Tài liệu Nghiên cứu năng suất sinh sảncủa lợn nái f1 ♂ rừng việt nam x ♀ meishan

.. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ĐÀO THỊ HỒNG CHIÊM NGHIÊN CỨU NĂNG SUẤT SINH SẢN CỦA LỢN NÁI F1 (♂ RỪNG VIỆT NAM X ♀ MEISHAN) LUẬN VĂN THẠC SĨ CHĂN NUÔI Thái Nguyên - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ĐÀO THỊ HỒNG CHIÊM NGHIÊN CỨU NĂNG SUẤT SINH SẢN CỦA LỢN NÁI F1 (♂ RỪNG VIỆT NAM X ♀ MEISHAN) Chuyên ngành: Chăn nuôi Mã số ngành: 60 62 01 05 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHĂN NUÔI Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Văn Phùng Thái Nguyên - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn mới và chƣa đƣợc sử dụng để bảo vệ một học vị nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã đƣợc cảm ơn. Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn đều đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 12 năm 2016 Tác giả Đào Thị Hồng Chiêm ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, trong quá trình thực hiện đề tài, tôi luôn nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ của các cơ quan, các cấp lãnh đạo của Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Bộ phận Đào tạo sau đại học và các thầy, cô giáo trong Khoa Chăn nuôi thú y đã quan tâm tạo điều kiện giúp đỡ về mọi phƣơng diện trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS. Trần Văn Phùng là ngƣời hƣớng dẫn khoa học đã không quản thời gian tận tình giúp đỡ về phƣơng hƣớng và phƣơng pháp nghiên cứu cũng nhƣ hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các anh chị cán bộ, công nhân Trại Chăn nuôi xã Tức Tranh - huyện Phú Lƣơng - tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ đó! Thái Nguyên, tháng 12 năm 2016 Tác giả Đào Thị Hồng Chiêm iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề...................................................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 2 3. Ý nghĩa của đề tài .......................................................................................... 2 3.1. Ý nghĩa khoa học ....................................................................................... 2 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 2 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 3 1.1. Cơ sở khoa học về di truyền trong chăn nuôi lợn ...................................... 3 1.1.1. Cơ sở khoa học của việc cho lai tạo giống lợn ....................................... 3 1.1.2. Cơ sở khoa học về đặc điểm di truyền các tính trạng năng suất sinh sản của lợn ............................................................................................................... 4 1.2. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn.............................................................. 5 1.2.1. Đặc điểm sinh lý của lợn nái hậu bị ........................................................ 5 1.2.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát dục của lợn nái................................. 6 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá sức sinh sản của lợn nái........................................ 7 1.2.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến khả năng sinh sản của lợn nái .................... 10 1.3. Các chỉ tiêu về khả năng sinh trƣởng ....................................................... 