Tài liệu Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn chuyên ngành tổ chức nhân sự của sinh viên học viện hành chính

BỘ GIAO DUC VÀ ĐÀO TAO TRƯƠNG ĐAI HOC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYÊN ĐINH MINH NGHIÊN CƯU NHÂN TỐ ANH HƯƠNG ĐẾN XU HƯƠNG LƯA CHON CHUYÊN NGÀNH TỔ CHƯC NHÂN SƯ CUA SINH VIÊN HOC VIÊN HÀNH CHÍNH LUÂN VĂN THAC SỸ KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-2012 BỘ GIAO DUC VÀ ĐÀO TAO TRƯƠNG ĐAI HOC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYÊN ĐINH MINH NGHIÊN CƯU NHÂN TỐ ANH HƯƠNG ĐẾN XU HƯƠNG LƯA CHON CHUYÊN NGÀNH TỔ CHƯC NHÂN SƯ CUA SINH VIÊN HOC VIÊN HÀNH CHÍNH Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh Mã số : 60340102 LUÂN VĂN THAC SỸ KINH TẾ NGƯƠI HƯƠNG DÂN KHOA HOC: PGS.TS PHƯƠC MINH HIÊP THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH-2012 LƠI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luân văn thac sy: “Nghiên cứu nhân tố anh hương đế xu hương lưa chon chuyên nganh Tổ chức nhân sư cua sinh viên Hoc viên Hanh chinh” la kết qua cua quá trinh hoc tâp, nghiên cứu đôc lâp va nghiêm tuc. Các số liêu trong luân văn đươc thu thâp từ thưc tế có nguôn gốc rõ rang, tin cây, đươc xử lý trung thưc va khách quan. Tác gia Nguyên Đinh Minh i LƠI CAM ƠN Trươc tiên, tôi xin chân thanh gửi lơi cam ơn đến quý thây cô Khoa Quan tri kinh doanh cua Trương Đai hoc Kinh tế Tp. Hô Chi Minh đã trang bi cho tôi nhiêu kiến thức quý báu trong thơi gian qua. Tôi xin chân thanh gửi lơi cam ơn đến PGS.TS Phươc Minh Hiêp, ngươi hương dân khoa hoc cua luân văn, đã giup tôi tiếp cân thưc tiên, phát hiên đê tai va tân tinh hương dân tôi hoan thanh luân văn nay. Xin cam ơn gia đinh đã kip thơi đông viên, hỗ trơ tôi trong suốt khóa hoc Tác gia Nguyên Đinh Minh ii DANH MUC CAC CHỮ VIÊT TĂT, KÝ HIÊU HVHC: Hoc viên Hanh chinh TCNS: Tổ chức nhân sư TP.HCM: Thanh phố Hô Chi Minh SV: Sinh viên DANH MUC CAC BANG BIÊU Bang 2.1: Tổng kết kết qua nghiên cứu các mô hinh..............................................24 Bang 2.2: Số liêu sinh viên đăng ký theo hoc các chuyên nganh............................26 Bảng 2.3: Tóm tắt các giả thuyết nghiên cứu..........................................................32 Bang 4.1 Tóm tắt thống kê mô ta các biến đinh tinh...............................................53 Bảng 4.2: Thống kê mô tả biến phụ thuộc...............................................................55 Bang 4.3: Kết qua phân tich Cronbrach’s Alpha lân 1 cho thang đo nhân tố anh hương đến xu hương lưa chon chuyên nganh tổ chức nhân sư...............................56 Bang 4.4: Kết qua phân tich Cronbach’s Alpha cho thang đo xu hương lưa chon..57 Bảng 4.5 : Kết quả phân tích nhân tố EFA các biến độc lập...................................58 Bảng 4.6: Phân tích phương sai tổng thể.................................................................59 Bang 4.7: Kết qua phân tich nhân tố khám phá lân 2..............................................60 Bảng 4.8 : Kết quả phân tích EFA biến phụ thuộc..................................................61 Bảng 4.9: Ma trận dạng thức biến phụ thuộc..........................................................62 Bảng 4.10 : Ma trận thành phần biến phụ thuộc......................................................62 Bang 4.11: Kết qua phân tich Cronbrach’s Alpha lân 2 cho thang đo nhân tố anh hương đến xu hương lưa chon chuyên nganh tổ chức nhân sư........................63 Bang 4.12: Kết qua phân tich tương quan giưa các biến........................................66 Bảng 4.13: Tóm tắt mô hình hồi quy.......................................................................67 iii DANH MUC CAC HINH Hinh 2.1: Mô hinh cua D.W. Chapman...................................................................22 Hinh 2.2: Mô hinh nghiên cứu cua đê tai................................................................33 Hinh 3.1: Quy trinh nghiên cứu...............................................................................35 Hinh 3.2: Mô hinh nghiên cứu đã đươc điêu chinh lai lân 1...................................41 