Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nghiên cứu ma sát và mòn của trục thép - bạc trượt copolyme sử dụng t...

Tài liệu Nghiên cứu ma sát và mòn của trục thép - bạc trượt copolyme sử dụng trong thiết bị năng lượng tàu thủy

.PDF
184
114
73

Mô tả:

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC HUÛY SAÛN ------ LE BAÙ KHANG NGHIEÂN CÖÙU MA SAÙT VAØ MOØN CUÛA TRUÏC THEÙP - BAÏC TRÖÔÏT COPOLYME SÖÛ DUÏNG TRONG THIEÁT BÒ NAÊNG LÖÔÏNG TAØU THUÛY CHUYEÂN NGAØNH: THIEÁT BÒ VAØ CAÙC BOÄ PHAÄN NAÊNG LÖÔÏNG TRONG TAØU MAÕ SOÁ : 2.03.05 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ KYÕ THUAÄT NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS.TS QUAÙCH ÑÌNH LIEÂN PGS.TS DÖÔNG ÑÌNH ÑOÁI NHA TRANG 2005 XIN TR¢N TRäNG C¶M ¥N - PGS.TS. QU¸CH §×NH LI£N - PGS.TS. D¦¥NG §×NH §èi §· H­íNG DÉN KHOA HäC Vµ T¹O ®IÒU KIÖN ®Ó T«I THùC HIÖN THµNH C«NG LUËN ¸N LêI CAM §OAN T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, kÕt qu¶ nªu trong LuËn ¸n nµy lµ trung thùc vµ ch­a tõng ®­îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ LuËn ¸n Lª B¸ Khang B¶NG Ký HIÖU Vµ Tõ VIÕT T¾T DïNG TRONG LUËN ¸N V: VËn tèc tr­ît (m/s). : VËn tèc gãc (Rad/s). n: Tèc ®é quay (vßng/phót hoÆc vßng/gi©y). p: ¸p suÊt tÝnh to¸n (MPa). D, R: §­êng kÝnh, b¸n kÝnh cña b¹c tr­ît (mm). d1,r1: §­êng kÝnh, b¸n kÝnh cña ngâng trôc (mm).  = R - r1: Khe hë h­íng kÝnh trôc - b¹c (mm).  : Khe hë t­¬ng ®èi. e: §é lÖch t©m.  : §é lÖch t©m t­¬ng ®èi. l: ChiÒu dµi b¹c tr­ît (mm). f: HÖ sè ma s¸t. P: ¸p lùc (N). : §é nhít ®éng häc cña chÊt láng (Ns/m2). E: M« ®un ®µn håi vËt liÖu (MPa hoÆc GPa). e: HÖ sè Poisson vËt liÖu. h: BÒ dµy chÊt b«i tr¬n (m). Ra: §é nh¸m bÒ mÆt (m). 0: Gãc tiÕp xóc gi÷a trôc vµ b¹c tr­ît (®é). PA: Polyamit. PA6: Polyamit 6. PA66: Polyamit 66. POM: Polyoxymethylen. PPS: Polyphenylenesulfur. PTFE: Polytetraflouetylen hoÆc Teflon. PEEK: Polyetheretheketon. MoS2: §isulfuam«lip®en. FEM: Finite Element Method. PTHH: PhÇn t­ h÷u h¹n. T§§H: Thñy ®éng ®µn håi. HH: Hçn hîp. GH: Giíi h¹n. CHTBM: ChÊt ho¹t tÝnh bÒ mÆt. CHTHH: ChÊt ho¹t tÝnh hãa häc. MôC LôC §ÆT VÊN §Ò Ch­¬ng 1: æ §ì TR­ît, MA S¸T, HAO MßN, B«I TR¬N Vµ KH¶ N¨NG MANG T¶I CñA æ 1.1. æ ®ì tr­ît ............................................................................................... 7 1.2. VËt liÖu æ ®ì tr­ît................................................................................... 8 1.2.1 Hîp kim chèng ma s¸t ........................................................................ 8 1.2.2. VËt liÖu phi kim lo¹i ........................................................................... 8 1.2.3. VËt liÖu gèm kim lo¹i ........................................................................ 9 1.3. Ma s¸t, hao mßn vµ b«i tr¬n æ ®ì tr­îtt .............................................. 10 1.3.1. Ma s¸t trong æ tr­ît .......................................................................... 10 1.3.2. B«i tr¬n vµ lý thuyÕt b«i tr¬n ®iÓn h×nh............................................ 11 1.3.3. §Æc tÝnh vµ kh¶ n¨ng mang t¶i cña æ tr­ît ....................................... 20 1.3.4. Hao mßn th­êng gÆp trong æ tr­ît .................................................. 22 1.3.5. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh tribology trong æ tr­ît ............. 24 1.3.6. æ ®ì tr­ît trong mét sè thiÕt bÞ n¨ng l­îng tµu thñy ........................ 29 Ch­¬ng 2: MA S¸T, HAO MßN Vµ B«I TR¬N §èI VíI CÆP L¾P GHÐP KIM LO¹I - POLYME Vµ KIM LO¹I - POLYAMIT T¨NG C­êNG PHô GIA 2.1. Polyamit t¨ng c­êng phô gia................................................................ 32 2.1.1. Polyamit .......................................................................................... 32 2.1.2. Polyamit t¨ng c­êng phô gia............................................................ 32 2.1.3 øng dông cña Polyamit, Polyamit t¨ng c­êng phô gia....................... 34 2.2. Ma s¸t, hao mßn vµ b«i tr¬n trong cÆp l¾p ghÐp kim lo¹i - polyme vµ kim lo¹i - PA t¨ng c­êng phô gia ......................................................... 37 2.2.1. Ma s¸t cÆp kim lo¹i - polyme vµ kim lo¹i - PA t¨ng c­êng phô gia....37 2.2.2. Hao mßn cÆp kim lo¹i - polyme vµ kim lo¹i -PA t¨ng c­êng phô gia. 47 2.3. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc ............................................. 54 2.3.1. ë n­íc ngoµi .................................................................................... 54 2.3.2. ë ViÖt Nam ...................................................................................... 55 Ch­¬ng 3: NéI DUNG, PH­¬NG PH¸P Vµ PH­¬NG TIÖN NGHIªN CøU 3.1. Kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu ....................................................... 57 3.2. Ph­¬ng ph¸p, kÕ ho¹ch nghiªn cøu........................................................ 57 3.3. Néi dung nghiªn cøu ............................................................................. 60 3.3.1. Chän vËt liÖu nghiªn cøu ................................................................. 60 3.3.2. §Æc ®iÓm vËt liÖu nghiªn cøu............................................................ 61 3.3.3. Ph­¬ng thøc t¹o vËt liÖu tõ c¸c nguyªn liÖu h¹t................................. 61 3.3.4. T¹o mÉu vËt liÖu thÝ nghiÖm.............................................................. 62 3.3.5. X¸c ®Þnh tÝnh chÊt c¬, lý cña vËt liÖu tù t¹o....................................... 62 3.3.6. X¸c ®Þnh ®é nh¸m, cÊu tróc bÒ mÆt................................................... 66 3.3.7. Kh¶o nghiÖm ma s¸t kh« vµ ­ít cña mÉu .......................................... 67 3.3.8. Kh¶o nghiÖm ma s¸t b¹c tr­ît........................................................... 76 3.3.9. Kh¶o nghiÖm ®é mßn kh« vµ ­ít cña mÉu ........................................ 82 3.3.10. Kh¶o nghiÖm mßn b¹c tr­ît............................................................ 85 3.3.11. X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng lµm viÖc, ®é bÒn cña æ ...................................... 88 Ch­¬ng 4: KÕT QU¶ NGHIªN CøU 4.1. Mét sè vÊn ®Ò trong c«ng nghÖ nhËn vËt liÖu cña ViÖt Nam .................. 92 4.2. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm tÝnh chÊt c¬, lý vËt liÖu ....................................... 92 4.3. KÕt qu¶ thùc nghiÖm ma s¸t, hao mßn ................................................... 95 4.3.1. KÕt qu¶ kh¶o s¸t ma s¸t cÆp ThÐp 45 t«i-mÉu (PA6-15%PTFE1100) ...95 4.3.2. KÕt qu¶ kh¶o s¸t hao mßn cÆp ThÐp 45 t«i -(PA6-15%PTFE1100) .. 95 4.3.3. KÕt qu¶ kh¶o s¸t ma s¸t cÆp ThÐp 45-b¹c tr­ît (PA6-15%PTFE1100)..95 4.4. Xö lý thùc nghiÖm. ................................................................................ 95 4.4.1. Lo¹i bá sai sè th«.............................................................................. 95 4.4.2. TÝnh hÖ sè cña hµm håi qui ............................................................... 99 4.4.3. KiÓm ®Þnh tÝnh t­¬ng thÝch cña hµm håi qui víi thùc nghiÖm ......... 100 4.4.4. T×m hµm theo biÕn thùc .................................................................. 105 4.5. KÕt qu¶ tÝnh chÕ ®é ma s¸t trong æ....................................................... 115 4.6. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm mßn b¹c tr­ît .................................................... 