17 1.4. Đặc điểm của giống lợn nghiên cứu ........................................................ 18 1.4.1. Đặc điểm và khả năng sản xuất của lợn Meishan Trung Quốc ............ 18 iv 1.4.2. Đặc điểm và khả năng sản xuất của lợn đực rừng ................................ 19 1.5. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc và ngoài nƣớc ..................................... 20 1.5.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nƣớc ......................................................... 20 1.5.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc.......................................................... 22 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................... 25 2.1. Đối tƣợng, địa điểm và thời gian nghiên cứu .......................................... 25 2.1.1. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................ 25 2.1.2. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 25 2.1.3. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 25 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 25 2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 26 2.3.1. Phƣơng pháp nghiên cứu đặc điểm sinh lý sinh dục của lợn nái F1 (♂ RVN x ♀ M).................................................................................................... 26 2.3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu khả năng sinh sản của lợn nái F1 (♂ RVN x ♀ M)..26 2.3.3. Phƣơng pháp theo dõi các chỉ tiêu ........................................................ 27 2.3.4. Xử lý số liệu .......................................................................................... 29 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 30 3.1. Kết quả nghiên cứu một số chỉ tiêu về sinh lý sinh sản của lợn nái F1 (♂ RVN x ♀ M).................................................................................................... 30 3.2. Kết quả nghiên cứu năng suất sinh sản của lợn nái F1 (♂ RVN x ♀ M) . 35 3.2.1. Kết quả nghiên cứu về số lợn con đẻ/lứa của lợn nái ........................... 35 3.2.2. Kết quả nghiên cứu về tỷ lệ nuôi sống lợn con thí nghiệm .................. 39 3.2.3. Kết quả nghiên cứu về sinh trƣởng lợn con của lợn nái thí nghiệm ..... 41 3.2.3.1. Sinh trƣởng tích lũy của lợn con thí nghiệm...................................... 41 3.2.3.2. Sinh trƣởng tuyệt đối của lợn con thí nghiệm.................................... 45 3.2.3.3. Sinh trƣởng tƣơng đối của lợn con thí nghiệm .................................. 46 v 3.3. Tổng hợp chỉ tiêu năng suất sinh sản của lợn nái F1 (♂ RVN x ♀ M) .... 48 3.4. Hiệu quả sử dụng thức ăn trong chăn nuôi lợn nái .................................. 50 3.4.1. Hiệu quả sử dụng thức ăn trong chăn nuôi lợn nái sinh sản nuôi con .. 50 3.4.1.1. Tiêu tốn thức ăn/kg lợn con lúc cai sữa ............................................. 50 3.4.1.2. Chi phí thức ăn/kg lợn con lúc cai sữa ..................................................... 51 3.4.2. Hiệu quả sử dụng thức ăn cho lợn con giai đoạn từ cai sữa đến 56 ngày tuổi .......................................................................................................... 