Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Luyện thi Đại học - Cao đẳng Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở hà nội. (research on development of craft ...

Tài liệu Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở hà nội. (research on development of craft village cluster in hanoi)

.DOC
210
16
91

Mô tả:

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN XUÂN HOẢN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN CỤM LÀNG NGHỀ Ở HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2021 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN XUÂN HOẢN NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN CỤM LÀNG NGHÊỀ Ở HÀ NỘI N Ki M 9.31.01.05 N ười ướ dẫẫ k oa ọc tếế p át triể GS.TS. Phạm Thị Mỹẫ Dung HÀ NỘI - 2021 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Tác giả luận án Nguyễn Xuân Hoản i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã luôn nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc GS.TS Phạm Thị Mỹ Dung đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Phát triển nông thôn, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ, công chức, viên chức UBND Thành phố, Liên đoàn Lao động Thành phố; Công đoàn ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hà Nội, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Công thương, Hiệp hội làng nghề Hà Nội, UBND các huyện Gia Lâm, Thạch Thất và Chương Mỹ, UBND các xã Bát Tràng, Chàng Sơn, Phú Nghĩa và các xã có liên quan đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các chủ doanh nghiệp, chủ hộ sản xuất kinh doanh, các nghệ nhân làng nghề đã tin tưởng, cung cấp cho tôi nh ng thông tin, giành nhiều thời gian chia s thảo luận để cho tôi thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./. Hà Nội, ngày tháng năm 2021 Nghiên cứu sinh Nguyễn Xuân Hoản ii MỤC LỤC Lời cam đoan.............................................................................................................................................i Lời cảm ơn................................................................................................................................................ii Mục lục....................................................................................................................................................iii Danh mục ch viết tắt..........................................................................................................................vi Danh mục bảng....................................................................................................................................viii Danh mục biểu đồ...................................................................................................................................x Danh mục hình........................................................................................................................................x Trích yếu luận án...................................................................................................................................xi Thesis abstract.....................................................................................................................................xiii Phần 1. Mở đầu.....................................................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài..........................................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài.............................................................................................4 1.2.1. Mục tiêu chung..........................................................................................................................4 1.2.2. Mục tiêu cụ thể..........................................................................................................................4 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................................4 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu..............................................................................................................4 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu.................................................................................................................4 1.4. Nh ng đóng góp mới của đề tài...........................................................................................5 1.5. Ý nghĩa Khoa học và thực tiễn của luận án......................................................................5 1.5.1. Ý nghĩa khoa học......................................................................................................................5 1.5.2. Ý nghĩa thực tiễn.......................................................................................................................6 Phần 2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu về phát triển cụm làng nghề.............................7 2.1. Cơ sở lý luận về phát triển cụm làng nghề........................................................................7 2.1.1. Các khái niệm............................................................................................................................7 2.1.2. Phát triển cụm làng nghề......................................................................................................14 2.1.3. Nội dung nghiên cứu về phát triển cụm làng nghề......................................................17 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của các cụm làng nghề...............................23 2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển cụm làng nghề.................................................................26 2.2.1. Kinh nghiệm phát triển cụm làng nghề trên Thế giới.................................................26 2.2.2. Kinh nghiệm về phát triển cụm làng nghề ở Việt Nam..............................................29 iii 2.2.3. Các bài học rút ra cho phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội.......................................32 2.3. Các nghiên cứu có liên quan...............................................................................................34 2.3.1. Nghiên cứu ở nước ngoài có liên quan............................................................................34 2.3.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam có liên quan.......................................................................39 2.3.3. Các khoảng trống nghiên cứu trước đây.........................................................................43 Phần 3. Đặc điểm đ 3.1. n v phƣơng pháp nghiên cứu....................................................45 Điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội của Hà Nội...............................................................45 3.1.1. Điều kiện tự nhiên..................................................................................................................45 3.1.2. Điều kiện kinh tế, xã hội......................................................................................................46 3.1.3. Điều kiện hạ tầng kỹ thuật ở khu vực nông thôn..........................................................50 3.2. Phương pháp luận trong nghiên cứu.................................................................................52 3.2.1. Khung phân tích......................................................................................................................52 3.2.2. Tiếp cận nghiên cứu..............................................................................................................52 3.2.3. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................................54 3.2.4. Các chỉ tiêu nghiên cứu........................................................................................................61 Phần 4. Kết quả nghiên cứu..........................................................................................................63 4.1. Thực trạng các cụm làng nghề ở thành phố Hà Nội....................................................63 4.1.1. Sự hình thành và phân bố các cụm làng nghề ở Hà Nội............................................63 4.1.2. Sự phát triển các yếu tố sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề........................71 4.1.3. Phát triển về tổ chức sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề.............................84 4.1.4. Kết quả phát triển các cụm làng nghề..............................................................................94 4.1.5. Yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của cụm làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội............................................................................................................................105 4.1.6. Đánh giá chung thực trạng phát triển Cụm làng nghề ở Hà Nội...........................124 4.2. Một số giải pháp phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội...............................................131 4.2.1. Quan điểm và định hướng phát triển cụm làng nghề................................................131 4.2.2. Căn cứ đề xuất các giải pháp............................................................................................131 4.2.3. Một số giải pháp phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội...............................................132 Kết luận phần 4...................................................................................................................................145 Phần 5. Kết luận và kiến ngh......................................................................................................147 5.1. Kết luận...................................................................................................................................147 5.2. Kiến nghị................................................................................................................................149 iv 5.2.1. Đối với Chính phủ và các bộ ngành ở Trung ương...................................................149 5.2.2. Đối với Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội...............................................................150 Danh mục các công trình khoa học đã công bố........................................................................151 Tài liệu tham khảo.............................................................................................................................152 Phụ lục...................................................................................................................................................164 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩ tiếng Việt CCN Cụm công nghiệp CCNLN Cụm công nghiệp làng nghề CLN Cụm làng nghề CMH Chuyên môn hóa CNH Công nghiệp hóa Comprehensive and Progressive Agreement for Trans - Pacific CPTPP Partnership (Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương) DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa ĐKKD Đăng ký kinh doanh ĐTH Đô thị hóa EVFTA European-Vietnam Free Trade Agreement (Hiệp định Thương mại tự do gi a Việt Nam và Liên minh châu Âu) GDP Gross Domestic Product (Tổng sản phẩm quốc nội) GTSX Giá trị sản xuất GRDP Gross Regional Domestic Product (Tổng sản phẩm trên địa bàn) HĐH Hiện đại hóa HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã KTXH Kinh tế Xã hội KHCN Khoa học công nghệ LNTT Làng nghề truyền thống MARD Ministry of Agriculture and Rural Development (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) MQH Mối quan hệ NCS Nghiên cứu sinh NNNT Ngành nghề nông thôn NTM Nông thôn mới vi OCOP OTOP One commune, one product (Mỗi xã một sản phẩm) One Tambon One Product (Mỗi làng một sản phẩm) OVOP One village one product (Mỗi làng một sản phẩm) PTNT Phát triển nông thôn PRA Participatory Rural Appraisal (Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia) RRA Rapid Rural Appraisal (Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn) SPL Systèmes Productifs Localisés (Hệ thống sản xuất địa phương) SPSS Statistical Package for the Social Sciences (là một phần mềm máy tính phục vụ công tác phân tích thống kê) SXKD Sản xuất kinh doanh SXNN Sản xuất nông nghiệp SWOT Strengths (Điểm mạnh), Weaknesses (Điểm yếu), Opportunities (Cơ hội), Threats (Thách thức) TBCN Tư bản chủ nghĩa THCS Trung học cơ sở TT Thông tư TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân UNIDO United Nations Industrial Development Organization (Tổ chức phát triển công nghiệp Liên hợp quốc) WTO World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới) XHCN Xã hội chủ nghĩa vii DANH MỤC BẢNG TT Tên ảng Trang 2.1. Phân biệt cụm làng nghề với các loại cụm theo văn bản nhà nước........................10 3.1. Một số chỉ tiêu tăng trưởng Kinh tế - Xã hội Hà Nội.................................................48 3.2. Một số tiêu chí lựa chọn cụm làng nghề để điều tra nghiên cứu.............................55 3.3. Mẫu điều tra các cơ sở sản xuất kinh doanh nghề thủ công......................................56 3.4. Mô tả các biến độc lập và cách tính trong phân tích Logit........................................59 4.1. Phân bố các cụm làng nghề theo đơn vị hành chính ở Hà Nội.................................69 4.2. Không gian hoạt động của các cụm làng nghề được nghiên cứu............................70 4.3. Diện tích nhà xưởng phục vụ sản xuất trong các cụm làng nghề............................73 4.4. Cơ sở hạ tầng trong các cụm làng nghề...........................................................................74 4.5. Số lượng và chất lượng lao động trong cụm làng nghề ở Hà Nội...........................75 4.6. Thị trường lao động của các cụm làng nghề..................................................................79 4.7. Thị trường cung cấp nguyên liệu cho các cụm làng nghề.........................................82 4.8. Thị trường cung cấp thiết bị của các cụm làng nghề...................................................83 4.9. Lợi ích và chi phí tăng thêm của việc chuyển đổi từ hộ sản xuất sang doanh nghiệp nhỏ và vừa..................................................................................................................86 4.10. Các loại hình tổ chức sản xuất trong các cụm làng nghề...........................................87 4.11. Một số thông tin thể hiện về phát triển các cụm làng nghề.......................................94 4.12. Thị trường tiêu thụ sản phẩm của các cụm làng nghề.................................................95 4.13. Giá trị và cơ cấu kinh tế của các xã có làng nghề chính trong cụm làng nghề năm 2017..................................................................................................................................96 4.14. Một số thay đổi của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề mây tre đan Phú Vinh....................................................................................................................97 4.15. Thay đổi kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các cơ sở trong cụm làng nghề mây tre đan Phú Vinh.......................................................................................98 4.16. Số lượng việc làm và thu nhập trong cụm làng nghề ở Hà Nội...............................99 4.17. Quan hệ giao thương với nước ngoài của các cụm làng nghề................................103 4.18. Một số thông tin về vốn xã hội trong cụm làng nghề...............................................117 4.19. Ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến tăng doanh thu..............................................121 viii 4.20. Xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc tăng doanh thu của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề...........................................................................122 4.21. Ước lượng các yếu tố ảnh hưởng đến đăng ký kinh doanh của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề...........................................................................122 4.22. Xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc đăng kí kinh doanh của các cơ sở sản xuất kinh doanh trong cụm làng nghề trên địa bàn Hà Nội............................123 4.23. Ma trận SWOT và định hướng giải pháp.....................................................................130 ix DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Tên iểu đồ Trang 3.1. Diện tích đất nông nghiệp trên địa bàn Hà Nội qua các năm.....................................45 3.2. Biến động dân số của thành phố Hà Nội qua các năm.................................................46 3.3. Tỷ lệ tham gia lực lượng lao động ở Hà Nội qua các năm..........................................47 3.4. Tỷ trọng các ngành dịch vụ, công nghiệp – xây dựng Nông – lâm nghiệp, thủy sản trong GRDP của Hà Nội......................................................................................49 DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 3.1. Khung phân tích của đề tài........................................................................................................52 4.1. Một số quan hệ trong cụm làng nghề gốm sứ Bát Tràng.................................................88 4.2. Một số quan hệ trong cụm làng nghề đồ gỗ Chàng Sơn...................................................89 4.3. Một số quan hệ trong cụm làng nghề Mây tre đan.............................................................91 4.4. Sơ đồ về mối quan hệ trong đào tạo nghề trong cụm làng nghề..................................100 x TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Nguyễn Xuân Hoản Tên luận án: Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội Ngành: Kinh tế phát triển Mã số: 9.31.01.05 Tên cơ sở đ o tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục tiêu nghiên cứu Hệ thống hóa, bổ sung và phát triển các cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển CLN; Đánh giá thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển CLN ở Hà Nội và Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển CLN ở Hà Nội trong thời gian tới. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận án chọn 3 CLN để nghiên cứu là CLN gốm sứ Bát Tràng, CLN đồ gỗ Chàng Sơn và CLN mây tre đan Phú Vinh. Thông tin sơ cấp được thu thập qua hai cách là: Đánh giá nhanh nông thôn có sự tham gia PRA với các công cụ chính như thảo luận nhóm, lược sử lịch sử hình thành và phát triển các CLN, sơ đồ Venn thể hiện quan hệ trong các CLN, quan sát thực tế; Điều tra khảo sát các địa phương và các cơ sở sản xuất kinh doanh trong các CLN bằng phiếu điều tra. Các phương pháp phân tích đánh giá gồm: thống kê mô tả, so sánh, nghiên cứu lịch sử, phương pháp chuyên gia, phương pháp phân tích hàm Logit và phân tích SWOT. Kết quả chính và kết luận - Luận án đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn quan trọng làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu đề tài như: Khái niệm CLN và phát triển CLN; Tiêu chí xác định CLN; Đặc điểm và vai trò của phát triển CLN,... Luận án đã nêu lên kinh nghiệm phát triển CLN trên thế giới như ở Trung Quốc, Indonexia, Hàn Quốc, Thái Lan, Nhật Bản, Italia, Pháp... và kinh nghiệm phát triển CLN của một số tỉnh như Bắc Ninh, Nam Định, Hà Nam. Từ các kinh nghiệm trong và ngoài nước đã rút ra nh ng bài học kinh nghiệm cho phát triển CLN ở Hà Nội. - Luận án đã thu thập thông tin và đánh giá thực trạng các CLN ở Hà Nội theo các nội dung như: Sự hình thành và phân bố các CLN, phát triển các yếu tố sản xuất kinh doanh trong các CLN, phát triển tổ chức sản xuất kinh doanh trong CLN, kết quả và hiệu quả của phát triển CLN và các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển các CLN ở Hà Nội. xi - Từ các nghiên cứu lý luận và thực trạng; luận án đã đề xuất 5 giải pháp thúc đẩy phát triển các CLN ở Hà Nội trong thời gian tới như: (1) Tăng cường đầu tư các nguồn lực cho phát triển CLN; (2) Đổi mới về tổ chức sản xuất; (3) Nghiên cứu và phát triển thị trường; (4) Tăng cường năng lực quản lý nhà nước, năng lực cán bộ và chủ các các cơ sở SXKD; và (5) Ban hành cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề nông thôn và CLN. xii THESIS ABSTRACT PhD candidate: Nguyen Xuan Hoan Thesis title: Research on development of Craft Village Cluster in Hanoi Major: Development Economics Code: 9.31.01.05 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives Systematize, supplement and develop theoretical and practical baises on development of craft village cluster; Evaluate the current situation and factors affecting to the development of craft village cluster in Hanoi; and Propose some solutions to promote the development of craft village clusters in Hanoi in the coming time. Research methods The thesis selects 3 craft village clusters to study, namely Bat Trang ceramic cluster, Chang Son wooden cluster, and Phu Vinh rattan and bamboo cluster. Primary information is gathered through two ways: Participatory Rural Appraisal PRA with key tools such as group discussion, history of craft village cluster formation and development, Venn diagram showing relationships in craft village clusters, observing reality; and Surveying localities and business establishments in the craft village clusters with questionnaires. Analysis and evaluation methods include descriptive statistics, comparison, historical research, expert method, Logit function analysis method and SWOT analysis. Main findings and conclusions - The thesis systematized and clarified a number of important theoretical and practical issues as a theoretical basis for researching the topic such as: The concept of the craft village cluster and development of the craft village cluster; The criteria for determining craft village clusters; Characteristics and role of developing craft village clusters... The thesis has raised experiences in developing craft village clusters in the world such as in China, Indonesia, Korea, Thailand, Japan, Italy, France ... and experiences in developing craft village clusters of some provinces such as Bac Ninh, Nam Dinh, Ha Nam. From domestic and foreign experiences, lessons have been drawn for developing craft village clusters in Hanoi. - The thesis has collected information and assessed the current situation of craft village clusters in Hanoi according to the contents such as the formation and distribution of craft village clusters, development of production-business factors in craft village clusters., the development of production-business organizations in the craft village xiii clusters, the results and effectiveness of the development of craft village clusters and factors affecting the developmen of craft village clusters. - From the theoretical research and the current situation, the thesis has proposed 5 solutions to develop craft village clusters in Hanoi in the coming time such as: From the theoretical studies and the current situation, the thesis has