đã được khách du lịch chấp nhận và đã trở thành một loại hình du lịch quen thuộc. Việc nghiên cứu để định vị và làm rõ thêm du lịch mạo hiểm trong hệ thống các loại hình du lịch là rất quan trọng thông qua việc hệ thống hóa các đặc điểm chính của du lịch mạo hiểm để phân biệt về mặt thuật ngữ. Loại hình du lịch mạo hiểm đã trở thành đề tài nghiên cứu của không ít những nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam. Mỗi nhà khoa học đều thể hiện những quan điểm riêng, thể hiện sự đào sâu tìm tòi của mình so với những người đi trước, tạo nên những nấc thang phát triển trong quá trình nghiên cứu về loại hình du lịch mạo hiểm. Sau đây là những công trình nghiên cứu nổi tiếng về loại hình du lịch mạo hiểm của một số tác giả trên thế giới: Adventure tourism [John Swarbrooke, 1988], đề cập tới các lĩnh vực của du lịch mạo hiểm như khách du lịch mạo hiểm, tài nguyên du lịch mạo hiểm, marketing du lịch mạo hiểm, quản lý các yếu tố rủi ro của du lịch mạo hiểm... Adventure programming [Addison .G, 1999], đề cập đến du lịch mạo hiểm và du lịch sinh thái. Adventure tourism [Ralf Buckley, 2006], đề cập đến các hoạt động cụ thể của du lịch mạo hiểm tại các vùng trên thế giới. Những công trình nghiên cứu trên hầu như chưa nhất quán về quan điểm và chỉ tập trung vào một số khía cạnh của loại hình du lịch mạo hiểm mà tác giả/nhóm tác giả quan tâm. Tại Việt Nam có một số nghiên cứu khoa học trong nước như: Du lịch trekking ở Việt Nam: loại hình và phương thức tổ chức, nghiên cứu trường hợp ở Sa Pa (Lào Cai) [Trịnh Lê Anh, 2006], Tìm hiểu tour du lịch thể thao – mạo hiểm Raid Gauloises Việt Nam 2002 [Giang Xuân Hiếu, 2003], Nghiên cứu xây dựng một số chương trình du lịch thể thao mạo hiểm ở khu vực trung du miền núi phía Bắc Việt Nam [Phạm Hoàng Tuấn, 2008], Cơ sở khoa học để phát triển các sản phẩm du lịch thể thao - mạo hiểm ở vùng núi phía Bắc [Phạm Trung Lương, 2007]. Những công trình này chủ yếu nghiên cứu về một loại hình cụ thể thuộc loại hình du lịch mạo hiểm. Tại Lai Châu thì du lịch mạo hiểm mặc dù xuất hiện sớm so với các nơi khác, tuy nhiên đề tài nghiên cứu về du lịch mạo hiểm chưa có. 5 6. Đóng góp của luận văn Đề tài mà tác giả lựa chọn mang tính cổ điển, tuy nhiên tác giả hy vọng rằng kết quả nghiên cứu và những đóng góp của luận văn sẽ làm sáng tỏ thêm lý luận về loại hình du lịch mạo hiểm, khi mà hiện nay có sự đồng nhất hoặc lồng ghép giữa loại hình du lịch mạo hiểm và loại hình du lịch thể thao - mạo hiểm. Hoạt động du lịch mạo hiểm tại Lai Châu đã có từ những năm 2005, cũng đã có được những thành công đáng kể và là một trong những điểm đến nổi tiếng cho loại hình du lịch mạo hiểm ở Việt Nam, nhưng trên thực tế tại Lai Châu chưa có đề tài nào đánh giá lại toàn bộ hoạt động du lịch mạo hiểm từ khi xuất hiện đến nay để đưa ra các giải pháp cho sự tồn tại và phát triển của loại hình du lịch này. Tác giả cũng mong rằng đề tài sẽ giúp các nhà quản lý, các đơn vị kinh doanh du lịch mạo hiểm có cái tổng quan về thực trạng hoạt động du lịch mạo hiểm cũng như những đánh giá, kết luận và giải pháp của tác giả với mục đích phát triển loại hình du lịch mạo hiểm trở thành thế mạnh của du lịch Lai Châu. 