53 3.4.2.1. Tiêu tốn thức ăn/kg tăng khối lƣợng lợn con giai đoạn cai sữa đến 56 ngày tuổi .......................................................................................................... 53 3.4.2.2. Chi phí thức ăn/kg tăng khối lƣợng lợn con giai đoạn cai sữa đến 56 ngày tuổi .......................................................................................................... 54 3.5. Tình hình mắc bệnh của lợn con giai đoạn sơ sinh đến 56 ngày tuổi ...... 55 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................... 59 1. Kết luận ....................................................................................................... 59 2. Tồn tại ......................................................................................................... 59 3. Đề nghị ........................................................................................................ 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 61 I. Tiếng Việt .................................................................................................... 61 II. Tài liệu nƣớc ngoài ..................................................................................... 66 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ đƣợc viết tắt cs : Cộng sự Đ: Đồng ĐVT: Đơn vị tính g: Gam Kg: Kilogam KL: Khối Lƣợng M: Meishan Nxb: Nhà xuất bản P: Pác Nặm RVN: Rừng Việt Nam TA: Thức ăn TTTA: Tiêu tốn thức ăn VN: Việt Nam vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu sinh lý sinh dục của lợn nái ................................... 31 Bảng 3.2. Số lợn con đẻ/lứa của lợn nái thí nghiệm ....................................... 36 Bảng 3.3. Tỷ lệ nuôi sống lợn con qua các giai đoạn ..................................... 40 Bảng 3.4. Khối lƣợng lợn con thí nghiệm qua các kỳ cân .............................. 41 Bảng 3.5. Sinh trƣởng tuyệt đối của lợn con thí nghiệm ................................ 45 Bảng 3.6. Sinh trƣởng tƣơng đối của lợn con thí nghiệm ............................... 47 Bảng 3.7. Kết quả nghiên cứu một số chỉ tiêu năng suất sinh sản của lợn nái .......48 Bảng 3.8. Tiêu tốn thức ăn/kg lợn con lúc cai sữa.......................................... 51 Bảng 3.9. Chi phí thức ăn/kg lợn con lúc cai sữa ........................................... 52 Bảng 3.10. Tiêu tốn thức ăn/kg tăng khối lƣợng lợn con giai đoạn cai sữa 56 ngày tuổi ..................................................................................... 53 Bảng 3.11. Chi phí thức ăn/kg tăng khối lƣợng lợn con giai đoạn cai sữa 56 ngày tuổi ..................................................................................... 54 Bảng 3.12. Tình hình mắc bệnh của lợn con của lợn nái thí nghiệm từ sơ sinh đến 56 ngày tuổi............................................................................... 56 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị sinh trƣởng tích lũy của lợn con .......................................... 43 Hình 3.2: Biểu đồ sinh trƣởng tuyệt đối của lợn con thí nghiệm ................... 