Tài liệu Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thâm canh giống chuối phấn vàng tại thái nguyên

i ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN TẤN TÀI NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT THÂM CANH GIỐNG CHUỐI PHẤN VÀNG TẠI THÁI NGUYÊN Ngành: Khoa học cây trồng Mã số: 60.62.01.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRẦN MINH QUÂN Thái Nguyên, năm 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Học viên Nguyễn Tấn Tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn này, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi còn nhận được sự nhiệt tình giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Tôi xin bày tỏ biết ơn chân thành tới: TS. Trần Minh Quân, giảng viên Khoa Nông học – Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, giáo viên hướng dẫn đã có nhiều công sức trong việc hướng dẫn tôi thực hiện và hoàn thành luận văn này. Gia đình ông Trần Xuân Hiến, xóm Ao Trám, xã Động Đạt, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện về địa điểm thực hiện đề tài. Nhân dịp này, tôi cũng xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới những người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ và khích lệ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn. Học viên Nguyễn Tấn Tài Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục đích, yêu cầu của đề tài.............................................................................................. 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ........................................................................... 3 Chƣơng 1 .................................................................................................................... 4 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ......................................................................................... 4 1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn ............................................................................................ 4 1.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến ở Việt Nam ............................... 5 1.2.1. Nguồn gốc và phân bố ........................................................................................................... 5 1.2.2. Phân loại.................................................................................................................................. 6 1.2.3. Đặc điểm của một số giống đang trồng phổ biến hiện nay 8 1.3. Đặc điểm thực vật học, sinh thái học của cây chuối ....................................................... 9 1.3.1. Các nghiên cứu về đặc điểm thực vật học ............................................................................ 9 1.3.2. Những nghiên cứu về sinh thái học..................................................................................... 12 1.4. Một số kết quả nghiên cứu về kỹ thuật đối với cây chuối ............................................ 15 1.4.1. Trên thế giới.......................................................................................................................... 17 1.4.2. Tình hình nghiên cứu chuối trong nước .......................................................... 18 1.5. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới và Việt Nam ................................... 21 1.5.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối trên thế giới .............................................................. 21 1.5.2. Tình hình sản xuất chuối ở Việt Nam ................................................................................. 24 1.5.3. Chuối phấn vàng-Musa paradisiacal L. .............................................................................. 29 1.6. Tình hình sản xuất và tiêu thụ chuối ở Thái Nguyên ............................................................ 