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được kết cấu thành 3 chương, cụ thể: Chương 1. Cơ sở lý luận về du lịch mạo hiểm Chương 2. Tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu Chương 3. Định hướng và các giải pháp phát triển du lịch mạo hiểm tại Lai Châu 6 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DU LỊCH MẠO HIỂM 1.1. Tổng quan về du lịch mạo hiểm 1.1.1. Thuật ngữ và định nghĩa du lịch mạo hiểm 1.1.1.1.Thuật ngữ du lịch mạo hiểm Trước hết cần khẳng định rằng, du lịch mạo hiểm là một loại hình du lịch còn mới do đó thuật ngữ du lịch mạo hiểm vẫn chưa được thống nhất trong cả tiếng Anh và tiếng Việt. Vì vậy cần làm rõ nội hàm của thuật ngữ này và từ đó sẽ xác định được bản chất của loại hình du lịch mạo hiểm cũng như đưa ra được định nghĩa một cách chính xác nhất về du lịch mạo hiểm. Theo Tổ chức Thương mại (ATTA), du lịch mạo hiểm là hành trình có chứa ít nhất hai trong ba yếu tố sau: vận động thể lực, môi trường tự nhiên và trải nghiệm về các nền văn hóa. ... Loại hình du lịch này rất thích hợp cho những ai đam mê cảm giác mạnh và muốn chiến thắng bản thân. Có tác giả cho rằng du lịch mạo hiểm là một hoạt động giải trí, vì vậy có nhiều tên để chỉ loại hình du lịch này: Adventure recreation, High adventure (sự mạo hiểm thú vị), Natural adventure recreation (hoạt động giải trí mạo hiểm tự nhiên), Outdoor pursuits (sự theo đuổi những hoạt động ngoài trời), Risk recreation (hoạt động giải trí mạo hiểm) của Ewert, 1989. Hoặc các tác giả cũng dùng nhiều từ khác để chỉ du lịch mạo hiểm: Risky tourism, Adventure tourism, Adventure travel…trong đó thuật ngữ “Ricky tourism” ít được dùng trong các tài liệu, nghiên cứu hoặc tạp chí chuyên ngành vì thuật ngữ này chủ yếu nhấn mạnh đến yếu tố mạo hiểm, trong đó yếu tố mạo hiểm chỉ giữ vai trò trung bình trong 6 yếu tố chính của loại hình du lịch mạo hiểm: Hoạt động (Activity), Kinh nghiệm (Experience), Môi trường (Environment), Động lực (Motivation), Mạo hiểm (Risk), Trình diễn (Performance).1 Vấn đề là cần phân biệt giữa hai thuật ngữ “Adventure travel” và “Adventure tourism”. Ở nhiều nơi, thậm chí ở Việt Nam đều đồng nhất giữa thuật ngữ “travel” (lữ hành) và “tourism” (du lịch), tuy nhiên giữa 1 Kết quả bằng điều tra bảng hỏi về định nghĩa DLMH tại hội chợ “DLMH thế giới và trình diễn ngoài trời” từ 16 đến 18/02/1996 tại trung tâm hội thảo Rosemont, Illinois (Mỹ). Đối tượng tham gia trả lời bảng hỏi chủ yếu là những nhà tổ chức DLMH, đại diện cho các hãng lữ hành 7 chúng có sự khác biệt. “Lữ hành là việc thực hiện chuyến đi từ nơi cư trú và làm việc thường xuyên của con người đến một nơi khác nhằm những mục đích nhất định và những hoạt động phục vụ cho chuyến đi ấy.” [PGS.TS Đinh Trung Kiên, ThS Nguyễn Quang Vinh, 2007]. Như vậy, những chuyến đi không nhất thiết nhằm mục đích du lịch cũng được coi là chuyến lữ hành. Khái niệm “travel” (lữ hành) mở rộng hơn khái niệm “tourism” (du lịch) cả về nội hàm và ngoại diên của thuật ngữ. Như vậy ta có thể thấy rằng “Adventure travel” là một thuật ngữ rộng lớn hơn “Adventure tourism” vì nó bao gồm những hoạt động, lĩnh vực khác có liên quan, do đó nội hàm thuật ngữ “Adventure tourism” thể hiện đầy đủ, chính xác và sát nhất bản chất của loại hình du lịch mạo hiểm. Trong thực tiễn nghiên cứu, Thuật ngữ “Adventure tourism” được sử dụng phổ biến nhất và trở thành tên gọi chính thức của loại hình du lịch mạo hiểm trong các nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới như Adventure tourism: the new frontier [John Swarbrooke], Adventure tourism [Ralf Buckley]… Khi dịch sang tiếng Việt, những thuật ngữ tiếng Việt phổ biến là: du lịch thử thách, du lịch khám phá, du lịch phiêu lưu, du lịch mạo hiểm.. Sự đa dạng về mặt thuật ngữ tiếng Việt đã khẳng định yêu cầu và xu thế đề xuất thuật ngữ tiếng Việt cho các loại hình du lịch nhằm phục vụ công tác nghiên cứu và triển khai thực tiễn phát triển du lịch ở Việt Nam. Các thuật ngữ trên ra đời theo hai cách: một là đưa ra những thuật ngữ dựa trên một đặc trưng cụ thể của loại hình2, hai là dịch những thuật ngữ tiếng Anh sang tiếng Việt3. Theo cách thức thứ hai, thuật ngữ “Du lịch khám phá”, “Du lịch thử thách” không thể hiện được bao quát nội dung và bản chất của loại hình. Cách thức thứ nhất có vẻ phù hợp hơn và trong thực tế (các công trình nghiên cứu, các tạp chí chuyên ngành...) thì thuật ngữ “Du lịch mạo hiểm” được sử dụng phổ biến nhất. Vì vậy, tác giả sẽ dùng thuật ngữ “Adventure tourism” hay “Du lịch mạo hiểm” trong nghiên cứu của mình. 2 Từ “khám phá” thể hiện mục đích mà du khách tham gia loại hình hướng tới, từ “thử thách” lại đề cập đến hoạt động cần có của loại hình. 3 Từ “mạo hiểm” trong tiếng Việt được hiểu như từ “risk” và “adventure” trong tiếng Anh, ngoài ra, từ “adventure” còn bao gồm nghĩa “phiêu lưu”. 8 1.1.1.2. Định nghĩa du lịch mạo hiểm Đã có rất nhiều nhà nghiên cứu đưa ra khái niệm, cách hiểu, khái niệm, định nghĩa thể hiện những quan điểm khác nhau về du lịch mạo hiểm: Những yếu tố không thể thiếu để tạo nên một chuyến du lịch mạo hiểm là điểm đến. Đó phải là một nơi xa xôi, thưa thớt dân cư, hạn chế sử dụng phương tiện trong việc đi lại. [Smith and Jenner, 1999]. Du lịch mạo hiểm là một hoạt động giải trí được tổ chức tại một nơi xa nơi cư trú thường xuyên, mới lạ và hoang sơ, kết hợp với các hoạt động có mức độ vận động cao, chủ yếu là các hoạt động ngoài trời. Người tham gia loại hình DLMH mong muốn được trải nghiệm sự mạo hiểm ở nhiều mức độ mạo hiểm khác nhau, cảm nhận sự thú vị, tận hưởng sự mới lạ và rèn luyện bản thân.[Millington, 2001]. DLMH về cơ bản là sự tham dự vào các hoạt động giải trí, và nó đặt ra yêu cầu “đến (being), làm (doing), động chạm (touching) và nhìn ngắm (seeing)” hơn là chỉ có nhìn ngắm mà thôi4. [Cater, 2000]. Theo Canadian Tourism Commission (1995), “du lịch mạo hiểm là một hoạt động giải trí ngoài trời diễn ra tại một điểm đến đặc sắc, xa xôi, hoang dã, liên quan đến một số hình thức vận chuyển độc đáo và có xu hướng gắn liền với các hoạt động hạng nặng hoặc nhẹ”. Muller và Cleaver (2000) đã đưa ra một định nghĩa dưới góc độ của những người cung cấp dịch vụ như sau: du lịch mạo hiểm được đặc trưng bằng khả năng cung cấp cho du khách các mức độ cảm nhận hào hứng thường có được nhờ đưa các thành tố thực nghiệm có tính chất thách thức về mặt thể chất vào trải nghiệm của du khách (thường là ngắn). Trong định nghĩa này, các tác giả nhấn mạnh cảm nhận của du khách thông qua việc tham gia trực tiếp vào các hoạt động đòi hỏi nỗ lực về mặt thể chất để vượt qua một thách thức. Còn Smith và Jenner (1999) lại định nghĩa du lịch mạo hiểm thông qua việc phân biệt loại hình này với các loại hình du lịch khác: có thể chìa khoá phân biệt đặc điểm của kỳ nghỉ mạo hiểm là nó phải có chất lượng của một cuộc thám hiểm hoặc viễn chinh 4 Một yêu cầu khác rất quan trọng mà loại hình DLMH đặt ra cho người tham gia là “cảm nhận” (feeling). Những yêu cầu này cũng chính là những ưu điểm mà du khách tìm thấy khi tham gia loại hình DLMH. 9 trong toàn bộ chuyến đi chứ không chỉ là một hay hai ngày. Định nghĩa này hướng đến du lịch mạo hiểm thuần tuý. Trong khi đó thì Addison (1999) lại cho rằng “sự kết hợp giữa ba yếu tố là hoạt động, thiên nhiên và văn hóa khiến du lịch mạo hiểm trở thành một thách thức hoàn chỉnh”. Như vậy, Addison không phân biệt du lịch mạo hiểm một cách rõ ràng và dứt khoát như Smith và Jenner mà lại đặt du lịch mạo hiểm vào trong mối quan hệ giữa du lịch tự nhiên và du lịch văn hoá cùng với du lịch thể thao. Từ các định nghĩa, khái niệm, cách hiểu trên, có thể thấy rằng, du lịch mạo hiểm có những đặc trưng cụ thể sau đây: tác động linh hoạt (Uncertain outcomes), Mạo hiểm (Danger and risk), Sự thách thức (Challenge), Tính mục đích (Anticipated rewards), Tính mới lạ (Novelty), Sự kích thích (Stimulation and excitement), Sự độc lập (Escapism and saparation), Sự thám hiểm và khám phá (Exploration and discovery), Sự say mê (Absorption and focus), Sự trải nghiệm cảm xúc (Comtrasting emotion) [John Swarbrooke, Colin Beard, Suzanne Leckie và Gill Pomfret, 2003]. 1.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển của du lịch mạo hiểm Lịch sử của du lịch mạo hiểm hiện đại chỉ mới bắt đầu cách đây chừng 35-40 năm với những chuyến đi bộ dài ngày lần đầu tiên được tổ chức để thám hiểm vùng núi Himalaya của Nepal và không lâu sau đó là kinh doanh hoạt động đi bè mảng tại Châu Phi. Nepal vẫn là điểm đến hàng đầu của du lịch mạo hiểm cho đến những năm 1980 khi có cuộc nổi dậy của phiến quân Maoist. Đến giờ thì Nepal chỉ còn hiện diện trong rất ít tour du lịch mạo hiểm. Nhờ vậy Bhutan được hưởng lợi. Khách đến Bhutan để đi bộ và chinh phục các ngọn núi cũng như đắm mình vào văn hóa Phật giáo. Chuyến đi bè mảng đầu tiên là ở Etiopia dọc theo sông Omo và sông Blue Nile nhưng đến giờ tuyến này không còn nữa do hạn hán và chiến tranh. Mỗi năm lại có thêm những điểm đến và những hoạt động mới và cũng mất đi một số khác. Trong những năm 1970, có những tour đi bộ dài ngày xuyên qua Afghanistan hay các chuyến thám hiểm sa mạc trên lưng lạc đà ở Algeria hoặc các chuyến vượt sông tại New Guinea. Tất cả các tour đó hiện nay không còn tồn tại nữa. Trong những năm 1980, các hoạt động mạo hiểm được ưa chuộng là đi tàu feluc ở khu vực sông Nile tại Ai cập hoặc chinh phục đỉnh Ararat ở miền Đông Thổ nhĩ kỳ, lặn biển ở Biển Đỏ và lướt sóng tại Bali. Tất cả 10 những tour này hiện nay cũng không còn do du khách sợ khủng bố. Trong những năm 1990, leo núi tại vùng núi Alpes là rất phổ biến. Và từ đó tới nay, khu vực Đông Nam Á và Châu Phi trở thành điểm đến mới của du khách mạo hiểm. Tuy nhiên, những nạn dịch hoành hành rồi các thiên tai đã khiến lượng khách giảm dần tại các khu vực này. Và vì thế những điểm đến mới lại lên ngôi như Libya, Mozambique, Nicaragua hay Panama. Tuy vậy, không có nghĩa là không có những điểm đến vẫn luôn thu hút được du khách mạo hiểm nhờ sự ổn định về mặt chính trị hay điều kiện khí hậu thuận lợi quanh năm cũng như sản phẩm phong phú với giá cả phù hợp như ở phía bắc Queensland của Úc hay Costa Rica. Đây cũng chính là những khu vực rất phát triển về du lịch sinh thái do có chính sách bảo tồn và phát triển bền vững. 1.1.3. Du lịch mạo hiểm trong mối quan hệ với các loại hình du lịch khác 1.1.3.1. Du lịch thể thao và du lịch mạo hiểm Nhiều tác giả tại Việt Nam đã phân loại du lịch thể thao thành hai loại là du lịch thể thao chủ động khi du khách tham gia trực tiếp vào các hoạt động thể thao như leo núi, bơi thuyền, lướt ván, săn bắn, câu cá,…, hay du lịch thể thao bị động bao gồm các cuộc hành trình du lịch để xem các cuộc thi đấu thể thao, các cuộc biểu diễn, các thế vận hội. Ở du lịch thể thao bị động thì khách du lịch thường đi theo các đoàn vận động viên để cỗ vũ. Mặc dù bị động nhưng du khách cũng hiểu biết và có niềm đam mê về thể thao. Du lịch thể thao không nhất thiết đòi hỏi một khung cảnh thiên nhiên hay yếu tố mạo hiểm chính vì thế có thể coi du lịch thể thao là một loại hình khác với du lịch mạo hiểm. Tuy nhiên, du lịch thể thao lại có những yếu tố rất tương đồng với du lịch mạo hiểm như yếu tố nỗ lực về mặt thể chất, tinh thần. Như vậy, có thể thấy rằng có một mối quan hệ khá chặt chẽ giữa du lịch thể thao và du lịch mạo hiểm. Khi kết hợp giữa du lịch thể thao và du lịch mạo hiểm, sẽ có những đặc trưng sau: - Về phương thức tổ chức: các tour du lịch thể thao – mạo hiểm thường đựơc tổ chức thành một giải đua, thi đấu của các môn thể thao ngoài trời dựa vào tài nguyên thiên 11