46 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Trong sản xuất nông nghiệp ở nƣớc ta và nhiều nƣớc trên thế giới, chăn nuôi lợn có một vị trí quan trọng. Đó là nguồn cung cấp thực phẩm với tỷ trọng cao và chất lƣợng tốt cho con ngƣời, là nguồn cung cấp phân bón rất lớn cho ngành trồng trọt và là nguồn cung cấp các sản phẩm phụ nhƣ da, mỡ… cho ngành công nghiệp chế biến. Sản lƣợng thịt lợn chiếm tới 62,4% trong tổng sản lƣợng thịt cả nƣớc. Lợn đƣợc nuôi ở nhiều nƣớc trên thế giới, vì chúng có những ƣu thế nhƣ: Sử dụng đƣợc nhiều loại thức ăn, khả năng sinh sản, cho thịt cao. Ngoài ra, thịt lợn cũng phù hợp với khẩu vị của ngƣời tiêu dùng. Hiệu quả của ngành chăn nuôi lợn phụ thuộc rất nhiều vào tốc độ tăng trọng, sản lƣợng thịt và khả năng sinh sản. Hơn nữa, theo xu hƣớng hiện nay, ngƣời tiêu dùng thƣờng thích sử dụng các loại thịt chất lƣợng ngon, hàm lƣợng chất béo ít. Để đáp ứng nhu cầu ngƣời tiêu dùng ngày càng cao về chất lƣợng thịt, trong một vài năm gần đây, ngoài việc đẩy mạnh nghiên cứu cải thiện chất lƣợng thịt lợn nhà nói chung, việc phát triển chăn nuôi lợn địa phƣơng các tỉnh miền núi và chăn nuôi lợn rừng nói riêng đang đƣợc đẩy mạnh ở các gia trại, trang trại, do thịt lợn rừng thơm ngon, hàm lƣợng cholesteron thấp, tỷ lệ nạc cao. Lợn Meishan là một trong những giống lợn có năng suất sinh sản cao của Trung Quốc và có tiềm năng di truyền để nâng cao khả năng mắn đẻ. Tuy lớn chậm và nhiều mỡ, nhƣng chất lƣợng thịt thơm ngon, có mùi vị đặc trƣng của giống. Việc nghiên cứu sử dụng nguồn gen qu của giống lợn Meishan phù hợp với điều kiện sinh thái, sản xuất của từng vùng, từng địa phƣơng để nâng cao năng suất sinh sản và hiệu quả chăn nuôi lợn nái ở nƣớc ta là rất cần thiết. Lai kinh tế hai giống lợn giữa lợn rừng, lợn Meishan đã tạo ra con lai F1 2 (Rừng x Meishan) để nuôi thịt và gây nái sinh sản, việc sử dụng nái lai trong chƣơng trình lai giống đã trở thành một tiến bộ trong thực tế sản xuất (Rothschild và Bidanel., 1998) [66]. Vì vậy, nghiên cứu sử dụng lợn nái F1(♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan) nhằm nâng cao năng suất sinh sản, nuôi thịt và chất lƣợng thịt là một vấn đề cần đƣợc nghiên cứu. Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu năng suất sinh sản của lợn nái F1 (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan)”. 2. Mục tiêu của đề tài Đánh giá đƣợc khả năng sản xuất của lợn nái F1 (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan) phục vụ cho công tác chọn tạo dòng lợn rừng lai cung cấp cho nhu cầu sản xuất. 3. Ý nghĩa của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học - Đánh giá đƣợc khả năng sinh sản của lợn nái F1 (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan), so sánh với cặp lai giữa lợn (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Địa phƣơng Pác Nặm). - Cung cấp các tƣ liệu liên quan đến khả năng sinh sản qua các lứa đẻ của nái F1 (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan), phục vụ công tác nghiên cứu khoa học về chăn nuôi lợn. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu về khả năng sinh sản và số con đẻ ra/lứa ở con lợn F1 (♂ Rừng Việt Nam x ♀ Meishan) là cơ sở để phát triển loại lợn này phục vụ nhu cầu của thị trƣờng và phát triển kinh tế xã hội của các địa phƣơng. 