proposed 5 solutions to promote the development of craft village clusters in Hanoi in the coming time, such as: (1) Increasing investment in resources for the development of quality quality; (2) Innovating in production-business organizations; (3) Market research and development; (4) Strengthening capacity on state management, capacity of managers, owners of production and business establishments; and (5) Promulgating mechanisms and policies to encourage the development of rural industries and craft village clusters. xiv PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong hơn 30 năm qua, sự đổi mới kinh tế của Hà Nội được đặc trưng bởi nh ng chính sách cải cách, mở cửa nền kinh tế và chuyển sự vận hành các quan hệ kinh tế theo hướng thị trường. Trong thời gian qua, khu vực nông nghiệp, nông thôn vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố. Mặc dù đóng góp của nông nghiệp vào tổng GRDP của Hà Nội không nhiều và giảm dần từ 6,4% năm 2006 xuống 2,0% năm 2019 nhưng khu vực nông nghiệp, nông thôn vẫn đang đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội với 50,6% dân số và 32,0% lao động của Thành phố (Cục Thống kê Hà Nội, 2020). Trong chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, vai trò của các hoạt động kinh tế phi nông nghiệp, bao gồm các hoạt động tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ nông thôn là rất quan trọng. Nh ng năm gần đây, các làng nghề nông thôn ở Hà Nội đã phục hồi và phát triển, tạo điều kiện để thúc đẩy kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng giá trị sản xuất phi nông nghiệp, giảm tỷ trọng nông nghiệp, giải quyết việc làm cho lao động nông thôn và tạo ra nh ng hướng phát triển mới, đặc biệt là hình thành các chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị, công nghiệp hóa (CNH), hiện đại hóa (HĐH) nông thôn. Sau khi mở rộng địa giới hành chính thì Hà Nội có 1350 làng nghề và làng có nghề, trở thành địa phương có số lượng làng nghề nhiều nhất nước, các làng nghề phân bố tập trung chủ yếu ở 24 quận, huyện và thị xã, trong đó có 308 làng nghề đã được UBND Thành phố công nhận theo tiêu chí chuẩn quốc gia về làng nghề (Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế - Xã hội Hà Nội, 2018). Trong bối cảnh đó đã có nhiều nghiên cứu về làng nghề và cho thấy hai xu hướng rất rõ: Một số làng nghề truyền thống bị mai một hoặc yếu kém khó khăn (đan tơ lưới, thêu ren, cơ kim khí,...); nhưng ngược lại một số làng nghề lại phát triển năng động, đổi mới, hiện đại hóa, lan tỏa mở rộng ra không gian địa lý gần kề để hình thành lên các cụm làng nghề (CLN). Đây là hình thức tổ chức theo kiểu “Hệ thống tổ chức sản xuất địa phương" tương tự hình thức cụm công nghiệp (CCN) trước đây ở các nước. Các CLN có sự kết nối và khai thác hiệu quả các 1 nguồn lực sản xuất ở địa phương, thúc đẩy sự hành thành các chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị sản phẩm, đó là xu hướng phát triển của sự CNH, HĐH và hội nhập quốc tế, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội nông thôn theo vùng. Điều này cũng đã xảy ra tại các nước phát triển như Ý, Pháp trước đây khi nền công nghiệp của họ còn yếu kém. Lúc đó tại các nước này cũng hình thành các Cụm sản xuất tiểu thủ công nhỏ trong nông thôn với tên gọi “Industrial cluster” (CCN, cụm nghề) hoặc là “Systèmes Productifs Localisés” (SPL- Hệ thống sản xuất địa phương) với trình độ sản xuất thủ công. Các CCN, Cụm nghề, hệ thống sản xuất địa phương tập trung các cơ sở SXKD trên một không gian địa lý nên có sự mở rộng hay thu hẹp không gian một cách tương đối, không xác định hoàn toàn chính xác do sự thăng trầm của các làng nghề. Các CCN và cụm công nghiệp làng nghề (CCNLN) trong văn bản ở Việt Nam liên quan đến việc quản lý các đơn vị kinh doanh công nghiệp hoặc tiểu thủ công nghiệp trong một khuôn viên đất đai riêng biệt. Các CCN hoặc CCNLN còn được hiểu là các Cụm liên kết ngành (Nguyễn Đình Tài, 2017) với 3 loại là: (1) Cụm ngành công nghệ khoa học kỹ thuật cao; (2) Cụm ngành công nghiệp thông thường; (3) Cụm ngành công nghiệp truyền thống thuộc loại CCN truyền thống; đó là các CCNLN. Các CLN hoặc hệ thống sản xuất địa phương mà luận án đề cập liên quan đến phân bố sản xuất theo không gian địa lý với sự tồn tại cả đơn vị sản xuất kinh doanh và văn hóa làng xã gắn với cả quản lý kinh tế, quản lý xã hội và có vai trò với cả đổi mới công nghệ, phát triển thị trường, nâng cao năng lực cạnh tranh, tạo thêm việc làm cho lao động tại chỗ và khu vực xung quanh, giảm bớt tình trạng đi tìm việc làm ở thành thị, thúc đẩy việc hình thành và phát triển chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị. Bên cạnh nh ng mặt tích cực, các CLN hiện nay cũng còn một số hạn chế do sự phát triển tự phát nên dẫn đến các ảnh hưởng tiêu cực về môi trường, công tác quản lý hành chính, khai thác sử dụng cơ sở hạ tầng, giao thông, an ninh trật tự, quản lý đất đai, môi trường ở địa phương gặp nhiều khó khăn,... Mặt khác, trong bối cảnh hội nhập, thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0 đã và đang có sự thay thế một số sản phẩm tiểu thủ công nghiệp, thủ công mỹ nghệ truyền thống của các CLN bằng các sản phẩm công nghiệp có thể sản xuất hàng loạt và các sản phẩm nhập khẩu khác. Nh ng thách 2 thức lớn đối với chính quyền và người dân địa phương trong việc phát triển CLN là nh ng vấn đề cần được nghiên cứu, phân tích để có các giải pháp tháo gỡ cho phát triển CLN theo hướng bền v ng và có hiệu quả cao. Cho đến nay vẫn không có con số chính thức về số lượng các CLN ở Việt Nam nhưng nói chung tại các địa phương đều có các loại CLN khác nhau. Riêng Hà Nội hiện có 33 CLN với 5 nhóm ngành nghề khác nhau và được phân bố ở các huyện ngoại thành. Điều đáng quan tâm là hầu như rất thiếu vắng các nghiên cứu về cả lý luận và thực tiễn về CLN không chỉ ở Hà Nội mà nói chung trong cả nước. Từ các tài liệu tổng quan thu thập được cho thấy chỉ có một số ít các nghiên cứu từng khía cạnh nhỏ, phân tán và thường gắn với tác giả là người nước ngoài hoặc các nghiên cứu phối hợp với sự tham gia của lưu học sinh, nhà nghiên cứu Việt Nam với các tác giả nước ngoài trong các đề tài, luận án, bài viết và được công bố ở nước ngoài như: Hoan Nguyen Xuan (2004); Hoang Nam Vu (2008); Quy Nghi Nguyen (2009); Fanchette (2014, 2019);… Các nghiên cứu thường dựa trên quan niệm riêng hoặc khái niệm Cụm công nghiệp (industrial cluster) của Marshal (1980); Becattini (1992); Nadvi (1999); Ganne & Lecler (2009);... để nghiên cứu thực tế. Với Việt Nam và đặc biệt với Hà Nội trước đây cũng đã có nhiều nghiên cứu về làng nghề, một số ít nghiên cứu rất sớm kể từ thời Pháp thuộc do người nước ngoài thực hiện (Gourou, 1936); nhưng cũng chưa có một tài liệu nào trình bày rõ các lý luận và thực tiễn về CLN. Trên thực tế CLN nói chung và CLN trên địa bàn Hà Nội vẫn tồn tại, phát triển hoặc biến mất nhưng không được quan tâm và nghiên cứu dẫn đến chưa vận dụng được đầy đủ tiếp cận phát triển theo ngành kết hợp phát triển theo không gian địa lý trong việc ban hành các chính sách cho phát triển nông thôn theo vùng. Trong bối cảnh đó, việc lựa chọn và thực hiện đề tài luận án “Nghiên cứu phát triển cụm làng nghề ở Hà Nội” là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn vì Hà Nội đang cần nh ng giải pháp, chính sách phù hợp để thúc đẩy phát triển bền v ng các làng nghề. Đề tài luận án được chọn nhằm trả lời các câu hỏi sau: (1) Hiểu thế nào là CLN? CLN có gì khác so với khái niệm CCN trong các tài liệu nước ngoài, CCN và CCNLN trong các văn bản của Việt Nam và Hà Nội? 3 (2) Thực trạng phát triển của các CLN ở Hà Nội và sự phát triển đó chịu ảnh hưởng của nh ng yếu tố nào? (3) Muốn thúc đẩy phát triển các CLN ở Hà Nội trong thời gian tới thì cần có nh ng giải pháp chủ yếu nào ? 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Mục tiêu chung Tập hợp, bổ sung, hệ thống hóa các cơ sở lý luận về CLN từ đó phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp để thúc đẩy phát triển các CLN ở Hà Nội trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa, bổ sung và phát triển các cơ sở lý luận và thực tiễn về CLN và phát triển CLN; - Phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng tới phát triển các CLN ở Hà Nội; - Đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển CLN ở Hà Nội trong thời gian tới. 1.3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tƣợng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu là lý luận, thực tiễn về CLN và phát triển CLN đặt trọng tâm vào khía cạnh kinh tế quản lý, tổ chức sản xuất kinh doanh theo không gian địa lý của CLN. - Đối tượng khảo sát là các CLN, các cơ sở SXKD trong các CLN, các mối quan hệ kinh tế gi a các làng nghề và các cơ sở SXKD trong CLN. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Nội dung nghiên cứu chủ yếu tập trung khía cạnh kinh tế trong phát triển CLN có gắn kết một số khía cạnh xã hội trong CLN. - Phạm vi không gian: Tập trung nghiên cứu với các CLN thủ công mỹ nghệ là CLN gốm sứ, CLN đồ gỗ và CLN mây tre đan trên địa bàn Hà Nội. - Phạm vi thời gian: Đánh giá thực trạng CLN đến năm 2018 và đưa ra các đề xuất đến năm 2030. 4
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan