Tài liệu Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất cà chua bi tại ba vì, hà nội

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi = = = =


= = = = Ph¹m thÞ tuyÕt NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT CÀ CHUA BI TẠI BA VÌ - HÀ NỘI LUËN V¡N TH¹C sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: trång trät M· sè: 60.62.01 Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: ts. TrÇn thÞ minh h»ng Hµ néi - 2011 LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan rằng ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa từng ñược ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tôi xin cam ñoan rằng, các thông tin trích dẫn trong luận văn ñều ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 21 tháng 08 năm 2010 Tác giả luận văn Phạm Thị Tuyết Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ i LỜI CÁM ƠN Trong thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp của mình, tôi luôn nhận ñược sự giúp ñỡ tận tình và quý báu của các cơ quan : Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội, Công ty TNHH PTNN Công nghệ cao Sơn Thái. Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi gửi tới cô giáo hướng dẫn khoa học TS. Trần Thị Minh Hằng là người trực tiếp hướng dẫn và giúp ñỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện ñề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Viện ðào tạo Sau ðại học, Bộ môn Rau – Hoa – Quả – Khoa Nông học – Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã giúp ñỡ và ñóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp ñỡ của Ban giám ñốc cùng toàn thể cán bộ, nhân viên, công nhân công ty TNHH PTNN Công nghệ cao Sơn Thái – Xã Vân Hòa – Ba Vì – Hà Nội ñã nhiệt tình giúp ñỡ tôi trong thời gian tiến hành các thí nghiệm. Nhân dịp này, tôi xin gửi lời cảm ơn ñến những người thân, bạn bè ñã cổ vũ và giúp ñỡ tôi mọi mặt ñể tôi hoàn thành luận văn này. Hà Nội, ngày 22 tháng 08 năm 2010 TÁC GIẢ PHẠM THỊ TUYẾT Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ ii MỤC LỤC Lời cam ñoan...................................................................................................i Lời cảm ơn .....................................................................................................ii Mục lục .........................................................................................................iii Danh mục các chữ viết tắt và ký hiệu ..........................................................viii Danh mục các bảng .......................................................................................ix Danh mục các ñồ thị ......................................................................................x Danh mục các biểu ñồ ....................................................................................x 1. ðẶT VẤN ðỀ ...........................................................................................1 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ðỀ TÀI ...........................................................1 1.2. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU..........................................................................2 1.2.1. Mục ñích...............................................................................................2 1.2.2. Yêu cầu.................................................................................................2 1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN ..............................................2 1.3.1. Ý nghĩa khoa học..................................................................................2 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn ..................................................................................2 2. TỔNG QUAN VỀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ...........................................3 2.1. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN LOẠI CÀ CHUA ..........................................3 2.1.1. Nguồn gốc ............................................................................................3 2.1.2. Phân loại thực vật .................................................................................3 2.2. YÊU CẦU CỦA CÂY CÀ CHUA VỚI ðIỀU KIỆN NGOẠI CẢNH....4 2.2.1. Nhiệt ñộ................................................................................................4 2.2.2. Ánh sáng...............................................................................................5 2.2.3. Nước.....................................................................................................6 2.2.4. ðất........................................................................................................7 2.3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ CHỌN TẠO GIỐNG CÀ CHUA TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC ....................................................................... 11 2.3.1.Tình hình nghiên cứu trên thế giới ....................................................... 11 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ iii 2.3.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam....................................................... 15 2.4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ KỸ THUÂT TỈA CÀNH CHO CÂY CÀ CHUA .......................................................................................................... 18 2.5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VỀ PHÂN VI SINH VÀ SỬ DỤNG PHÂN VI SINH TRÊN CÂY RAU ......................................................................... 19 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU............................... 23 3.1. ðối tượng và vật liệu nghiên cứu........................................................... 23 3.2.Thời gian và ñịa ñiểm nghiên cứu........................................................... 23 3.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 23 3.3.1. So sánh khả năng sinh trưởng, phát triển, chống chịu sâu bệnh, khả năng cho năng suất và chất lượng của 4 giống cà chua bi nhập nội trong ñiều kiện vụ Xuân - Hè 2009 tại Ba Vì – Hà Nội. ................................................ 23 3.3.2. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến sinh trưởng, phát triển, sâu bệnh hại, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi triển vọng (chọn ra ñược ở nội dung trước) trong vụ Thu - ðông 2009 ................................................... 24 3.3.3. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi có triển vọng (chọn ra ñược ở nội dung nghiên cứu trước) trong vụ Thu - ðông năm 2009........................................ 24 3.3.4. Xây dựng mô hình sản xuất cà chua bi ứng dụng kết quả nghiên cứu về giống và kỹ thuật tỉa cành, bón phân vi sinh trong phạm vi ñề tài................. 25 3.4. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................... 25 3.4.1. Phương pháp bố trí thí nghiệm............................................................ 25 3.4.2. Diện tích thí nghiệm ........................................................................... 25 3.4.3. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi ................................................ 25 3.4.3.1. Thời gian sinh trưởng (nội dung 1, 2, 3)........................................... 25 3.4.3.2. Một số chỉ tiêu về ñặc ñiểm hình thái............................................... 25 3.4.3.3. Các chỉ tiêu về sinh trưởng và phát triển (Nội dung 1, 2, 3) ............. 26 3.4.3.4. Tình hình sâu bệnh hại: Theo dõi ở cả 4 nội dung............................ 26 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ iv 3.4.3.5. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất (ở cả 4 nội dung) ........ 26 3.4.3.6. Các chỉ tiêu về ñặc ñiểm cấu trúc và chất lượng quả (cả 4 nội dung).... 27 3.4.3.7. Hạch toán kinh tế ............................................................................. 27 3.5. Các biện pháp kỹ thuật trồng và chăm sóc ............................................. 27 3.6. Phương pháp xử lý số liệu ..................................................................... 28 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................................ 29 4.1. So sánh khả năng sinh trưởng, phát triển, chống chịu sâu bệnh, khả năng cho năng suất và chất lượng của 4 giống cà chua bi nhập nội trong ñiều kiện vụ xuân hè 2009 tại Ba Vì – Hà Nội. ............................................................ 29 4.1.1. Khả năng sinh trưởng của các giống cà chua bi .................................. 