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học về di truyền trong chăn nuôi lợn 1.1.1. Cơ sở khoa học của việc cho lai tạo giống lợn Lai giống là phƣơng pháp nhân giống bằng cách cho con đực và cái thuộc hai quần thể khác nhau phối giống với nhau để tạo ra thế hệ sau. Hai quần thể này có thể là hai dòng, hai giống hoặc hai loài khác nhau, do vậy đời con không còn là dòng, giống thuần chủng, mà là con lai giữa hai dòng, giống khởi đầu là bố, mẹ chúng (Đặng Vũ Bình, 2000) [4]. Lai giống có hai tác dụng chủ yếu. Một là, tạo đƣợc ƣu thế lai ở đời con về một số tính trạng nhất định. Các tác động cộng gộp là nguyên nhân của hiện tƣợng sinh học này. Hai là, làm phong phú thêm bản chất di truyền ở thế hệ lai, bởi vì con lai có những đặc điểm di truyền của giống khởi đầu, ngƣời ta gọi đó là tác dụng phối hợp. Điều này có nghĩa là lai giống sử dụng đƣợc tác dụng cộng gộp các nguồn gen ở thế hệ bố mẹ. Thuật ngữ ƣu thế lai lần đầu tiên đã đƣợc nhà khoa học ngƣời Mỹ tên là Shull đề xuất vào năm 1914. Theo ông, ƣu thế lai là tập hợp của những hiện tƣợng liên quan đến sức phát triển nhanh hơn, khả năng chống chịu bệnh tốt hơn và năng suất cao hơn mức trung bình của thế hệ bố mẹ. Ƣu thế lai hiểu theo nghĩa toàn bộ là sự phát triển mạnh mẽ của toàn bộ khối lƣợng cơ thể, sự tăng cƣờng trao đổi chất, tăng trọng nhanh hơn, chống đỡ với bệnh tật tốt hơn… Ƣu thế lai hiểu theo từng mặt, từng tính trạng, có tính trạng phát triển, có tính trạng giữ nguyên, thậm chí có tính trạng giảm sút so với giống gốc. 4 1.1.2. Cơ sở khoa học về đặc điểm di truyền các tính trạng năng suất sinh sản của lợn Tính trạng số lượng và sự di truyền của tính trạng số lượng Tính trạng số lƣợng còn gọi là tính trạng đo lƣờng. Hầu hết những tính trạng có giá trị của gia súc đều là những tính trạng số lƣợng. Tính trạng số lƣợng chịu sự tác động của nhiều cặp gen, phƣơng thức di truyền của các cặp gen này tuân theo các quy luật cơ bản của di truyền nhƣ phân ly, tổ hợp, liên kết… Các yếu tố ảnh hưởng đến tính trạng số lượng Tính trạng số lƣợng dễ chịu ảnh hƣởng, tác động của môi trƣờng. Vật nuôi sống trong một môi trƣờng nhất định nên sự hình thành hoạt động của tính trạng không những chịu sự chi phối của các gen mà còn chịu ảnh hƣởng rất lớn của môi trƣờng. Giá trị kiểu hình của bất kỳ tính trạng số lƣợng nào cũng đƣợc biểu thị qua giá trị của kiểu gen và sai lệch môi trƣờng. P=G+E Trong đó: P: Giá trị kiểu hình (Phenotypic Value) G: Giá trị kiểu gen (Genotypic Value) E: Sai lệch môi trƣờng (Environmental Deviation) Tùy theo phƣơng hƣớng tác động của các gen alen mà giá trị kiểu gen có thể bao gồm các thành phần khác nhau. G=A+D+I “A” gọi là giá trị cộng gộp, thành phần quan trọng nhất cố định không thay đổi có thể di truyền đƣợc và còn đƣợc gọi là giá trị giống của cá thể là cơ sở di truyền của việc chọn giống. “D” là tính trội (Dominance) là tác động trội của các cặp alen trong cùng một locus nên không có tính trội thì giá trị di truyền và giá trị cộng gộp là bằng 5 nhau. Khi xem xét một locus duy nhất sự khác nhau giữa giá trị kiểu gen và giá trị giống A và giá trị di truyền đó chính là sai lệch trội D. Do vậy: G = A + D “I” là các gen của các cặp gen hoặc cùng alen sai lệch tƣơng tác nên kiểu gen là do từ hai locus trở lên cấu thành giá trị kiểu gen có thể thêm một sai lệch do sự tƣơng tác giữa các gen trong các locus khác nhau. Hệ số di truyền một số tính trạng ở lợn Hệ số di truyền là tỷ lệ phần trăm do gen quy định trong việc tạo nên kiểu hình. Hệ số di truyền có hai loại đó là hệ số di truyền theo nghĩa hẹp và hệ số di truyền theo nghĩa rộng. Hệ số di truyền theo nghĩa hẹp biểu thị giá trị kiểu hình đƣợc quyết định bởi các gen truyền đạt từ bố mẹ cho đời con. h2 = VA/Vp Hệ số di truyền theo nghĩa rộng biểu thị phần phƣơng sai giá trị kiểu hình của các cá thể đƣợc quyết định bởi các phƣơng sai giá trị kiểu gen. h2 = VG/Vp Trong đó: VG là phƣơng sai giá trị kiểu gen VP là phƣơng sai giá trị kiểu hình Ở lợn, các tính trạng có hệ số di truyền thấp hầu hết là các tính trạng sinh sản, còn các tính trạng có hệ số di truyền cao hơn là các tính trạng có liên quan tới chất lƣợng sản phẩm và sự sinh trƣởng. 1.2. Đặc điểm sinh lý sinh sản của lợn 1.2.1. Đặc điểm sinh lý của lợn nái hậu bị Lợn nái khi thành thục về tính sẽ xuất hiện các biểu hiện động dục và kèm theo quá trình rụng trứng. Đồng thời, lợn nái hậu bị vẫn tiếp tục sinh trƣởng để thành thục về thể vóc. Tuy nhiên, trong giai đoạn xảy ra chu kỳ động dục lợn nái hậu bị thƣờng bị giảm mức tăng trọng so với bình thƣờng. 6 Chu kỳ động dục của lợn nái rừng lai nằm trong giới hạn chung của loài, trung bình là 21 ngày (biến động từ 18 - 25 ngày). Tuy nhiên, biểu hiện động dục của lợn nái rừng lai không rõ nét, khó tiếp cận với chúng. Vì vậy, cần phải theo dõi chặt chẽ để có thể phát hiện lợn nái động dục. Chu kỳ của lợn nái phụ thuộc vào các yếu tố khác nhau: Ảnh hưởng của giống: Giống khác nhau có chu kỳ động dục khác nhau. Lợn Ỉ thƣờng từ 19 - 21 ngày; lợn Móng Cái từ 18 - 25 ngày. Ảnh hưởng của tuổi: Nái tơ thì có chu kỳ tính thƣờng ngắn hơn lợn nái trƣởng thành. Theo Kralling, lợn nái ở lứa đẻ thứ 2, thứ 3 thì chu kỳ tính trung bình là 20,8 ngày; lứa 6 - 7 là 21,5 ngày; lứa 8 - 9 là 22,4 ngày. Khi theo dõi sinh sản trên lợn Ỉ thấy ở lứa thứ 1 chu kỳ tính 19 ngày, lứa thứ 2 là 20 ngày. Ảnh hưởng của dinh dưỡng: Nếu dinh dƣỡng tốt thì chu kỳ tính ổn định và ngƣợc lại. Trong thực tế sản xuất để xác định thời điểm phối tinh thích hợp thì khi lợn nái động dục phải tăng cƣờng theo dõi để biết giờ xuất hiện biểu hiện động dục đầu tiên, vì vậy cần theo dõi ngày 2 lần (sáng sớm và chiều tối). Thời gian kéo dài động dục của lợn là 3 - 5 ngày tùy theo giống, thời gian phối giống thích hợp là cuối ngày thứ 2, đầu ngày thứ 3 (Nguyễn Văn Nơi, 2010) [29]. Gia súc cái mang thai trong một thời gian nhất định tùy từng loài gia súc, khi bào thai phát triển đầy đủ, dƣới tác động của hệ thống thần kinh, thể dịch, con mẹ sẽ xuất hiện những cơn rặn để đẩy bào thai, nhau thai và các sản phẩm trung gian ra ngoài, quá trình này gọi là quá trình sinh đẻ (Trần Tiến Dũng và cs., 2002) [17]. 1.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát dục của lợn nái Trong quá trình sinh trƣởng phát triển, lợn cái sẽ dần đi tới sự thành thục về tính. Tuy nhiên, sự thành thục về tính của lợn phụ thuộc nhiều yếu tố nhƣ: 7 Giống: Giống là yếu tố quyết định đến sức sản xuất của lợn nái. Giống có ảnh hƣởng rõ rệt đến tính trạng số con sơ sinh sống, số con cai sữa, tuổi đẻ lứa đầu và khoảng cách giữa hai lứa đẻ. Các giống lợn khác nhau cho năng suất sinh sản khác nhau. Chế độ dinh dưỡng: Dinh dƣỡng là yếu tố rất quan trọng. Trong cùng một giống, nếu dinh dƣỡng tốt thì tuổi thành thục về tính sớm và ngƣợc lại. Mùa vụ: Theo Smith, lợn con đẻ vào mùa đông thì thành thục sớm hơn về mùa hè. Sự có mặt của lợn đực: Sự có mặt của lợn đực đã thúc đẩy nhanh sự xuất hiện chu kỳ động dục có trứng rụng, nếu hằng ngày chúng ta cho con đực tiếp xúc với lợn nái ở tuổi 165 - 190 ngày đã làm tăng nhanh hoạt động sinh dục của con cái (Lê Xuân Cƣơng, 1986) [5]. 1.2.3. Các chỉ tiêu đánh giá sức sinh sản của lợn nái Khả năng sinh sản của lợn nái bao gồm các chỉ tiêu về sinh lý sinh dục, khả năng đẻ con, nuôi con, số lứa đẻ trong năm, số lợn con sơ sinh, số lợn con cai sữa, trọng lƣợng sơ sinh, trọng lƣợng cai sữa,… (Nguyễn Thiện và cs., 2002) [40]. Tuổi động dục lần đầu Là tuổi khi lợn cái có biểu hiện động dục lần đầu tiên. Tuổi động dục lần đầu khác nhau về giống lợn, ví dụ: lợn nội có tuổi động dục lần đầu sớm hơn lợn ngoại. Lợn Ỉ động dục ở 3 - 4 tháng tuổi (Trần Văn Phùng và cs., 2006) [34]. Các giống khác nhau biểu hiện thành tích sinh sản khác nhau vì kiểu gen của chúng khác nhau. Lợn rừng có tuổi động dục lần đầu lớn hơn lợn nhà. Ví dụ: lợn rừng Thái Lan nuôi tại Nam trung bộ, Bắc Giang, Ba Vì có tuổi động dục lần đầu là 187,53 ngày (dao động từ 156 - 301 ngày), lợn rừng Việt Nam 228,5 ngày (dao động từ 204 - 320 ngày), (Tăng Xuân Lƣu và cs., 2010) [27]. Lợn Móng Cái 130 - 140 ngày, lợn Đại Bạch nhập vào Việt Nam 8 từ 203 - 208 ngày, lợn Landrace từ 208 - 209 ngày, (Hoàng Toàn Thắng và cs., 2006) [39]. Ở lợn nội do khả năng tăng trọng thấp, mà chúng lại động dục lần đầu sớm, nên cơ thể chƣa phát triển đầy đủ. Vì vậy cần bỏ qua 1 - 2 chu kỳ động dục rồi mới phối giống sẽ đạt hiệu quả cao hơn, (Phạm Hữu Doanh, Lƣu Kỷ, 2000) [16]. Tuổi động dục lần đầu không chỉ phụ thuộc vào giống mà còn phụ thuộc ít nhiều vào mùa vụ trong năm, thời gian chiếu sáng, nhiệt độ môi trƣờng, chế độ dinh dƣỡng, (Nguyễn Tấn Anh và cs., 1998) [1]. Tuổi phối giống lần đầu Là tuổi tại thời điểm phối giống lần đầu, thông thƣờng ngƣời ta chƣa tiến hành phối giống cho lợn động dục lần đầu tiên. Tại thời điểm này, lợn chƣa thành thục về thể vóc, số lƣợng trứng rụng còn ít, ngƣời ta thƣờng chờ phối giống cho lợn nái kỳ thứ 2 hoặc kỳ thứ 3. Tuổi phối giống đậu thai lần đầu đƣợc tính từ tuổi đẻ lứa thứ 1 trừ cho thời gian mang thai trung bình 115 ngày. Nếu lợn mang thai lần đầu ở độ tuổi trƣớc 34 tuần tuổi thì năng suất thấp hơn trung bình là 8,27% và nếu mang thai muộn sau 44 tuần tuổi thì năng suất thấp hơn trung bình là 1,25%. Đặc biệt nếu phối giống đậu thai lần đầu lúc 30 tuần tuổi thì mức độ thiệt hại trong suốt đời sống sản xuất của một lợn nái là 17,02%, (Kiều Minh Lực và Jirawit Rachatanam, 2005) [26]. Tuổi đẻ lứa đầu: Sau khi phối giống, lợn có chửa trung bình 114 ngày, cộng thêm số ngày mang thai này lợn sẽ có tuổi đẻ lứa đầu tiên. Số con sơ sinh còn sống đến 24h/ lứa đẻ: Là chỉ tiêu kinh tế rất quan trọng. Nó phụ thuộc vào khả năng đẻ nhiều hay ít con của giống, trình độ phối giống của ngƣời nuôi dƣỡng chăm sóc, và điều kiện chăm sóc nuôi dƣỡng lợn nái chửa. Trong 24 giờ sau khi sinh những con không đạt khối lƣợng sơ sinh trung bình của giống, dị dạng… thì sẽ bị loại thải. Ngoài ra do lợn con chƣa nhanh nhẹn bị lợn mẹ đè chết. 9 Bình quân số lợn con đẻ ra còn sống/lứa: Là tỷ lệ giữa tổng số lợn con đẻ ra còn sống trong 24 giờ kể từ khi lợn nái đẻ xong của tất cả các lứa đẻ trên tổng số lứa đẻ. Số con đẻ ra để lại nuôi: Số lợn con đẻ ra còn sống để lại nuôi, đối với lợn ngoại khối lƣợng lớn hơn 0,8kg; đối với lợn nội khối lƣợng lớn hơn 0,3kg. Tỷ lệ sống: Tỷ lệ sống của lợn con sau 24 giờ là tỷ lệ số lợn con còn sống đến 24 giờ so với số con đẻ ra còn sống. Số con cai sữa/lứa: Đây là chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật rất quan trọng, quyết định năng suất trong chăn nuôi lợn nái. Đó là số lợn con còn sống cho đến khi cai sữa, thời gian cai sữa dài hay ngắn phụ thuộc vào trình độ chế biến thức ăn và kỹ thuật nuôi. Trong chăn nuôi đại trà thƣờng cai sữa vào 35 hoặc 42 ngày tuổi. Số con cai sữa/nái/năm: Chỉ tiêu này phụ thuộc vào thời gian cai sữa lợn con và số lợn con cai sữa trong mỗi lứa đẻ. Nếu cai sữa sớm sẽ tăng số lứa đẻ/nái/năm, và tăng số lƣợng lợn con cai sữa trong mỗi lứa thì số lƣợng lợn con cai sữa/nái/năm cao và ngƣợc lại. Số lƣợng lợn con cai sữa/nái/năm là tỷ lệ giữa tổng số lợn con cai sữa trong năm so với tổng số lợn nái sinh sản trong năm. Khoảng cách lứa đẻ: Đây là thời gian để lợn nái hoàn thành một chu kỳ sinh sản, bao gồm: Tổng thời gian chửa, thời gian nuôi con, thời gian chờ động dục lại sau cai sữa và phối giống có chửa. Khoảng cách lứa đẻ ngắn sẽ làm tăng số lứa đẻ của nái/năm. Khối lượng sơ sinh: Là khối lƣợng lợn con đƣợc cân ngay sau khi đẻ, đã đƣợc cắt rốn, lau khô và bấm số tai trƣớc khi cho vào bú lần đầu tiên. Khối lƣợng sơ sinh toàn ổ là khối lƣợng của tất cả lợn con sinh ra còn sống và đƣợc phát dục hoàn toàn. Nếu những lợn sinh ra khỏe mạnh mà bị lợn 10 mẹ đè chết thì đó thuộc về trách nhiệm của con ngƣời chứ không phụ thuộc vào năng suất của lợn nái. Độ đồng đều: Là chỉ tiêu đánh giá sự chênh lệch về khối lƣợng giữa các cá thể trong đàn. Khối lượng cai sữa toàn ổ: Ngoài chỉ tiêu số con cai sữa/lứa, khối lƣợng toàn ổ lúc cai sữa cũng là chỉ tiêu quan trọng để đánh giá năng suất của lợn nái. Khối lƣợng lợn con cai sữa phụ thuộc rất lớn vào khối lƣợng sơ sinh và là cơ sở cho việc nâng cao khối lƣợng xuất chuồng sau này. Khối lƣợng bình quân của lợn con khi cai sữa (kg) bằng tổng số khối lƣợng lợn con cai sữa (kg) so với tổng số lợn con cai sữa. 1.2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của lợn nái Việc xác định và cải thiện các nhân tố ảnh hƣởng đến thành tích sinh sản góp phần phát huy tiềm năng vốn có của mỗi giống vật nuôi, nâng cao hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi. Trong quá trình nghiên cứu các nhà khoa học đã nhận thấy có rất nhiều yếu tố ảnh hƣởng trực tiếp cũng nhƣ gián tiếp tới thành tích sinh sản của bản thân lợn nái. Ảnh hưởng của yếu tố di truyền Sự khác nhau giữa các giống lợn về các tính trạng năng suất sinh sản đã đƣợc rất nhiều tác giả công bố. Dựa vào năng suất sinh sản và sức sản xuất thịt các giống lợn đƣợc chia làm 4 nhóm chính (Legault, 1985) [62]. Với mục đích đa dạng các giống nhƣ Large White, một vài dòng nguyên chủng đƣợc xếp vào loại có khả năng sản xuất thịt và sinh sản khá. Các giống nguyên dụng “dòng bố” nhƣ Pietrain, Landrace Bỉ, Hampshire và Poland - China có năng suất sinh sản trung bình nhƣng năng suất thịt cao. Các giống chuyên dụng “dòng mẹ” đặc biệt là một số giống nguyên sản của Trung Quốc nhƣ Taihu (điển hình là Meishan) có năng suất sinh sản đặc biệt cao nhƣng năng