118 4.6.1. KÕt qu¶ kh¶o s¸t hao mßn vµ tÝnh tuæi thä b¹c tr­ît........................ 118 4.6.2 . §o ®é nh¸m, chôp cÊu tróc bÒ mÆt tr­íc vµ sau kh¶o nghiÖm ........ 119 4.7. KÕt qu¶ ®o nhiÖt ®é lµm viÖc æn ®Þnh cao nhÊt.................................... 119 4.8. TÝnh gãc tiÕp xóc, chuyÓn vÞ vµ øng suÊt trong b¹c ............................. 120 4.8.1. ThiÕt lËp c«ng thøc tÝnh gãc tiÕp xóc ............................................. 120 4.8.2. Ph­¬ng ph¸p PTHH tÝnh øng suÊt, chuyÓn vÞ cÆp trôc - b¹c ........... 122 Ch­¬ng 5 : NHËN XÐT Vµ KÕT LUËN 5.1. NhËn xÐt .............................................................................................. 130 5.2. KÕt luËn............................................................................................... 132 5.3. §Ò xuÊt................................................................................................ 132 TµI LIÖU THAM KH¶O ................................................................ 134 PHô LôC Phô lôc1: ThiÕt bÞ thÝ nghiÖm. Phô lôc 2: PhiÕu kÕt qu¶ thö nghiÖm, kiÓm ®Þnh, ph©n tÝch mÉu. Phô lôc 3: Mét sè sè liÖu ®o ma s¸t trªn thiÕt bÞ MS -TS1 øng dông ch­¬ng tr×nh sè. Phô lôc 4: Sè liÖu thùc nghiÖm. Phô lôc 5: Sè liÖu ch¹y SAP 2000 §ÆT VÊN §Ò Thùc tÕ, ma s¸t cã mÆt tÝch cùc trong ®êi sèng vµ kü thuËt: gióp chóng ta ®i l¹i dÔ dµng, t¹o sù v÷ng ch¾c cho c¸c mèi ghÐp, gióp cho qu¸ tr×nh h·m, dõng cña «t«, m¸y bay, xe löa... Tuy nhiªn còng chÝnh ma s¸t ®· lÊy ®i mét phÇn ba nguån n¨ng l­îng mµ loµi ng­êi s¶n xuÊt ra [13]. HÇu hÕt m¸y mãc, thiÕt bÞ kh«ng thÓ tiÕp tôc lµm viÖc ®­îc v× c¸c tiÕt m¸y bÞ hao mßn do ma s¸t. ChÝnh v× vËy ma s¸t, hao mßn trë thµnh mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt, thu hót sù quan t©m chó ý cña nhiÒu nhµ khoa häc ë c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau, nhÊt lµ khi c«ng nghÖ vËt liÖu míi ngµy mét øng dông réng r·i vµo ®êi sèng vµ kü thuËt. ë ViÖt Nam, Nhµ n­íc hÕt søc coi träng ch­¬ng tr×nh chiÕn l­îc vÒ vËt liÖu míi. KÕ ho¹ch nghiªn cøu ®­îc triÓn khai réng r·i t¹i c¸c nhµ m¸y, c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c viÖn nghiªn cøu... vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rÊt quan träng, ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc nh÷ng thËp niªn võa qua. Trong ngµnh kinh tÕ biÓn, b¹c lãt cña æ ®ì tr­ît cña hÖ trôc ch©n vÞt vµ c¸c thiÕt bÞ ®­îc dÉn ®éng tõ thiÕt bÞ n¨ng l­îng trªn mçi con tµu ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng lµm viÖc, ®é bÒn, ®é tin cËy, tÝnh kinh tÕ trong khai th¸c thiÕt bÞ chung toµn tµu. HiÖn t¹i b¹c tr­ît cu¶ hÖ trôc ch©n vÞt, m¸y têi kÐo neo, m¸y têi kÐo l­íi... cña gÇn t¸m v¹n tµu ®¸nh c¸ vµ tµu nghiªn cøu, ®a phÇn ®­îc lµm tõ kim lo¹i mµu nhËp ngo¹i, víi gi¸ rÊt ®¾t. Hµng n¨m tiªu phÝ mét l­îng ngo¹i tÖ lín cña ®Êt n­íc. Bëi vËy t×m kiÕm vËt liÖu míi thay thÕ hîp kim mµu lµm b¹c lãt trong c¸c æ ®ì trong thiÕt bÞ vµ hÖ trôc ®­îc dÉn ®éng tõ thiÕt bÞ n¨ng l­îng tµu lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Polyme mµ tiªu biÓu lµ Polyamit cã nhiÒu ­u ®iÓm v­ît tréi vÒ kh¶ n¨ng t¹o d¸ng, dÔ chÕ t¹o, gi¸ thµnh rÎ, hÖ sè ma s¸t nhá, ®é bÒn mßn cao, hÊp thô dao ®éng tèt, kh«ng bÞ hoen gØ, bÒn víi m«i tr­êng x¨ng, dÇu vµ c¸c m«i tr­êng ¨n mßn... ®· ®­îc mét sè t¸c gi¶ trong n­íc nghiªn cøu lµm b¹c lãt tr­ît trong c¸c æ ®ì hÖ trôc ch©n vÞt tµu c¸ vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt cña Polyamit thuÇn khiÕt thÊp, chÞu nhiÖt kh«ng cao, hót n­íc nhiÒu... lµ nh÷ng h¹n chÕ cÇn ph¶i t×m c¸ch kh¾c phôc ®Ó t¹o ra nh÷ng tÝnh n¨ng c¬, lý, tribology tèt h¬n, thÝch hîp cho viÖc chÕ t¹o b¹c tr­ît lµm viÖc víi m«i tr­êng b«i tr¬n dÇu, mì trong thiÕt bÞ n¨ng l­îng nãi chung vµ tµu thñy nãi riªng hiÖn vÉn lµ môc tiªu cña rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn c¸c h¹n chÕ nãi trªn lµ sö dông chÊt phô gia, chÊt ®én. Nghiªn cøu ma s¸t vµ mßn cña cÆp thÐp - b¹c tr­ît Polyamit cã phô gia trong c¸c m«i tr­êng b«i tr¬n kh¸c nhau nh»m x¸c ®Þnh chÕ ®é, ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng lµm viÖc tèi ­u cho cÆp ma s¸t vµ lµm c¬ së khoa häc ®Ò xuÊt c¸c chØ tiªu thiÕt kÕ hîp lý æ tr­ît sö dông trong thiÕt bÞ, hÖ trôc ®­îc dÉn ®éng tõ thiÕt bÞ n¨ng l­îng tµu thñy lµ viÖc lµm cÇn thiÕt vµ mang ý nghÜa thùc tÕ. Víi môc ®Ých ®ã chóng t«i tiÕn hµnh “ Nghiªn cøu ma s¸t vµ mßn cña trôc thÐp - b¹c tr­ît copolyme sö dông trong thiÕt bÞ n¨ng l­îng tµu thñy”. Do tÝnh ®a d¹ng cña vÊn ®Ò vµ trong kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn cho phÐp chóng t«i tËp trung nghiªn cøu ma s¸t vµ mßn cña b¹c tr­ît copolyme dïng lµm æ ®ì tr­ît trong c¸c thiÕt bÞ ®­îc dÉn ®éng tõ thiÕt bÞ n¨ng l­îng trªn tµu, mµ cô thÓ lµ æ ®ì tr­ît cña mét sè thiÕt bÞ trªn boong. Víi c¸c néi dung chÝnh nh­ sau: 1- Ph©n tÝch chän vµ t¹o vËt liÖu. X¸c ®Þnh c¸c th«ng sè kü thuËt cña vËt liÖu (PA6 -15%PTFE 1100). 2- Kh¶o nghiÖm trong phßng thÝ nghiÖm: + X¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t vµ c­êng ®é hao mßn, tõ ®ã ®Ò xuÊt chÕ ®é vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc (t¶i träng, tèc ®é, nhiÖt ®é, m«i tr­êng b«i tr¬n...) thÝch hîp nhÊt cho vËt liÖu. + X¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t, chÕ ®é ma s¸t, c­êng ®é hao mßn, tõ ®ã ®Ò xuÊt ph­¬ng ph¸p tÝnh vÒ kÝch th­íc, kh¶ n¨ng lµm viÖc cña b¹c tr­ît (PA6 -15%PTFE 1100) trong m«i tr­êng b«i tr¬n. + X¸c ®Þnh nhiÖt ®é lµm viÖc æn ®Þnh cao nhÊt cña æ trôc thÐp 45 t«i b¹c tr­ît (PA6 -15%PTFE 1100). 3- Trong néi dung thùc hiÖn chóng t«i tù thiÕt kÕ, l¾p ®Æt phô kiÖn, ®­a ch­¬ng tr×nh sè vµo thiÕt bÞ ®o ma s¸t MS - TS1, n©ng cao ®é tin cËy, tÝnh æn ®Þnh cho sè liÖu ®o ma s¸t mÉu. 4- Ngoµi ra chóng t«i sö dông ph­¬ng ph¸p phÇn tö h÷u h¹n tÝnh gãc tiÕp xóc trôc - b¹c, chuyÓn vÞ, øng suÊt trong b¹c tr­ît vµ thiÕt lËp ®å thÞ biÓu diÔn mèi quan hÖ vÒ sù ph©n bè øng suÊt, chuyÓn vÞ theo gãc tiÕp xóc trong b¹c tr­ît ë chÕ ®é t¶i tÜnh. Cho phÐp t«i tr©n träng c¶m ¬n PGS -TS Qu¸ch §×nh Liªn, PGS -TS D­¬ng §×nh §èi ®· h­íng dÉn khoa häc vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc thùc hiÖn thµnh c«ng LuËn ¸n. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i ®· nhËn ®­îc sù gióp ®ì cña Qói ThÇy, cña TiÕn sÜ Lehmann - Gi¸m ®èc ViÖn C«ng nghÖ Polyme Dresden (§øc), TiÕn sÜ Phan V¨n An - ViÖn phã ViÖn øng dông C«ng nghÖ Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Gi¸o s­ -TiÕn sÜ NguyÔn H÷u NiÕu Tr­ëng khoa C«ng nghÖ vËt liÖu - Gi¸m ®èc Trung t©m, Kü s­ NguyÔn TiÕn C­êng - Tr­ëng phßng c«ng nghÖ Trung t©m nghiªn cøu vËt liÖu polyme, Kü s­ Gi¶ng viªn NguyÔn Quang LuËt Tr­êng ®¹i häc B¸ch khoa thµnh phè Hå ChÝ Minh, NCS NguyÔn Hoµng H¶i, Chuyªn viªn §ç ThÞ Mai Ph©n viÖn Khoa häc vËt liÖu thµnh phè Hå ChÝ Minh, NCS Lª H¶i - Tr­ëng phßng C«ng nghÖ Bøc x¹ ViÖn nghiªn cøu H¹t nh©n §µ L¹t, Phßng tra cøu Trung t©m th«ng tin t­ liÖu Khoa häc vµ C«ng nghÖ Quèc gia, Phßng kiÓm ®Þnh Trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn chÕ biÕn dÇu khÝ, Phßng kiÓm ®Þnh Trung t©m kü thuËt tiªu chuÈn ®o l­êng chÊt l­îng 3, X­ëng C¬ khÝ, Trung t©m chÕ t¹o Tµu c¸ vµ thiÕt bÞ, Trung t©m C«ng nghÖ Sinh häc - M«i tr­êng, mét sè c¸n bé gi¶ng d¹y Khoa C¬ khÝ Tr­êng ®¹i häc Thñy s¶n vµ c¸c em sinh viªn khãa 40, 41 ngµnh §éng lùc. T«i xin bµy tá sù c¶m kÝch, lßng biÕt ¬n tr­íc sù gióp ®ì ch©n t×nh v« cïng quÝ b¸u ®ã. Nha Trang, th¸ng 10 n¨m 2004. Lª B¸ Khang Ch­¬ng 1 æ §ì TRù¬t, ma s¸t, hao mßn, b«I tr¬n vµ kh¶ n¨ng mang t¶I cña æ 1.1. æ §ì TR­îT Trong c¸c thiÕt bÞ hoÆc c¬ cÊu m¸y, æ ®ì tr­ît lµ mét bé phËn cã nhiÖm vô ®ì vµ gi÷ ®Ó trôc quay quanh ®­êng t©m cña nã. æ trôc chÞu t¸c dông cña c¸c lùc ®Æt trªn trôc vµ truyÒn c¸c lùc nµy vµo th©n m¸y, bÖ m¸y. Khi trôc quay, gi÷a bÒ mÆt lµm viÖc cña ngâng trôc víi æ cã sù tr­ît t­¬ng ®èi. æ ®ì tr­ît cã cÊu t¹o ®­îc tr×nh bµy trªn h×nh 1.1 H×nh 1.1: CÊu t¹o æ ®ì tr­ît 1- Trôc; 2 - æ ®ì ; 3- DÇu b«i tr¬n. Trôc (1) b¸n kÝnh r1 quay trong æ ®ì ®øng yªn (2) b¸n kÝnh R. Trôc chÞu lùc t¸c dông P theo ph­¬ng BE. Khi trôc kh«ng quay, trôc tiÕp xóc trùc tiÕp víi æ t¹i E. Khi trôc b¾t ®Çu quay, ®iÓm tiÕp xóc E sÏ dÞch chuyÓn theo h­íng quay cña trôc, vÒ phÝa trªn, gi÷a t©m trôc vµ t©m æ cã ®é lÖch t©m e. ë ®iÒu kiÖn c©n b»ng m« men ma s¸t sinh ra trong æ ®­îc tÝnh: Mms= P.f.r1 (1.1) Khi æ cã c¸c th«ng sè h×nh häc vµ lµm viÖc trong m«i tr­êng cô thÓ, víi t¶i t¸c dông ®­îc x¸c ®Þnh th× m« men ma s¸t phô thuéc vµo hÖ sè ma s¸t cña æ. æ tr­ît cã thÓ lµm viÖc ë chÕ ®é ma s¸t ­ít, chÕ ®é ma s¸t hçn hîp hoÆc chÕ ®é ma s¸t giíi h¹n, tïy thuéc vµo bÒ dµy líp b«i tr¬n gi÷a bÒ mÆt ngâng trôc vµ lãt æ [17]. Gi¸ trÞ hÖ sè ma s¸t trong æ tr­ît kh¸c nhau hµng tr¨m thËm chÝ ngµn lÇn phô thuéc ®iÒu kiÖn lµm viÖc víi lo¹i h×nh ma s¸t t­¬ng øng [1], [19]. 1.2. VËT LIÖU æ TR­îT HiÖn t¹i, sö dông ba lo¹i vËt liÖu chÝnh ®Ó lµm b¹c lãt æ tr­ît ®ã lµ hîp kim chèng ma s¸t, vËt liÖu phi kim lo¹i vµ gèm. 1.2.1. Hîp kim chèng ma s¸t 1.2.1.1. Hîp kim §ång Thµnh phÇn cña hîp kim §ång bao gåm: §ång-ThiÕc, §ång-KÏm, §ång - Ch×, c¸c hîp kim nµy cã ®Æc ®iÓm chÞu ma s¸t, truyÒn nhiÖt tèt, cã ®é bÒn c¬ tèt, chÞu ®­îc vËn tèc vµ t¶i träng c¬ häc cao, kh«ng hÊp thô n­íc, Ýt d·n në nhiÖt, chÞu va ®Ëp tèt. Tuy nhiªn chØ sö dông tèt khi ®­îc b«i tr¬n b»ng dÇu, mì. 1.2.1.2. Hîp kim Babit Thµnh phÇn cña hîp kim Babit chñ yÕu lµ ThiÕc, Ch× ngoµi ra cßn cã Antimoan, §ång, Niken, Tenlu vµ mét sè chÊt kh¸c. Babit lµ mét hîp kim cã kh¶ n¨ng chÞu mßn, truyÒn nhiÖt tèt, chÞu va ®Ëp, cã tÝnh ®µn håi lín, tuæi thä cao. Tuy nhiªn gi¸ thµnh rÊt ®¾t vµ ®é bÒn thÊp nªn ng­êi ta chØ m¹ mét líp máng trªn bÒ mÆt. Trong sö dông chØ phï hîp víi viÖc b«i tr¬n b»ng dÇu, mì. 1.2.2. VËt liÖu phi kim lo¹i VËt liÖu phi kim lo¹i sö dông lµm b¹c tr­ît bao gåm chÊt dÎo, chÊt dÎo t¨ng c­êng, gç, cao su. 1.2.2.1. VËt liÖu chÊt dÎo - chÊt dÎo t¨ng c­êng ChÊt dÎo tæng hîp ®­îc sö dông lµm b¹c tr­ît, thay thÕ tõng b­íc hîp kim §ång, Ba bÝt v× chóng tháa m·n yªu cÇu cña vËt liÖu tr­ît [14], [34] nh­: - Cã tÝnh chÊt c¬ häc tèt, cã ®é bÒn mái cao, cã kh¶ n¨ng gi¶m chÊn, hÊp thô dao ®éng tèt, chÕ t¹o ®¬n gi¶n, tÝnh c«ng nghÖ cao. - Cã hÖ sè ma s¸t thÊp, ®é bÒn mßn cao. - Cã kh¶ n¨ng tù ch¹y rµ, lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn thiÕu b«i tr¬n, lµm m¸t. - Nguån nguyªn liÖu dåi dµo, gi¸ rÎ, ®iÒu kiÖn tèt ®Ó gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm. Næi bËt trong sè chÊt dÎo ®­îc sö dông lµm b¹c tr­ît lµ nhãm Polyamit. VËt liÖu t¨ng c­êng th­êng sö dông lµm b¹c tr­ît ®èi víi nhùa nhiÖt r¾n cã Phenol-formal®ehýt (nhùa nÒn) chÊt ®én lµ v¶i b«ng, hoÆc pha thªm GraphÝt...®èi víi nhùa nhiÖt dÎo cã Polyamit (nhùa nÒn) kÕt hîp víi phô gia nh­ GraphÝt, PTFE...hoÆc chÊt ®én sîi thñy tinh, sîi c¸c bon... 1.2.2.2. VËt liÖu cao su VËt liÖu cao su sö dông lµm b¹c tr­ît cã ­u ®iÓm: tÝnh ®µn håi cao, gi¶m chÊn tèt, lµm viÖc æn ®Þnh, trong m«i tr­êng cã lÉn t¹p chÊt Ýt bÞ mßn. HÖ sè ma s¸t gi¶m khi t¨ng t¶i träng. Nh­ng kh¶ n¨ng truyÒn nhiÖt kÐm, nhiÖt ®é lµm viÖc kh«ng cao, cÇn ph¶i b«i tr¬n lµm m¸t liªn tôc [34]. 1.2.2.3. VËt liÖu gç ë n­íc ta sö dông gç NghiÕn, gç Cam xe, gç Me, gç Duèi, gç Th«ng... lµm b¹c tr­ît æ ®ì trôc ch©n vÞt cho tµu c¸ cì nhá. Trªn thÕ giíi dïng gç Gai ¾c ë Nam Mü (gç tù nhiªn) lµm b¹c lãt æ ®ì trôc ch©n vÞt cho tµu thñy, nhê cã chÊt dÇu trong gç mµ trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã b«i tr¬n, chÊt dÇu nµy tiÕt ra cã t¸c dông b«i tr¬n cho cÆp ma s¸t. 1.2.3. VËt liÖu gèm kim lo¹i VËt liÖu æ tr­ît b»ng gèm kim lo¹i th­êng lµ bét §ång thanh - GraphÝt, bét S¾t - GraphÝt... VËt liÖu cã nhiÒu lç rçng (chiÕm 1535% thÓ tÝch), khi lµm viÖc trong m«i tr­êng cã dÇu b«i tr¬n, dÇu sÏ ngÊm vµo c¸c lç rçng sau ®ã tù øa ra b«i tr¬n cho lãt æ vµ ngâng trôc. Nh­ng vËt liÖu nµy ph¶i chÕ t¹o ë nhiÖt ®é cao, ¸p suÊt lín. 1.3. MA S¸T, HAO MßN Vµ B«I TR¬N æ §ì TR­îT 1.3.1. Ma s¸t trong æ tr­ît Ma s¸t lµ hiÖn t­îng phæ biÕn, lµm c¶n trë chuyÓn ®éng cña c¸c vËt thÓ. Qu¸ tr×nh ma s¸t diÔn ra rÊt phøc t¹p, phô thuéc vµo c¸c biÕn ®æi ë vïng tiÕp xóc thùc, phô thuéc vµo tÝnh chÊt c¬, lý cña líp bÒ mÆt, ®iÒu kiÖn ma s¸t vµ m«i tr­êng [6], [8], [12], [14]. VÒ lý thuyÕt, nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ma s¸t næi tiÕng vµ ph¸t minh ®Çu tiªn thuéc vÒ Leonardo De Vinci n¨m 1508 [8], [13], [14], [17]. S.Coulomb 1779 [8], [13], [17] lµ ng­êi ®Çu tiªn nghiªn cøu b¶n chÊt ®éng cña ma s¸t. «ng ®· thµnh c«ng lín ë chç ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt hai mÆt cña ma s¸t. Lùc ma s¸t lµ tæng hîp cña hai søc c¶n: søc c¶n cña liªn kÕt tØ lÖ víi t¶i träng, kh«ng phô thuéc vµo diÖn tÝch, vµ søc c¶n cña liªn kÕt phô thuéc vµo diÖn tÝch tiÕp xóc. B¶n chÊt hai mÆt Êy ®­îc biÓu diÔn qua ®Þnh luËt Coulomb nh­ sau: F = A + N (1.2) §.A.Thomplison chØ râ ma s¸t lµ kÕt qu¶ cña lùc hÊp dÉn vµ kÕt dÝnh gi÷a hai bÒ mÆt. C¸c nhµ khoa häc t¹i [13] cho r»ng qu¸ tr×nh ma s¸t lµ qu¸ tr×nh liªn tôc “chinh phôc “c¸c mÊp m« ph©n tö trªn bÒ mÆt tiÕp xóc. C¸c nhµ khoa häc theo thuyÕt c¬ - ph©n tö [8], [13] ®· chØ ra r»ng ma s¸t gi÷a c¸c vËt thÓ tiÕp xóc lµ tæng cña hai thµnh phÇn: thµnh phÇn thø nhÊt do c¶n trë c¬ häc, thµnh phÇn thø hai do lùc t­¬ng t¸c ph©n tö. B¶n chÊt ®ã ®­îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc nh­ sau: T  k1 .St  k 2 .N (1.3) HÖ sè ma s¸t ®­îc x¸c ®Þnh: f T k 1 .S 2   k2 N N (1.4) ThuyÕt n¨ng l­îng - lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ ma s¸t [8], [13] cho biÕt ma s¸t ngoµi liªn quan chÆt chÏ ®Õn c¸c hiÖn t­îng cã quan hÖ mËt thiÕt víi líp máng bÒ mÆt tiÕp xóc vµ cã quan hÖ ®Õn nhiÒu qu¸ tr×nh vËt lý, hãa häc, c¬ häc, n¨ng l­îng...lµm ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ma s¸t. Cã thÓ nãi khoa häc ma s¸t ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh qu¶ rÊt quan träng, g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp c¬ khÝ, vµ kh¼ng ®Þnh: khi vËt thÓ tiÕp xóc cã chuyÓn ®éng t­¬ng ®èi, t¹i vïng tiÕp xóc x¶y ra c¸c t­¬ng t¸c c¬, lý, hãa, ®iÖn. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc ®· chØ ra r»ng: Lùc ma s¸t (T) lµ hµm sè cña lùc ph¸p tuyÕn (N), tèc ®é tr­ît (V) vµ c¸c th«ng sè vÒ vËt liÖu, m«i tr­êng ( c ) [6], [18], [19] biÓu diÔn b»ng biÓu thøc sau: T = f ( N, V, c ) (1.5) 1.3.2. B«i tr¬n vµ lý thuyÕt b«i tr¬n ®iÓn h×nh 1.3.2.1. Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vËt liÖu vµ kü thuËt b«i tr¬n B«i tr¬n nh»m lµm gi¶m søc c¶n ma s¸t, gi¶m hao mßn. VËt liÖu b«i tr¬n vµ kü thuËt b«i tr¬n cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ma s¸t, hao mßn. V× vËy lu«n ®­îc c¸c nhµ khoa häc quan t©m nghiªn cøu hoµn thiÖn. Sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vËt liÖu b«i tr¬n ®i liÒn víi nÒn s¶n xuÊt m¸y mãc. Tr­íc n¨m 1880 vËt liÖu b«i tr¬n chñ yÕu lµ dÇu, mì thùc vËt. N¨m 1900 ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña dÇu kho¸ng b«i tr¬n, chóng thay thÕ dÇn vµ ®Õn n¨m 1950 hoµn toµn thay thÕ dÇu thùc vËt. C¸c nhµ khoa häc ®· nghiªn cøu sö dông c¸c chÊt pha nh»m lµm t¨ng tÝnh n¨ng cho dÇu kho¸ng trong giai ®o¹n tõ n¨m 1950 ®Õn 1970. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1970 khi khoa häc, kü thuËt ph¸t triÓn con ng­êi ®· tæng hîp ®­îc dÇu b«i tr¬n vµ chóng liªn tôc sö dông cã hiÖu qu¶ cho ®Õn ngµy nay. §Æc tÝnh quan träng nhÊt cña chÊt b«i tr¬n lµ t¹o nªn líp giíi h¹n, líp b¶o vÖ thø cÊp trªn bÒ mÆt ma s¸t khi tiÕp xóc, chóng cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn ma s¸t vµ hao mßn. ViÖc t¹o thµnh líp giíi h¹n ph¶i kÓ ®Õn t¸c dông cña chÊt ho¹t tÝnh bÒ mÆt (CHTBM) nh­ thµnh phÇn c¸c gèc tù do cña a xÝt, xµ phßng, chÊt bÐo...hoÆc c¸c ph©n tö ph©n cùc. Sù h×nh thµnh líp b¶o vÖ thø cÊp lµ do t¸c dông cña chÊt ho¹t tÝnh hãa häc (CHTHH) nh­ clo, phèt pho, l­u huúnh...cã trong dÇu, mì b«i tr¬n. Th­êng sö dông ®é dµy t­¬ng ®èi (R) cña líp b«i tr¬n ®Ó ph©n biÖt ma s¸t vµ c¸c lo¹i h×nh b«i tr¬n [13], [69]: R h Ra1  Ra 2 (1.6) Trong ®ã: h: BÒ dµy nhá nhÊt líp b«i tr¬n. Ra1 + Ra2: Tæng ®é lÖch trung b×nh cña mÊp m« hai bÒ mÆt. 1.3.2.2. C¸c lý thuyÕt b«i tr¬n ®iÓn h×nh 1, Lý thuyÕt b«i tr¬n ­ít Vµo n¨m 1883 N.P.Petrov ®· c«ng bè c«ng tr×nh nghiªn cøu “Ma s¸t trong m¸y vµ ¶nh h­ëng cña chÊt b«i tr¬n láng ®Õn chóng”. Theo «ng lùc ma s¸t kh«ng chØ phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña chÊt láng b«i tr¬n mµ cßn phô thuéc bÒ dµy líp b«i tr¬n gi÷a ngâng trôc vµ b¹c lãt. B«i tr¬n ­ít lµ d¹ng b«i tr¬n t¹o ra líp dÇu ph©n c¸ch hai bÒ mÆt chi tiÕt m¸y (bÒ dµy líp dÇu lín h¬n tæng ®é cao nhÊp nh« hai bÒ mÆt). Ma s¸t trong tr­êng hîp ®ã gäi lµ ma s¸t ­ít. ViÖc h×nh thµnh ma s¸t ­ít thñy ®éng trong æ trôc (h×nh 1.1) lµ nhê lµm t¨ng tèc ®é quay cña trôc ®Õn mét gi¸ trÞ nµo ®ã sÏ xuÊt hiÖn chªm dÇu, cã t¸c dông n©ng trôc, kh«ng cho trôc tiÕp xóc trùc tiÕp víi æ ®ì. Chªm dÇu ®­îc h×nh thµnh lµ do hiÖu qu¶ cña ma s¸t trong cña dÇu b«i tr¬n. Trôc quay cuèn theo c¸c líp dÇu b¸m theo nã víi vËn tèc kh¸c nhau. ChÝnh do néi ma s¸t trong líp dÇu mµ hÇu nh­ toµn bé l­îng dÇu chøa trong æ chuyÓn ®éng tuÇn hoµn quanh chu vi æ trôc (trõ líp máng b¸m trªn thµnh æ vµ ngâng trôc). Khi ¸p lùc ®­îc h×nh thµnh trong líp dÇu c©n b»ng víi lùc t¸c dông ngoµi (P) th× trôc quay æn ®Þnh. B.Tower (18831885) ®· tiÕn hµnh nhiÒu thÝ nghiÖm t×m ®­îc sù ph©n bè ¸p suÊt thuû ®éng trong chÊt láng [13]. N¨m 1886 trªn c¬ së mét sè gi¶ thuyÕt, O.Reynolds dïng to¸n häc m« t¶ lý thuyÕt b«i tr¬n thuû ®éng ®­îc biÓu diÔn qua ph­¬ng tr×nh vi ph©n tæng qu¸t sau ®©y [13], [17], [67], [69], [82]:   h 3 p    .h 3 p   .h        6V1  V2   12.U x   x  z   z  x (1.7) Tuy nhiªn ph­¬ng ph¸p tÝnh cña O. Reynolds cßn kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò ch­a tháa ®¸ng nh­ rÊt phøc t¹p, vµ khi ®é lÖch t©m lín h¬n nöa hiÖu b¸n kÝnh cong cña c¸c bÒ mÆt l¾p ghÐp th× ph­¬ng tr×nh kh«ng cã nghiÖm... Mét sè khÝa c¹nh mµ O. Reynolds ch­a ®Ò cËp ®Õn nh­: sù lät dÇu ë mÆt bªn, ®é nhÊp nh« bÒ mÆt, sù thay ®æi ®é nhít cña dÇu theo nhiÖt ®é...®· ®­îc nhiÒu nhµ khoa häc tËp trung nghiªn cøu vµ trong lÜnh vùc nµy ph¶i kÓ ®Õn F.Bowden vµ G.I Taylor... lµ ng­êi ®Çu tiªn tÝnh ®Õn bÒ mÆt liªn kÕt vµ sù thay ®æi ®é nhít cña dÇu khi thay ®æi ¸p suÊt vµ khi tèc ®é tr­ît lín. A.Zommerfeld n¨m 1904 b»ng lêi gi¶i vÒ sù quay cña cæ trôc trong b¹c lãt b¸n nguyÖt víi mäi gi¸ trÞ cã ®é lÖch t©m ®· kh¾c phôc nh­îc ®iÓm thø hai cña O. Reynolds. N¨m 1904, A.Sommerd (1868 1951) ®· sö dông ph­¬ng ph¸p gi¶i tÝch cho æ dµi v« tËn víi c¸c ®iÒu kiÖn biªn mang tªn A.Sommerd. Nh­ng ¸p suÊt ra cña mµng dÇu trong æ l¹i ©m, kÕt qu¶ nµy kh«ng thùc tÕ do t¸c gi¶ ch­a tÝnh ®Õn sù gi¸n ®o¹n cña mµng dÇu. N¨m 1905, A.G.Michael (1870  1959) ®· chØ ra ®­îc sù gi¶m ¸p suÊt ë phÇn biªn cña mµng dÇu b«i tr¬n gi÷a hai tÊm ph¼ng cã kÝch th­íc x¸c ®Þnh. N¨m 1914, L.F. Gumbel (1874  1923) ®· ®Ò nghÞ bá qua miÒn ¸p suÊt ©m khi tÝnh æ. D.Berthe vµ M.Godet [38] nghiªn cøu bæ xung, tæng qu¸t hãa ph­¬ng tr×nh cæ ®iÓn cña O.Reynolds b»ng viÖc ®­a thªm th«ng sè bÒ mÆt nh¸m. §Æc biÖt c¸c nghiªn cøu c«ng bè gÇn nhÊt (n¨m 2001) vÒ biªn d¹ng mµng dÇu b«i tr¬n, chuyÓn ®éng gãc cña trôc, t¶i träng ®éng ®èi víi æ tr­ît nh­: C¸c t¸c gi¶ t¹i [61] x¸c ®Þnh ®­îc biªn d¹ng mµng dÇu h×nh tói hoÆc gÇn nh­ ph¼ng trong æ tr­ît khi b«i tr¬n thñy ®éng. C¸c nhµ khoa häc [65] cho biÕt trong b«i tr¬n thñy ®éng ngâng trôc cã chuyÓn ®éng c¶ h­íng däc lÉn h­íng ngang, vÞ trÝ cña gãc trôc lµ do hai hay nhiÒu thµnh phÇn ph©n bè ¸p suÊt thñy ®éng kÓ c¶ phÇn gi¸p ranh n¬i b¾t ®Çu vµ kÕt thóc vïng ph©n bè ¸p suÊt t¸c ®éng. Nghiªn cøu cña G.An®rei, M.Jascanu vµ L.An®rei [36] vÒ ¶nh h­ëng cña t¶i träng ®éng ®Õn bÒ dµy mµng dÇu, ®· chØ ra tèc ®é ban ®Çu cña va ch¹m ¶nh h­ëng chñ yÕu ®Õn ¸p suÊt vµ bÒ dµy mµng dÇu b«i tr¬n. Khi tèc ®é va ch¹m Vt >1,6m/s sÏ sinh ra ¸p suÊt cao h¬n ¸p suÊt b«i tr¬n thñy ®éng b×nh th­êng, t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi tíi giai ®o¹n b«i tr¬n thñy ®éng ®µn håi trong æ. HiÖn t­îng b«i tr¬n thñy ®éng trong c¸c æ tr­ît b»ng vËt liÖu polyme diÔn ra thuËn lîi h¬n so víi c¸c æ b»ng kim lo¹i, lµ do polyme cã tÝnh ®µn håi cao h¬n. B«i tr¬n trong c¸c æ ®ì polyme thùc chÊt lµ b¸n thñy ®éng ®µn håi (biÕn d¹ng cña c¸c chi tiÕt polyme lín lµm ®iÒu hßa ¸p suÊt trong líp b«i tr¬n). Gi¸ trÞ cña vËn tèc gãc cña ngâng trôc cã thÓ t¹o cho æ ®ì sù b«i tr¬n thñy ®éng ®­îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc sau [15]: p  Wh .p h p..h min  0 .D (1.8) Trong ®ã:  Wh  2.25 M h .N h HÖ sè ph©n tÝch ®Õn sù ®µn håi t­¬ng ®èi cña b¹c lãt vµ ngâng trôc (Mh) vµ sù phô thuéc cña ®é nhít dÇu b«i tr¬n vµo ¸p suÊt trong vïng tiÕp xóc (Nh). l - P  2.  d l 0.4    0.5 d l d Khi 0.2   2 hÖ sè biÓu thÞ sù tæn thÊt dÇu b«i tr¬n. - : Khe hë t­¬ng ®èi. - hmin: BÒ dµy líp dÇu nhá nhÊt gi÷a trôc vµ æ. - D: §­êng kÝnh trong æ tr­ît (mm) - 0: §é nhít ®éng lùc cña dÇu b«i tr¬n (N s/m2) HÖ sè ma s¸t trong æ tr­ît khi b«i tr¬n ­ít thñy ®éng phô thuéc vµo ®é nhít ®éng lùc cña chÊt láng b«i tr¬n, tèc ®é gãc cña trôc quay, ¸p suÊt vµ khe hë h­íng kÝnh trôc - b¹c ®­îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc nh­ sau [19]: f Tû sè .r1   .     p  (1.9) . lµ sè ®Æc tÝnh b«i tr¬n cña æ. p Nh­ vËy, tuy cßn mét sè tån t¹i song ph­¬ng tr×nh cña O.Reynolds ®· ®Æt nÒn mãng cho lý thuyÕt b«i tr¬n thñy ®éng, lµm tiÒn ®Ò cho c¸c nghiªn cøu míi vµ ®· më réng, n©ng tÇm øng dông cho viÖc nghiªn cøu b«i tr¬n trong c¸c æ thuû ®éng, b«i tr¬n thuû ®éng ®µn håi... 2, Lý thuyÕt b«i tr¬n giíi h¹n B«i tr¬n giíi h¹n lµ tr­êng hîp gi÷a bÒ mÆt trôc vµ b¹c tr­ît chØ ph©n c¸ch bëi mét líp chÊt b«i tr¬n rÊt máng (kho¶ng 0,1m hoÆc 0,5m). ChÊt láng b«i tr¬n trong tr­êng hîp nµy cã c¸c tÝnh chÊt ®Æc biÖt, c¸c ph©n tö ë gÇn bÒ mÆt bÞ hót bëi lùc bÒ mÆt vËt r¾n do ®ã lµm gi¶m kh¶ n¨ng ho¹t ®éng tù do cña chóng, nh­ng lµm t¨ng kh¶ n¨ng s¾p xÕp c¸c phÇn tö song song víi ®­êng t¸c dông cña lùc, t¨ng t¸c dông t­¬ng hç gi÷a c¸c ph©n tö t¹o nªn líp tùa tinh thÓ, ngoµi ra cßn ®Þnh h­íng c¸c ph©n tö lµm t¨ng sù bè trÝ kh«ng gian, t¨ng mËt ®é ph©n tö trªn mét ®¬n vÞ thÓ tÝch dÉn tíi ®é nhít vµ tØ träng riªng cña dÇu b«i tr¬n t¨ng, do ®ã líp dÇu b«i tr¬n ë cËn kÒ bÒ mÆt vËt r¾n cã tÝnh chÊt
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan