Tài liệu Nghiên cứu nồng độ osteocalcin huyết thanh, thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN QUÂN Y NGÔ ĐỨC KỶ nghiªn cøu nång ®é osteocalcin huyÕt thanh, thµnh phÇn khèi c¬ thÓ, mËt ®é kho¸ng cña x¬ng ë bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®êng týp 2 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI – 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ QUỐC PHÒNG HỌC VIỆN QUÂN Y NGÔ ĐỨC KỶ NGÔ ĐỨC KỶ nghiªn cøu nång ®é osteocalcin huyÕt thanh, thµnh phÇn khèi c¬ thÓ, mËt ®é kho¸ng cña x¬ng ë bÖnh nh©n ®¸i th¸o ®êng týp 2 Chuyên nganh : Nội khoa Mã sô : 9720107 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Đoan Văn Đệ PGS.TS. Đặng Hồng Hoa HÀ NỘI – 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Người viết cam đoan Ngô Đức Kỷ LỜI CẢM ƠN Với tất cả tấm lòng kính trọng và biết ơn tôi xin trân trọng cảm ơn Đảng uỷ, Ban giám đốc Học viện, phòng Đào tạo sau đại học, Bộ môn Khớp và Nội tiết Học Viện Quân Y đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Đoàn Văn Đệ, PGS.TS Đặng Hồng Hoa, hai thầy cô đã hết lòng dìu dắt tôi trong quá trình nghiên cứu và tận tình hướng dẫn tôi thực hiện đề tài, giúp tôi giải quyết nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện luận án và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. Tôi cũng xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: - Đảng uỷ, Ban giám đốc Bệnh viện Hữu Nghị Đa Khoa Nghệ An đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. - Tập thể các anh, chị em, đồng nghiệp Khoa Nội tiết, Khoa thăm dò chức năng, Khoa sinh hóa – Bệnh viện Hữu Nghị Đa Khoa Nghệ An đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. - Các Thầy Cô trong Hội đồng thông qua đề cương và chuyên đề, tiểu luận tổng quan. Các Thầy cô đánh giá trong hội đồng cấp cơ sở đã nhiệt tình dạy bảo, đóng góp rất nhiều ý kiến để tôi hoàn thành luận án. - Các anh chị em đồng nghiệp và bạn bè đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và công tác. - Những bệnh nhân và người nhà bệnh nhân, đã giúp tôi thực hiện nghiên cứu và cung cấp cho tôi những số liệu vô cùng quý giá để tôi hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi xin dành tình yêu thương cho vợ, các con, bố mẹ, các anh chị em là chỗ dựa vô cùng to lớn cả về vật chất lẫn tinh thần để tôi thực hiện và hoàn thành luận án. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận án Ngô Đức Kỷ MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt trong luận án Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ Danh mục các hình Danh mục sơ đồ ĐẶT VẤN ĐỀ..................................................................................................1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN..........................................................................3 1.1. Một sô yếu tô nguy cơ va kháng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2..........................................................................................3 1.1.1. Các yếu tố nguy cơ:........................................................................4 1.1.2. Mô mỡ và kháng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2..........7 1.1.3. Các chỉ số đánh giá kháng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. 12 1.2. Osteocalcin va biến đổi nồng độ osteocalcin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2........................................................................................14 1.2.1. Nguồn gốc, cấu tạo và bản chất của osteocalcin..........................14 1.2.2. Cơ chế tác dụng của osteocalcin trên tế bào đích.........................17 1.2.3. Điều hòa hoạt động của osteocalcin.............................................19 1.2.4. Giá trị osteocalcin ở người...........................................................20 1.2.5. Osteocalcin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2............................20 1.3. Thay đổi thanh phần khôi cơ thể va mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2......................................................24 1.3.1. Thay đổi thành phần khối cơ thể ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...24 1.3.2. Thay đổi mật độ xương và loãng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...................................................................................25 1.3.3. Các phương pháp đo mật độ xương.............................................30 1.3.4. Đo mật độ khoáng của xương bằng phương pháp hấp phụ tia X năng lượng kép..............................................................................32 1.3.5. Đo thành phần khối cơ thể qua phương pháp DEXA...................33 1.4. Những nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài luận án.....................................................................34 1.4.1. Nghiên cứu nước ngoài................................................................34 1.4.2. Nghiên cứu trong nước.................................................................38 1.4.3. Những vấn đề còn tồn tại.............................................................39 CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......40 2.1. Đôi tượng nghiên cứu.........................................................................40 2.1.1. Tiêu chuẩn chọn nhóm chứng......................................................40 2.1.2. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân..........................................................40 2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ.......................................................................41 2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................42 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu......................................................................42 2.2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu......................................................................42 2.2.3. Phương tiện nghiên cứu................................................................42 2.2.4. Các bước tiến hành nghiên cứu....................................................42 2.2.5. Phân tích số liệu...........................................................................53 2.2.6. Đạo đức trong nhiên cứu..............................................................55 2.2.7. Một số hạn chế của đề tài nghiên cứu..........................................55 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU..................................................57 3.1. Đặc điểm chung nhóm nghiên cứu....................................................57 3.1.1. Đặc điểm giữa nhóm chứng và nhóm bị đái tháo đường týp 2 khi so sánh osteocalcin........................................................................57 3.1.2. Đặc điểm nhóm bệnh đái tháo đường týp 2.................................58 3.2. Nồng độ osteocalcin huyết thanh, thanh phần khôi cơ thể, mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2..................62 3.2.1. Đặc điểm nồng độ osteocalcin huyết thanh ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...................................................................................62 3.2.2. Đặc điểm về thành phần khối mỡ của nhóm đái tháo đường týp 2....66 3.2.3. Đặc điểm mật độ khoáng của xương và loãng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2......................................................................68 3.3. Môi liên quan giữa osteocalcin huyết thanh, thay đổi thanh phần khôi cơ thể, mật độ khoáng của xương với một sô đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2................................................................69 3.3.1. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin với thành phần khối cơ thể và mật độ khoáng của xương ở nhóm bệnh nhân đái tháo đường týp 2........69 3.3.2. Mối liên quan giữa thành phần khối cơ thể với đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2.............................................................81 3.3.3. Mối tương quan giữa mật độ khoáng xương với một số đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................89 CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN...........................................................................94 4.1. Đặc điểm chung của nghiên cứu.......................................................94 4.1.1. Đặc điểm chung của nhóm bệnh và nhóm chứng........................94 4.1.2. Đặc điểm về tuổi, giới và thời gian phát hiện bệnh của bệnh nhân đái tháo đường týp 2......................................................................94 4.1.3. Đặc điểm đề insulin, c-peptid và kháng insulin HOMA2-IR.......95 4.1.4. Đặc điểm HbA1c ở nhóm đái tháo đường týp 2...........................96 4.1.5. Đặc điểm chỉ số khối cơ thể của bệnh nhân đái tháo đường týp 2.....97 4.2. Nồng độ osteocalcin huyết thanh, thanh phần khôi cơ thể, mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2..................98 4.2.1. Đặc điểm về nồng độ osteocalcin ở nhóm nghiên cứu.................98 4.2.2. Đặc điểm thành phần khối cơ thể ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 100 4.2.3. Đặc điểm mật độ khoáng xương và loãng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.........................................................................103 4.3. Mối liên quan giữa osteocalcin huyết thanh, thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương với một số đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2...............................................................................107 4.3.1. Mối liên qua giữa osteocalcin huyết thanh với thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương và đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp2..................................................................................107 4.3.2. Mối liên quan giữa thành phần khối cơ thể với đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2...........................................................118 4.3.3. Mối liên quan giữa mật độ kháng xương với một số đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2..................................................126 KẾT LUẬN.................................................................................................134 KIẾN NGHỊ..................................................................................................136 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC CHỮ VIẾT TẮT ADA : American diabetes association ASP : Acylation stimulating protein BGLAP : Bone gamma-carboxyglutamic acid-containing protein BMD : Bone mineral density (mật độ khoáng của xương) BMI : Body Mass index (chỉ số khối cơ thể) CPRC6A : G-protein coupled receptor family C group 6 menber A DEXA : Dual - Energy X – ray Absorptiometry DPA : Dual Photon Absorptiometry ĐTĐ : Đái tháo đường FFA : Free fat acide HCCH : Hội chứng chuyển hóa HDL-c : High density lipoprotein-cholesterol High Resolution : Quantitative Computed Tomography - HRQTC HOMA-IR : Homeostasis model assessment of insulin resistance IDF : International Diabetes Federation IFG : Impair fasting glucose IGT : Impair glucose torance IL-6 : Interleukin LDL-c : Low density lipoprotein-cholesterol MCP-1 : Macrophages and monocyte chemoattratant protein MĐX : Mật độ xương MHO : Metabolically healthy obese MUNW : Metabolically unhealthy normal weight NCEP-ATPIII : National Cholesterol Education Program -Adults Treatment Panel III OC : Osteocalcin OST-PTP : Osteotesticular tyrosine phosphatase protein PAI-1 : Plasminogen activator inhibitor PTH : Parathyroxin hormone QCT QUS : Quantitative Computed Tomography : Quantitative Ultrasound RAS SPA : Renin agiotensin systerm : Single Photon Absorptiometry SXA : Single Energy Xray Absorptiomery TNFα : Tumor Necrosis Factor tOC : Total Osteocalcin ucOC : Undercarboxylated Osteocalcin WHO : World Heath Organization (Tổ chức Y tế thế giới) DANH MỤC BẢNG Bảng Tên bảng Trang 1.1. Đánh giá tỷ lệ phần trăm khôi mỡ theo WHO ............................34 2.1. Phân loại lipid máu theo theo NCEP-ATP III.............................51 3.1. So sánh một sô đặc điểm nhóm đái tháo đường týp 2 với nhóm chứng..................................................................................................57 3.2. Đặc điểm tuổi va giới nhóm đái tháo đường týp 2......................58 3.3. Đặc điểm thời gian phát hiện bệnh đái tháo đường týp 2..........59 3.4. Đặc điểm HOMA2-IR, insulin va c-peptid ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......................................................................................59 3.5. Đặc điểm HbA1c của bệnh nhân đái tháo đường týp 2..............60 3.6. Đặc điểm lipid ở nhóm đái tháo đường týp 2...............................61 3.7. Đặc điểm chỉ sô khôi cơ thể của nhóm đái tháo đường týp 2....61 3.8a. Đặc điểm nồng độ osteocalcin huyết thanh ở các nhóm nghiên cứu62 3.8b. So sánh nồng độ osteocalcin huyết thanh nhóm tuổi 36 – 55 ở nhóm chứng va nhóm đái tháo đường týp 2.................................62 3.8c. So sánh nồng độ osteocalcin huyết thanh nhóm tuổi 56 – 65 ở nhóm chứng va nhóm đái tháo đường týp 2.................................63 3.8d. So sánh nồng độ osteocalcin huyết thanh nhóm tuổi 66 – 81 ở nhóm chứng va nhóm đái tháo đường týp 2.................................63 3.9. Một sô đặc điểm nồng độ osteocalcin huyết thanh ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2........................................................................65 3.10. Đặc điểm về thanh phần khôi mỡ của nhóm đái tháo đường týp 2. 