Tài liệu Nghiên cứu một số đặc điểm cơ bản và đề xuất biện pháp bảo tồn, phát triển bền vững thảm thực vật trên núi đá vôi ở khu vực thành phố cẩm phả, tỉnh quảng ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VĂN HẢI NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP BẢO TỒN, PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THẢM THỰC VẬT TRÊN NÚI ĐÁ VÔI Ở KHU VỰC THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC THÁI NGUYÊN - 2020 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG VĂN HẢI NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN VÀ ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP BẢO TỒN, PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG THẢM THỰC VẬT TRÊN NÚI ĐÁ VÔI Ở KHU VỰC THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Sinh thái học Mã số: 9420120 LUẬN ÁN TIẾN SĨ SINH HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Nguyễn Thế Hưng 2. PGS.TS. Lê Ngọc Công THÁI NGUYÊN - 2020 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả phân tích nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào để bảo vệ luận án Thạc sỹ hay Tiến sỹ. Những số liệu kế thừa đã được chỉ rõ nguồn và được sự cho phép sử dụng của tác giả. Tác giả luận án Hoàng Văn Hải ii LỜI CẢM ƠN Luận án được hoàn thành là kết quả học tập và nghiên cứu nỗ lực của bản thân, cùng với sự giúp đỡ vô cùng to lớn của các thầy hướng dẫn khoa học, các thầy cô giảng viên Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên, các nhà khoa học và các bạn đồng nghiệp. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Thế Hưng, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường; PGS.TS Lê Ngọc Công, Trường Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên, những người hướng dẫn khoa học đã dành nhiều thời gian và công sức giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi có thể học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn Tập thể cán bộ giảng viên khoa Sinh học trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu Luận án. Cảm ơn sự quan tâm chia sẻ, động viên ủng hộ của gia đình, bạn bè về mặt tinh thần và vật chất để tôi có thể hoàn thành luận án. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................... v DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................................ vi DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC ................................................................................... vii MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ......................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 1 3. Ý nghĩa của luận án .................................................................................................. 2 4. Đóng góp mới của luận án ....................................................................................... 2 5. Bố cục của luận án .................................................................................................... 2 Chương 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ..................................... 3 1.1. Những nghiên cứu về thảm thực vật ...................................................................... 3 1.1.1. Trên thế giới ........................................................................................................ 3 1.1.2. Ở Việt Nam ......................................................................................................... 7 1.2. Những nghiên cứu về thảm thực vật trên núi đá vôi ........................................... 12 1.2.1. Trên thế giới ...................................................................................................... 12 1.2.2. Ở Việt Nam ....................................................................................................... 17 1.3. Những nghiên cứu về thảm thực vật ở tỉnh Quảng Ninh..................................... 26 1.3.1. Những nghiên cứu về thảm thực vật nói chung ................................................ 26 1.3.2. Những nghiên cứu về thảm thực vật trên núi đá vôi ........................................ 28 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................................................................... 32 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 32 iv 2.2. Nội dung nghiên cứu............................................................................................ 32 2.2.1. Nghiên cứu hiện trạng của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................ 32 2.2.2. Nghiên cứu cấu trúc thảm thực vật trên núi đá vôi thông qua kết cấu về một số chỉ tiêu về mật độ và chỉ tiêu sinh trưởng (N-D, N-H, H-D) ............... 32 2.2.3. Đánh giá khả năng tái sinh tự nhiên của cây gỗ trong thảm thực vật núi đá vôi khu vực thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ......................................... 32 2.2.4. Đánh giá tổng hợp về giá trị, tình hình quản lý sử dụng và xác định các nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................................... 32 2.2.5. Đề xuất các biện pháp quản lý, bảo tồn, sử dụng và phát triển thảm thực vật núi đá vôi khu vực thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ........................ 33 2.3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 33 2.3.1. Phương pháp kế thừa ........................................................................................ 33 2.3.2. Phương pháp ô tiêu chuẩn, phương pháp điều tra theo tuyến .......................... 33 2.3.3. Phương pháp phân loại và xác định độ che phủ của thảm thực vật................. 34 2.3.4. Xác định thành phần loài, giá trị sử dụng và thành phần kiểu dạng sống (life form formula) thực vật ............................................................................ 35 2.3.5. Phương pháp tính chỉ số Sorensen .................................................................... 35 2.3.6. Phương pháp xác định cấu trúc tổ thành........................................................... 35 2.3.7. Phương pháp mô phỏng quy luật cấu trúc đường kính, chiều cao của cây ...... 36 2.3.8. Phương pháp mô phỏng quy luật tương quan giữa chiều cao và đường kính (Hvn/D1.3) .......................................................................................................... 38 2.3.9. Phương pháp đánh giá khả năng tái sinh của cây gỗ trong thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ............................................................................... 39 2.3.10. Phương pháp đánh giá tổng hợp giá trị, tình hình quản lí bảo tồn và xác định các nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................................................................... 40 Chương 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN- KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU .......................................................................................................... 43 3.1. Điều kiện tự nhiên................................................................................................ 43 v 3.1.1. Vị trí địa lí ......................................................................................................... 43 3.1.2. Địa hình............................................................................................................. 44 3.1.3. Núi đá vôi.......................................................................................................... 44 3.1.4. Khí hậu .............................................................................................................. 45 3.1.5. Thủy văn ........................................................................................................... 53 3.1.6. Địa chất thổ nhưỡng.......................................................................................... 53 3.1.7. Thủy triều .......................................................................................................... 55 3.1.8. Độ mặn của nước biển ...................................................................................... 56 3.1.9. Tài nguyên khoáng sản ..................................................................................... 56 3.1.10. Tài nguyên rừng và thực vật ........................................................................... 57 3.2. Điều kiện kinh tế xã hội ....................................................................................... 60 3.2.1. Dân số và dân tộc .............................................................................................. 60 3.2.2. Cơ cấu lao động ................................................................................................ 61 3.2.3. Thực trạng phát triển kinh tế............................................................................. 63 3.2.4. Thực trạng cơ sở hạ tầng................................................................................... 63 3.3. Cơ cấu tổ chức quản lí tài nguyên rừng ............................................................... 63 3.4. Thuận lợi và khó khăn trong việc quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên rừng trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................... 64 3.4.1. Thuận lợi ........................................................................................................... 64 3.4.2. Khó khăn ........................................................................................................... 64 Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................................... 66 4.1. Đặc trưng về cấu trúc không gian của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ....................................................................... 66 4.2. Đặc trưng thành phần loài thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................................... 