Hinh 4.1: Mô hinh nghiên sau khi điêu chinh.........................................................64 Hinh 4.2: Mức đô anh hương cua các nhân tố đến xu hương lưa chon...................69 iv MUC LUC LƠI CAM ĐOAN....................................................................................................i LƠI CAM ƠN..........................................................................................................ii DANH MUC CHỮ VIÊT TĂT, KÝ HIÊU.............................................................iii DANH MUC BANG BIÊU.....................................................................................iii DANH MUC HINH VẼ VÀ ĐỒ THI.....................................................................iv MUC LUC...............................................................................................................v CHƯƠNG 1: TÔNG QUAN VÊ ĐÊ TÀI...............................................................1 1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................1 2. Mục đich nghiên cứu...........................................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................3 5. Ý nghĩa - Khả năng ứng dụng.............................................................................4 6. Kết cấu của luận văn............................................................................................4 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ MÔ HINH NGHIÊN CƯU...........................5 2.1. Cơ sơ lý luân vê lưa chon chuyên nganh..........................................................5 2.1.1. Môt số khái niêm...........................................................................................5 2.1.1.1. Lựa chọn.....................................................................................................5 2.1.1.2. Xu hương lưa chon chuyên nganh..............................................................5 2.1.2. Ban chât cua sư lưa chon chuyên nganh........................................................6 2.1.3. Các yếu tố tác đông đến xu hương lưa chon chuyên nganh..........................8 2.1.3.1. Yếu tố cá nhân............................................................................................11 2.1.3.2. Yếu tố gia đình...........................................................................................14 2.1.3.3. Tư vân hương nghiêp cua các Khoa...........................................................14 2.1.3.4. Yếu tố ban be..............................................................................................15 2.1.3.5. Yếu tố các phương tiện thông tin đại chúng...............................................16 2.1.4. Tổng quan vê các công trinh nghiên cứu có liên quan..................................16 2.2. Cơ sơ lý thuyết va mô hinh nghiên cứu...........................................................20 v 2.2.1. Cơ sở lý thuyết...............................................................................................20 2.2.1.1 Mô hinh cua D.W. Chapman.......................................................................23 2.2.1.2 Mô hinh cua lý thuyếế t phát triên nghê nghiêp...........................................24 2.2.1.3. Tổng kết kết qua nghiên cứu các mô hinh..................................................20 2.2.2. Lưa chon mô hinh nghiên cứu trong bối canh lưa chon chuyên nganh cua sinh viên Hoc viên Hanh chinh...............................................................................25 2.2.3. Các giả thuyết nghiên cứu.............................................................................28 2.2.3.1. Yếu tố về đặc điểm trương đai hoc, nganh hoc..........................................28 2.2.3.2. Yếu tố vê nỗ lưc giao tiếp vơi sinh viên cua Khoa đao tao chuyên nganh...........................................................................................................30 2.2.3.3. Yếu tố về các cá nhân có ảnh hưởng đến quyết định của sinh viên...........31 2.2.3.4. Yếu tố về tính tương thích giữa cá nhân sinh viên với chuyên ngành.......31 2.2.3.5. Yếu tố về khả năng đáp ứng sự mong đợi tương lai...................................32 2.2.4. Mô hii nh nghiên cứu cua đê tai.....................................................................33 TOM TĂT CHƯƠNG 2..........................................................................................34 CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ VÀ ĐÁNH GIÁ THANG ĐO........................................35 3.1. Quy trinh nghiên cứu........................................................................................35 3.2. Xây dưng thang đo nháp 1................................................................................36 3.3. Nghiên cứu sơ bô..............................................................................................38 3.3.1. Thiết kế nghiên cứu sơ bô.............................................................................38 3.3.2. Kết qua nghiên cứu sơ bô..............................................................................39 3.4. Thiết kế biến quan sát cho các thang đo thanh phân........................................42 3.5. Nghiên cứu định lượng.....................................................................................45 3.5.1. Chiến lược nghiên cứu...................................................................................45 3.5.2. Phạm vi và cỡ mẫu........................................................................................45 3.5.3. Thiết kế bảng câu hỏi và thang đo.................................................................46 3.5.4.Phương pháp chọn mẫu và thiết kế mẫu.........................................................46 3.6. Phương pháp phân tích dữ liệu.........................................................................47 vi 3.6.1. Đánh giá thang đo..........................................................................................47 3.6.2. Độ giá trị........................................................................................................48 3.6.3. Hồi qui tuyến tính..........................................................................................49 3.6.4. Kiểm định giả thuyết.....................................................................................49 TOM TĂT CHƯƠNG 3..........................................................................................51 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...............................................................52 4.1. Thống kê mô tả dữ liệu.....................................................................................52 4.1.1. Mẫu dữ liệu nghiên cứu.................................................................................52 4.1.2. Thống kê mô tả biến định tính.......................................................................52 4.1.3. Thống kê mô tả biến định lượng...................................................................54 4.1.3.1. Kết quả thống kê mô tả biến độc lập..........................................................54 4.1.3.2. Kết quả thống kê mô tả biến phụ thuộc .....................................................54 4.2. Đánh giá độ tin cậy của thang đo ....................................................................55 4.2.1. Thang đo các khái niệm thành phần .............................................................55 4.2.2. Thang đo xu hương lưa chon ........................................................................55 4.3. Phân tích nhân tố .............................................................................................57 4.3.1. Phân tích nhân tố biến độc lập.......................................................................57 4.3.2. Phân tích nhân tố biến phụ thuộc .................................................................61 4.3.3. Kiêm đinh đô tin cây cua thang đo mơi ........................................................63 4.3.4. Mô hinh nghiên cứu điêu chinh.....................................................................64 4.4. Kiêm đinh mô hinh băng phân tich hôi quy bôi...............................................65 4.4.1. Phân tich tương quan giưa các biến...............................................................65 4.4.2.Phân tích hồi qui....................................................................................66 TOM TĂT CHƯƠNG 4..........................................................................................70 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..........................................................71 5.1. Thảo luận về kết quả nghiên cứu ............................................................71 5.2. Môt số nguyên nhân cơ ban dân đến viêc lưa chon chuyên tổ chức nhân sư cua sinh viên giam...................................................................................................72 vii 5.2.1. Đăc điêm cua chuyên nganh đao tao.............................................................72 5.2.2. Nỗ lưc giao tiếp cua Khoa chuyên nganh......................................................73 5.2.3. Tinh tương thich vơi đăc điêm cá nhân.........................................................74 5.2.4. Kha năng đáp ứng sư mong đơi.....................................................................74 5.3. Hạn chế nghiên cứu..........................................................................................75 5.4. Kết luận và đề nghị cho nghiên cứu tiếp theo .........................................76 5.5. Môt số kiến nghi...............................................................................................76 TÀI LIÊU THAM KHAO......................................................................................................77 Phụ lục 1: Dan bai thao luân nhóm.........................................................................ix Phụ lục 2: Bang câu hoi nghiên cứu đinh lương.....................................................xi Phụ lục 3: Phân tich đô tin cây cronbach anpha lân 1……………………………xiv Phụ lục 4: Phân tich nhân tố khám phá lân 1……………………………………xvii Phụ lục 5: Phân tich nhân tố khám phá lân 1 …………………………………...xxii Phụ lục 6: Phân tich nhân tố khám phá biến phụ thuôc ……………………….xxvii Phụ lục 7: Phân tich đô tin cây cronbach anpha lân 2 ………………………..xxviii Phụ lục 8: Kết qua phân tich tương quan ………………………………………xxix Phụ lục 9: Kết qua phân tich hôi quy tuyến tinh ………………………………..xxx viii CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI 1. Lý do chọn đề tài Sinh viên đại học nói chung và sinh viên năm thứ nhất nói riêng là lứa tuổi bắt đầu bước vào ngưỡng cửa cuộc đời với những lý tưởng, ước mơ, khát khao và hoài bão. Một cuộc sống tương lai đầy hấp dẫn, lý thú song cũng đầy bí ẩn và khó khăn ở phía trước. Khác với các lứa tuổi khác, sinh viên có sự chuẩn bị về tâm thế, kiến thức và môi trường giao tế xã hội cũng như môi trường hoạt động rộng hơn rất nhiều nên suy nghĩ của sinh viên chín chắn hơn khi quyết định kế hoạch đường đời của mình. Tuy nhiên trong thực tế, việc chọn ngành nghề, quyết định đường đời của sinh viên không đơn giản bởi vì ngành nghề trong xã hội rất phong phú, mỗi ngành nghề đều có những yêu cầu riêng… Ngay từ khi bước vào giảng đường đại học, hầu hết các sinh viên đều mong muốn một cuộc sống giàu có, một tương lai rạng ngời, một công việc ổn định, danh giá với địa vị xã hội ngày càng được củng cố. Ước mơ của các sinh viên đôi khi còn rất xa với thực tế lao động, hoạt động nghề nghiệp, chưa thấy được giá trị đích thực của các nghề. Các sinh viên có kỳ vọng quá cao vào một số nghề nhưng khi tiếp xúc với nghề nghiệp trong thực tế thường làm các sinh viên thất vọng. Chọn nghề mà hiểu biết quá ít, thậm chí không hiểu nghề định chọn thì sớm muộn sẽ gặp trở ngại lớn trong hoạt động nghề nghiệp của cá nhân, tạo sự hẫng hụt, bi quan chán nản, miễn cưỡng trong lao động. Thực tế cho thấy, không phải bao giờ nam nữ thanh niên cũng có thể giải quyết đúng đắn vấn đề chọn nghề của mình. Học viện Hành chính là cơ sở đào tạo nguồn nhân lực cho cơ quan hành chính nhà nước, thu hút các sinh viên có ước mơ chủ yếu làm quan chức với công việc ổn định và cơ hội tiến thân lâu dài. Từ năm 2000, Học viện được phép tuyển sinh hệ chính quy và cho đến nay nhà trường đã tuyển sinh đến khóa 13. Từ năm 1 2009, Học viện triển khai đào tạo 08 chuyên ngành, gồm: Tổ chức nhân sự, Quản lý công, Quản lý xã hội, Quản lý kinh tế, Quản lý đô thị, Tài chính công, Thanh tra, Chính sách công. Việc triển khai đào tạo chuyên ngành trong bối cảnh nhà trường còn chưa kịp chuẩn bị về mọi mặt đã làm cho các sinh viên có nhiều phân vân khi quyết định sự nghiệp của cuộc đời. Trong 08 chuyên ngành đó, chuyên ngành tổ chức nhân sự là được sinh viên lựa chọn nhiều nhất. Song số lượng qua các năm có sự biến động thất thường. Điều này cho thấy kỹ năng lựa chọn chuyên ngành của sinh viên còn thiếu, cần phải có sự hướng dẫn để các sinh viên khi chọn chuyên ngành, biết kết hợp một cách lý tưởng ba yếu tố: nguyện vọng, năng lực của cá nhân, những đòi hỏi của nghề nghiệp và yêu cầu của xã hội. Vì vậy tôi mạnh dạn thực hiện đề tài nghiên cứu "Nghiên cứu nhân tố ảnh hưởng đến xu hướng lựa chọn chuyên ngành tổ chức nhân sự của sinh viên Học viện Hành chính” nhằm tìm ra các giải pháp để góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn hướng nghiệp cho sinh viên. 2. Mục tiêu nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện nhằm mục đích: - Xác định và đánh giá mức độ tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn chuyên ngành Tổ chức nhân sự của SV. - Đề xuất các kiến nghị để góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn hướng nghiệp cho sinh viên trong quyết định lựa chọn lựa chọn chuyên ngành. Để đạt được mục đích đặt ra, nghiên cứu đã tập trung vào các nhiệm vụ sau: - Lựa chọn và vận dụng một số lý thuyết xã hội học để xây dựng và kiểm định mô hình nghiên cứu của đề tài. 2 - Trên cơ sở mô hình nghiên cứu, xây dựng và kiểm định thang đo, tiến hành khảo sát trên mẫu sinh viên được lựa chọn để xác định các nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn chuyên ngành. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Các nhân tố tác động đến xu hướng lựa chọn chuyên ngành tổ chức nhân sự của sinh viên HVHC. Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu này đã tiến hành khảo sát và đánh giá mức độ tác động của các nhân tố đến đến xu hướng lựa chọn chuyên ngành tổ chức nhân sự của 450 sinh viên của HVHC cơ sở TP.HCM. 4. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện thông qua 2 bước: nghiên cứu sơ bộ và nghiên cứu chính thức. Nghiên cứu sơ bộ được thực hiện thông qua phương pháp định tính trên cơ sở nghiên cứu trước đây về các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn ngành, các định nghĩa về xu hướng lựa chọn ngành và các thành phần của xu hướng. Sau đó thông qua kỹ thuật tham vấn ý kiến của các chuyên gia và giảng viên có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực này, đồng thời quan sát tại nơi học tập các biểu hiện của các nhân tố tố ảnh hưởng để điều chỉnh thang đo thiết lập bảng câu hỏi sử dụng cho nghiên cứu ở bước tiếp theo. Nghiên cứu chính thức được thực hiện theo phương pháp định lượng với kỹ thuật phỏng vấn trực tiếp thông qua bảng câu hỏi điều tra. Mẫu điều tra trong nghiên cứu chính thức được thực hiện bằng phương pháp lấy mẫu thuận tiện với khoảng 450 sinh viên đang theo học tại Học viện Hành chính. Kết quả đo lường trong nghiên cứu chính thức được sử dụng để điều chỉnh mô hình nhân tố ảnh hưởng chính thức. Bảng câu hỏi điều tra được hình thành theo cách: Bảng câu hỏi hình thành từ các nghiên cứu định tính, sau đó tham vấn lấy ý kiến của các chuyên gia, điều chỉnh để đưa ra bảng câu hỏi chính thức. Việc kiểm định thang đo nghiên cứu sơ bộ cùng với các giả thuyết đề ra bằng hệ số tin cậy Cronbach Alpha, phân tích nhân tố khám phá EFA dựa trên kết quả xử lý số liệu 3 bằng phần mềm SPSS 16. Thang đo cũng được kiểm định so sánh theo các đặc điểm bằng phân tích phương sai Anova. 5. Ý nghĩa - Khả năng ứng dụng Đề tài nghiên cứu sẽ cho biết những yếu tố nào sinh viên quan tâm nhiều nhất trong quá trình lựa chọn chuyên ngành theo đuổi. Kết quả này có thể giúp Khoa và Học viện có chính sách tư vấn hướng nghiệp một cách chính xác, đáp ứng mong đợi của sinh viên. Ngoài ra, dựa trên những mong muốn của sinh viên đề tài cũng đưa ra các biện pháp, hướng thực hiện giúp nhà trường hỗ trợ sinh viên ngay từ đầu để tránh đi những sai sót trong việc xác định tương lai của mình. 6. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu luận được kết cấu 05 chương Chương 1: Tổng quan về đề tài nghiên cứu Chương 2: Cơ sở lý luận và mô hình nghiên cứu Chương 3: Thiết kế và đánh giá thang đo Chương 4: Kết quả nghiên cứu Chương 5: Kết luận và kiến nghị 4 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU 2.1. Cơ sở lý luận về lựa chọn chuyên ngành 2.1.1. Một số khái niệm 2.1.1.1. Lựa chọn Thuật ngữ “lựa chọn” được dùng để nhấn mạnh việc phải cân nhắc, tính toán để quyết định sử dụng loại phương thức hay cách thức tối ưu trong số những điều kiện hay cách thức hiện có để đạt được mục tiêu trong các điều kiện khan hiếm nguồn lực. Sinh viên sau giai đoạn học đại cương thường được nhà trường, gia đình, người thân tư vấn trong việc chọn ngành học phù hợp với mục tiêu nghề nghiệp và học lực. Sau khi chọn ngành, nghề mình thích, căn cứ vào các tiêu chí: năng lực bản thân, điểm chuẩn, chỉ tiêu tuyển, nhu cầu xã hội, việc làm sau khi ra trường, điều kiện vị trí địa lý... sinh viên xác định ngành học phù hợp với năng lực rồi làm các thủ tục đăng ký ngành học. Trong nghiên cứu này, khái niệm lựa chọn được để chỉ hành vi ra quyết định và đó chính là quyết định theo đuổi một chuyên ngành để học tập và có tấm bằng cử nhân đại học để làm hành trang vào đời. Lựa chọn chuyên ngành là sự quyết định nghề nghiệp trong tương lai. 2.1.1.2. Xu hướng lựa chọn chuyên ngành Tuỳ thuộc vào đặc trưng cho mỗi lĩnh vực hoạt động khoa học mà khi xem xét lựa chọn chuyên ngành có thể có những quan điểm khác nhau về khái niệm này. Có quan điểm cho rằng đó là hệ thống các biện pháp giúp cho thế hệ trẻ chọn ngành nghề có tính đến nhu cầu của xã hội và năng lực của bản thân; quan điểm khác cho rằng đó là những mối quan hệ kinh tế giúp cho mỗi thành viên xã hội phát triển năng lực đối với lao động và đưa họ vào một lĩnh vực hoạt động cụ thể, phù hợp với việc phân bố lực lượng lao động xã hội... Trong nghiên cứu này, lựa chọn chuyên nghành là sự tác động của một tổ hợp các lực lượng xã hội, các điều kiện xã hội tồn tại trong môi trường giáo dục đại học giúp cho các sinh viên có những hiểu biết cơ bản về một số chuyên ngành phổ biến để khi tốt nghiệp ra 5 trường, các em có thể lựa chọn cho mình một cách có ý thức nghề nghiệp tương lai trên cơ sở kiến thức đã học của những chuyên ngành mà mình đã lựa chọn. Xu hướng lựa chọn chuyên ngành là tập hợp tất cả các khả năng làm cho sinh viên có thể ra quyết định một cách chắc chắn về một chuyên ngành nào đó để lựa chọn. Tập hợp các khả năng có thể do các nhân tố bên ngoài, bên trong quyết định để làm cho chủ thể lựa chọn có thể chắc chắc lựa chọn hoặc quan tâm đến chuyên ngành nào đó nhiều hơn khi quyết định lựa chọn. Xu hướng lựa chọn được đo lường bằng việc ưu tiên lựa chọn, sẽ lựa chọn trong tương lai, quan tâm nghiên cứu để cân nhắc cẩn trọng trước khi quyết định cuối cùng. 2.1.2. Bản chất của sự lựa chọn chuyên ngành Thứ nhất, sự lựa chọn chuyên ngành mang bản chất chủ quan của từng cá nhân một cách sâu sắc. Lựa chọn chuyên ngành của sinh viên diễn ra với sự tác động, ảnh hưởng, chi phối bởi nhiều yếu tố đan xen. Những yếu tố này tồn tại và xuất phát từ trong môi trường gia đình, cộng đồng, lớp học, nhà trường, nơi sinh viên học tập, sinh sống. Môi trường hay những yêu tố này tác động tới suy nghĩ, ý thức, tư tưởng, nhu cầu, động cơ, sở thích nghề nghiệp của sinh viên. Tuy nhiên yếu tố bản thân của sinh viên mới chính là nhân tố quyết định, thể hiện tính chủ thể của quá trình lựa chọn chuyên ngành. Tỷ lệ ảnh hưởng của những tác động khách quan tới sự lựa chọn trên mỗi cá nhân là nhiều ít khác nhau, song quyết định cuối cùng của quá trình lựa chọn ngành nghề bao giờ cũng thuộc về một con người cụ thể. Thứ hai, sự lựa chọn chuyên ngành có tính chất quyết định đến tương lai của chủ thể lựa chọn. Sự kết hợp giữa nhu cầu, nguyện vọng cá nhân với yêu cầu do nghề nghiệp và xã hội đòi hỏi là đặc trưng mang tính bản chất của quá trình lựa chọn chuyên ngành. Nhiều khi sự mong muốn ngành nghề của bản thân lại không được xã hội ủng hộ, chấp nhận. Sự đòi hỏi về số lượng, chất lượng nguồn nhân lực trong các 6 lĩnh vực nghề nghiệp với nguyện vọng cá nhân kết hợp với nhau trong trở thành hai nhân tố chính yếu cấu thành nên tính chính xác của việc lựa chọn chuyên ngành. Sự lựa chọn đó đòi hỏi mỗi cá nhân phải có trách nhiệm. Vừa là trách nhiệm với bản thân, vừa là trách nhiệm đối với xã hội. Trách nhiệm và quyền lợi nhiều khi là một, và trong tình huống này thì quyền lợi và trách nhiệm chồng khít lên nhau. Chủ thể của sự lựa chọn phải dựa trên những gì mà mình có được từ những hoạt động của mình để có thể có sự lựa chọn phù hợp. Sự phù hợp vùa giúp cho xã hội có được một người lao động đủ chuẩn để tham gia gia vào thị trường, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực, vừa là cơ hội để giúp bản thân phát triển trở thành những thành viên tích cực, có ích cho xã hội thay vì là những gánh nặng thất nghiệp do sự chọn lựa nhầm lẫn ban đầu. Quyết định lựa chọn chuyên ngành dường như có tính chất quyết định đến tương lai của sinh viên sau này. Tuy nhiên đó không phải là tất cả. Thứ ba, sự lựa chọn chuyên ngành đòi hỏi có sự hiểu biết cặn kẽ thông tin chuyên ngành lựa chọn và gắn liền với những đặc trưng của xã hội. Lựa chọn chuyên ngành là một hoạt động có đối tượng. Đối tượng ở đây chính là những chuyên ngành mà sinh viên sẽ chọn. Chuyên ngành được chọn trở thành mục đích hoạt động của sinh viên. Để đạt tới mục đích, sinh viên cần phải hiểu rõ đối tượng (nghề). Sự hiểu biết này càng cặn kẽ, sâu sắc, đầy đủ bao nhiêu thì khả năng chiếm lĩnh nghề nghiệp càng nhanh chóng trở thành hiện thực bấy nhiêu. Một khi đã hiểu rõ nghề nghiệp, sinh viên sẽ dần thiết lập được kế hoạch cụ thể, có những biện pháp, phương pháp thích hợp trong học tập, rèn luyện để chiếm lĩnh được nghề lựa chọn ở những mức độ khác nhau. Việc xác định mục đích cho sự lựa chọn chuyên ngành của sinh viên là rất đa dạng và phức tạp. Muốn xác định được chuyên ngành sẽ chọn phù hợp với mình, ngoài việc hiểu biết về chuyên ngành đó, sinh viên phải tự hiểu mình. Chỉ có trên cơ sở này, bản thân sinh viên mới đáp ứng với những yêu cầu của nghề nghiệp. 7 Trong quá trình tồn tại và phát triển, giai đoạn lựa chọn chuyên ngành được coi là một bộ phận, một mắt xích trong cấu trúc đời sống của con người. Khi xác định cho mình một hướng đi, một vị trí hoạt động trong đời sống xã hội chính là lúc con người ta lựa chọn nghề. Quá trình lựa chọn chuyên ngành không phải là chốc lát, không phải diễn ra chỉ một lần mà nó nảy sinh trong các mối quan hệ phức tạp, lựa chọn chuyên ngành được đặt trong một hệ thống các mối quan hệ giữa chủ thể (người lựa chọn) và những điều kiện khách quan có mối quan hệ trực tiếp đối với nghề nghiệp. Nếu như việc xem xét và lựa chọn nghề nghiệp của sinh viên tách khỏi các dạng lựa chọn trong đặc trưng của cuộc sống con người thì sẽ dẫn tới sự hạn chế kết quả thực tế của các biện pháp hướng nghiệp, giới hạn khả năng điều khiển quá trình tái sản xuất nguồn nhân lực cho đất nước. 2.1.3. Các yếu tố tác động đến xu hướng lựa chọn chuyên ngành Trong rất nhiều phương pháp hướng dẫn lựa chọn ngành nghề [21] đã đưa ra giả thuyết rằng việc cá nhân đối mặt với việc lựa chọn ngành nghề trong suốt quá trình lựa chọn ngành nghề đã ảnh hưởng tích cực đến việc triển khai quyết định nghề nghiệp. Như vậy, điều này có nghĩa là chính yếu tố thuộc về bản thân cá nhân người đi học sẽ quyết định nhiều đến việc lựa chọn chuyên ngành ở bậc đại học. Như những giả thuyết đề cập ở trên nhưng ở mức độ rõ ràng hơn, một giả thuyết khác cho rằng sự khám phá bản thân và môi trường sẽ giúp con người cảm thấy có sự thích hợp cao hơn với chuyên ngành đã chọn. Điều này sẽ giúp con người cảm thấy hài lòng hơn, dễ dàn xếp hơn, chắc chắn hơn và gắn bó hơn với lựa chọn của mình. [22] Những học thuyết tương tự đã được phát triển thêm với cái nhìn về ảnh hưởng của sự cam kết của chuyên ngành