66 3.11. Đặc điểm tỷ lệ khôi mỡ ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......67 3.12. Đặc điểm khôi nạc ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...............67 3.13. Đặc điểm mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......................................................................................68 3.14. Tỷ lệ loãng xương của nhóm bệnh nhân đái tháo đường týp 2...........69 Bảng Tên bảng Trang 3.15. Môi tương quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với đặc điểm khôi mỡ ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2........................69 3.16. Tương quan giữa osteocalcin huyết thanh với thanh phần khôi mỡ theo giới ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2..........................70 3.17. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...............72 3.18. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh loãng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................72 3.19a. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với tuổi va thời gian phát hiện bệnh đái tháo đường týp 2....................................74 3.19b. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với tuổi của giới ở bệnh đái tháo đường týp 2...................................................75 3.20. Liên quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với chỉ sô HbA1c ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.................................................75 3.21. Môi tương quan giữa osteocalcin huyêt thanh với BMI.............77 3.22. Mô hình hồi quy đa biến giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với một sô đặc điểm bệnh nhân đái tháo đường týp 2................80 3.23. Liên quan giữa đặc điểm khôi mỡ cơ thể với HbA1c..................81 3.24. Liên quan giữa tỷ lệ khôi mỡ cơ thể với HbA1c..........................81 3.25. Tương quan giữa khôi mỡ với đề kháng insulin HOMA2-IR ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................82 3.26. Liên quan giữa khôi mỡ cơ thể với thời gian phát hiện đái tháo đường tý p 2......................................................................................83 3.27. Liên quan giữa tỷ lệ mỡ cơ thể với thời gian phát hiện đái tháo đường tý p 2......................................................................................84 Bảng Tên bảng Trang 3.28. Liên quan giữa khôi mỡ cơ thể với tuổi của bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......................................................................................85 3.29. Liên quan giữa tỷ lệ phân bô mỡ cơ thể với tuổi của bệnh nhân đái tháo đường týp 2........................................................................85 3.30. Tương quan giữa tỷ lệ các vùng phân bô mỡ với thanh phần lipid máu............................................................................................86 3.31. Môi liên quan giữa khôi nạc va tổng khôi cơ thể với HbA1c ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................87 3.32. Liên quan giữa mật độ khoáng của xương với thời gian bị bệnh đái tháo đường týp 2........................................................................89 3.33. Môi tương quan đường giữa mật độ khoáng xương với chỉ sô BMI va HOMA2-IR ở bệnh nhân đái tháo týp 2.........................90 3.34. Liên quan giữa mật độ khoáng của xương với chỉ sô HbA1c ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................90 3.35. Mô hình tương quan hồi quy tuyến tính đa biến giữa mật độ khoáng của xương với đặc điểm khối cơ thể....................................93 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Tên hình Trang Sự khác biệt về chức năng mô mỡ va rôi loạn phân bô mỡ ở người chuyển hóa mỡ bình thường va rôi loạn chuyển hóa mỡ. .8 1.2. Cách tính HOMA2...........................................................................12 1.3. Quá trình sản tiết osteocalcin từ tế bao osteoblast......................15 1.4. Cấu trúc phân tử osteocalcin..........................................................17 1.5. Các vị trí receptor CPRC6A của osteocalcin trong cơ thể.........18 1.6. Cơ chế hoạt động của osteocalcin lên chuyển hóa glucose.........21 1.7. Liên quan giữa xương va tuyến tụy...............................................22 1.8. Liên quan giữa xương – tuyến tụy va mô mỡ...............................24 2.1. Biểu đồ tham khảo tính osteocalcin...............................................46 2.2. Các kít xét nghiệm osteocalcin va đầu đọc ELISA......................47 2.3: Đo mật độ khoáng của xương.........................................................48 2.4. Nguyên lý đo mâ ̣t đô ̣ xương va mô mềm......................................49 2.5. Bảng tính chỉ sô HOMA2................................................................52 3.1. Sự phân bô đôi tượng nghiên cứu theo tuổi.................................58 3.2. Đường cong ROC biểu hiện giá trị osteocalcin chẩn đoán phân biệt ở nhóm đái tháo đường týp 2 va nhóm chứng không mắc bệnh. .............................................................................................................64 3.3. Môi tương quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với khôi nạc ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.....................................................71 3.4. Đường cong ROC biểu thị giá trị chuẩn đoán loãng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................73 3.5. Tương quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với chỉ sô HbA1c ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................76 3.6. Tương quan giữa nồồng độ osteocalcin huyếết thanh với glucose máu đói ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2....................................................................77 Hình 3.7. Tên hình Trang Tương quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với chỉ sô đề kháng insulin HOMA2-IR..............................................................78 3.8. Tương quan giữa nồng độ osteocalcin huyết thanh với chức năng tế bao β tụy.........................................................................................79 3.9. Môi tương quan giữa khôi nạc cơ thể theo tuổi của bệnh nhân đái tháo đường týp 2........................................................................88 3.10. Môi tương quan giữa khôi mỡ / khôi nạc cơ thể ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2...............................................................................88 3.11. Môi tương quan giữa khôi mỡ va tỷ lệ mỡ cơ thể với mật độ khoáng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......................91 3.12. Tương quan giữa khôi nạc va tổng khôi cơ thể với mật độ khoáng xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.......................92 4.1. Phân bô các vùng đo mỡ cơ thể bằng phương pháp DEXA............100 4.2. Biểu thị phân bố các thành phần khối cơ thể bằng phương pháp DEXA...............................................................................................102 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ Tên sơ đồ Trang 1.1. Sơ đồ cơ chế gây loãng xương trong đái tháo đường týp 2............26 2.1. Sơ đồ thiết kế nghiên cứu......................................................................56 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) chủ yếu là ĐTĐ týp 2 đang ngày càng gia tăng trên thế giới cũng như tại Việt Nam do xuất hiện nhiều yếu tố nguy cơ đặc biệt lối sống hiện đại và tình trạng thừa cân, béo phì. Bệnh gây các biến chứng mạn tính nặng nề ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống; chi phí điều trị bệnh rất tốn kém, là gánh nặng cho bản thân và gia đình người bệnh, rào cản cho sự phát triển kinh tế và xã hội của mỗi đất nước . Ngoài các biến chứng về mạch máu, biến chứng thận, biến chứng mắt,… thì tăng nguy cơ gãy xương gần đây cũng được xem như là một biến chứng quan trọng của ĐTĐ týp 2 . Các yếu tố tác động lên quá trình tạo xương giảm ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2 cũng như các yếu tố làm tăng quá trình hủy xương lại tăng lên . Các yếu tố khác như bão hòa mỡ tủy xương và tăng tích lũy các sản phẩn chuyển hóa cuối cùng của glucose (AGE) cũng có thể liên quan đến chức năng tế bào xương và nguy cơ gãy xương trong ĐTĐ týp 2 . Các dữ liệu này cho chúng ta biết ĐTĐ týp 2 có tác động xấu đến cả chuyển hóa xương và nguy cơ gãy xương. Mặt khác, ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2 thường biểu hiện thay đổi thành phần khối cơ thể đó là tăng khối mỡ, giảm khối nạc và giảm các chất khoáng. Khối mỡ bụng (hay mỡ vùng thân) và tổng lượng mỡ có liên quan mạnh mẽ đến tình trạng kháng insulin, phát triển bệnh ĐTĐ týp 2 và kiểm soát glucose máu ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2 đã được chứng minh. Tỷ lệ thấp hơn của thành phần khối cơ thể như chất béo hoặc mô mỡ và tăng khối lượng nạc có liên quan độc lập với quá trình chuyển hóa glucose và chức năng tế bào β tụy được cải thiện . 2 ĐTĐ týp 2 chịu tác động của nhiều yếu tố và cơ chế bệnh sinh khá phức tạp. Osteocalcin là một dấu ấn chu chuyển xương liên quan đến quá trình sinh xương và hoạt động như một hormone nội tiết có liên quan đến chuyền hóa glucose [9]. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng osteocalcin giúp tăng cường độ nhạy insulin ở cơ, trong khi các yếu tố được tiết ra từ cơ như myokine có tác dụng điều chỉnh chuyển hóa xương. Những phát hiện này cho thấy giữa chuyển hóa xương và chuyển hóa glucose có liên quan với nhau thông qua hoạt động của osteocalcin . Một số nghiên cứu về mối liên quan giữa osteocalcin và các yếu tố viêm mạn tính ở bệnh nhân ĐTĐ týp 2 cũng như sự thay đổi thành phần khối cơ thể ở bệnh bênh ĐTĐ týp 2 đã được đề cập đến [12],[13]. Nhưng tỷ lệ mỡ, nạc, nồng độ osteocalcin huyết thanh liên quan đến chuyển hóa xương và ĐTĐ týp 2 còn ít dữ liệu nghiên cứu lâm sàng tại Việt Nam. Do vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu nồng độ osteocalcin huyết thanh, thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2” với 2 mục tiêu: 1. Xác định nồng độ osteocalcin huyết thanh, thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. 2. Phân tích mối liên quan giữa osteocalcin huyết thanh, thay đổi thành phần khối cơ thể, mật độ khoáng của xương với đặc điểm của bệnh nhân đái tháo đường týp 2. 3 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN 1.1. Một sô yếu tô nguy cơ va kháng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Hiệp hội ĐTĐ Mỹ đã định nghĩa: “Bệnh ĐTĐ là một nhóm bệnh lý chuyển hóa với biểu hiện sự tăng glucose máu mạn tính do giảm bài tiết insulin của tụy hoặc hoạt động kém hiệu quả của insulin hoặc phối hợp cả hai, kèm theo thường có rối loạn chuyển hóa lipid và protid”. Tăng glucose máu mạn tính ở bệnh nhân ĐTĐ là nguyên nhân gây ra các biến chứng mạn tính: rối loạn chức năng và suy chức năng của các cơ quan đích đặc biệt là mắt, thận, tim, dây thần kinh, mạch máu... Bệnh nhân ĐTĐ týp 2 thường có các đặc điểm sau : - Bệnh thường khởi phát sau tuổi 40. - Thường có béo phì. - Khởi bệnh kín đáo, phát hiện tình cờ, tiến triển từ từ. - Rất hiếm nhiễm toan ceton. - Biến chứng xảy ra chậm, biến chứng mạch máu lớn chiếm ưu thế. - Tiết insulin bình thường hoặc giảm nhẹ. - Thường tổn thương thụ thể insulin - Không có kháng thể kháng đảo - Biến chứng xảy ra chậm - Glucose máu ≤ 300 mg/dl (16,5 mmol/l). - Đường niệu ≤ 100 mg/24h - Glucose máu thường ổn định khi áp dụng một hoặc phối hợp nhiều biện pháp điều trị như chế độ ăn, luyện tập hoặc uống thuốc viên hạ glucose máu. 4 1.1.1. Các yếu tố nguy cơ: Các yếu tố nguy cơ gây bệnh ĐTĐ týp 2 được phân vào trong bốn nhóm nguy cơ lớn như nhóm di truyền, nhân chủng, hành vi lối sống và nhóm nguy cơ chuyển tiếp (nguy cơ trung gian) * Các yếu tố gen Yếu tố di truyền đóng vai trò rất quan trọng trong bệnh ĐTĐ týp 2 . Những đối tượng có mối liên quan huyết thống với người bị bệnh ĐTĐ như có bố, mẹ hoặc anh chị em ruột bị bệnh ĐTĐ thường có nguy cơ bị bệnh ĐTĐ cao gấp 4 – 6 lần người bình thường (trong gia đình không có nguy cơ bị mắc bệnh ĐTĐ). Có tới 60% đến 100% các cặp sinh đôi cùng trứng mắc bệnh ĐTĐ týp 2, con bị ĐTĐ thì bố mẹ (hoặc ngược lại – tức là thế hệ cận kề) có khả năng mắc bệnh tới 40%, nếu mẹ bị mắc ĐTĐ, khả năng con bị mắc cao hơn so với bố. Nếu cả bố mẹ cùng mắc ĐTĐ thì con có khả năng mắc bệnh tới 70% . * Các nguyên nhân về nhân chủng học (giới, tuổi, chủng tộc) Tỷ lệ mắc bệnh và tuổi mắc bệnh ĐTĐ thay đổi theo sắc tộc. Tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ týp 2 cao gấp từ 2 đến 6 lần ở quần thể người Mỹ gốc Phi, gốc Á, người Mỹ gốc Tây Ban Nha, người Mỹ bản địa và người da đỏ so với người da trắng không có nguồn gốc Tây Ban Nha . Yếu tố tuổi (đặc biệt là độ tuổi từ 50 trở lên) được xếp lên vị trí đầu tiên trong số các yếu tố nguy cơ của bệnh ĐTĐ týp 2. Khi cơ thể già đi, chức năng tụy nội tiết cũng bị suy giảm theo và khả năng tiết insulin của tụy cũng bị giảm. Khả năng tiết insulin của tụy giảm, nồng độ glucose máu có xu hướng tăng, đồng thời giảm sự nhạy cảm của tế bào đích với các kích thích của insulin. Khi tế bào tụy không còn khả năng tiết insulin đủ với nhu cầu cần