Tài liệu Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất bưởi phúc trạch tại hương khê, hà tĩnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI VŨ VIỆT HƯNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH TẠI HƯƠNG KHÊ – HÀ TĨNH LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI VŨ VIỆT HƯNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT NHẰM NÂNG CAO NĂNG SUẤT, PHẨM CHẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH TẠI HƯƠNG KHÊ – HÀ TĨNH Chuyên ngành: Trồng trọt Mã số: 62 62 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. ðoàn Văn Lư 2. GS. TS. Vũ Mạnh Hải HÀ NỘI - 2011 LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng sử dụng ñể bảo vệ một học vị nào hoặc chưa từng ñược ai công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào. Tất cả các tài liệu trích dẫn ñã ñược chỉ rõ nguồn gốc, mọi sự giúp ñỡ ñã ñược cảm ơn. Ngày tháng năm 2011 Nghiên cứu sinh Vũ Việt Hưng Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… i LỜI CẢM ƠN Tác giả luận án xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: TS. ðoàn Văn Lư; GS.TS. Vũ Mạnh Hải, hai thầy hướng dẫn khoa học ñã giúp ñỡ, chỉ bảo tận tình, ñóng góp nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá trình thực hiện luận án; TS. ðỗ ðình Ca - Chủ nhiệm ñề án “Nghiên cứu khai thác và phát triển nguồn gen một số giống bưởi ñặc sản Thanh Trà, Phúc Trạch tại hai tỉnh Thừa Thiên Huế và Hà Tĩnh phục vụ nội tiêu và xuất khẩu” ñã tạo nhiều ñiều kiện thuận lợi cho tác giả triển khai các nội dung nghiên cứu cũng như hoàn thiện luận án; Lãnh ñạo và tập thể cán bộ Viện ðào tạo Sau ñại học - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã tạo ñiều kiện thuận lợi ñể hoàn thành các thủ tục cần thiết trong quá trình hoàn thiện luận án; Lãnh ñạo Viện Nghiên cứu Rau quả ñã ñộng viên, tạo ñiều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực hiện luận án; Tập thể Cán bộ Bộ môn Cây ăn quả - Viện Nghiên cứu Rau quả, phòng thí nghiệm trọng ñiểm quốc gia - Viện di truyền nông nghiệp ñã tận tình giúp ñỡ trong quá trình triển khai các thí nghiệm nghiên cứu; Tập thể các thầy cô giáo Khoa Nông học, ñặc biệt là các thầy cô giáo Bộ môn Rau - Hoa - Quả, bộ môn Sinh lý thực vật - Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã trực tiếp góp nhiều ý kiến quý báu cho tác giả hoàn thành luận án; Tác giả chân thành cảm ơn các nhà khoa học trong ngành, các ñồng nghiệp, bạn bè và người thân ñã ñộng viên, giúp ñỡ trong quá trình học tập và hoàn thiện luận án. Ngày tháng năm 2011 Nghiên cứu sinh Vũ Việt Hưng Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… ii MỤC LỤC Lời cam ñoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục các từ viết tắt và ký hiệu vii Danh mục bảng viii Danh mục hình xi MỞ ðẦU 1 1 Tính cấp thiết của ñề tài 1 2 Mục ñích và yêu cầu của ñề tài 3 3 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñề tài 3 4 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 4 5 Những ñóng góp mới của ñề tài 4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Nguồn gốc của cây bưởi 5 5 1.2 Các yếu tố ngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của cây có múi và cây bưởi 6 1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộ không khí 6 1.2.2 Ánh sáng 8 1.2.3 Nước 9 1.2.4 Gió 10 1.2.5 ðất 10 1.3 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới và Việt Nam 10 1.3.1 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi trên thế giới 10 1.3.2 Tình hình sản xuất, tiêu thụ bưởi ở Việt Nam 13 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… iii 1.4 Những nghiên cứu nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất cây có múi và cây bưởi liên quan ñến phạm vi ñề tài 16 1.4.1 Nghiên cứu kỹ thuật cắt tỉa và tạo hình cây có múi và cây bưởi 16 1.4.2 Nghiên cứu về thụ phấn, thụ tinh cây có múi và cây bưởi 18 1.4.3 Nghiên cứu về khoanh vỏ cây có múi và cây bưởi 25 1.4.4 Nghiên cứu về dinh dưỡng cây có múi và cây bưởi 28 1.4.5 Nghiên cứu về tưới nước cây có múi và cây bưởi 32 1.4.6 Nghiên cứu về sử dụng phân bón lá và chất ñiều hòa sinh trưởng 33 1.4.7 Nghiên cứu về phòng trừ sâu, bệnh hại trên cây có múi và cây bưởi 35 1.5 Một số kết luận rút ra từ tổng quan tài liệu 36 CHƯƠNG 2 VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 38 2.1 ðịa ñiểm và vật liệu nghiên cứu 38 2.1.1 ðịa ñiểm nghiên cứu 38 2.1.2 Vật liệu nghiên cứu 38 2.2 Nội dung nghiên cứu 39 2.2.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện Hương Khê - Hà Tĩnh 39 2.2.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 39 2.2.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 39 2.2.4 Nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch 2.2.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp trên giống bưởi Phúc Trạch 2.3 Phương pháp nghiên cứu Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 39 39 40 iv 2.3.1 Phương pháp ñiều tra, ñánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch 40 2.3.2 Phương pháp nghiên cứu ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống bưởi Phúc Trạch 40 2.3.3 Phương pháp nghiên cứu tác ñộng của các biện pháp kỹ thuật 42 2.3.4 Phương pháp xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp 53 2.4 Phương pháp xử lý số liệu CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 54 55 3.1 ðánh giá hiện trạng sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh 55 3.1.1 Vai trò của giống bưởi Phúc Trạch trong cơ cấu cây ăn quả của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh 3.1.2 Diễn biến diện tích, năng suất của giống bưởi Phúc Trạch 55 57 3.1.3 Tình hình chăm sóc giống bưởi Phúc Trạch của người dân ñịa phương 63 3.1.4 Hiện trạng sử dụng cây giống bưởi Phúc Trạch 66 3.1.5 Các loại sâu bệnh hại chính trên cây bưởi Phúc Trạch 67 3.2 Nghiên cứu một số ñặc ñiểm sinh trưởng, phát triển của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 3.2.1 Sự phát sinh, phát triển các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch 73 73 3.2.2 ðặc ñiểm hoa và quá trình ra hoa, ñậu quả của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 79 3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 93 3.3.1. Ảnh hưởng của tưới nước ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 94 v 3.3.2 Ảnh hưởng của bổ sung dinh dưỡng qua lá ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch 99 3.3.3 Nghiên cứu ảnh hưởng của GA3 ñến năng suất bưởi Phúc Trạch 103 3.3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của cắt tỉa ñến năng suất giống bưởi Phúc Trạch 105 3.3.5 Nghiên cứu ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch 112 3.3.6 Nghiên cứu ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch 120 3.4 Nghiên cứu ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch 138 3.4.1 Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến kích thước các ñợt lộc 138 3.4.2 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến thời gian nở hoa và ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch 140 3.4.3 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch 142 3.4.4 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến phẩm chất quả của giống bưởi Phúc Trạch 3.5 Xây dựng mô hình thâm canh tổng hợp trên giống bưởi Phúc Trạch KẾT LUẬN VÀ ðỀ NGHỊ 143 145 151 Kết luận 151 ðề nghị 152 Các công trình ñã công bố có liên quan ñến luận án 153 Tài liệu tham khảo 154 Phụ lục 164 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VÀ KÝ HIỆU Viết tắt Viết ñầy ñủ ABA Abscisic acid BC Bưởi chua Bpkt Biện pháp kỹ thuật Ct Công thức ðc ðối chứng GA Gibberellin acid HU ðơn vị nhiệt IAA Indole acetic acid LAI (LAI - Leaf Area Index) Chỉ số diện tích lá MH Mô hình PPF (photosynthetic photon flux) Năng lượng bức xạ PT Phúc Trạch Tpbs Thụ phấn bổ sung TS BC Tổng số cây bưởi chua TSBPT Tổng số cây bưởi Phúc Trạch Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… vii DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1 Diện tích, năng suất và sản lượng bưởi ở một số nước 11 1.2 Thang chuẩn bón phân cho cây có múi dựa vào phân tích lá 30 3.1 Cơ cấu giống cây ăn quả chính của huyện Hương Khê 56 3.2 Diễn biến về diện tích, năng suất giống bưởi Phúc Trạch 58 3.3 Số quả thực thu/cây ở vườn bưởi Phúc Trạch không trồng xen và có trồng xen cây bưởi khác giống 3.4 Tỷ lệ các hộ áp dụng các biện pháp kỹ thuật chăm sóc vườn bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh 3.5 61 63 Thành phần sâu bệnh hại và mức ñộ gây hại của chúng trên giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh 68 3.6 Thời ñiểm xuất hiện của các ñối tượng gây hại chính 69 3.7 Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ chưa cho quả 73 3.8 Thời gian xuất hiện lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ cho quả 73 3.9 Số lượng, ñặc ñiểm các ñợt lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ chưa cho quả 3.10 77 Số lượng và ñặc ñiểm các ñợt cành lộc của giống bưởi Phúc Trạch ở thời kỳ ñã cho quả 78 3.11 Tỷ lệ các loại nụ, hoa trên chùm hoa bưởi Phúc Trạch 80 3.12 Thời gian ra hoa, nở hoa của giống bưởi Phúc Trạch 83 3.13 ðộng thái và tốc ñộ tăng trưởng quả bưởi Phúc Trạch 91 3.14 Sự thay ñổi chất khô hòa tan (%) trước thu hoạch 92 3.15 Ảnh hưởng của tưới nước ñến kích thước các ñợt lộc 95 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… viii 3.16 Ảnh hưởng của tưới nước, giữa ẩm ñến sự nở hoa và ñặc ñiểm chùm hoa 96 3.17 Ảnh hưởng của tưới nước, giữ ẩm tới tỷ lệ ñậu quả 98 3.18 Ảnh hưởng của bón phân qua lá ñến kích thước các ñợt lộc 100 3.19 Ảnh hưởng của phun phân bón lá ñến tỷ lệ ñậu quả 102 3.20 Ảnh hưởng của GA3 ñến tỷ lệ ñậu quả 104 3.21 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến kích thước các ñợt lộc 106 3.22 Thời gian ra nụ, nở và kết thúc nở hoa ở các công thức cắt tỉa 108 3.23 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến tỷ lệ ñậu quả của bưởi Phúc Trạch 109 3.24 Ảnh hưởng của cắt tỉa ñến yếu tố cấu thành năng suất và năng suất 111 3.25 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến thời gian ra nụ, nở hoa 113 3.26 Ảnh hưởng của khoanh vỏ ñến tỷ lệ ñậu quả 114 3.27 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến các yếu tố cấu thành năng suất, năng suất 3.28 Ảnh hưởng của thời ñiểm khoanh vỏ ñến một số chỉ tiêu về quả của giống bưởi Phúc Trạch 3.29 116 117 Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch 121 3.30 Ảnh hưởng của thụ phấn bổ sung ñến một số chỉ tiêu phẩm chất quả 125 3.31 Ảnh hưởng của nguồn phấn sử dụng thụ phấn bổ sung ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch 3.32 Ảnh hưởng của giai ñoạn thụ phấn ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch 3.33 131 Ảnh hưởng của biện pháp bổ sung nguồn phấn ñến tỷ lệ ñậu quả và năng suất bưởi Phúc Trạch 3.34 128 134 Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến kích thước các ñợt lộc bưởi Phúc Trạch Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 139 ix 3.35 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến nở hoa và ñặc ñiểm chùm hoa bưởi Phúc Trạch 3.36 Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất bưởi Phúc Trạch 3.37 141 142 Ảnh hưởng của biện pháp kỹ thuật tổng hợp ñến phẩm chất quả bưởi Phúc Trạch 144 3.38 Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất ở các mô hình 146 3.39 Hiệu quả kinh tế của các mô hình thâm canh 147 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… x DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 3.1 Diễn biến diện tích bưởi Phúc Trạch 58 3.2 Diễn biến năng suất bưởi Phúc Trạch 58 3.3 Tỷ lệ hộ tự nhân giống cho việc trồng mới giống bưởi Phúc Trạch 66 3.4 Sâu nhớt 71 3.5 Nhện hại 71 3.6 Rệp vảy ốc 71 3.7 Bệnh thối quả 71 3.8 Bệnh chảy gôm 71 3.9 Bệnh ñốm ñen 71 3.10 Dây tơ hồng hại bưởi 72 3.11 Hiện trạng vườn 72 3.12 Kết cấu tán bưởi Phúc Trạch ở các vườn hộ 72 3.13 Trồng xen cây Trầm Hương trong vườn bưởi Phúc Trạch 72 3.14 Cây bưởi Phúc Trạch trồng dưới tán cây bưởi chua 72 3.15 Cây bưởi Phúc Trạch trồng bên cạnh cây bưởi chua 72 3.16 Cành 1 ñợt lộc/năm 82 3.17 Cành 2 ñợt lộc/năm 82 3.18 Cành 3 ñợt lộc/năm 82 3.19 Chồi hoa không có lá 82 3.20 Chồi có ít hoa, nhiều lá 82 3.21 Chồi nhiều hoa, ít lá 82 3.22 Nụ dị hình 82 3.23 Hoa dị hình 82 3.24 ðộng thái rụng nụ của bưởi Phúc Trạch 84 3.25 ðộng thái rụng hoa của bưởi Phúc Trạch 84 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… xi 3.26 ðộng thái rụng quả của bưởi Phúc Trạch 85 3.27 Tỷ lệ rụng nụ, hoa, quả non của bưởi Phúc Trạch 85 3.28 Nhiệt ñộ không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn 1996 - 1998 3.29 Nhiệt ñộ không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn 2006 – 2008 3.30 88 ðộ ẩm không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn 1996 - 1998 3.31 87 88 ðộ ẩm không khí thời kỳ nở hoa bưởi Phúc Trạch giai ñoạn 2006 – 2008 88 3.32 Số ngày có gió Tây Nam trong tháng 2 tại Hương Khê – Hà Tĩnh 89 3.33 Theo dõi ñộng thái ñậu quả 118 3.34 Thiết bị quản lý ñộ ẩm ñất 118 3.35 Trước khi tỉa hoa dị hình 119 3.36 Sau khi tỉa hoa dị hình 119 3.37 Trước khi tỉa quả 119 3.38 Sau khi tỉa quả 119 3.39 ðặc ñiểm vết khoanh cành khi mới khoanh 119 3.40 ðặc ñiểm vết khoanh cành sau khoanh 2 tháng 119 3.41 Thu phấn hoa bưởi chua 136 3.42 Thụ phấn bổ sung 136 3.43 Bao cách ly sau khi thụ phấn 137 3.44 Tỷ lệ ñậu của công thức thụ phấn bổ sung bằng phấn bưởi chua 137 3.45 Ghép thay tán bưởi Phúc Trạch bằng bưởi chua theo tỷ lệ 1/4 và 1/8 137 3.46 Cành ghép bưởi chua/tán bưởi Phúc Trạch ra hoa 137 3.47 Mô hình tham canh tại xã Hương Trạch năm 2009 150 3.48 Mô hình thâm canh tại xã Phúc Trạch năm 2009 150 3.49 Mô hình ñối chứng tại xã Hương Trạch năm 2009 150 Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… xii MỞ ðẦU 1 Tính cấp thiết của ñề tài Cây bưởi (Citrus grandis L. Osbeck) là loại cây ăn quả rất quen thuộc với người dân Việt Nam. Quả bưởi tươi dễ vận chuyển, bảo quản ñược nhiều ngày mà vẫn giữ nguyên hương vị, phẩm chất. Bưởi ñược nhiều người ưa chuộng vì không những mang lại hiệu quả kinh tế cao mà còn có giá trị dinh dưỡng rất tốt với hàm lượng ñường từ 8 - 10 mg, gluxit 7,3 mg, caroten 0,02 mg trong 100 gam phần ăn ñược. Ngoài ra còn có rất nhiều các vitamin, các khoáng chất ở dạng vi lượng rất cần thiết cho cơ thể con người. Ngoài dùng ăn tươi, bưởi còn ñược chế biến thành nhiều sản phẩm có giá trị như nước quả, mứt,... Trong công nghiệp chế biến, vỏ, hạt dùng chế biến tinh dầu, bã tép ñể sản xuất péctin có tác dụng bồi bổ cơ thể. ðặc biệt bưởi còn ñược sử dụng trong việc chữa các bệnh về tim mạch, ñường ruột cũng như chống ung thư (Trần Thế Tục,1995) [35]. Do có phổ thích nghi rộng, cây bưởi có thể trồng ñược ở rất nhiều nơi và tạo nên những vùng ñặc sản cho từng vùng sinh thái như: bưởi Năm Roi, bưởi Da Xanh (Vĩnh Long, Tiền Giang, ðồng Nai), bưởi Thanh Trà (Thừa Thiên Huế), bưởi Luận Văn (Thanh Hoá); bưởi Khả Lĩnh (Yên Bái, Phú Thọ), bưởi Chí ðám (Phú Thọ), bưởi Diễn, bưởi Quế Dương (Hà Nội), bưởi Hoàng Trạch (Văn Giang – Hưng Yên),... và ñặc biệt là bưởi Phúc Trạch. Bưởi Phúc Trạch là giống bản ñịa của huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh, có lịch sử trồng trọt gần 200 năm, phân bố ở tọa ñộ ñịa lý từ 17050' ñến 18026' vĩ ñộ Bắc và 105014' ñến 105053' kinh ñộ ðông, hiện ñược xếp là một trong những giống bưởi ngon nhất ở Việt Nam. Diện tích giống bưởi Phúc Trạch hiện nay khoảng trên 842 ha, ñược trồng chủ yếu ở các xã Hương Trạch, Hương ðô, Phúc Trạch và Lộc Yên của huyện Hương Khê, trên các loại ñất Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 1 phù sa cổ, phù sa ñược bồi hoặc không ñược bồi hàng năm của hai con sông Ngàn Sâu và Ngàn Trươi. Từ thời Pháp thuộc, giống bưởi Phúc Trạch ñã ñược nhận huy chương vàng trong cuộc thi cây trái ngon của các nước ðông Dương, ngày nay ñược các cơ quan ngoại giao của Việt Nam tại nước ngoài giới thiệu trên các trang website như một ñặc sản của ñất nước và con người Việt Nam (Trương Thị Minh, 2009) [23]. Thu nhập từ việc trồng giống bưởi Phúc Trạch luôn là một trong những nguồn chính của các hộ nông dân tại huyện Hương Khê tỉnh Hà Tĩnh. Từ năm 2000 trở lại ñây, năng suất giống bưởi Phúc Trạch suy giảm rõ rệt, hoa ra nhiều nhưng tỷ lệ ñậu quả rất thấp, thậm chí không ñậu quả. ðặc biệt là hiện tượng mất mùa xảy ra trong gần 10 năm liên tục ñã khiến người dân không yên tâm ñầu tư chăm sóc, một số hộ gia ñình chặt bỏ cây bưởi hoặc ñưa các loại cây trồng khác như cây Trầm Hương, cây Keo,... vào trồng xen trong vườn. Thực trạng trên ñã làm nhiều vườn bưởi Phúc Trạch ở Hương Khê suy thoái nghiêm trọng, cây sinh trưởng kém, sâu bệnh gây hại nặng,... diện tích trồng trọt ñang có xu hướng suy giảm với tốc ñộ nhanh. ðể khôi phục và phát triển giống bưởi Phúc Trạch, việc ñánh giá hiện trạng sản xuất, nghiên cứu các yếu tố ñất ñai, khí hậu, tập quán canh tác cũng như ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật là một bước ñi quan trọng, góp phần xác ñịnh các yếu tố hạn chế của hiện tượng suy giảm năng suất và ñưa ra các biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng suất, chất lượng giống bưởi Phúc Trạch. Với ñịnh hướng ñó, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñề tài: “Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nhằm nâng cao năng suất, phẩm chất bưởi Phúc trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh” nhằm góp phần phát hiện các yếu tố hạn chế gây suy giảm năng suất, ñưa ra biện pháp khắc phục hiện tượng mất mùa trong nhiều năm liên tục, ñáp ứng ñòi hỏi của thực tiễn sản xuất giống bưởi Phúc Trạch. Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 2 2 Mục ñích và yêu cầu của ñề tài 2.1 Mục ñích Trên cơ sở ñánh giá hiện trạng sản xuất, nghiên cứu một số ñặc ñiểm nông sinh học, tác ñộng của một số biện pháp kỹ thuật ñến năng suất ñể tìm hiểu yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng, từ ñó ñề xuất quy trình kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm nâng cao và ổn ñịnh năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh. 2.2 Yêu cầu - ðánh giá hiện trạng sản xuất, các ñặc ñiểm nông sinh học của giống bưởi Phúc Trạch trong mối quan hệ ñến diện tích, năng suất, phẩm chất, góp phần xác ñịnh yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng suy giảm sản lượng trong những năm gần ñây. - Xác ñịnh vai trò của một số biện pháp kỹ thuật trong việc nâng cao năng suất, phẩm chất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh. 3 Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của ñề tài 3.1 Ý nghĩa khoa học - Các kết quả nghiên cứu của ñề tài là một dẫn liệu khoa học có giá trị về một số pha vật hậu, ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật ñến sinh trưởng, phát triển, năng suất, phẩm chất của giống bưởi Phúc Trạch trồng ở Hương Khê – Hà Tĩnh, làm cơ sở cho việc hoàn thiện quy trình thâm canh giống bưởi Phúc Trạch và tiến hành các nghiên cứu tiếp theo trên các giống bưởi ñặc sản khác trong ñiều kiện sinh thái miền Bắc Việt Nam. - Những kết luận của ñề tài là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho công tác giảng dạy, phổ cập kiến thức về cây bưởi nói riêng và cây có múi nói chung. 3.2 Ý nghĩa thực tiễn - ðề xuất quy trình kỹ thuật khắc phục hiện tượng mất mùa của giống bưởi Phúc Trạch trong nhiều năm liên tục, góp phần giải quyết vấn ñề bức Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 3 xúc của thực tiễn sản xuất giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê - Hà Tĩnh. - Bổ sung nguồn tư liệu khoa học làm cơ sở xây dựng ñịnh hướng quy hoạch, nghiên cứu phát triển giống bưởi Phúc Trạch của các nhà quản lý, các nhà khoa học trong và ngoài tỉnh Hà Tĩnh. 4 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 ðối tượng nghiên cứu - ðối tượng nghiên cứu của ñề tài là giống bưởi Phúc Trạch có tuổi cây từ 4 ñến 12 tuổi trồng tại Hương Khê - Hà Tĩnh. 4.2 Phạm vi nghiên cứu - Về thời gian: ðề tài tiến hành từ năm 2006 ñến năm 2009. - Về nội dung: Nội dung chính của ñề tài là nghiên cứu xác ñịnh các yếu tố hạn chế chính dẫn ñến hiện tượng mất mùa trong nhiều năm liên tục của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh và các biện pháp kỹ thuật khắc phục. Dựa trên kết quả ñiều tra và nghiên cứu một số ñặc ñiểm nông sinh học của giống bưởi Phúc Trạch mà xác ñịnh nội dung và cách thức bố trí các thí nghiệm cụ thể. 5 Những ñóng góp mới của ñề tài - ðánh giá tương ñối toàn diện và có tính hệ thống về hiện trạng sản xuất, một số ñặc ñiểm nông sinh học trong mối quan hệ ñến năng suất, phẩm chất của giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh. - Xác ñịnh các yếu tố hạn chế của hiện tượng suy giảm sản lượng giống bưởi Phúc Trạch tại Hương Khê – Hà Tĩnh trong những năm gần ñây, vai trò của một số biện pháp kỹ thuật và ñề xuất ñược quy trình khắc phục, góp phần giải quyết một trong những vấn ñề bức xúc của thực tiễn sản xuất tại ñịa phương. - Bổ sung nguồn tư liệu có ý nghĩa về giống bưởi Phúc Trạch nói riêng và cây có múi nói chung phục vụ cho công tác ñào tạo cán bộ kỹ thuật và làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo trong tương lai. Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 4 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1 Nguồn gốc của cây bưởi Cây bưởi có tên khoa học là Citrus grandis (L).Osbeck, trong hệ thống phân loại bưởi thuộc: Họ: Rutaceae Họ phụ: Aurantioideae Chi: Citrus Chi phụ: Eu Citrus Loài: Citrus grandis (maxima) Cây bưởi có nguồn gốc từ vùng nhiệt ñới. Theo tác giả Robert, (1967) [86] bưởi là cây bản xứ của Malaysia và quần ñảo Polynesia, sau ñó ñược di thực sang Ấn ðộ, phía nam Trung Quốc và các nước châu Âu, Mỹ. Tác giả Giucovki cho rằng nguồn gốc của bưởi có thể là quần ñảo Laxongdơ, tuy nhiên ñể có tài liệu chắc chắn cần nghiên cứu các thực vật họ Rutacea, nhất là họ phụ Aurantioidea ở vùng núi Hymalaya miền Tây Trung Quốc và các vùng núi thuộc bán ñảo ðông Dương (dẫn theo Bùi Huy ðáp, 1960) [12]. Tác giả Chawalit Niyomdham, (1992) [51] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc ở Malaysia, sau ñó lan sang Indonesia, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn ðộ, ðịa Trung Hải và Mỹ,... vùng sản xuất chính ở các nước Phương ðông (Trung Quốc, Thái Lan, Việt Nam,...). Tuy nhiên, tác giả Bretschneider, (1898) lại cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc vì cây bưởi ñã ñược ñề cập trong các tài liệu của Trung Quốc từ thế kỷ 24 ñến thế kỷ 8 trước công nguyên (dẫn theo Rajput and Sriharibabu, 1985) [83]. Cùng quan ñiểm trên, các tác giả Vũ Công Hậu, (1996) [17]; Tôn Thất Trình, (1995) [32] cũng cho rằng bưởi có nguồn gốc từ Trung Quốc. Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 5 Như vậy, nguồn gốc của bưởi cho ñến nay chưa ñược thống nhất. Bưởi có thể có nguồn gốc từ Malaysia, Trung Quốc, Ấn ðộ,... Hiện này bưởi ñược trồng nhiều với mục ñích thương mại ở các nước châu Á như: Trung Quốc, Thái Lan, Malaysia, Philipines, Ấn ðộ và Việt Nam. Ngoài bưởi người ta còn tìm thấy bưởi chùm, ñây có thể là kết quả từ một hạt, một mầm bưởi ñột biến và cũng có thể là cây lai giữa bưởi và cam ngọt. Theo sơ ñồ phân loại cây có múi của Swingle năm 1948 thì bưởi và bưởi chùm là 2 loài khác nhau trong cùng một chi Citrus và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau (Phạm Thị Chữ, 1998) [8]; (Ghosh, 1985) [65]. Theo Webber, (1943) bưởi chùm xuất hiện ở Barbados với cái tên là “trái cấm”, vì ra quả thành từng chùm nên người ta gọi là bưởi chùm, năm 1830 Macfadyen ñã phân bưởi chùm thành một loài mới lấy tên là Citrus paradisi (dẫn theo Robert, 1967) [86]. 1.2 Các yếu tố ngoại cảnh ảnh hưởng ñến sinh trưởng, phát triển của cây có múi và cây bưởi 1.2.1 Nhiệt ñộ, ẩm ñộ không khí Cây có múi nói chung, bưởi nói riêng có thể trồng ở vùng có nhiệt ñộ từ 12 - 390C, nhiệt ñộ thích hợp nhất là từ 23 - 290C, nhiệt ñộ thấp hơn 12,50C và cao hơn 400C cây ngừng sinh trưởng. Nhìn chung, nhiệt ñộ là yếu tố rất quan trọng, ảnh hưởng tới toàn bộ hoạt ñộng sống của cây cũng như năng suất, chất lượng quả (Frederick and GeneAlbrigo, 1998) [62]. Ở vùng á nhiệt ñới cây có múi thường có 2 - 5 ñợt sinh trưởng, còn ở vùng nhiệt ñới thấp, một số vùng á nhiệt ñới và vùng duyên hải có thể có nhiều ñợt sinh trưởng (Mendel, 1969) [80]. Nhiệt ñộ ñể bắt ñầu phát sinh một ñợt lộc là >12,50C, thời gian phát sinh lộc khác nhau ở mỗi vùng sinh thái, nhiệt ñộ tốt nhất cho sinh trưởng của các ñợt lộc là từ 25 - 300C, cho hoạt ñộng của bộ rễ từ 17 - 300C. Sự hút nước và các chất dinh dưỡng tăng khi nhiệt ñộ tăng trong phạm vi từ 17 - 300C và ngược lại (Cassin et al, 1968) [47] Trường ðại học nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sĩ khoa học nông nghiệp ……… 6