đã chọn dựa trên những khía cạnh của việc triển khai sự chọn lựa (e.g., Harren, 1979) và hiện thực hóa chọn lựa (Lent, Brown, & Hackett, 1994). Bất chấp những giả thuyết này, một tài liệu về cách ra 8 quyết định nói rằng kinh nghiệm đã cho thấy mối quan hệ giữa việc đối phó với nhiệm vụ mang tính lựa chọn của cá nhân với việc triển khai lựa chọn. Dựa trên nguyên tắc phân loại của những vấn đề lựa chọn sự nghiệp [19] các tác giả đã phân loại 6 nhân tố chính ảnh hưởng quá trình lựa chọn chuyên ngành: 1. Sự định hướng (nhận thức được sự cần thiết của việc ra quyết định và có động lực tham gia vào quá trình lựa chọn sự nghiệp) 2. Sự khám phá bản thân (tìm hiểu về bản thân) 3. Sự tìm hiểu bao quát về môi trường (tìm hiểu về những ngành nghề khác nhau) 4. Sự khám phá theo chiều sâu về môi trường (tìm hiểu về xu hướng tăng giảm của những ngành nghề khác nhau) 5. Quyền lựa chọn (cố gắng chọn ngành mình thích) 6. Sự cam kết (sức mạnh của niềm tin và gắn bó với một nghề nghiệp cụ thể). Sự khám phá môi trường để tìm hiểu về ngành nghề cho chúng ta nhận thức được được một điều rằng bản thân sinh viên tự tìm hiểu sẽ gặp những trắc trở không mong muốn. Đó là những quan điểm phi chính thức dựa trên những nền tảng thiếu hụt một cách trầm trọng về thông tin cũng như những am hiểu cần thiết về chuyên ngành đó. Như vậy, nhất thiết phải có hoạt động hướng nghiệp. Các bộ phận có trách nhiệm, các giảng viên hay ít ra là những người có tiếng nói chính thức sẽ phải chịu trách nhiệm về vấn đề này nếu như họ không muốn rằng những thông tin lệch chuẩn xuất hiện một cách đáng tiếc. Bên cạnh đó, một bài báo khác cũng đưa ra những thang đo cho việc đánh giá chất lượng của việc lựa chọn chuyên ngành, bao gồm: muốn biến lựa chọn thành hiện thực, sự thỏa mãn về chọn lựa, sự điều chỉnh về chuyên ngành đã lựa chọn, sự thể hiện trong nghề nghiệp đã lựa chọn và sự ổn định của chọn lựa. [17] Một số tác giả khác, cũng nghiên cứu và chỉ rõ 3 nhân tố ảnh hưởng đến việc áp dụng lựa chọn chuyên ngành của sinh viên: (1) sinh viên có hay không vào học tại trường mà họ muốn vào (2) sự cam kết về ngành học đã chọn (3) sự đánh 9 giá chuyên môn trong suốt những học kì đầu được báo cáo bởi sinh viên. Sự đánh giá chuyên môn là thành tích của sinh viên so với yêu cầu từ ngành học bao gồm động lực từ công việc chuyên môn, khả năng đáp ứng yêu cầu từ ngành học cũng như khả năng làm việc (Baker &Syrik, 1989). Ngoại trừ 3 yếu tố trên, thành tích học tập cũng được xem xét trong bài nghiên cứu này (Wintre, Bowers, Gordner, & Lange, 2006). Một số lượng lớn sinh viên bỏ học và không hoàn thành được khóa học đại học(Wintre, Bowers, Gordner, & Lange, 2006) nên việc tìm ra lí do cho hiện tượng này cũng khá là quan trọng. Dựa trên những mẫu lý thuyết e.g., Tinto, 1993; Livingston, 1982) và những nghiên cứu trước đây trên sự nỗ lực và thành tích của sinh viên (e.g., Gerdes& Mallinckrodt,1994; Lacante et al., 2001; Napoli &Wortman, 1998; Pascarella&Terenzini, 1980), chúng ta có thể hi vọng rằng sự hiện thực lựa chọn, sự cam kết về ngành đã học, và đánh giá chuyên môn vào năm đầu của bậc đại học có thể dự đoán thành tích học tập của sinh viên trong những năm tiếp theo của giai đoạn chuyên ngành. Theo D.W.Chapman [20] trong việc lựa chọn chuyên ngành ở bậc đại học, người đi học bị tác động mạnh mẽ bởi sự thuyết phục, khuyên nhủ của bạn bè và gia đình của chính họ. Sự ảnh hưởng của các cá nhân này đến các sinh viên có thể được thực hiện theo 3 cách sau: (1) Ý kiến của họ ảnh hưởng đến mong đợi về một ngành ở trường đại học cụ thể nào đó là như thế nào (2) Họ cũng có thể khuyên trực tiếp về nơi mà sinh viên nên lựa chọn (3) Trong trường hợp là bạn thân, thì chính nơi mà bạn thân lựa chọn cũng ảnh hưởng đến quyết định chọn chuyên ngành ở bậc đại học. Theo Hossler và Gallagher [24] một lần nữa khẳng định ngoài sự ảnh hưởng mạnh mẽ của bố mẹ, sự ảnh hưởng của bạn bè cũng là một trong những ảnh hưởng mạnh đến quyết định chọn chuyên ngành ở bậc đại học. Bên cạnh đó, Hossler và Gallagher [24] còn cho rằng ngoài bố mẹ, anh chị và bạn bè, các cá nhân ở trường 10