30 1.6.1. Điều kiện tự nhiên, thời tiết tại tỉnh Thái Nguyên.............................................................. 30 Chƣơng 2 .................................................................................................................. 33 NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................. 33 2.1. Vật liệu thí nghiệm, địa điểm, thời gian nghiên cứu .................................................... 33 2.1.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ................................................................................. 33 2.2. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................................... 33 2.3. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi 2.3.1. Nghiên cứu ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón lót đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây chuối Phấn Vàng ............................................................................... 33 2.3.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của biện pháp canh tác đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây Chuối Phấn Vàng ..................................................................................................................... 35 2.4. Chỉ tiêu theo dõi ............................................................................................................ 36 2.5. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................................................ 37 Chƣơng 3 .................................................................................................................. 38 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................................... 38 3.1. Ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón lót đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây chuối Phấn Vàng ..................................................................................................... 38 3.1.1. Động thái tăng trưởng chiều cao thân giả cây.................................................38 3.1.2. Động thái tăng trưởng chu vi gốc....................................................................41 3.1.3. Động thái ra lá của cây ....................................................................................44 3.1.4. Một số đặc điểm nông học của cây Chuối ......................................................47 3.1.5. Các yếu tố cấu thành năng suất .......................................................................47 3.1.6. Tình hình sâu, bệnh hại ...................................................................................54 3.2. Ảnh hưởng của biện pháp canh tác đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây chuối Phấn Vàng ……………………………………………………………………………………….. 55 3.2.1. Ảnh hưởng của biện pháp canh tác đến động thái tăng trưởng chiều cao thân giả cây .......................................................................................................................55 3.2.2. Tốc độ tăng trưởng chu vi gốc ........................................................................57 3.2.3. Động thái ra lá của cây ....................................................................................58 3.2.4. Một số đặc điểm nông học của cây chuối .......................................................59 3.2.5. Các yếu tố cấu thành năng suất .......................................................................59 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ..................................................................................... 63 1. Kết luận ............................................................................................................................ 63 2. Đề nghị ............................................................................................................................. 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 64 PHỤ LỤC ................................................................................................................ 68 KẾT QUẢ PHÂN TÍCH IRISTART SỐ LIỆU NGHIÊN CỨU ........................ 70 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Phân loại các nhóm chuối ở Việt Nam theo đặc điểm hình thái ..............07 Bảng 1.2: Số lượng quả/buồng,cấp buồng cây chuối theo từng tháng thu hoạch ............................................................................................................13 Bảng 1.3. Sản lượng chuối thế giới năm 2011............................................................22 Bảng 1.4. Một số nước nhập khẩu chuối chủ yếu .....................................................23 Bảng 1.5. Diện tích chuối cho thu hoạch tại một số vùng ........................................26 Bảng 1.6. Sản lượng chuối tại một số vùng ................................................................27 Bảng 1.7. Tình hình sản xuất chuối ở Thái Nguyên năm 2012 ................................30 Bảng 3.1. Ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón đến động thái tăng trưởng chiều cao cây chuối Phấn Vàng ….................................38 Bảng 3.2. Ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón đến động thái tăng trưởng chu vi gốc của cây chuối Phấn Vàng .............................41 Bảng 3.3. Ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón đến động thái ra lá của cây chuối Phấn Vàng ...........................................................44 Bảng 3.4. Ảnh hưởng đến sinh trưởng thân, lá chuối Phấn Vàng ............................46 Bảng 3.5. Ảnh hưởng của khoảng cách và phân bón đến chỉ tiêu về quả.......47 Bảng 3.6. Ảnh hưởng của mật độ trồng, phân bón đến các yếu tố cấu thành năng suất ......................................................................................................50 Bảng 3.7. Theo dõi tình hình sâu, bệnh hại ................................................................52 Bảng 3.8. Ảnh hưởng của một số biện pháp canh tác đến động thái tăng trưởng chiều cao thân giả ...........................................................................54 Bảng 3.9. Ảnh hưởng của các đến động thái tăng trưởng chu vi gốc của cây chuối Phấn Vàng .................................................................................55 Bảng 3.10. Ảnh hưởng của một số biện pháp canh tác đến động thái ra lá của cây chuối Phấn Vàng ............................................................................56 Bảng 3.11. Ảnh hưởng của biện pháp canh tác đến sinh trưởng thân, lá cây chuối Phấn Vàng ........................................................................................57 Bảng 3.12. Ảnh hưởng của một số biện pháp canh tác đến chỉ tiêu về quả ............58 Bảng 3.13. Ảnh hưởng của một số biện pháp canh tác đến các yếu tố cấu thành năng suất ...........................................................................................59 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BNNPTNT : Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn CA : Bảo quản trong khí quyển điều chỉnh EU : Cộng đồng chung Châu Âu FAO : Tổ chức nông lương Thế giới MA : Bảo quản trong khí quyển cải biến QCVN : Quy chuẩn Việt Nam Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cây chuối (Musa paradisiaca L.) thuộc họ Chuối (Musaceae), là loại trái cây nhiệt đới được trồng phổ biến ở nhiều quốc gia và vùng miền trên thế giới, đồng thời chiếm một tỷ trọng đáng kể trong thương mại rau quả của toàn cầu, là cây có ưu thế xuất khẩu đứng đầu về khối lượng và đứng thứ hai về kim ngạch. Là loại cây ăn quả có nhiều tác dụng tốt, dễ trồng, yêu cầu đầu tư thấp, hàm lượng dinh dưỡng cao, đặc biệt là hàm lượng đường. Ngoài lượng hydratcacbon phong phú, chuối giàu kali và chứa nhiều loại vitamin khác như vitamin B1, B6, B12, C,… đặc biệt là vitamin A, đây là loại vitamin thường thiếu hụt trong bữa ăn của người dân vùng nhiệt đới. Theo đánh giá của FAO, tổng kim ngạch xuất khẩu chuối đạt 16,8 triệu tấn vào năm 2010. Cùng với gạo, lúa mỳ, chuối là một trong số những mặt hàng chủ lực của nhiều nước đang phát triển. Ở Việt Nam cây chuối đã được trồng phổ biến từ lâu đời, rải rác trong các vườn gia đình khắp cả nước và có vai trò quan trọng trong đời sống của người dân. Quả chuối được sử dụng làm lương thực, ăn tươi, làm bánh, kẹo, nước giải khát, bột dinh dưỡng cho trẻ em… Ngoài sản phẩm quả, các bộ phận khác của cây chuối đều có thể sử dụng vào mục đích khác như chăn nuôi, dùng làm rau, làm phân bón… hoặc phơi khô làm chất đốt. Với những đặc điểm trên, cây chuối đã và đang trở thành một trong những cây trồng tiềm năng có thể mang lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần vào công tác xóa đói giảm nghèo của người dân, đặc biệt đối với những người nông dân dân tộc thiểu số vùng núi và trung du phía bắc. Hiện nay, chuối được đánh giá là một trong ba loại cây ăn quả chính là cam, Chuối, dứa và diện tích trồng không ngừng tăng lên. Năm 2010 diện tích chuối cả nước là 119.500 ha với sản lượng 1.660.800 tấn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 Tuy nhiên, hiện nay, năng suất chuối ở Việt Nam còn rất thấp, trung bình là 13,14 tấn/ha. Một trong những nguyên nhân dẫn đến năng suất thấp là do sản xuất chuối ở nước ta đang sử dụng nhiều giống cũ với chất lượng chưa đồng đều; chưa được đầu tư đúng mức; chưa có quy trình chính thức trong sản xuất và phát triển sản xuất. Vì vậy, việc chọn lựa các biện pháp canh tác phù hợp với điều kiện của địa phương để tăng năng suất là hết sức cần thiết. Thái Nguyên là tỉnh trung du miền núi phía bắc, có điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi, phù hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của nhiều loại cây ăn quả nhiệt đới, trong đó, cây chuối được trồng ở hầu hết các huyện, thành, thị của tỉnh, từng bước được đầu tư, phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa. Cây chuối Phấn Vàng được đánh giá là giống có chất lượng cao và có tiềm năng phát triển của tỉnh Phú Thọ. Trong những năm qua, cây chuối Phấn Vàng nuôi cấy mô được trồng, nghiên cứu tại vườn thí nghiệm trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, đã cho thấy sự thích hợp về điều kiện sinh thái, cây trồng sinh trưởng, phát triển tốt và có khả năng nhân rộng diện tích, phát triển trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, để cây chuối Phấn Vàng trồng trên diện rộng ở Thái Nguyên có thể sinh trưởng phát triển tốt, cho năng suất cao, đem lại hiệu quả tối ưu về kinh tế, chúng tôi thực hiện đề tài "Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thâm canh giống chuối Phấn Vàng tại Thái Nguyên”. Đây là một đề tài nhỏ, nằm trong đề tài tổng thể, góp phần đạt được mục tiêu nghiên cứu, phát triển giống chuối Phấn Vàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên cũng như cho các tỉnh khu vực miền núi phía Bắc. 2. Mục đích, yêu cầu của đề tài 2.1. Mục đích Nghiên cứu ảnh hưởng của tổ hợp phân bón, biện pháp canh tác đến sinh trưởng, phát triển của cây chuối Phấn Vàng; sử dụng một số biện pháp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 kỹ thuật để xác định tổ hợp phân bón lót, khoảng cách trồng và biện pháp chăm sóc thích hợp nhất cho sự sinh trưởng, phát triển của cây chuối Phấn Vàng nuôi cấy mô tại Thái Nguyên, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả kinh tế trong sản xuất tại tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Yêu cầu Đánh giá ảnh hưởng của khoảng cách trồng và tổ hợp phân bón lót đến sinh trưởng, phát triển của giống chuối Phấn Vàng. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp canh tác và phân bón đến sinh trưởng, phát triển và năng suất cây chuối Phấn Vàng. Theo dõi, đánh giá tình hình sâu, bệnh hại. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài có ý nghĩa trong việc định hướng sản xuất và thâm canh cây chuối Phấn Vàng nuôi cấy mô. Lựa chọn được biện pháp kỹ thuật canh tác thích hợp, góp phần nâng cao năng suất, phẩm chất chuối Phấn Vàng trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Ý nghĩa khoa học Bổ sung tư liệu để xây dựng hoàn thiện quy trình kỹ thuật thâm canh trong sản xuất chuối Phấn Vàng tại tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn Cây chuối là loại cây ăn quả nhiệt đới, ngắn ngày, khả năng thích nghi rộng, sau trồng 12 - 24 tháng là đã cho thu hoạch, cho sản lượng khá cao, trung bình có thể đạt năng suất 20-30 tấn/ha. Chuối có giá trị kinh tế khá lớn và là mặt hàng xuất khẩu của nhiều nước. Bên cạnh đó, chuối cũng là cây có giá trị dinh dưỡng cao: gồm nhiều chất bột, chất đạm, chất xơ, sinh tố và khoáng chất. Đặc biệt chuối có hàm lượng kali rất cao và cả 10 loại axit amin thiết yếu của cơ thể. Theo Viện Nghiên Cứu và Phát Triển Nông Nghiệp Malaysia (MARDI), chuối là loại trái cây duy nhất hội tụ đầy đủ thành phần những chất dinh dưỡng cần thiết cho con người. Ở nước ta, điều kiện khí hậu, đất đai thuận lợi cho cây chuối phát triển. Sản lượng chuối hàng năm khá cao, ngoài việc tiêu thụ nội địa, chúng ta còn xuất khẩu một lượng khá lớn. Tuy vậy, so với nhiều nước xuất khẩu chuối thì năng suất trồng chuối nước ta còn thấp. Do việc trồng chuối ở nước ta hiện nay chưa áp dụng được những biện pháp kỹ thuật hợp lý trong sản xuất, chủ yếu sản xuất theo phương pháp truyền thống, chưa được đầu tư nhiều. Cây chuối được trồng từ vật liệu nuôi cấy mô có các ưu điểm nổi bật: sạch bệnh, cây sinh trưởng khỏe, đồng đều, chất lượng đảm bảo như cây mẹ. Qua nghiên cứu sự sinh trưởng, phát triển của cây chuối nuôi cấy mô để phát hiện các biểu hiện hình thái, các hiện tượng sinh lý của cây, nhằm xác định được giai đoạn, chu kỳ sinh trưởng khác nhau của cây, trên cơ sở đó nghiên cứu, áp dụng các biện pháp kỹ thuật canh tác, có ảnh hưởng tốt đến năng suất, chất lượng chuối. Hiện nay cây chuối trồng từ cây nuôi cấy mô tế bào rất phổ biến trên thế giới và đã được áp dụng tại một số vùng trồng chuối thâm canh: Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 Thái Nguyên là một trong những địa phương có điều kiện thuận lợi để phát triển cây chuối, đã hình thành một số khu vực sản xuất chuối theo hướng hàng hoá, việc nghiên cứu, phát triển những giống chuối có chất lượng cao là cần thiết. Đề tài được triển khai sẽ góp phần xây dựng được quy trình kỹ thuật thâm canh hợp lý, phù hợp với điều kiện tự nhiên của tỉnh và góp phần nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm chuối, đem lại hiệu quả cao nhất. 1.2. Nguồn gốc, phân loại và một số giống chuối phổ biến ở Việt Nam 1.2.1. Nguồn gốc và phân bố Cây chuối được con người sớm biết đến và được đưa về trồng cách đây 3000-4000 năm. Là thức ăn chính của người nguyên thủy, khi chuyển từ hình thức hái lượm sang trồng tỉa, con người đã biết đưa cây chuối về trồng. Về nguồn gốc cây chuối, nhiều tác giả nghiên cứu đã thống nhất là chuối có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới Đông Nam Á, Ấn Độ, Nê Pan, Miến Điện, bán đảo Đông Dương, Malaixia, Philippin... Từ vùng khởi sinh cây chuối được đưa đi theo 2 đường: - Phát triển về phía Tây: Ấn Độ - Ả Rập - Trung Mỹ - Nam Mỹ. - Phát triển về phía Đông: Indonesia - châu Úc, Tân Ghinê và các quần đảo Thái Bình Dương, Trung Mỹ. Cây chuối được trồng ở Nam Ấn Độ khoảng 500 năm trước công nguyên và được đưa đến Malaixia qua Madagascar rồi chuyển dịch về phương đông qua Thái Bình Dương đến Nhật Bản và Samoa ở miền trung Thái Bình Dương khoảng 1.000 năm sau công nguyên. Chuối được du nhập vào Đông Phi khoảng 500 năm sau công nguyên và được ổn định ở Tây Phi khoảng 1400 năm sau công nguyên, có mặt ở vùng Carib và Mỹ La Tinh sau năm 1500 sau công nguyên. Cuối thế kỷ XI cây chuối đã được trồng phổ biến khắp các vùng nhiệt đới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 Những bằng chứng khảo cổ cho thấy cây chuối đã được trồng ở thế kỷ VI-V trước công nguyên. Đầu thế kỷ I sau công nguyên, cây chuối đã được trồng ở Trung Quốc. Khoảng thế kỷ XV người Tây Ban Nha đưa chuối từ châu Âu về trồng ở đảo Cana của Đôminica và đến thế kỷ XIX chuối được buôn bán trên thế giới. Ngày nay chuối được trồng hầu hết ở các vùng nhiệt đới, Á nhiệt đới ẩm, phân bố từ 300 vĩ Bắc đến 300 vĩ Nam. Theo FAO (2009), tổng diện tích trồng chuối trên toàn thế giới tính đến năm 2009 là 4.923.584 ha tập trung chủ yếu ở các nước Trung và Nam Mỹ, châu Á và châu Phi. Các nước trồng nhiều chuối là: Ấn Độ, Braxin, Ecuador, Honduras, Philipin, Columbia, Panama, Thái Lan, Trung Quốc và Venezuela... 1.2.2. Phân loại Cây chuối, tên khoa học là Musa paradisiaca, thuộc họ Chuối Musaceae, gồm 2 loài Ensete và Musa. Chuối ăn được thuộc chi Eumusa, loài Musa paradisiaca, có bộ NST tam bội 3n = 33. Loài này được bắt nguồn từ 2 loài chuối dại Musa acuminata và Musa balbisiana, có bộ NST nhị bội 2n = 22. Chuối tam bội không có hạt, chuối nhị bội có hạt. Hiện nay trên thế giới có khoảng 300 giống chuối khác nhau được xếp trong 9 - 10 loài của chi Eumusa. Các loại chuối trồng hiện nay thuộc dòng Musa acuminata gồm: - Loại chuối có lưỡng bội thể AA: cây có đặc điểm màu lá xanh vàng, vỏ mỏng, thân mảnh, quả ngắn, mập, thịt quả ngọt, thơm nhưng do vỏ mỏng, vận chuyển gặp nhiều khó khăn nên ít xuất khẩu. - Loại chuối có tam bội thể AAA: nhóm này gồm hầu hết các loài chuối trồng xuất khẩu hiện nay, giống chuối tiêu ở Việt Nam cũng thuộc nhóm này. - Loại tam bội thế có tính trội Acuminata (AAB): loại này quả thường phải nấu mới ăn được, trồng nhiều ở châu Phi và châu Mỹ. ở Việt Nam có giống chuối tây (Chuối sứ) thuộc nhóm này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 - Loại tam bội thể có tính trội Balbisiana (ABB): cây to cao, quả to, có cạnh, dùng lấy bột. Ở Trung Mỹ loại chuối này có thể được trồng để che bóng cho cao su, cà phê lúc còn nhỏ. Ở Việt Nam các nhóm Chuối được phân loại theo hình thái như sau: Bảng 1.1: Phân loại các nhóm chuối ở Việt Nam theo đặc điểm hình thái TT Nhóm Các nhóm (tên Chuối khác) Tiêu cao Tiêu lùn Tiêu nhỡ 1 Chuối tiêu 2 Chuối mật 3 Chuối tây (Chuối mốc) Chuối tây; Tây hồng; Tây phấn; Tây sứ 4 Chuối ngốp Ngốp cao Ngốp thấp 5 Chuối ngự Ngự tiến; Ngự mắn; Chuối cau Quảng 6 Chuối lá 7 Chuối hột 8 Chuối rừng 9 Chuối sợi Đặc điểm Tính thích Đặc điểm hoa quả thân nghi chống chịu Quả dài cong, vỏ dày Sinh trưởng 5 cạnh. Mùa đông Cao 2khỏe, thích hợp nhiệt độ thấp thì quả 3,5 m khí hậu khô ngon, mùa hè quả lạnh nhũn Quả 5 cạnh Quả to mập, thơm ít, Dễ bị bệnh Cao 3mùa hè quả ngon, vàng lá 4m mùa đông quả Panama sượng Chịu bóng, Quả lớn, vỏ dày, khi Cao 3chịu hạn, ít chín nâu đen, thịt 5m chồi. Thích nhão, hơi chua hợp với đất đồi Cao Quả ngắn nhỏ, vỏ 2,5-3 sáng, thịt quả chắc, m thơm đặc biệt Quả dìa 4 cạnh Quả to, thẳng, 5 cạnh, có hạt Hoa đỏ, quả hình tam giác, có nhiều hạt, không ăn được Không ăn được Trần Thế Tục, Đoàn Thế Lư [13]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 1.2.3. Đặc điểm của một số giống đang trồng phổ biến hiện nay Theo tác giả Trần Thế Tục thì các giống chuối ở miền Bắc được xếp vào 4 nhóm cơ bản là: - Nhóm Chuối tiêu - Nhóm Chuối tây - Nhóm Chuối ngốp - Nhóm Chuối ngự Sau đây là một số nhóm chuối đang được trồng phổ biến tại Việt Nam: 1.2.3.1. Nhóm chuối tiêu (Chuối già - mang nhiễm sắc thể AAA) Được trồng phổ biến ở nước ta. Hàng năm cho sản lượng lớn nhất và đóng vai trò chủ yếu trong xuất khẩu chuối ở nước ta. Nhóm này có 3 giống là tiêu lùn, tiêu vừa và tiêu cao. Chủ yếu dựa vào độ cao cây để phân loại. Tiêu cao: cây cao 2,8 m - 3,5 m, tiêu vừa: cây cao 2,2 m - 2,8 m, tiêu lùn: < 2,2 m. Các giống trong nhóm này có năng suất quả trung bình rất cao, thơm ngon, thích hợp cho xuất khẩu quả tươi. Chuối tiêu thích hợp với vùng có khí hậu mùa đông lạnh, giống chuối tiêu ở miền Bắc 13 - 14 kg/buồng. Năng suất trung bình đạt 12 - 15 tấn/ha. 1.2.3.2. Giống Chuối ngự (Chuối tiến - mang nhiễm sắc thể AA) Bao gồm các giống: ngự tiến, ngự mắn, ngự mít, ngự thường, ngự cau, chuối lá mật. Cây cao 2,5 - 3 m, cho quả nhỏ, màu vỏ sáng, đẹp, thịt quả chắc, vị thơm đặc biệt [2]. Tuy nhiên năng suất thấp, cây dễ đổ gãy và yêu cầu thâm canh cao. Buồng ngắn, hình trụ có 5 - 8 nải, quả ngắn 10 - 12 cm, quả tròn múp đầu. Ở những vùng có điều kiện thuận lợi về đất đai và giao thông có thể phát triển chuối ngự để xuất khẩu quả tươi sẽ rất có giá trị. 1.2.3.3. Nhóm chuối tây (Chuối sứ - mang nhiễm sắc thể ABB) Đây là loại chuối được trồng phổ biến ở nước ta, sản lượng chỉ sau chuối tiêu. Khả năng chống chịu của nhóm chuối này khá hơn chuối tiêu (chống đổ, chịu úng, chịu hạn khá). Mùa hè chuối tây chín đủ, phẩm chất khá hơn mùa đông vì quá trình chuyển hoá tinh bột thành đường triệt để hơn.Vì Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 vậy, vào mùa hè, khi để chuối tây chín kỹ thì hàm lượng đường cao hơn cả chuối tiêu. Chuối tây gồm các giống chuối: Tây Hồng, Tây Phấn và Tây Sứ, được trồng phổ biến ở nhiều nơi, cây cao, sinh trưởng khoẻ, không kén đất, chịu hạn tốt, chịu rét khá nhưng rất dễ bị mắc các bệnh như héo rũ, vàng lá panama. Cây cao khoảng 2,5 - 4,5 m, màu xanh;lá dài rộng, mặt dưới lá thường có lớp phấn trắng;quả tròn, ngắn, thẳng và dài 15 - 18 cm, đường kính 2,5 - 4,5 cm. Chuối tây dễ trồng, ít yêu cầu đất đai và chăm sóc phức tạp như chuối tiêu và chuối ngự. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả kinh tế cao cần phải lựa chọn giống tốt và thâm canh thì đây là cây ăn quả có nhiều ưu thế phát triển thành vùng sản xuất theo hướng hàng hoá. 1.2.3.4. Giống chuối ngốp Bao gồm giống ngốp cao, ngốp thấp, có chiều cao 3 - 5 m. Cây sinh trưởng khoẻ, chịu bóng râm, ít sâu bệnh, có khả năng chịu hạn khá, cây đẻ mầm khoẻ, ở vị trí thấp nên có thể trồng ở vùng đồi. Quả to, có cạnh, vỏ dày, chín có màu nâu đen, thịt quả nhão có vị chua. 1.3. Đặc điểm thực vật học, sinh thái học của cây chuối 1.3.1. Các nghiên cứu về đặc điểm thực vật học 1.3.1.1. Bộ rễ Chuối không có rễ cái mà chỉ có rễ tơ và rễ cọc. Đối với cây con thực sinh rễ sơ cấp cũng chỉ tồn tại một thời gian ngắn, sau đó nhường chỗ cho các rễ phụ mọc ra từ thân. Kích thước của rễ đạt từ 5,1 - 5,7mm đối với các dòng lưỡng bội, từ 6,2 - 8,5mm đối với nhóm tam bội và lớn hơn 7,4mm là các nhóm tứ bội. Rễ thường mọc ra từ vách các tổ chức bó mạch của thân ngầm dưới đất. Khi còn non rễ có màu trắng, khi già có màu nâu vàng. Với Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 điều kiện bình thường một cây chuối có thể có từ 200 - 300 rễ và tối đa là 500 - 1.000 rễ. Rễ phân bố trong đất phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trước hết là thành phần cơ giới, độ xốp đất, mực nước ngầm và chế độ canh tác, chăm sóc. Nhiệt độ thích hợp nhất cho rễ hoạt động là 25 - 30°C. Khi bị tổn thương mô phân sinh đỉnh thì sẽ sinh ra các rễ con nhỏ hơn rễ chính, gọi là rễ thứ cấp tạo thành chùm rễ ở các đầu rễ chính. Rễ chuối có thể ăn sâu 5.2m và theo chiều ngang 2 – 3,5m. 1.3.1.2. Thân Chuối Được chia làm 2 phần: thân thật và thân giả - Thân thật hay còn gọi là thân ngầm, nằm dưới đất, là đoạn thân hình tròn dẹt. Trên thân có nhiều đốt, các đốt đều có mầm sinh trưởng, từ đó mọc lên các chồi con để thay thế cho cây mẹ ở những chu kỳ tiếp theo. Cũng chính từ thân mọc ra các rễ và từ đỉnh sinh trưởng mọc ra các lá. Vì vậy