68 4.3. Đặc trưng về dạng sống của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ........ 75 4.4. Đặc trưng các yếu tố địa lí của thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................... 77 vi 4.5. Đặc trưng cấu trúc thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ...................................................................................................... 78 4.5.1. Đặc trưng cấu trúc tổ thành............................................................................... 78 4.5.2. Đặc trưng cấu trúc mật độ................................................................................. 82 4.5.3. Cấu trúc N/D1.3.................................................................................................. 83 4.5.4. Cấu trúc N/Hvn .................................................................................................. 85 4.5.5. Quy luật tương quan giữa chiều cao và đường kính (H vn/D1.3) thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ..................... 86 4.6. Khả năng tái sinh của cây gỗ trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................................................................... 88 4.6.1. Cấu trúc tổ thành và mật độ cây gỗ tái sinh ...................................................... 88 4.6.2. Nguồn gốc và phẩm chất cây gỗ tái sinh .......................................................... 89 4.6.3. Phân bố cây gỗ tái sinh theo cấp chiều cao ...................................................... 90 4.6.4. Phân bố cây gỗ tái sinh theo mặt phẳng nằm ngang ......................................... 92 4.6.5. Một số nhân tố tác động đến khả năng tái sinh của cây con ............................. 93 4.7. Đánh giá tổng hợp giá trị, tình hình quản lí sử dụng và xác định các nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ... 99 4.7.1. Giá trị của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ... 99 4.7.2. Tình hình quản lí và bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi ............................ 103 4.7.3. Các nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 108 4.8. Một số biện pháp bảo tồn và phát triển thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ...................................................................... 112 4.8.1. Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức về quản lí bảo tồn đa dạng sinh học .... 112 4.8.2. Nhóm biện pháp nâng cao năng lực quản lí ................................................... 113 4.8.3. Nhóm biện pháp về cơ chế chính sách ........................................................... 114 4.8.4. Nhóm biện pháp về phát triển kinh tế- xã hội ................................................ 115 4.8.5. Nhóm biện pháp khoa học kĩ thuật ................................................................. 117 vii KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................................................... 119 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................................................ 121 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 122 PHỤ LỤC....................................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ BC : Bãi Cháy CO : Cửa Ông CR : Cấp độ rất nguy hiểm D1.3 : Đường kính ngang ngực EN : Cấp độ nguy hiểm Hvn : Chiều cao vút ngọn IIa + IIb : Rừng phục hồi IIIa1 : Rừng nghèo Lp : Cây dây leo ODB : Ô dạng bản OTC : Ô tiêu chuẩn Ph : Cây chồi trên SL : Số lượng TL : Tỉ lệ Th : Cây sống một năm VU : Cấp độ sẽ nguy hiểm EN : Cấp độ nguy cấp CR : Cấp độ rất nguy cấp NDĐ : Nước dưới đất trong AIC :Akaike’s information criterion v DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Danh sách các địa hình Karst trên thế giới ........................................... 12 Bảng 1.2. Thống kê trữ lượng rừng núi đá vôi ...................................................... 21 Bảng 2.2. Tiêu chí xác định mức độ thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ............................................................................... 41 Bảng 2.3. Bảng điểm đánh giá mức độ thoái hóa rừng ......................................... 42 Bảng 3.1. Nhiệt độ (0C) trung bình tháng, năm (2009-2014)................................ 45 Bảng 3.2. Lượng mưa (mm) trung bình tháng, năm (2009-2014) ........................ 47 Bảng 3.3. Độ ẩm (%) trung bình tháng, năm (2009-2014) ................................... 49 Bảng 3.4. Tốc độ gió (m/s) trung bình tháng, năm (2009-2014) .......................... 51 Bảng 3.5. Hiện trạng diện tích các loại rừng phân theo 2 loại rừng ..................... 58 Bảng 3.6. Hiện trạng diện tích các loại rừng phân theo chủ quản lí ..................... 59 Bảng 3.7. Dân số, dân tộc và mật độ 16 đơn vị hành chính cấp phường (xã) của thành phố Cẩm Phả......................................................................... 60 Bảng 3.8. Lực lượng lao động trong độ tuổi lao động, nhóm tuổi ........................ 61 Bảng 3.9. Số lao động có việc làm trong tuổi lao động, nhóm tuổi ...................... 62 Bảng 4.1. Sự phân bố các taxon trong hệ thực vật trên núi đá thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ................................................................. 68 Bảng 4.2. So sánh hệ thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả với hệ thực vật trên núi đá vôi ở các khu vực khác ....................................................... 69 Bảng 4.3. So sánh hệ số chi, hệ số họ của thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả với các khu hệ thực vật trên núi đá vôi khác [117] ............... 70 Bảng 4.4. Các họ thực vật giàu loài nhất trong hệ thực vật trên núi đá vôi ở thành phố Cẩm Phả ............................................................................... 71 Bảng 4.5. Các loài thực vật đặc hữu của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......................................................................................... 71 Bảng 4.6. Các loài thực vật quý hiếm cần được bảo tồn của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .............................................................. 72 vi Bảng 4.7. Số loài giống nhau và chỉ số Sorensen giữa hệ thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả với các hệ thực vật khác [19], [110],[117] ..... 74 Bảng 4.8. Phân bố dạng sống của thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ....... 75 Bảng 4.9. Dạng sống thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả và khu hệ thực vật đá vôi khác [100], [79] ............................................................ 76 Bảng 4.10. Phân bố các yếu tố địa lí của hệ thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ............................................................................. 77 Bảng 4.11. Mật độ trung bình của cây gỗ trong các thảm thực vật tại khu vực nghiên cứu ............................................................................................. 82 Bảng 4.12. Tổng hợp các dạng phương trình tương quan H vn/D1.3 của các loài cây gỗ trong thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ........................................................................................... 87 Bảng 4.13. Tổ thành cây gỗ tái sinh trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......................................................................................... 88 Bảng 4.14. Nguồn gốc và phẩm chất cây gỗ tái sinh trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .............................................................. 90 Bảng 4.15. Phân bố cây gỗ tái sinh theo cấp chiều cao trongcác thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ....................................................... 91 Bảng 4.16. Phân bố cây gỗ tái sinh theo mặt phẳng năm ngang ............................. 92 Bảng 4.17. Phân biệt các địa hình núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .......................... 93 Bảng 4.18. Ảnh hưởng của yếu tố địa hình đến phẩm chất của cây gỗ trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ................................ 94 Bảng 4.19. Thống kê vi phạm công tác quản lí bảo tồn vịnh Bái Tử Long ............ 96 Bảng 4.20. Thống kê số vụ vi phạm khai thác lâm sản ........................................... 97 Bảng 4.21. Ảnh hưởng của hoạt động khai thác lâm sản tới phẩm chất cây tái sinh .. 98 Bảng 4.22. Danh lục một số cây thuốc phổ biến trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh ........................................... 100 Bảng 4.23. Thống kê vi phạm công tác quản lí bảo tồn vịnh Bái Tử Long .......... 104 Bảng 4.24. Tổng hợp kết quả phỏng vấn về những tác động của người dân tới thảm thực vật trên núi đá vôi .............................................................. 106 vii Bảng 4.25. Tổng hợp kết quả điều tra tác động của con người tới thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ..................................................... 106 Bảng 4.26. Ma trận SWOT về công tác quản lí bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .................................................................. 107 Bảng 4.27. Kết quả đánh giá mức độ thoái hóa của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ....................................................................... 109 Bảng 4.28. Tổng hợp các nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ............................................................................. 110 vi DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Phân bố các địa hình Karst trên thế giới ............................................... 14 Hình 1.2. Phân bố núi đá vôi ở Việt Nam ............................................................. 17 Hình 2.1. Sơ đồ bố trí điều tra............................................................................... 34 Hình 2.2. Giao diện bảng tính fi và Xi (theo [41]) ............................................... 37 Hình 2.3. Giao diện tính toán các đặc trưng mẫu [41] .......................................... 37 Hình 2.4. Giao diện mô hình hóa quy luật cấu trúc tần số.................................... 38 Hình 3.1. Bản đồ hành chính thành phố Cẩm Phả ................................................ 43 Hình 3.2. Bản đồ vùng biển thành phố Cẩm Phả (ảnh vệ tinh 13/03/2015) ......... 45 Hình 3.3. Nhiệt độ (0C) trung bình tháng, năm (2009-2014)................................ 46 Hình 3.4. Nhiệt độ (0C) trung bình năm (2009-2014) .......................................... 46 Hình 3.5. Lượng mưa (mm) trung bình tháng, năm (2009-2014) ........................ 48 Hình 3.6. Lượng mưa (mm) trung bình năm (2009-2014) ................................... 48 Hình 3.7. Độ ẩm (%) trung bình tháng, năm (2009-2014) ................................... 50 Hình 3.8. Độ ẩm (%) trung bình năm (2009-2014) .............................................. 50 Hình 3.9. Gió (m/s) trung bình tháng, năm (2009-2014) ...................................... 52 Hình 3.10. Tốc độ gió (m/s) trung bình năm (2009-2014) ..................................... 52 Hình 3.11. Thủy triều lên xuống ............................................................................. 56 Hình 3.12. Số người trong độ tuổi lao động ........................................................... 61 Hình 3.13. Số lao động có việc làm trong tuổi lao động, nhóm tuổi ...................... 62 Hình 4.1. Biểu đồ phân bố các taxon trong hệ thực vật trên núi đá thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ......................................................... 69 Hình 4.2. Phổ dạng sống của thảm thực vật núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ........ 76 Hình 4.3. Phẫu đồ thảm thực vật ở thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) ............................................................................................ 79 Hình 4.4. Phẫu đồ thảm thực vật ở chân núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) .. 80 Hình 4.5. Phẫu đồ thảm thực vật ở sườn vách núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) .................................................................................... 81 vii Hình 4.6. Biểu đồ cấu trúc N/D1.3 thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......................................................................................... 84 Hình 4.7. Biểu đồ cấu trúc N/Hvn thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......................................................................................... 86 Hình 4.8. Biểu đồ tương quan Hvn/D1.3 của các loài cây gỗ trong thảm thực vật ở thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......................................... 87 Hình 4.9. Phân bố số cây gỗ tái sinh theo cấp chiều cao ...................................... 91 Hình 4.10. Phẩm chất cây gỗ tái sinh trong các thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ............................................................................... 95 Hình 4.11. Biểu đồ mô tả số vụ vi phạm khai thác lâm sản ................................... 98 Hình 4.12. Biểu đồ mô tả số vụ vi phạm công tác quản lí bảo tồn vịnh Bái Tử Long.... 105 Hình 4.13. Biểu đồ mô tả mức độ thoái hoá thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ....................................................................................... 109 Hình 4.14. Biểu đồ kết quả phân tích nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ............................................................ 111 vii DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC Phụ lục 2.1. Bảng phân bố 50 OTC và 18 tuyến điều tra ..................................... 132 Phụ lục 2.2. Hàm Power ....................................................................................... 134 Phụ lục 2.3. Hàm Compound ................................................................................ 135 Phụ lục 2.4. Hàm Logarit ...................................................................................... 136 Phụ lục 2.5. Hàm S ............................................................................................... 137 Phụ lục 2.6. Danh sách các hộ gia đình tham gia phỏng vấn“Đánh giá giá trị, tình hình quản lí và bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi Cẩm Phả” .............. 138 Phụ lục 2.7. Bảng câu hỏi phỏng vấn hộ gia đình“Đánh giá giá trị, tình hình quản lí và bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi Cẩm Phả” .............................. 139 Phụ lục 2.8. Bảng câu hỏi phỏng vấn cá nhân“Đánh giá giá trị, tình hình quản lí và bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả” ..... 145 Phụ lục 2.9. Phân tích SWOT về công tác quản lí bảo tồn thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .......................................................... 146 Phụ lục 2.10. Danh sách các hộ gia đình tham gia phỏng vấn “Tìm hiểu nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả”…….159 Phụ lục 2.11. Bảng câu hỏi phỏng vấn hộ gia đình“Tìm hiểu nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả” ................................. 148 Phụ lục 2.12. Bảng câu hỏi phỏng vấn cá nhân“Tìm hiểu nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả” ................................. 151 Phụ lục 2.13. Bảng câu hỏi thảo luận nhóm (Kĩ thuật KIP)“Tìm hiểu nguy cơ gây thoái hóa thảm thực vật trên núi đá vôi Cẩm Phả” .................... 152 Phụ lục 4.1. Danh lục thực vật trên núi đá vôi thành phố cẩm phả tỉnh Quảng Ninh 153 Phụ lục 4.2. Cấu trúc tổ thành theo chỉ số IVI% thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) ............................................ 211 Phụ lục 4.3. Cấu trúc tổ thành theo chỉ số IVI % thảm thực vật chân núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) ....................................................... 213 Phụ lục 4.4. Cấu trúc tổ thành theo chỉ số IVI % thảm thực vật sườn vách núi đá vôi thành phố Cẩm Phả (năm 2016) ............................................ 215 viii Phụ lục 4.5. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/D1.3 theo hàm phân bố khoảng cách cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......... 216 Phụ lục 4.6. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/D1.3 theo hàm phân bố giảm cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ................ 217 Phụ lục 4.7. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/D1.3 theo hàm phân bố Weibull cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ................ 218 Phụ lục 4.8. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/Hvn theo hàm phân bố khoảng cách cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ......... 219 Phụ lục 4.9. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/Hvn theo hàm phân bố giảm cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả................ 220 Phụ lục 4.10. Kết quả mô phỏng cấu trúc N/Hvn theo hàm phân bố Weibull cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ................ 221 Phụ lục 4.11. Kết quả mô phỏng tương quan Hvn/D1.3 theo hàm Logarit cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .......................... 222 Phụ lục 4.12. Kết quả mô phỏng tương quan Hvn/D1.3 theo hàm Power cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .......................... 223 Phụ lục 4.13. Kết quả mô phỏng tương quan Hvn/D1.3 theo hàm Compound cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ................ 224 Phụ lục 4.14. Kết quả mô phỏng tương quan Hvn/D1.3 theo hàm S cho thảm thực vật thung lũng núi đá vôi thành phố Cẩm Phả .................................. 225 Phụ lục 4.15. Tổ thành cây gỗ tái sinh .................................................................... 226 Phụ lục 4.16. Kết quả điều tra khoảng cách cây gỗ tái sinh ................................... 227 Phụ lục 4.17. Bảng đánh giá mức độ thoái hóa thảm thực vật thung lũng núi đá vôi ..... 228 Phụ lục 4.18. Bảng đánh giá mức độ thoái hóa thảm thực vật chân núi đá vôi ...... 229 Phụ lục 4.19. Bảng đánh giá mức độ thoái hóa thảm thực vật sườn vách núi đá vôi ..... 230 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi đóng một vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân, đối với môi trường, cảnh quan và cũng là một đối tượng quan trọng của công tác nghiên cứu khoa học. Quảng Ninh là một tỉnh có hệ thực vật núi đá vôi phong phú và đa dạng, là nguồn tài nguyên sinh vật quan trọng của tỉnh. Cho đến nay tính đa dạng sinh vật trong các thảm thực vật này vẫn chưa được khám phá hết và còn nhiều điều mới đối với khoa học. Hiện nay nguồn tài nguyên sinh vật vô giá đó đang bị suy giảm nghiêm trọng. Độ che phủ của các thảm thực vật và các nguồn tài nguyên sinh vật bị suy giảm, trong đó các loài thực vật đặc hữu và quý hiếm đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng. Vì vậy, việc nghiên cứu đánh giá lại hiện trạng của nguồn tài nguyên sinh vật nói chung và thảm thực vật trên núi đá vôi của tỉnh Quảng Ninh nói riêng là rất cần thiết, trên cơ sở đó đề ra các giải pháp hữu hiệu để quản lý, bảo tồn và phát triển các nguồn tài nguyên sinh vật trên địa bàn tỉnh đang là một việc làm cấp bách hiện nay. Thành phố Cẩm Phả có vịnh Bái Tử Long (vùng đệm của vịnh Hạ Long) là một trong những khu du lịch của tỉnh Quảng Ninh, hiện nay thảm thực vật trên núi đá vôi đang bị suy giảm cả về diện tích và chất lượng do các nguyên nhân như khai thác tài nguyên thực vật làm gỗ củi, khai thác đá vôi cho công nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng và việc lấn biển, mở rộng quỹ đất dân sinh... Sự suy giảm tài nguyên thực vật trên núi đá vôi dẫn đến ảnh hưởng nghiêm trọng tới giá trị địa chất địa mạo của kì quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long (hai lần được UNESCO công nhận là kì quan thiên nhiên thế giới). Để góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững thảm thực vật trên núi đá vôi ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh, nhằm nâng cao giá trị cảnh quan địa mạo của kì quan thiên nhiên thế giới vịnh Hạ Long, chúng tôi lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu một số đặc trưng cơ bản và đề xuất biện pháp bảo tồn, phát triển bền vững thảm thực vật trên núi đá vôi ở khu vực thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh”. 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định được những đặc trưng cơ bản của thảm thực vật trên núi đá vôi ở khu vực thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 2 Đề xuất một số giải pháp trong việc sử dụng, bảo vệ hợp lí thảm thực vật trên núi đá vôi ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, xã hội và môi trường. 3. Ý nghĩa của luận án - Ý nghĩa lí luận: Bên cạnh việc đưa ra những dẫn liệu khoa học về đặc trưng cơ bản của thảm thực vật, đề tài nghiên cứu đã lượng hóa đặc điểm cấu trúc và khả năng sinh trưởng của cây gỗ trong thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu là cơ sở định hướng các giải pháp bảo tồn phát triển bền vững thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả. 4. Đóng góp mới của luận án - Cung cấp dẫn liệu khoa học về thảm thực vật trên núi đá vôi ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh. Đề tài đã phát hiện được các đặc trưng cơ bản của thảm thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả ở các vị trí chân núi, sườn vách núi và thung lũng về cấu trúc tổ thành, phân lớp tầng tán, độ che phủ, mật độ, khả năng tái sinh của cây gỗ. Đề tài đã phát hiện được 608 loài thực vật trên núi đá vôi thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh, trong đó có 12 loài đặc hữu hẹp và 27 loài quý hiếm. - Đề tài đưa ra được 5 nhóm giải pháp bảo tồn, phát triển bền vững thảm thực vật trên núi đá vôi ở khu vực thành phố Cẩm Phả nói riêng và khu vực tỉnh Quảng Ninh nói chung. 5. Bố cục của luận án Mở đầu Chương 1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu (29 trang) Chương 2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu (11 trang) Chương 3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội khu vực nghiên cứu (23 trang) Chương 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận (53 trang) Kết luận và khuyến nghị (2 trang) Tài liệu tham khảo (10 trang) Phụ lục (111 trang) 3 Chương 1 TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Những nghiên cứu về thảm thực vật 1.1.1. Trên thế giới Nghiên cứu về thảm thực vật được triển khai từ rất sớm, nhưng phải đến thế kỉ XVII việc nghiên cứu về thảm thực vật mới trở thành bộ môn khoa học độc lập. Ở giai đoạn này, các công trình nghiên cứu tập trung chủ yếu vào việc mô tả, định tên và hệ thống hóa các loài. Tiêu biểu là công trình nghiên cứu của tác giả Ray (1963),trong cuốn “Historia plantarum”, luận bàn về nơi sinh trưởng của thực vật, trong đó ông đã vạch rõ ảnh hưởng của độ vĩ địa lí và độ cao so với mặt biển. Và tác giả J.P. de Tournefort (1656-1708), đã xác định đặc điểm thành phần của hệ thực vật và các vành đai cao (dẫn theo[48]). Nghiên cứu về thảm thực vật tiếp tục phát triển trong thế kỉ XIX, các công trình nghiên cứu của Heer (1838), Unger (1836), Schnizlein và Frickhinger (1848), Sendtnerr (1854, 1860), Lorenz (1858), Marilaun (1863), Wirtgen (1864), Senft (1865), Goppert (1868), Gradmann (1898) và nhiều tác giả khác đã chú ý đến địa lý học thảm thực vật: điều kiện lập địa, đặc điểm địa phương, thảm thực vật nguyên thủy, thảm thực vật thứ sinh, các quần thể thực vật cảnh quan (dẫn theo [50]). Grisebach (1872), Drude (1890) và Warming (1895) đã đề xuất những hệ thốngphân loại chung cho thảm thực vật thế giới. Sau đó Schimper A.F (1898) chia quần hệ thực vật thành quần hệ khí hậu, quần hệ thổ nhưỡng và quần hệ vùng núi (dẫn theo [114]). Wettstein và V.V.Dokuchaep (1898) cho rằng một hệ thống phân loại thảm thực vật phản ánh được tồn tại khách quan đúng quy luật của nó chỉ có thể dựa trên kết quả phân tích tổng hợp các mối quan hệ tác động qua lại các nhân tố phát sinh quần thể thực vật (dẫn theo [62]). Schimper (1903) đã phân biệt 3 kiểu quần hệ là: quần thụ (woodland), quần thảo (grass land), hoang mạc (desert). Theo ông trong 3 loại quần hệ nói trên có thể phân biệt được những loại hình quần hệ nhỏ hơn là kiểu thảm thực vật (vegetation types) (dẫn theo [112]). Morodov (1904) [69] đã công bố công trình “Học thuyết về các kiểu rừng” phục vụ mục đích kinh doanh. Trong đó, ông trình bày những vấn đề cơ bản về sinh thái rừng.