29 4.1.1.1. Thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng, phát triển chủ yếu của các giống cà chua bi............................................................................................ 29 4.1.1.2. ðộng thái trưởng chiều cao của các giống cà chua bi....................... 33 4.1.1.3. ðộng ra lá của các giống cà chua bi ................................................. 35 4.1.1.4. Một số ñặc ñiểm sinh trưởng của các giống cà chua ........................ 36 4.1.2. Khả năng ra hoa, ñậu quả của các giống cà chua bi............................. 37 4.1.3. Tình hình sâu bệnh hại của các giống cà chua bi................................. 39 4.1.4.Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống cà chua .......... 41 4.1.4.1. Các yếu tố cấu thành năng suất của các giống cà chua .......................... 41 4.1.4.2. Năng suất của các giống cà chua ......................................................... 43 4.1.5. Một số ñặc ñiểm hình thái của các giống cà chua bi............................ 45 4.1.6. ðặc ñiểm cấu trúc và chất lượng quả của các giống cà chua bi ........... 48 4.2. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến sinh trưởng, phát triển, sâu bệnh hại, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi Kim Ngọc trong vụ thu ñông 2009 tại Ba Vì – Hà Nội ...................................................................... 52 4.2.1. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến khả năng sinh trưởng của giống cà chua bi Kim Ngọc .................................................................................... 52 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ v 4.2.1.1. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng, phát triển chủ yếu của giống cà chua bi Kim Ngọc........................... 52 4.2.1.2. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến ñộng thái tăng trưởng chiều cao cây của giống cà chua bi Kim Ngọc. ...................................................... 55 4.2.1.3. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến ñộng thái ra lá của giống cà chua bi Kim Ngọc......................................................................................... 56 4.2.2. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến khả năng phát triển của giống cà chua bi Kim Ngọc ........................................................................................ 57 4.2.3. Tình hình sâu, bệnh của giống cà chua bi Kim Ngọc trong vụ Thu ðông 2009 ................................................................................................... 59 4.2.4. Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống cà chua bi Kim Ngọc ............................................... 61 4.3. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi Kim Ngọc .................................................. 66 4.3.1. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến khả năng sinh trưởng của giống cà chua bi Kim Ngọc ........................................................................................ 66 4.3.1.1. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng chủ yếu của giống cà chua bi Kim Ngọc ........................................... 66 4.3.1.2. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến khả năng sinh trưởng, phát triển của giống cà chua bi Kim Ngọc.................................................................... 68 4.3.2. Tình hình sâu bệnh hại ở giống cà chua bi Kim Ngọc trong vụ Thu – ðông 2009.................................................................................................... 71 4.3.3. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống cà chua bi Kim Ngọc .................................................... 72 4.3.4. Ảnh hưởng của phân bón vi sinh ñến một số ñặc ñiểm và chất lượng quả của giống cà chua bi Kim Ngọc ............................................................. 76 4.4. Mô hình sản xuất cà chua bi ứng dụng kết quả nghiên cứu về giống và kỹ thuật tỉa cành, bón phân vi sinh trong phạm vi ñề tài. ................................... 79 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ vi 4.1. Tình hình sâu bệnh hại của giống cà chua Kim Ngọc trong mô hình ..... 80 4.2. Các yếu tố cầu thành năng suất và năng suất của giống cà chua Kim Ngọc trong mô hình ............................................................................................... 80 4.3. Một số ñặc ñiểm cấu trúc và chất lượng quả cà chua Kim Ngọc trong mô hình. ............................................................................................................. 81 4.4. Sơ bộ hạch toán hiệu quả kinh tế của thí nghiệm sử dụng phân vi sinh và mô hình trồng cà chua bi Kim Ngọc trong vụ ðông – Xuân 2009-2010 .................. 81 5. KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ..................................................................... 85 5.1 Kết luận .................................................................................................. 85 5.2. ðề nghị.................................................................................................. 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 86 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU TT Chữ viết tắt 1. AVRDC 2. AVRDC-RCA Nghĩa Asian Vegetable Research Development Center (Trung tâm Nghiên cứu phát triển rau Châu Á) Asian Vegetable Research Development Center - Regional Center for Africa 3. BVTV Bảo vệ thực vật 4. cs Cộng sự 5. CT Công thức 6. ð/c ðối chứng 7. ðHNN ðại học Nông Nghiệp 8. K Kali 9. KHKTNN Khoa học kỹ thuật nông nghiệp 10. N ðạm 11. NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn 12. NXB Nhà xuất bản 13. P Lân 14. TGST Thời gian sinh trưởng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ viii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Hiệu quả khi sử dụng phân vi sinh trên một số loại cây rau .......... 21 Bảng 4.1: Thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng, phát triển chủ yếu của các giống cà chua................................................................................................ 30 Bảng 4.2: Một số ñặc ñiểm sinh trưởng của các giống cà chua ..................... 37 Bảng 4.3: Khả năng ra hoa, ñậu quả của các giống cà chua .......................... 38 Bảng 4.4: Tình hình sâu bệnh hại trên các giống cà chua.............................. 40 Bảng 4.5: Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống cà chua ......42 Bảng 4.6: Một số ñặc ñiểm hình thái của các giống cà chua ......................... 47 Bảng 4.7: ðặc ñiểm cấu trúc và chất lượng quả của các giống cà chua......... 49 Bảng 4. 8: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến thời gian qua các giai ñoạn sinh trưởng, phát triển chủ yếu của giống cà chua Kim Ngọc ....................... 52 Bảng 4.9: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến khả năng phát triển của giống cà chua Kim Ngọc .............................................................................. 57 Bảng 4.10: Tình hình sâu bệnh hại của giống cà chua Kim Ngọc ................. 60 Bảng 4.11: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống cà chua Kim Ngọc ............................................ 64 Bảng 4.12: Ảnh hưởng của các loại phân vi sinh ñến thời gian các giai ñoạn sinh trưởng, phát triển chủ yếu của giống cà chua Kim Ngọc ....................... 66 Bảng 4.13: Ảnh hưởng của các loại phân vi sinh ñến khả năng sinh trưởng, phát triển của giống cà chua Kim Ngọc ........................................................ 69 Bảng 4.14: Tình hình sâu, bệnh hại của giống cà chua Kim Ngọc ................ 71 Bảng 4.15: Ảnh hưởng của các loại phân vi sinh ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của giống cà chua Kim Ngọc.................................... 75 Bảng 4.16: Ảnh hưởng của các loại phân vi sinh ñến một số ñặc ñiểm của quả và chất lượng quả cà chua Kim Ngọc ........................................................... 77 Bảng 4.17: Kết quả sơ bộ mô hình trồng cà chua bi Kim Ngọc trong vụ ...... 79 ðông – Xuân 2009 – 2010 tại Ba Vì – Hà Nội ............................................. 79 Bảng 4.18: Hiệu quả kinh tế ......................................................................... 82 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ ix DANH MỤC CÁC ðỒ THỊ ðồ thị 4.1: ðộng thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống cà chua bi.... 34 ðồ thị 4.2: ðộng thái ra lá của các giống cà chua ......................................... 35 ðồ thị 4.3: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến ñộng thái tăng trưởng chiều cao cây của giống cà chua Kim Ngọc ........................................................... 55 ðồ thị 4.4: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến ñộng thái ra lácủa giống cà chua Kim Ngọc ............................................................................................ 56 DANH MỤC CÁC BIỂU ðỒ Biểu ñồ 4.1: Năng suất của các giống cà chua bi (tấn/ha) ............................. 45 Biểu ñồ 4.2: Ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành ñến năng suất ..................... 65 của giống cà chua Kim Ngọc (Tấn/ha).......................................................... 65 Biểu ñồ 4.3: : Ảnh hưởng của các loại phân vi sinh ñến năng suất của giống cà chua Kim Ngọc ........................................................................................ 75 Biểu ñồ 4.4: Lãi thuần thu ñược ở thí nghiệm 3 và mô hình ......................... 82 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ x 1. ðẶT VẤN ðỀ 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ðỀ TÀI Cây cà chua (Lycopersicon esculentum Mill.) là loại rau ăn quả thuộc họ cà (Solanaceae). Quả cà chua ñược dùng trong chế biến thực phẩm, tạo vị ngon, màu sắc hấp dẫn. ðây là loại quả có giá trị dinh dưỡng cao, trong quả có nhiều ñường, Vitamin A, Vitamin C và các khoáng chất như Fe, Ca, Mg, P…Ngoài ra cà chua còn có tác dụng về mặt y dược giúp tăng cường sức khỏe và phòng chống bệnh tật cho con người. Ở Việt Nam, cây cà chua ñược xếp vào các loại rau có giá trị kinh tế cao với diện tích lên ñến hàng chục ngàn ha, tập trung chủ yếu ở vùng ñồng bằng và trung du phía Bắc và một số tỉnh miền nam Trung bộ (ðà Lạt – Lâm ðồng). Với giá trị như vậy nên nhu cầu về cà chua ở thị trường tiêu dùng nội ñịa cũng như xuất khẩu ngày càng tăng cao. Những năm gần ñây, cà chua bi (cà chua quả nhỏ) ñang ñược chú ý phát triển nhất là ở một số tỉnh như Hà Nội, Nam ðịnh, Hưng Yên, Hải Dương…Cà chua bi tuy quả nhỏ nhưng có nhiều ưu ñiểm là trồng ñược nhiều vụ trong năm, sai quả, thích hợp cho ăn tươi, làm xalat, ñóng hộp, và mang lại hiệu quả kinh tế cao cho người sản xuất. Tuy nhiên sản xuất cà chua bi ở nước ta hiện nay gặp phải một số khó khăn hạn chế ñến năng suất và chất lượng sản phẩm. ðó là vấn ñề về giống và kỹ thuật canh tác. Các giống cà chua bi ñang ñược trồng ở nước ta hiện nay chủ yếu là các giống nhập nội với số lượng và chất lượng còn khá khiêm tốn như : VR2, TN061, TN040… Việc xác ñịnh ñược các biện pháp kỹ thuật tác ñộng phù hợp cho từng giống ở từng vùng trồng cụ thể cũng là yêu cầu bức thiết của thực tiễn sản xuất. ðể góp phần vào việc phát triển sản xuất cà chua bi, trên cở sổ một số giống nhập nội từ ðài Loan tại công ty Sơn Thái, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất cà chua Bi tại Ba Vì – Hà Nội” Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 1 1.2. MỤC ðÍCH, YÊU CẦU 1.2.1. Mục ñích Lựa chọn ñược giống cà chua bi có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt, cho năng suất cao trong ñiều kiện vụ xuân hè tại Ba Vì, ñồng thời xác ñịnh ñược một số biện pháp kỹ thuật tác ñộng (tỉa cành, bón phân) nhằm nâng cao năng suất và chất lượng cà chua bi. Trên cơ sở ñó giúp chúng tôi xây dựng ñược mô hình trồng cà chua bi phù hợp với ñiều kiện ở Ba Vì. 1.2.2. Yêu cầu - ðánh giá ñược khả năng sinh trưởng, phát triển, tình hình sâu bệnh hại, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi trong ñiều kiện vụ xuân - Hè 2009 - ðánh giá ảnh hưởng của biện pháp tỉa cành tạo tán và bón phân ñến sinh trưởng, phát triển, tình hình sâu bệnh hại, năng suất và chất lượng của giống cà chua bi có triển vọng. Xây dựng ñược mô hình trồng cà chua bi có hiệu quả tại Ba Vì. 1.3. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 1.3.1. Ý nghĩa khoa học - Xác ñịnh ñược giống cà chua bi mang tính trạng tốt, thích ứng với ñiều kiện sinh thái ở Việt Nam làm cơ sở cho công tác chọn tạo giống cà chua bi tại Việt Nam. - ðề tài ñưa ra một số thông số kỹ thuật (về giống và biện pháp canh tác) làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trên cây cà chua ở nước ta. - Kết quả nghiên cứu của ñề tài góp phần bổ sung thêm những tài liệu khoa học phục vụ cho công tác học tập, nghiên cứu và giảng dạy. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn Xác ñịnh ñược giống cà chua bi có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt, cho năng suất cao, chất lượng tốt nhằm ñáp ứng yêu cầu cấp bách của tực tiễn, ñồng thời ñưa ra quy trình canh tác phù hợp nhằm tăng năng suất, chất lượng cà chua, nâng cao hiệu quả kinh tế cho người sản xuất. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 2 2. TỔNG QUAN VỀ TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. NGUỒN GỐC VÀ PHÂN LOẠI CÀ CHUA 2.1.1. Nguồn gốc Nhiều nghiên cứu cho rằng quê hương của cây cà chua ở vùng Nam Mỹ, dọc theo bờ biển Thái Bình Dương, từ quần ñảo Galapagos tới Chi Lê. Việc tìm thấy các loại cây hoang dại có quan hệ họ hàng với cây cà chua ñã chứng tỏ rằng cây cà chua có xuất xứ từ Pêru, Bolivia và Equado (Tạ Thu Cúc, Hồ Hữu An, Nghiêm Thị Bích Hà, 2007) [6] Theo tài liệu từ Châu Âu thì người Aztec và Toltec là những người phát tán cây cà chua ñến các Châu lục. Người Tây Ban Nha ñem cà chua về Châu Âu sau ñó ñem ñến vùng ðịa Trung Hải. Theo Luck Will (1943) cà chua từ Nam Mỹ ñược ñưa ñến Châu Âu vào thế kỷ 16 và ñầu tiên ñược trồng ở Tây Ban Nha. Vào khoảng thời gian này nó chỉ ñược coi như một loại cây cảnh, cây làm thuốc. ðến thế kỷ 17 các lái buôn người Châu Âu ñã mang cà chua sang Châu Á. Khoảng thế kỷ 18, cà chua có mặt ở Trung Quốc sau ñó lan rộng ra ðông Nam Á và Nam Á. ðến thế kỷ 19, sau chứng minh của Geogo Washing Carver về sự an toàn và tác dụng của cây cà chua thì cà chua chính thức ñược sử dụng làm thực phẩm, ñồng thời nó cũng ñược liệt kê vào loại rau ăn quả có giá trị và từ ñó ñược phát triển mạnh mẽ. 2.1.2. Phân loại thực vật Cà chua có tên khoa học là Lycopersicon esculentum Mill, thuộc họ Cà Solanaceae, chi Lycopersicon. Theo tác giả Breznhev. D (1946), Lycopersicon gồm 3 loài: L. Esculentum. L. Peruvianum Mill. L. Hirsutum Humb. Et. Bonpl Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 3 - Loài L. Esculentum gồm 3 loài phụ: + SSp. Spontaneum Brezh. (cà chua dại) có hai biến chủng là Var. Racemigerum và Var. Pimpinellifolium. Hai biến chủng này thường có quả nhỏ, hàm lượng chất khô cao, chống bệnh tốt, có giá trị ñể sử dụng làm vật liệu khởi ñầu cho chọn giống. + SSp. Subsontaneaum (cà chua bán trồng) có 5 biến chủng: Var. Pruniform (dạng quả mận); Var. Purifomae (dạng quả lê); Var. Cerasiformae (dạng quả anh ñào); Var. Elongatum (dạng quả nhót). Năm biến chủng này thân mập, quả rất nhỏ, dùng làm vật liệu chọn giống. + SSp. Cultum (cà chua trồng) có 3 biến chủng: Var. Vugare (cà chua thường); Var. Validum (dạng thân bụi); Var. Grandifolium (dạng lá kiểu khoai tây). - Loài L. Peruvianum Mill. Có nhiều dạng trong ñó có dạng dại và bán dại ñược sử dụng nhiều làm vật liệu chọn giống. - Loài L. Hirsutum Humb. Et. Bonpl. có một vài tính trạng có ý nghĩa trong chọn giống. 2.2. YÊU CẦU CỦA CÂY CÀ CHUA VỚI ðIỀU KIỆN NGOẠI CẢNH 2.2.1. Nhiệt ñộ Nhiệt ñộ ảnh hưởng trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển của cà chua: từ nảy mầm, tăng trưởng cây, nở hoa, ñậu quả, hình thành hạt và năng suất thương phẩm. Cà chua có khả năng thích ứng rộng, chịu ñược nhiệt ñộ cao nhưng mẫn cảm với rét, ưa khí hậu ấm áp. Cà chua sinh trưởng bình thường trong khoảng nhiệt ñộ 15 – 35oC, nhiệt ñộ thích hợp 22 – 24oC. Giới hạn nhiệt ñộ tối cao và tối thấp là 35oC và 10oC. Hạt nảy mầm tốt ở 25 -30oC, trong giới hạn nhiệt ñộ 15,5 – 29oC, nhiệt ñộ càng cao hạt nảy mầm càng nhanh. ðiều kiện cần thiết cho hình thành và phân hóa mầm hoa: nhiệt ñộ ban ngày 20 – 25oC, nhiệt ñộ ban ñêm 13 – 15oC. Ở khoảng 20oC thì hoa nở to, tỷ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 4 lệ hoa cao, hoa ít rụng. Quá trình phát triển của hạt phấn chịu ảnh hưởng nhiều bởi nhiệt ñộ: hạt phấn bị ức chế gây hiện tượng thụ phấn không ñầy ñủ, quả bị nhăn nheo, dị hình khi nhiệt ñộ thấp dưới 13oC và cao trên 35oC. Nhiệt ñộ thích hợp cho hạt phấn phát triển là 21 – 24oC. Quả sinh trưởng tốt ở 20 – 22oC. Thời kỳ quả chín, nhiệt ñộ và ánh sáng ảnh hưởng lớn ñến sự hình thành các sắc tố của quả, chủ yếu là Licopen (màu ñỏ) và Caroten (màu vàng). Sắc tố hình thành ở nhiệt ñộ 20oC, trên 35oC các sắc tố bị phân giải (Tạ Thu Cúc, Hồ Hữu An, Nghiêm Thị Bích Hà, 2007) [6]. Các sắc tố này nhiều hay ít tuỳ thuộc vào nhiệt ñộ của môi trường: <100C quả không phát triển màu ñỏ và vàng, khoảng 250C quả phát triển màu ñỏ và vàng, >400C quả không có màu ñỏ. Nếu cà chua thu hoạch vào giai ñoạn chín và giữ ở nhiệt ñộ 10 - 200C trong 12 ngày thì sắc tố caroten vẫn tiếp tục tăng. Tuy nhiên, ngày nay với tiến bộ trong công tác chọn giống, các nhà khoa học ñã chọn tạo ñược nhiều giống cà chua chịu nóng, có thể chín ñỏ trong ñiều kiện nhiệt ñộ không khí cao hơn 350C (Hồ Hữu An và cs, 1996) [1]. 2.2.2. Ánh sáng Cà chua là cây trồng không phản ứng chặt chẽ với ñộ dài ngày. Vì vậy một số giống cà chua có thể ra hoa trong ñiều kiện ngày dài hoặc ngày ngắn. Cà chua có thể sinh trưởng, phát triển ở nhiều vùng sinh thái và nhiều mùa vụ khác nhau. Thời gian chiếu sáng ảnh hưởng không quan trọng ñến sản lượng cà chua. Yếu tố quan trọng là cường ñộ ánh sáng (D.H.Van Sloten, 1977). ðiều kiện chiếu sáng mạnh tại trung tâm phát sinh ñã là làm cho cây cà chua có yêu cầu lớn ñối với cường ñộ ánh sáng. Cường ñộ ánh sáng trong khoảng 4000 – 10000 lux, cây sinh trưởng tốt, ra hoa quả thuận lợi (Tạ Thu Cúc, 2004) [5]. Cây sinh trưởng trong ñiều kiện thiếu ánh sáng làm cho cây yếu ớt lá nhỏ, mỏng, lóng vươn dài, cây bị vống, ra hoa quả chậm, năng suất và chất lượng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 5 quả giảm, hương vị kém. Thiếu ánh sáng nghiêm trọng dẫn ñến rụng nụ, rụng hoa, rụng quả, ánh sáng yếu ức chế quá trình sinh trưởng, làm chậm quá trình chuyển giai ñoạn từ sinh trưởng sinh dưỡng ñến sinh trưởng sinh thực 2.2.3. Nước Chế ñộ nước trong cây là yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng ñến cường ñộ của các quá trình sinh lý cơ bản: quang hợp, hô hấp, sinh trưởng và phát triển… Là cây chịu hạn nhưng không chịu úng, cây có thân lá phát triển mạnh, ra hoa quả nhiều vì vậy trong quá trình sinh trưởng cây cà chua không thể thiếu nước. Thời kỳ khủng hoảng nước là từ khi hình thành phấn hoa, ra hoa, hình thành quả và quả phát triển. Ở những thời kỳ này cây có nhu cầu lớn ñối với nước. Nhưng nước dư thừa cũng ảnh hưởng không tốt ñến sinh trưởng, phát triển. Trong ñiều kiện ñộ ẩm không khí cao (95%) làm cho cây sinh trưởng rất mạnh, lá mềm, mỏng, giảm khả năng chống chịu với ñiều kiện bất thuận và sâu bệnh hại. Hàm lượng nước trong quả ñã chín tăng cao, làm giảm nồng ñộ các chất hoà tan, quả không chịu bảo quản và vận chuyển. Cà chua là cây không chịu úng nên khi chuyển ñột ngột từ chế ñộ ẩm thấp sang chế ñộ ẩm cao sẽ gây ra hiện tượng nứt quả. Hạt cà chua cần lượng nước từ 325 – 364% so với khối lượng bản thân ñể nảy mầm (Tsachenko,1967). Khi ñộ ẩm ñất là 70% thì số hạt nảy mầm cao nhất, số cây giống cũng nhiều nhất.. ðộ ẩm ñất thích hợp cho cây sinh trưởng và phát triển là 70 – 80%. ðất thiếu nước cây sinh trưởng kém, còi cọc, lóng ngắn lá nhỏ, thiếu nước nghiêm trọng dẫn ñến rụng nụ, rụng hoa, quả, năng suất và chất lượng quả giảm. Cà chua yêu cầu ñộ ẩm không khí thấp (45 – 55%) trong quá trình sinh trưởng và phát triển. Khi ñộ ẩm không khí trên 65% cây dễ dàng bị nhiễm bệnh hại. Nước ta ở trong ñiều kiện khí hậu nóng ẩm, ñộ ẩm không khí cao, nên cà chua bị nhiễm nhiều loại bệnh. ðây là một trong những nguyên nhân chủ yếu làm năng suất và chất lượng cà chua chưa cao [5]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 6 Theo tính toán của các nhà khoa học thì ñể ñạt năng suất 50 tấn/ha cần tới 6000m3 nước. ðộ ẩm ñất thích hợp cho cà chua là 60-70% và ñộ ẩm không khí thích hợp là 55-65% (Mai Thị Phương Anh, 2003) [2]. 2.2.4. ðất Cà chua có thể sinh trưởng, phát triển trên nhiều loại ñất, ñiều quan trọng là cần thực hiện chế ñộ luân canh, luân phiên hợp lý, không trồng cà chua trên ñất mà những cây trồng vụ trước là cây họ cà, ñặc biệt là cây khoai tây. ðất phù hợp với cây cà chua là ñất thịt nhẹ, ñất thịt trung bình, ñất thịt pha cát, giàu mùn, tơi xốp, tưới tiêu thuận lợi. ðộ pH từ 5,5 - 7,5, ñất chua có ñộ pH dưới 5,5 thì trung hoà bằng cách bón thêm vôi. ðộ pH thích hợp cho cây cà chua sinh trưởng và phát triển là 6,0 - 6,5. ðất phải giàu chất dinh dưỡng, sạch cỏ dại, tơi xốp, tưới tiêu nước thuận lợi, phải thực hiện luân canh triệt ñể. Tuỳ theo mùa vụ, chiều rộng luống từ 0,7 - 0,8m ñến 1,1 - 1,2m, chiều cao luống thay ñổi từ 0,2 - 0,25m ñến 0,3 - 0,35m. Những vụ mưa nhiều, vùng có mực nước ngầm cao thì cần làm luống cao. Trong mùa vụ nhiệt ñộ thấp, hanh khô cần làm luống thấp rãnh luống từ 22 - 25cm. Dinh dưỡng * Vai trò của dinh dưỡng ñạm: ðạm tham gia vào cấu tạo của các prôtein là thành phần chủ yếu của chất nguyên sinh tế bào thực vật. Nitơ có trong thành phần các axit nucleic (ARN-ADN) cũng có trong diệp lục photphotít ancaloit và tham gia vào thành phần của nhiều chất hữu cơ khác của tế bào thực vật (Nguyễn Văn Uyển, 1995) [24]. Nitơ (N) thúc ñẩy sự sinh trưởng thân lá, phân hoá hoa sớm, số lượng hoa trên cây nhiều, hoa to, tăng khối lượng quả và làm tăng năng suất trên ñơn vị diện tích. Là yếu tố ảnh hưởng rất lớn ñến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng của cây cà chua. Bón N, P, K không cân ñối, bón ñạm quá nhiều sẽ thúc ñẩy thân lá sinh trưởng mạnh, cây chậm ra Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 7 hoa, ra quả, quả khi chín không chịu bảo quản và vận chuyển. Cây dư thừa ñạm sẽ bị nhiều loại bệnh hại như bệnh mốc sương và làm tăng NO3- (nitrat) trong quả. Trong ñất thiếu N dẫn ñến sinh trưởng thân lá bị kìm hãm, lá vàng úa, cây còi cọc, sinh trưởng kém, giảm năng suất và chất lượng (Bộ Nông nghiệp và PTNT, 1998) [4]. Trong quá trình sinh trưởng vào tháng ñầu tiên sau trồng cây cà chua hút ñạm ít, sau ñó cây hút N ngày một tăng nhanh, ñặc biệt sau khi hình thành quả ñầu tiên. Cà chua có nhu cầu ñạm cao nhất trong thời kỳ phát triển quả. Sau ñó nhu cầu ñạm giảm dần cho ñến lúc cây tàn (Nguyễn Như Hà, 2006) [10]. * Vai trò của dinh dưỡng lân: P tham gia vào thành phần của nhiều chất, ñóng vai trò quan trọng nhất trong các hiện tượng sống, P trong cây trồng thường ở các dạng muối canxi, magiê của axit octophotphoric. Thời kỳ nảy mầm và thời kỳ ñầu cây hấp thụ P mạnh hơn so với thời kỳ sinh trưởng tiếp theo. Thiếu P vào thời kỳ ñầu sẽ làm cho cây ở trạng thái tổn thương, dù về sau có bón bù, cây cũng không thể phục hồi ñược. Vì vậy cây ñang ở thời kỳ sinh trưởng phải thường xuyên cung cấp P. Khi các lá non thiếu P thì tự nó ñược chuyển từ lá già vào lá non, từ ñó làm cho cây cằn cỗi, hoa úa, quả thiếu hụt (Hiệp hội phân bón Việt Nam, 2005) [13]. Lân giữa vai trò quan trọng trong ñời sống cà chua, xúc tiến sự tăng trưởng của hệ rễ, hình thành chùm hoa sớm, hoa nở sớm và chín sớm, rút ngắn thời gian sinh trưởng. Cà chua mẫn cảm mạnh với nền phân bón có lân, lân làm tăng chất lượng quả ñặc biệt là ñường saccaroza. Các dạng lân ñều làm tăng hàm lượng chất khô và ñường trong quả. Ở giai ñoạn nở hoa lân làm tăng sức sống của hạt phấn. Ở những ruộng sản xuất hạt giống ñược bón ñầy ñủ lân thì thế hệ sau cây tăng trưởng nhanh, ra hoa sớm, tăng tỷ lệ ñậu quả, tăng chất lượng quả [5]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 8 Cà chua mới trồng thiếu lân dễ tiêu thì cây con sẽ bén rễ chậm và chín muộn, làm chậm thời gian có thể thu hoạch quả. Giai ñoạn ñầu cây rất mẫm cảm với việc thiếu lân mặc dù nhu cầu không nhiều, cây cần lân ở dạng dễ tiêu ñể xúc tiến việc ra rễ, tăng khả năng hút nước và dinh dưỡng, ñồng thời ñể chín sớm. Khi trồng nếu không bón phân lân dễ tiêu thì cây con sẽ bén rễ chậm làm cây chín muộn khoảng 2 tuần (Chu Văn Chuông, 2004) [8]. Thiếu lân, cây ñồng hóa ñạm yếu, do vậy khi thiếu lân cây có biểu hiện thiếu ñạm, lá có màu xanh tối, thân có màu nâu tím. * Vai trò của dinh dưỡng kali: Kali là nguyên tố cần thiết ñối với cây, xúc tiến quá trình quang hợp, làm tăng ñộ ngấm của nước, tăng khả năng giữ nước của cây. Khi ñược cung cấp K ñầy ñủ cây chịu ñược khô hạn. ðặc biệt kali ñược cung cấp ñủ cho cây trồng còn làm cho hàm lượng ñường bột, dinh dưỡng cao trong rau, quả và ngũ cốc, áp suất thẩm thấu của dịch bào tốt hơn, do ñó giúp cho khả năng chịu rét ñược nâng cao Kali có tác dụng tốt với hình thành quả, ñất bón kali ñầy ñủ quả nhẵn, bóng, thịt quả chắc, làm tăng khả năng bảo quản và vận chuyển khi quả chín. Kali còn ảnh hưởng tốt ñến chất lượng quả như: làm tăng hàm lượng ñường, hàm lượng chất tan và vitamin C... Nhu cầu dinh dưỡng Kali của cây cà chua cao gấp khoảng 2 lần nhu cầu ñạm, cà chua hút kali trong suốt thời gian sinh trưởng, cây cần nhiều kali ở thời kỳ ra hoa và hình thành quả, ñặc biệt lượng hút K mạnh nhất vào ñầu thời kỳ có quả [8]. Ngoài ra Ca, Mg là những yếu tố dinh dưỡng trung lượng mà cây cà chua có nhu cầu khá cao. Thiếu Ca có thể làm thối ñầu hoa và héo các ngọn cà chua, ảnh hưởng xấu tới năng suất và chất lượng quả. Nên bón phân có chứa Mg cho cà chua trồng trên ñất chua, rửa trôi mạnh. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ........................................ 9