thân thật tích lũy dinh dưỡng để cung cấp cho các chồi, rễ và lá. Nó có liên quan chặt chẽ đến thời gian trỗ bông và năng suất của cây Chuối. Thân thật có thể sống nhiều năm dưới đất. - Thân giả: được cấu tạo bởi bẹ lá, tuỳ theo loài và chế độ chăm bón mà thân giả có thể cao hay thấp, to hay nhỏ, màu sắc và độ bền chắc khác nhau, do đó khả năng chống chịu cũng khác nhau. Trong quá trình phát triển, thân giả cần được vệ sinh sạch sẽ để tránh sâu bệnh, đặc biệt là sâu đục thân. 1.3.1.3. Lá Chuối Bao gồm phiến lá, gân lá, cuống lá, các bẹ lá xếp theo hình xoắn ốc ôm lấy nhau tạo thành thân giả nâng đỡ các phiến lá. Hình thái phiến lá là một chỉ tiêu phân định giống. Sự ra lá của cây Chuối phụ thuộc vào nhiệt độ và độ ẩm. Trong điều kiện thuận lợi, tốc độ ra lá là 7-10 ngày/lá, lá to, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 11 dày, xanh đậm. Nếu gặp hạn, thiếu dinh dưỡng thì 20 - 30 ngày, lá nhỏ, mỏng, xanh nhạt. Tuổi thọ của lá thay đổi theo vị trí lá trên cây, chế độ dinh dưỡng, nước. Nhìn chung các lá đầu thường có tuổi thọ ngắn 30 - 60 ngày, các lá ở vị trí giữa có tuổi thọ từ 75 - 125 ngày, các lá từ 17 - 33 có tuổi thọ cao nhất 125 - 165 ngày, các lá sau có tuổi thọ thấp hơn. Diện tích lá và năng suất của cây có tương quan rất chặt. Nhìn vào bộ lá có thể đánh giá tình hình sinh trưởng của cây. 1.3.1.4. Hoa và quả Chuối Hoa Chuối ra thành chùm hoa rất nhiều thùy, mỗi thùy được bao bọc bởi một lá bắc màu tím đỏ. Cấu tạo một hoa đơn gồm đủ các bộ phận đế, đài, tràng, nhị, nhụy, song căn cứ vào hình thái hoa mà người ta chia ra hoa cái, hoa đực và hoa lưỡng tính. Tuy nhiên sự sinh trưởng, phát triển thành quả của các chùm trên hoa tự là không giống nhau, số chùm hoa phát triển thành quả biến động từ 6 - 12 nải đối với nhóm Chuối tiêu và 4 - 12 nải đối với nhóm Chuối tây. Theo các nhà nghiên cứu, khi cây Chuối đạt 28 - 55 lá thì phân hóa và ra hoa, sự phân hoá kéo dài 60 - 85 ngày trước khi hoa nhú ra khỏi thân giả. Cây chuối có thể ra hoa quanh năm khi đã tích luỹ đủ lượng dinh dưỡng cần thiết. Sự phát triển thành quả sau khi nở hoa phụ thuộc vào nhiều yếu tố, quan trọng nhất là chế độ dinh dưỡng, nhiệt độ, chế độ nước và môi trường. Thời gian ra hoa biến động từ 80 - 100 ngày đối với các giống thuộc nhóm AAA và lên đến 180 ngày đối với các nhóm thuộc nhóm ABB. 1.3.1.5. Chồi con và sự đẻ chồi của chuối Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 12 Từ thân thật, các chồi bên hình thành các chồi con. Khi bộ rễ hoạt động mạnh cũng là thời kỳ các chồi bên phân hoá và sinh trưởng mạnh để hình thành chồi con, đó là thời kỳ ẩm độ và nhiệt độ thích hợp trước khi phân hoá hoa. Thường thì sau trồng 6 -7 tháng cây chuối bắt đầu ra chồi con. Sau khi hình thành, các cây con và cây mẹ có mối quan hệ mật thiết đến khi cây con đã hình thành bộ rễ tương đối hoàn chỉnh. Do đặc điểm ra chồi nên sau khi trồng một vài năm, bụi chuối sẽ rất rậm rạp và năng suất giảm dần. Vì vậy trong kỹ thuật thâm canh cần chú ý biện pháp tỉa chồi thích hợp để kéo dài tuổi thọ và năng suất của vườn chuối. 1.3.1.6. Hoạt động của cây con thực sinh Phần lớn các giống chuối ăn được thuộc nhóm tam bội nên việc hình thành hạt không xảy ra. Việc nhân giống bằng hạt chỉ áp dụng với các giống thuộc nhóm lưỡng bội hoặc thông qua việc lai giữa các dạng đa lưỡng bội hóa. Kỹ thuật dung hợp tế bào trần cũng cho phép nhận được các phôi mới để tạo cây con. Bằng kỹ thuật này cây con thường có sức sinh trưởng yếu và có xu hướng trở về dạng bố mẹ ban đầu. 1.3.2. Những nghiên cứu về sinh thái học 1.3.2.1. Nhiệt độ Nhiệt độ là yếu tố quyết định sự phân bố, sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây chuối. Vùng lý tưởng để trồng chuối là từ 20°Nam 20°Bắc, có nhiệt độ tối thấp không dưới 16°C và nhiệt độ tối cao không quá 35°C. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn/