1. Më ®Çu
1.1. §Æt vÊn ®Ò
HiÖn nay, toµn thÕ giíi ®ang ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch lµ b¶o vÖ
nguån lîi di truyÒn ®éng vËt vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc. ë ViÖt Nam còng nh−
nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®ang cã hiÖn t−îng suy tho¸i vµ mÊt dÇn tÝnh ®a d¹ng
di truyÒn cña c¸c gièng gia sóc, gia cÇm truyÒn thèng. NhiÒu gièng vËt nu«i
®ang bÞ tho¸i ho¸, lai t¹p, thËm chÝ cã mét sè gièng bÞ tuyÖt chñng.
Tæ chøc FAO cho biÕt, ®e do¹ lín nhÊt ®èi víi sù ®a d¹ng c¸c ®éng vËt
n«ng nghiÖp hiÖn nay chÝnh lµ viÖc c¸c n−íc nghÌo ®ang nhËp khÈu å ¹t c¸c
gièng vËt nu«i cao s¶n nh−ng chÊt l−îng s¶n phÈm vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi
kÐm. ViÖc lµm ®ã dÉn ®Õn viÖc lai t¹o hçn lo¹n, kh«ng kiÓm so¸t ®−îc, thËm
chÝ lµ thay thÕ c¸c gièng ®Þa ph−¬ng quý hiÕm. §ã lµ mét hiÓm ho¹ vÒ l©u dµi.
Cø mçi tuÇn cã 2 loµi bÞ biÕn mÊt vµ hiÖn cã 1350 loµi ®éng vËt n«ng nghiÖp
®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng [6]. HiÖn tr¹ng ngµnh ch¨n nu«i gia cÇm cña n−íc
ta còng kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng trªn.
§Ó ngµnh ch¨n nu«i gia cÇm n−íc ta võa ph¸t triÓn nhanh chãng võa
bÒn v÷ng, bªn c¹nh viÖc nhËp khÈu c¸c gièng c«ng nghiÖp cã n¨ng suÊt cao
chóng ta cÇn chó ý thèng kª, kh¶o s¸t, tõ ®ã cã kÕ ho¹ch b¶o tån vµ ph¸t triÓn
c¸c gièng gµ ®Þa ph−¬ng quý hiÕm nh− gµ Ri, gµ §«ng T¶o, gµ MÝa… VÊn ®Ò
®ã cµng cã ý nghÜa lín khi mµ n−íc ta ®−îc c¸c nhµ khoa häc trªn thÕ giíi
®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng quª h−¬ng cña c¸c gièng gµ nhµ ngµy nay.
Gµ Hå lµ mét gièng gµ ®Þa ph−¬ng rÊt quý hiÕm víi sè l−îng cßn l¹i rÊt
Ýt vµ ®ang bÞ pha t¹p dÉn ®Õn cã nguy c¬ tuyÖt chñng, v× vËy viÖc nghiªn cøu
b¶o tån gièng gµ nµy ®ang lµ vÊn ®Ò rÊt thiÕt thùc vµ cÊp b¸ch. Víi suy nghÜ
nh− vËy, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “Nghiªn cøu kh¶ n¨ng sinh
s¶n, sinh tr−ëng vµ cho thÞt cña gµ Hå”.
1
1.2. Môc ®Ých cña ®Ò tµi
- X¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm ngo¹i h×nh ®Æc tr−ng phÈm gièng cña gµ Hå.
- X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gµ Hå t¹i c¸c n«ng hé.
- X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ cho thÞt cña gµ Hå trong ®iÒu kiÖn
nu«i b¸n c«ng nghiÖp.
KÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ lµm c¬ së quan träng cho viÖc ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng
cña mét gièng gµ quý hiÕm cña n−íc ta, tõ ®ã lµm c¬ së khoa häc v÷ng ch¾c
cho viÖc b¶o tån in-situ vµ ex-situ gièng gµ nµy trong t−¬ng lai.
2
2. Tæng quan tµi liÖu
2.1. C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi
2.1.1. Ph©n lo¹i ®éng vËt vµ nguån gèc cña ®èi t−îng nghiªn cøu
2.1.1.1. Ph©n lo¹i ®éng vËt
Theo t¸c gi¶ NguyÔn V¨n ThiÖn (1995) [41] th× gµ thuéc:
Giíi (kinhdom):
Animal
§éng vËt
Ngµnh (phylum):
Chordata
Cã x−¬ng sèng
Líp (class):
Aves
Chim
Bé (oder):
Galliformes
Gµ
Hä (family) :
Phasianidae
TrÜ
Chñng (genus):
Banquiva
Gallus
Loµi (species):
Gallus gallus
Gµ nhµ
2.1.1.2. Nguån gèc cña gµ
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu gi¶ thuyÕt vÒ nguån gèc cña loµi gµ nhµ nh−ng
thuyÕt phôc h¬n c¶ lµ gi¶ thuyÕt cho r»ng tæ tiªn cña c¸c gièng gµ nhµ hiÖn
nay cã nguån gèc tõ gµ rõng Gallus Banquiva, hiÖn ®ang tån t¹i ë miÒn b¾c
Ên §é vµ b¸n ®¶o §«ng D−¬ng (Neumister, 1978) [30].
Theo §ac Uyn, gµ nhµ cã nguån gèc tõ gµ rõng Gallus gallus bao gåm
4 chñng kh¸c nhau:
- Gallus sonnerati, cã l«ng mµu x¸m b¹c, cã nhiÒu ë miÒn t©y vµ nam Ên ®é.
- Gallus lafeyetti sèng ë Srilanca.
- Gallus varius sèng ë ®¶o Gia-Va.
- Gallus Banquiva cã mµu l«ng ®á, cã nhiÒu ë Ên ®é, b¸n ®¶o §«ng
D−¬ng, Philippine.
2.1.1.3. Sù thuÇn ho¸ gµ nhµ
Theo t¸c gi¶ Neumeister (1978), sù thuÇn ho¸ gµ ®Çu tiªn diÔn ra vµo
thêi kú §å §ång ë c¸c thung lòng thuéc s«ng Ên [30]. Trong c¸c t−îng ®µi kû
3
niÖm nÒn v¨n ho¸ cæ Ên §é (3000 n¨m tr−íc C«ng Nguyªn), ng−êi ta thÊy cã
nhiÒu t¸c phÈm nghÖ thuËt t¹o h×nh m« t¶ vÒ gµ ë vïng Harappa, thuéc miÒn
b¾c Ên §é. Cã nhiÒu gi¶ thuyÕt cho r»ng gµ nhµ ®−îc thuÇn ho¸ ®Çu tiªn tõ Ên ®é
c¸ch ®©y h¬n 5000 n¨m; ë Trung Quèc c¸ch ®©y h¬n 3000 n¨m. Sau ®ã xuÊt hiÖn
ë Ba T− råi ®Õn Mesopotami. ë T©y ©u gµ nhµ xuÊt hiÖn c¸ch ®©y gÇn 2500 n¨m.
ë n−íc ta, cho ®Õn nay c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ nguån gèc cña gµ
ch−a thËt ®Çy ®ñ, nh−ng s¬ bé cã thÓ nãi n−íc ta lµ mét trong nh÷ng trung t©m
thuÇn ho¸ gµ ®Çu tiªn cña vïng §«ng Nam ¸. Gµ nhµ ë n−íc ta b¾t nguån tõ
gµ rõng Gallus Banquiva. Gµ ®−îc nu«i sím nhÊt ë vïng Hµ B¾c, VÜnh Phó,
Hµ T©y…c¸ch ®©y h¬n 3000 n¨m (NguyÔn M¹nh Hïng vµ cs, 1994) [15].
Nh− vËy, th«ng qua c¸c di chØ kh¶o cæ víi c¸c niªn ®¹i kh¸c nhau
cho phÐp kh¼ng ®Þnh Gallus Banquiva lµ tæ tiªn cña c¸c gièng gµ nhµ hiÖn
nay. §Õn nay c¸c tµi liÖu ®Òu chøng minh r»ng gµ ®−îc thuÇn ho¸ ®Çu tiªn
ë §«ng Nam ¸ vµ tõ ®©y ph©n bè ®i kh¾p thÕ giíi. Tr¶i qua hµng ngh×n
n¨m thuÇn ho¸ vµ kh«ng ngõng chän läc ®· h×nh thµnh c¸c gièng gµ ®Þa
ph−¬ng thÝch nghi tèt víi ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña nhiÒu n−íc kh¸c nhau,
®ång thêi h×nh thµnh nªn c¸c gièng gµ theo c¸c h−íng s¶n xuÊt kh¸c nhau
nh− hiÖn nay.
2.1.2. C¬ së di truyÒn c¨n b¶n c¸c tÝnh tr¹ng ë gµ
ë gµ, bé nhiÔm s¾c thÓ l−ìng béi (2n) lµ 78, bao gåm 39 cÆp nhiÔm s¾c thÓ,
trong ®ã cã 8 cÆp nhiÔm s¾c thÓ lín (macro chromosomes), 30 cÆp nhiÔm s¾c thÓ
nhá (micro chromosomes) vµ mét cÆp nhiÔm s¾c thÓ giíi tÝnh. Hutt (1964) vµ Jull,
Card, Neshein ®· x¸c ®Þnh gµ trèng cã 78 cÆp NST víi cÆp NST giíi tÝnh lµ ZZ, gµ
m¸i cã 77 cÆp NST víi cÆp NST giíi tÝnh lµ ZO. B»ng c¸c tiÕn bé trong kü thuËt di
truyÒn tÕ bµo, ng−êi ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc con m¸i dÞ giao tö víi cÆp NST giíi tÝnh
lµ ZW. Gµ lµ ®èi t−îng ®Çu tiªn trong ch¨n nu«i ®−îc thiÕt lËp b¶n ®å gen. Ng−êi
ta ®· x¸c ®Þnh ®−îc ë gµ cã 5 nhãm gen liªn kÕt gåm 18 locus, kÝch th−íc genom
lµ 1200 cÆp megabase (Phan Cù Nh©n, 2000) [32].
4
LÞch sö tiÕn ho¸ ë gia cÇm ®· h×nh thµnh hµng lo¹t c¸c tÝnh tr¹ng, cã thÓ
ph©n chia c¸c tÝnh tr¹ng thµnh 2 lo¹i lµ tÝnh tr¹ng chÊt l−îng vµ tÝnh tr¹ng sè
l−îng (tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt). TÝnh tr¹ng chÊt l−îng lµ tÝnh tr¹ng di truyÒn biÓu
hiÖn kh«ng liªn tôc hoÆc ë tr¹ng th¸i nµy hoÆc ë tr¹ng th¸i kh¸c vµ bÞ chi phèi
bëi Ýt gen. C¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng kh«ng hoÆc Ýt bÞ t¸c ®éng cña m«i tr−êng
vµ sù kh¸c nhau trong biÓu hiÖn cña chóng lµ rÊt râ rÖt (NguyÔn V¨n ThiÖn vµ
NguyÔn Kh¸nh Qu¾c (1998) [43], NguyÔn ¢n vµ céng sù (1983) [1], NguyÔn
V¨n ThiÖn (1995) [41]). Brandsch vµ Biichel (1978) cho biÕt, ë gia cÇm mét
sè tÝnh tr¹ng nh− mµu l«ng, h×nh d¸ng c¬ thÓ, h×nh d¹ng mµo...thuéc nhãm
c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng [3].
Hutt (1978) cho r»ng, c¸c tÝnh tr¹ng chÊt l−îng ®−îc di truyÒn theo c¸c
®Þnh luËt c¬ b¶n cña Mendel: quy luËt di truyÒn tréi - lÆn, mçi gen quy ®Þnh
mét tÝnh tr¹ng vµ t¸c ®éng riªng rÏ lªn sù h×nh thµnh tÝnh tr¹ng hoÆc do sù
t−¬ng t¸c ®¬n gi¶n gi÷a 2 cÆp gen; quy luËt di truyÒn liªn kÕt vµ di truyÒn liªn
kÕt víi giíi tÝnh...[16].
TÝnh tr¹ng sè l−îng lµ nh÷ng tÝnh tr¹ng di truyÒn biÓu hiÖn liªn tôc, do
nhiÒu gen chi phèi. PhÇn lín c¸c tÝnh tr¹ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cña vËt nu«i lµ
c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng, ®ã lµ c¸c tÝnh tr¹ng mµ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c c¸ thÓ
lµ nh÷ng sai kh¸c vÒ mÆt sè l−îng trong møc ®é biÓu hiÖn cña tÝnh tr¹ng trong
tõng c¸ thÓ vµ chØ cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc sai kh¸c b»ng c¸c tÝnh to¸n vµ c©n ®o.
ë gia cÇm cã kh¸ nhiÒu c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng mµ ng−êi ta cã thÓ theo dâi
®−îc quy luËt di truyÒn cña chóng nh− tèc ®é lín, tuæi ®Î trøng ®Çu, s¶n l−îng
trøng, khèi l−îng trøng, ®é dµy vá, mµu s¾c vá trøng, søc chèng bÖnh, thÓ
träng...[16].
B¶n chÊt di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng lµ do nhiÒu gen ®iÒu khiÓn vµ
sù di truyÒn cña chóng còng phï hîp víi c¸c quy luËt cña Mendel. Khi nghiªn
cøu b¶n chÊt di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng sè l−îng, Fisher cho r»ng c¸c tÝnh tr¹ng
sè l−îng do nhiÒu gen kiÓm so¸t vµ mçi alen cña chóng cã mét hiÖu øng nhá,
riªng biÖt vµ biÓu hiÖn kiÓu h×nh lµ kÕt qu¶ céng gép cña c¸c hiÖu øng cña c¸c
5
alen, hay nãi c¸ch kh¸c kiÓu h×nh lµ kÕt qu¶ cña sù t−¬ng t¸c gi÷a kiÓu gen vµ
m«i tr−êng (Lª §×nh Trung vµ céng sù, 2000) [50].
P=G+E
Trong ®ã:
P lµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh (phenotype value )
G lµ gi¸ trÞ kiÓu gen (genotype vanlue)
E lµ sai lÖch m«i tr−êng (envirmental deviation)
Gi¸ trÞ kiÓu gen bao gåm:
Gi¸ trÞ céng gép A (additive value) ®©y lµ thµnh phÇn quan träng
nhÊt cña kiÓu gen v× nã cè ®Þnh vµ di truyÒn ®−îc.
Sai lÖch tréi D (dominance deviation): lµ sù sai kh¸c gi÷a gi¸ trÞ kiÓu gen
(G) vµ gi¸ trÞ gièng (A) cña mét kiÓu gen nµo ®ã khi xem xÐt mét locus duy nhÊt.
Sai lÖch t−¬ng t¸c I (interaction deviation): lµ sai lÖch cã ®−îc do sù
t−¬ng t¸c gi÷a c¸c gen thuéc c¸c locus kh¸c nhau khi kiÓu gen gåm tõ hai
locus trë lªn.
G=A+D+I
Sai lÖch m«i tr−êng gåm: sai lÖch m«i tr−êng chung Eg (general
environmental deviation) vµ sai lÖch m«i tr−êng riªng Es (special environmental
deviation).
E = Eg + Es
Trong di truyÒn sè l−îng kiÓu gen cña c¸c c¸ thÓ th−êng ®−îc cÊu t¹o tõ
nhiÒu locus, v× vËy cã thÓ biÓu thÞ gi¸ trÞ kiÓu h×nh nh− sau:
P = A + D + I + Eg + Es
KiÓu di truyÒn vµ m«i tr−êng ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña tÝnh
tr¹ng. Tuy nhiªn, sù biÓu hiÖn cña tÝnh tr¹ng qua nhiÒu kiÓu h×nh, kiÓu di
truyÒn quyÕt ®Þnh c¸c biÕn ®éng lµ chÝnh cßn l¹i do di truyÒn vµ ngo¹i c¶nh
phèi hîp t¸c ®éng. §èi víi tÝnh tr¹ng sè l−îng, gi¸ trÞ kiÓu gen ®−îc t¹o thµnh
do hiÖu øng nhá cña c¸c gen tËp hîp l¹i cïng víi c¸c gen cã hiÖu øng lín.
Nh− vËy, n¨ng suÊt cña c¸c gièng vËt nu«i lµ kÕt qu¶ cña mèi t−¬ng t¸c
gi÷a yÕu tè di truyÒn vµ m«i tr−êng ngo¹i c¶nh. Cã thÓ nãi r»ng gia sóc, gia
6
cÇm nhËn ®−îc kh¶ n¨ng di truyÒn tõ bè mÑ (kiÓu gen), tuy nhiªn, sù thÓ hiÖn
kh¶ n¨ng ®ã thµnh kiÓu h×nh l¹i phô thuéc vµo m«i tr−êng sèng (®iÒu kiÖn ®Þa
lý, thøc ¨n, ch¨m sãc, nu«i d−ìng...)
LuËn ®iÓm nµy lµ c¬ së ®Ó t¹o lËp ®iÒu kiÖn m«i tr−êng ngo¹i c¶nh
thÝch hîp, nh»m cñng cè vµ ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng di truyÒn cña c¸c gièng
vËt nu«i, ®Æc biÖt lµ trong ch¨n nu«i gia cÇm.
2.1.3. C¬ së nghiªn cøu c¸c tÝnh tr¹ng ngo¹i h×nh ë gia cÇm
§Æng H÷u Lanh vµ céng sù (1995) cho biÕt mµu s¾c l«ng, da lµ m· hiÖu
cña gièng, mét tÝn hiÖu ®Ó nhËn d¹ng con gièng [19]. Mµu s¾c l«ng, da lµ
nh÷ng chØ tiªu dïng trong chän läc gia cÇm. Th«ng th−êng, c¸c gièng thuÇn
th−êng mµu s¾c ®ång nhÊt, trªn c¬ së ®ã cã thÓ nãi, c¸c gia cÇm cã mµu l«ng
kh«ng ®ång nhÊt lµ do gièng ®· bÞ pha t¹p. Mµu s¾c do mét sè gen kiÓm so¸t
nªn cã thÓ sö dông ph©n tÝch di truyÒn ®Ó dù ®o¸n mµu s¾c cña ®êi sau trong
chän läc.
C¸c ®Æc ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh cña gia cÇm lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc tr−ng
cho gièng, thÓ hiÖn khuynh h−íng s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cña vËt nu«i.
C¨n cø vµo h−íng s¶n xuÊt, h×nh d¸ng kÝch th−íc c¬ thÓ cña gia cÇm
mµ ng−êi ta ph©n thµnh gia cÇm h−íng thÞt, h−íng trøng ho¨c kiªm dông.
Gia cÇm h−íng trøng cã h×nh d¸ng thon, nhá, khèi l−îng c¬ thÓ thÊp,
®Çu nhá, cæ dµi, nhanh nhÑn; Gia cÇm h−íng thÞt cã th©n h×nh to, ngùc në,
®ïi, l−ên rÊt ph¸t triÓn, d¸ng nÆng nÒ, khèi l−îng c¬ thÓ lín; Gia cÇm kiªm
dông cã h×nh d¸ng trung gian gi÷a gia cÇm h−íng trøng vµ h−íng thÞt.
Brandsch vµ Biichel (1978) cho biÕt, gi÷a khèi l−îng c¬ thÓ vµ c¸c
chiÒu ®o cã mèi t−¬ng quan d−¬ng [3]. NguyÔn Duy NhÞ (1975) cho biÕt, cã
thÓ dïng chiÒu dµi bµn ch©n ®Ó tiªn ®o¸n c−êng ®é sinh tr−ëng cña gµ, v× khèi
l−îng c¬ thÓ cã t−¬ng quan thuËn víi kÝch th−íc bµn ch©n [34].
Brandsch vµ Biichel (1978) cho r»ng, cÊu t¹o x−¬ng ®Çu cã ®é tin cËy
cao trong viÖc ®¸nh gi¸ gia cÇm. Da mÆt vµ c¸c phÇn phô cña ®Çu cho phÐp rót
7
ra kÕt luËn vÒ sù ph¸t triÓn cña m« ®ì vµ m« liªn kÕt. Gµ trèng cã lo¹i h×nh ®Çu
gÇn gièng gµ m¸i sÏ cã tÝnh n¨ng sinh dôc kÐm, gµ m¸i cã lo¹i h×nh ®Çu gièng gµ
trèng sÏ kh«ng cho n¨ng suÊt trøng cao, trøng ®Î ra th−êng kh«ng cã ph«i [3].
Mµo lµ ®Æc ®iÓm sinh dôc thø cÊp, cã thÓ dïng ®Ó ph©n biÖt trèng m¸i.
Mµo gµ rÊt ®a d¹ng c¶ vÒ h×nh d¸ng, kÝch th−íc, mµu s¾c vµ ®Æc tr−ng cho
tõng gièng. Dùa vµo h×nh d¹ng, ng−êi ta ph©n ra c¸c lo¹i mµo cê (mµo ®¬n),
mµo h¹t ®Ëu, mµo hoa hång, mµo nô ...(NguyÔn M¹nh Hïng vµ cs, 1994) [15].
Ch©n gia cÇm cã 4 ngãn, rÊt Ýt 5 ngãn. Cæ, bµn vµ ngãn ch©n th−êng cã
v¶y sõng bao kÝn, c¬ tiªu gi¶m chØ cßn g©n vµ da. Ch©n th−êng cã mãng vµ
cùa. Cùa cã vai trß c¹nh tranh vµ ®Êu tranh sinh tån cña loµi (TrÇn Kiªn vµ cs,
1998) [18].
2.1.4. Cë së nghiªn cøu tËp tÝnh cña vËt nu«i
TËp tÝnh (behaviour) lµ c¸c ho¹t ®éng, ph¶n øng tr¶ lêi kÝch thÝch ë c¸c
loµi ®éng vËt hay tÊt c¶ c¸c hµnh vi trong cuéc sèng cña chóng. TËp tÝnh ph¶n
¸nh toµn bé ho¹t ®éng sèng cña ®éng vËt, biÓu hiÖn c¸c mèi quan hÖ gi÷a
®éng vËt víi m«i tr−êng tù nhiªn víi c¸c c¸ thÓ kh¸c cïng loµi ho¨c kh¸c loµi,
chóng v« cïng ®a d¹ng, g¾n bã h÷u c¬ víi c¶ qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña ®éng vËt,
víi c¸c biÕn ®æi cña m«i tr−êng (Phan Cù Nh©n vµ cs, 1999) [33].
TËp tÝnh cña vËt nu«i bao gåm tËp tÝnh bÈm sinh (b¶n n¨ng), ®ã lµ kÕt
qu¶ cña chän läc tù nhiªn, tËp tÝnh tiÕp thu lµ nh÷ng tËp tÝnh ®−îc h×nh thµnh
do b¾t ch−íc hoÆc qua huÊn luyÖn cña con ng−êi vµ tËp tÝnh hçn hîp.
Nghiªn cøu tËp tÝnh ®éng vËt cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý thuyÕt vµ
thùc tiÔn. ViÖc n¾m v÷ng c¬ së khoa häc cña tËp tÝnh, di truyÒn häc tËp tÝnh
vËt nu«i gióp c¸c nhµ ch¨n nu«i trong viÖc ch¨m sãc, phßng trõ dÞch bÖnh cã
hiÖu qu¶ h¬n (Phan Cù Nh©n vµ cs, 1999) [33]. TËp tÝnh ®¶m b¶o cho sù tån
t¹i cña loµi tr−íc m«i tr−êng vèn lu«n biÕn ®éng. MÆt kh¸c, môc ®Ých c¬ b¶n
cña ngµnh ch¨n nu«i lµ n¨ng suÊt, ®iÒu nµy liªn quan trùc tiÕp tíi tr¹ng th¸i
8
sinh lý tèi −u cña vËt nu«i, tr¹ng th¸i ®ã biÓu hiÖn bªn ngoµi b»ng c¸c ®Æc
®iÓm tËp tÝnh.
TËp tÝnh cña ®éng vËt chÞu ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè nh− tÝnh di
truyÒn vµ chän läc, nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng, Èm ®é, thêi gian vµ c¸c chu kú tù nhiªn
kh¸c... Phan Cù Nh©n 1998 [31].
2.1.5. C¬ së nghiªn cøu søc sèng vµ kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh cña gia cÇm
Søc sèng vµ kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh lµ mét chØ tiªu quan träng ¶nh h−ëng
trùc tiÕp tíi c¬ thÓ. HiÖu qu¶ ch¨n nu«i bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè bªn trong c¬
thÓ (di truyÒn) vµ m«i tr−êng ngo¹i c¶nh (dinh d−ìng, ch¨m sãc, mïa vô, dÞch
tÔ, chuång tr¹i...). Lª ViÕt Ly (1995) cho biÕt, ®éng vËt thÝch nghi tèt thÓ hiÖn
ë sù gi¶m khèi l−îng c¬ thÓ thÊp nhÊt khi bÞ stress, cã søc sinh s¶n tèt, søc
kh¸ng bÖnh cao, sèng l©u vµ tû lÖ chÕt thÊp [25].
Søc sèng ®−îc x¸c ®Þnh bëi tÝnh di truyÒn, ®ã lµ kh¶ n¨ng cã thÓ chèng
l¹i nh÷ng ¶nh h−ëng bÊt lîi cña m«i tr−êng còng nh− ¶nh h−ëng cña dÞch
bÖnh (Johanson (1972) [17].
Sù gi¶m søc sèng ë giai ®o¹n hËu ph«i cã thÓ do t¸c ®éng cña c¸c gen
nöa g©y chÕt, nh−ng chñ yÕu lµ do t¸c ®éng cña m«i tr−êng (Brandsch,
Biichel,1978) [3]. C¸c gièng vËt nu«i nhiÖt ®íi cã kh¶ n¨ng chèng bÖnh
truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng cao h¬n so víi c¸c gièng vËt nu«i ë xø «n
®íi (TrÇn §×nh Miªn vµ céng sù , 1994 [29]; NguyÔn V¨n ThiÖn, 1995 [41]).
TrÇn Long vµ céng sù (1994) cho biÕt, tû lÖ nu«i sèng cña gµ Ri tõ 0 - 6
tuÇn tuæi ®¹t 93,3% [21]. TrÇn ThÞ Mai Ph−¬ng (2004) cho biÕt, tû lÖ nu«i sèng
cña gµ ¸c tõ 0 - 8 tuÇn tuæi ®¹t 93,6 - 96,9% [36]. Tû lÖ nu«i sèng cña gµ Ri tõ
0 - 9 tuÇn 92,11% (NguyÔn §¨ng Vang vµ céng sù, 1999) [52].
2.1.6. C¬ së nghiªn cøu c¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n cña gia cÇm
2.1.6.1. Tuæi thµnh thôc sinh dôc
9
Tuæi thµnh thôc sinh dôc lµ tuæi b¾t ®Çu ho¹t ®éng sinh dôc vµ cã kh¶
n¨ng tham gia qu¸ tr×nh sinh s¶n. ë gµ m¸i tuæi thµnh thôc sinh dôc lµ tuæi ®Î
qu¶ trøng ®Çu tiªn ®èi víi tõng c¸ thÓ hoÆc lóc tû lÖ ®Î ®¹t 5% ®èi víi mçi ®µn
(quÇn thÓ) gµ (Pingel vµ cs, 1980) (dÉn theo TrÇn ThÞ Mai Ph−¬ng, 2004) [36].
Tuæi thµnh thôc sinh dôc chÞu ¶nh h−ëng cña gièng vµ m«i tr−êng. C¸c
gièng kh¸c nhau th× tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh còng kh¸c nhau. Pingel vµ cs
(1980) (dÉn theo TrÇn ThÞ Mai Ph−¬ng, 2004) [36] cho r»ng, tuæi thµnh thôc
sinh dôc cña gµ kho¶ng 170 - 180 ngµy, biÕn ®éng trong kho¶ng 15 - 20 ngµy.
Tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu cña gµ Ri 135 - 144 ngµy (NguyÔn V¨n Th¹ch, 1996)
[40], gµ §«ng T¶o 157 ngµy (Ph¹m ThÞ Hoµ, 2004) [11], gµ ¸c 113 - 125
ngµy (TrÇn ThÞ Mai Ph−¬ng, 2004) [36], gµ Hå 240 - 255 ngµy (Lª V¨n
T−ëng, 1977) [51], gµ MÝa lµ 174 ngµy (NguyÔn V¨n ThiÖn vµ Hoµng Phanh,
1999) [44], gµ H’M«ng 147 ngµy (§µo LÖ H»ng, 2001) [10], gµ x−¬ng ®en
Th¸i Hoµ Trung Quèc 141-144 ngµy (Vò Quang Ninh, 2002) [35].
Tuæi ®Î sím hay muén liªn quan chÆt chÏ ®Õn khèi l−îng c¬ thÓ ë mét
thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Nh÷ng gia cÇm cã khèi l−îng c¬ thÓ nhá th−êng cã tuæi
thµnh thôc sím h¬n nh÷ng gia cÇm cã khèi l−îng c¬ thÓ lín. C¸c yÕu tè ¶nh
h−ëng ®Õn tuæi thµnh thôc sinh dôc sím lµ ngµy, th¸ng në cña gµ con (®é dµi
cña ngµy chiÕu s¸ng), kho¶ng thêi gian chiÕu s¸ng tù nhiªn hay nh©n t¹o, còng
nh− khèi l−îng c¬ thÓ. Sù biÕn ®éng trong tuæi thµnh thôc sinh dôc cã thÓ cßn
do c¸c yÕu tè kh¸c cã ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn nh− tiªm phßng
vac xin cho gµ con sÏ dÉn ®Õn ®Èy lïi ngµy ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn. KhÈu phÇn ¨n
còng cã ¶nh h−ëng m¹nh ®Õn chØ tiªu nµy (Jonhanson, 1972) [17].
2.1.6.2. N¨ng suÊt trøng
N¨ng suÊt trøng lµ s¶n l−îng trøng ®Î ra trong mét kho¶ng thêi gian
nhÊt ®Þnh. §ã lµ mét tÝnh tr¹ng di truyÒn ph¶n ¸nh chÊt l−îng gièng, phô
thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. HiÖn nay ch−a cã sù thèng nhÊt thêi
gian tÝnh n¨ng suÊt trøng, cã thÓ tÝnh cho gµ m¸i trong mét n¨m hoÆc tÝnh cho
10
c¶ ®êi gµ ®Î. Brandsch vµ Biichel (1978) cho biÕt, s¶n l−îng trøng ®−îc tÝnh
®Õn 500 ngµy tuæi, còng cã thÓ ®−îc tÝnh theo n¨m lÞch sinh häc (365 ngµy
tÝnh tõ ngµy ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn) [3].
N¨ng suÊt trøng phô thuéc vµo loµi, gièng, h−íng s¶n xuÊt, ®Æc ®iÓm c¸
thÓ, tuæi vµ mïa vô, kü thuËt nu«i d−ìng… N¨ng suÊt trøng n¨m ®Çu ë gµ, vÞt,
gµ T©y lµ cao nhÊt, nh÷ng n¨m sau gi¶m 10 - 20% so víi n¨m tr−íc.
Tuæi vµ n¨m ®Î cña gia cÇm cã liªn quan vµ ¶nh h−ëng ®Õn s¶n l−îng
trøng/n¨m. TrÇn §×nh Miªn vµ céng sù (1975) cho biÕt, quy luËt ®Î trøng cña
gia cÇm thay ®æi theo tuæi vµ cã sù kh¸c nhau gi÷a c¸c loµi [28]. Bïi §øc
Lòng vµ TrÇn Long (1994) cho biÕt, n¨ng suÊt trøng cña gµ §«ng T¶o ®¹t 55 65 qu¶/ m¸i/ n¨m; gµ MÝa ®¹t 55 - 60 qu¶/ m¸i/ n¨m [23].
Mïa vô, c¸c yÕu tè khÝ hËu, thêi tiÕt, ®é dµi ngµy, nguån thøc ¨n tù
nhiªn … cã ¶nh h−ëng lín ®Õn søc ®Î trøng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi gia cÇm nu«i
theo ph−¬ng thøc qu¶ng canh hoÆc b¸n th©m canh.
ChÕ ®é chiÕu s¸ng cã vai trß trong sù ®iÒu khiÓn c−êng ®é ®Î cña gia
cÇm. Ngµy chiÕu s¸ng 16 giê ®−îc coi lµ giíi h¹n ®¶m b¶o cho gµ cã søc ®Î
trøng cao, vµo mïa xu©n gµ cã kh¶ n¨ng ®¹t n¨ng suÊt trøng cao nhÊt.
Trong ch¨n nu«i gia cÇm, nhÊt lµ ch¨n nu«i th©m canh, viÖc t¹o ra c¸c
®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tiÓu khÝ hËu chuång nu«i vµ x¸c lËp mét khÈu phÇn ®Çy
®ñ vµ c©n ®èi c¸c chÊt dinh d−ìng sÏ ®¶m b¶o søc s¶n xuÊt tèi ®a, mang l¹i
hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.
2.1.6.3. Søc ®Î trøng
§©y lµ chØ tiªu rÊt quan träng, ph¶n ¸nh n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng
t¸i t¹o ®µn gia cÇm. Brandsch vµ Biichel (1978) [3] cho r»ng, ngoµi c¸c yÕu tè
nh− ®· nãi ë trªn, cã 5 yÕu tè di truyÒn c¸ thÓ ¶nh h−ëng ®Õn søc ®Î trøng cña
gia cÇm:
+ Tuæi ®Î qu¶ trøng ®Çu
+ C−êng ®é ®Î (chu kú ®Î trøng)
+ TÇn sè thÓ hiÖn b¶n n¨ng ®ßi Êp
+ Thêi gian nghØ ®Î mïa ®«ng
11
+ Thêi gian kÐo dµi hay tÝnh æn ®Þnh cña sù ®Î trøng
C−êng ®é ®Î trøng lµ sè trøng ®Î ra trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt
®Þnh. C−êng ®é ®Î trøng ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: F = (n/n+z)*100, trong ®ã
n lµ sè ngµy ®Î trøng, z lµ sè ngµy nghØ ®Î. C−êng ®é ®Î trøng liªn quan chÆt
chÏ víi thêi gian chiÕu s¸ng chuång nu«i. C−êng ®é ®Î trøng cã mèi t−¬ng
quan chÆt chÏ víi søc ®Î trøng c¶ n¨m.
B¶n n¨ng ®ßi Êp do yÕu tè di truyÒn chi phèi. C¸c gièng, c¸c dßng cã
sù thÓ hiÖn b¶n n¨ng nµy cã kh¸c nhau. C¸c dßng nhÑ c©n Ýt ®ßi Êp h¬n trong
khi c¸c gièng nÆng c©n vµ trung b×nh thÓ hiÖn m¹nh h¬n. B¶n n¨ng ®ßi Êp
còng bÞ ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng rÊt râ rÖt. C¸c dßng ham Êp ®Òu cã søc ®Î
kÐm h¬n, v× vËy cã thÓ lo¹i bá b¶n n¨ng ®ßi Êp ®Ó n©ng cao søc ®Î trøng
(Brandsch vµ Biichel, 1978) [3].
NghØ ®Î còng lµ yÕu tè t¸c ®éng tíi søc ®Î trøng. Thêi gian nghØ ®Î
ng¾n hay dµi ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn sè trøng ®Î c¶ n¨m.
§é dµi thêi gian ®Î th−êng ®−îc quan s¸t tõ n¨m ®Î ®Çu vµ ®−îc tÝnh tõ
lóc ®Î qu¶ trøng ®Çu tiªn cho ®Õn lóc thay l«ng hoµn toµn. Gi÷a sù thµnh thôc
vÒ tÝnh vµ thêi gian ®Î cã mèi t−¬ng quan nghÞch râ rÖt, gi÷a thêi gian ®Î
trøng kÐo dµi vµ søc ®Î trøng cã mèi t−¬ng quan rÊt chÆt chÏ [3].
2.1.6.4. Tû lÖ ®Î
Tû lÖ ®Î trøng cña gia cÇm phô thuéc vµo c¸c yÕu tè cña m«i tr−êng
nh− nhiÖt ®é, thêi tiÕt, thêi gian chiÕu s¸ng, chÕ ®é nu«i d−ìng ch¨m sãc...
2.1.6.5. C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ chÊt l−îng trøng gia cÇm
* Khèi l−îng trøng
Khèi l−îng trøng lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ s¶n l−îng trøng tuyÖt ®èi cña mét
c¸ thÓ hay mét ®µn. Khèi l−îng trøng cã mèi t−¬ng quan nghÞch víi n¨ng suÊt
trøng, t−¬ng quan thuËn víi tuæi thµnh thôc sinh dôc vµ khèi l−îng c¬ thÓ.
Khèi l−îng trøng phô thuéc vµo loµi, gièng, tuæi ®Î, tuæi thµnh thôc sinh dôc,
khèi l−îng c¬ thÓ, c−êng ®é ®Î trøng, c¸c tÝnh tr¹ng bªn ngoµi cña trøng….
12
C¸c gièng gµ nhÑ c©n h¬n ®Î trøng bÐ h¬n, nh÷ng gµ sím thµnh thôc sinh dôc
®Î trøng nhá h¬n nh÷ng gµ thµnh thôc sinh dôc muén... ngoµi ra, khèi l−îng
trøng cßn phô thuéc vµo mïa vô, thøc ¨n, ho¹t ®éng cña tuyÕn gi¸p vµ c¸c lo¹i
thuèc dïng ®Ó ch÷a bÖnh. Khèi l−îng trøng chÞu ¶nh h−ëng cña mét sè l−îng
lín c¸c gen. §Õn nay ng−êi ta vÉn ch−a x¸c ®Þnh ®−îc chÝnh x¸c sè l−îng gen
quy ®Þnh khèi l−îng trøng [15].
* H×nh d¹ng trøng
Trøng gia cÇm th−êng cã h×nh bÇu dôc, mét ®Çu to, mét ®Çu nhá. BiÕn
dÞ trong h×nh d¹ng trøng Ýt h¬n so víi khèi l−îng. H×nh d¹ng trøng kh«ng cã
nh÷ng biÕn ®æi theo mïa, nh÷ng qu¶ trøng ®Çu tiªn trong chu kú ®Î vµ sau
mét thêi kú nghØ ®Î kÐo dµi th−êng dµi h¬n vµ nhá h¬n so víi nh÷ng qu¶ sau.
Hutt (1978) ®· kÕt luËn vÒ tÝnh chÊt ®éc lËp cña c¸c gen ¶nh h−ëng lªn khèi
l−îng vµ h×nh d¹ng trøng [16]. Sè l−îng gen quy ®Þnh h×nh d¹ng trøng ®Õn
nay ch−a râ.
H×nh d¹ng trøng cã ý nghÜa quan träng kh«ng chØ trong tiªu thô, vËn
chuyÓn, b¶o qu¶n mµ cßn liªn quan chÆt víi tû lÖ Êp në. ChØ sè h×nh d¹ng
trøng lµ mét trong nh÷ng c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng bªn trong cña trøng.
* Mµu s¾c vµ chÊt l−îng vá trøng
Trøng c¸c gièng gµ ®Þa ph−¬ng th−êng cã mµu tr¾ng. Bªn c¹nh ®ã, cã
mét sè gièng trøng cã mµu n©u nh¹t. Ngoµi ra, ng−êi ta cßn thÊy trøng cã mµu
xanh lam ë c¸c gièng gµ Trung Mü vµ Nam Mü.
Sù tÝch luü s¾c tè ë vá trøng ®−îc tiÕn hµnh khi trøng n»m trong tö cung:
Mµu n©u cña vá trøng lµ do s¾c tè porfiril hoÆc protoporfirin, cßn mµu xanh lµ do
s¾c tè oxian quyÕt ®Þnh. Mµu s¾c trøng cã nhiÒu biÕn ®éng vÒ ®é ®Ëm nh¹t
trong n¨m. Vá trøng cã mµu ®Ëm nhÊt lµ vÒ mïa thu vµ mïa ®«ng, vµo mïa
xu©n vµ mïa hÌ do søc ®Î cao nªn trøng bÞ nh¹t mµu, ®Õn cuèi thêi kú ®Î,
trøng l¹i ®Ëm mµu lªn.
13
Mµu s¾c vá trøng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè vµ cã liªn quan ®Õn kü
thuËt soi trøng nh−ng kh«ng liªn quan ®Õn chÊt l−îng trøng,. HÖ sè di truyÒn
cña mµu s¾c trøng lµ rÊt cao (76%) [17].
ChÊt l−îng trøng cßn ®−îc thÓ hiÖn ë ®é dµy vµ ®é chÞu lùc cña vá
trøng, chóng cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc vËn chuyÓn vµ Êp trøng.
§é dµy vá trøng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn cña m«i tr−êng vµ c¸c qu¸
tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ gµ m¸i. ThiÕu vitamin vµ kho¸ng trong khÈu
phÇn, t×nh tr¹ng bÖnh tËt, sö dông thuèc thó y… sÏ lµm gi¶m ®¸ng kÓ chÊt
l−îng vá trøng.
Vá trøng gµ cã ®é dµy biÕn ®éng trong kho¶ng 0,311 - 0,588 mm [15].
Vá trøng qu¸ máng hay qu¸ dµy ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng Êp në cña gµ.
§é bÒn vá trøng ®−îc ®¸nh gi¸ qua hai chØ tiªu lµ ®é dµy vµ ®é xèp cña vá.
* ChÊt l−îng lßng tr¾ng vµ lßng ®á
Lßng tr¾ng cã vai trß quan träng trong viÖc cung cÊp n−íc, kho¸ng ...
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¸ thÓ ë giai ®o¹n ph«i. ChÊt l−îng lßng tr¾ng ®−îc
x¸c ®Þnh qua chØ sè lßng tr¾ng vµ ®¬n vÞ Haugh.
ChØ sè lßng tr¾ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh− gièng, tuæi, ®iÒu kiÖn
nu«i d−ìng... ChØ sè lßng tr¾ng dao ®éng trong kho¶ng 0,08 - 0,09.
§¬n vÞ Haugh: ®−îc x¸c ®Þnh qua khèi l−îng trøng vµ chiÒu cao lßng
tr¾ng ®Æc. §¬n vÞ Haugh cµng cao th× chÊt l−îng trøng cµng tèt [15].
Lßng ®á lµ tÕ bµo trøng cã d¹ng h×nh cÇu víi ®−êng kÝnh tõ 35 - 40
mm, n»m gi÷a lßng tr¾ng ®Æc vµ æn ®Þnh t−¬ng ®èi nhê d©y ch»ng. PhÝa trªn
lßng ®á lµ ®Üa ph«i.
Mµu s¾c lßng ®á phô thuéc vµo hµm l−îng caroten trong thøc ¨n vµ s¾c
tè trong c¬ thÓ gia cÇm. Lßng ®á chiÕm 31,6% khèi l−îng trøng, bao gåm
17% protªin; 33% lipit; 1% gluxit; 1,2% kho¸ng, cßn l¹i lµ n−íc [3].
ChÊt l−îng lßng ®á ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng chØ sè lßng ®á. ChØ sè lßng ®á
cao th× trøng tèt, chØ sè nµy gi¶m xuèng 0,33 th× trøng bÞ biÕn d¹ng [17]. ChÊt
14
l−îng lßng ®á vµ mµu s¾c lßng ®á phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn dinh d−ìng
vµ c¸c yÕu tè m«i tr−êng.
* Kh¶ n¨ng thô tinh vµ Êp në
Kh¶ n¨ng thô tinh lµ mét tÝnh tr¹ng ®Ó ®¸nh gi¸ søc sinh s¶n cña gµ
gièng. Kh¶ n¨ng thô tinh ®−îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ trøng cã ph«i th«ng qua
viÖc kiÓm tra toµn bé sè l−îng trøng Êp. Nh÷ng gièng gµ cã khèi l−îng c¬ thÓ
lín th−êng cã tû lÖ thô tinh kÐm h¬n so víi nh÷ng gièng cã khèi l−îng c¬ thÓ
thÊp h¬n.
Schuberth vµ Ruhland (1978) cho r»ng, c¸c chØ sè cao nhÊt vÒ tû lÖ thô
tinh vµ tû lÖ në th−êng thÊy ë n¨m ®Î ®Çu [37].
Kh¶ n¨ng në cña trøng thô tinh phô thuéc nhiÒu vµo yÕu tè di truyÒn
còng nh− c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh, trong ®ã nhiÒu yÕu tè ®Õn nay vÉn ch−a râ.
Tr¹ng th¸i di truyÒn cña mÑ cã thÓ ¶nh h−ëng trùc tiÕp vÒ nhiÒu mÆt lªn kh¶
n¨ng në. Nãi chung, nh÷ng trøng qu¸ lín hoÆc qu¸ bÐ ®Òu cã kh¶ n¨ng në
kÐm h¬n nh÷ng trøng cã kÝch th−íc trung b×nh. NhiÒu t¸c gi¶ còng ph¸t hiÖn
®−îc mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a khèi l−îng cña trøng hoÆc ®é dµy vµ ®é xèp
cña vá trøng víi kh¶ n¨ng në. Ngoµi ra, tû lÖ në cßn phô thuéc vµo c−êng ®é
®Î trøng, nh÷ng trøng ®Î vµo gi÷a chu kú cã kh¶ n¨ng në cao h¬n nh÷ng trøng
®Î vµo ®Çu hoÆc cuèi chu kú. NhiÒu gen g©y chÕt vµ nöa g©y chÕt còng ¶nh
h−ëng lªn kh¶ n¨ng në [17].
Bïi H÷u §oµn (1999) cho biÕt, khi bæ sung vitamin C hµm l−îng 150
ppm vµo khÈu phÇn ¨n cña gµ con tõ 0 - 4 tuÇn tuæi ®· lµm gi¶m tû lÖ chÕt
0,63 - 4,7% [5].
2.1.7. C¬ së nghiªn cøu c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr−ëng vµ cho thÞt cña gia cÇm
2.1.7.1. Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng
* Kh¸i niÖm
15
Sinh tr−ëng: lµ sù t¨ng kÝch th−íc, khèi l−îng cña c¬ thÓ ®ang ë giai
®o¹n lín lªn. Trong hai chØ tiªu t¨ng kÝch th−íc vµ t¨ng khèi l−îng th× chØ tiªu
t¨ng kÝch th−íc ®¸ng tin cËy h¬n v× khèi l−îng sinh vËt cã thÓ t¹m thêi biÕn
®éng tuú theo chÕ ®é dinh d−ìng (Lª Quang Long vµ cs, 1990) [20].
Ph¸t triÓn lµ sù biÕn ®æi kh«ng nh÷ng vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i mµ c¶ chøc
n¨ng sinh lý theo tõng giai ®o¹n cña sinh vËt. Sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn lu«n g¾n
liÒn víi nhau, bæ sung cho nhau ®Ó sinh vËt lín lªn vµ tr−ëng thµnh. Sinh tr−ëng lµ
®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn lµm thay ®æi sù sinh tr−ëng [20].
TÝnh giai ®o¹n cña sinh tr−ëng biÓu hiÖn ë nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
Thêi gian cña c¸c giai ®o¹n dµi hay ng¾n, sè l−îng giai ®o¹n vµ sù ®ét biÕn
trong sinh tr−ëng cña tõng gièng, tõng c¸ thÓ cã sù kh¸c nhau. Giai ®o¹n nµy
tiÕp nèi giai ®o¹n kh¸c, kh«ng ®i ng−îc trë l¹i, kh«ng bá qua thêi kú nµo, ë mçi
giai ®o¹n, thêi kú ®Òu cã ®Æc ®iÓm riªng [1].
ë gµ, c¨n cø vµo sù sinh tr−ëng cña c¸c c¸ thÓ ta cã thÓ ph©n biÖt c¸c
giai ®o¹n ph¸t triÓn nh− giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ph«i trong trøng tr−íc khi ®Î,
giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ph«i trong trøng sau khi ®Î, giai ®o¹n trøng në thµnh
con (s¬ sinh) ®Õn khi thµnh thôc sinh dôc, giai ®o¹n sinh s¶n. Mçi giai ®o¹n
®Òu cã ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh lý ®Æc tr−ng.
§èi víi gia cÇm sinh tr−ëng lµ sù biÕn ®æi, tæng hîp cña sù t¨ng lªn vÒ
sè l−îng, kÝch th−íc cña tÕ bµo vµ thÓ dÞch trong m« bµo ë giai ®o¹n ph¸t triÓn
cña ph«i. Trong giai ®o¹n sau khi në th× sinh tr−ëng lµ do sù lín lªn cña c¸c
m«. Trong mét sè m«, sinh tr−ëng lµ do sù t¨ng lªn vÒ kÝch th−íc cña c¸c tÕ
bµo. Giai ®o¹n nµy sinh tr−ëng ®−îc chia lµm 2 thêi kú: thêi kú gµ con vµ thêi
kú gµ tr−ëng thµnh.
- Thêi kú gµ con: thêi kú nµy l−îng tÕ bµo t¨ng nhanh, nªn qu¸ tr×nh
sinh tr−ëng diÔn ra rÊt nhanh, mét sè c¬ quan néi t¹ng ch−a ph¸t triÓn hoµn
chØnh nh− c¸c men tiªu ho¸ ch−a ®Çy ®ñ, kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt kÐm gµ
con dÔ bÞ ¶nh h−ëng bëi thøc ¨n vµ nu«i d−ìng. V× vËy thøc ¨n vµ nu«i d−ìng
16
trong thêi kú nµy ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tèc ®é sinh tr−ëng cña gia cÇm. Thêi
kú nµy cßn diÔn ra qu¸ tr×nh thay l«ng, ®©y lµ qu¸ tr×nh sinh lý quan träng cña
gia cÇm, nã lµm t¨ng trao ®æi chÊt. Cho nªn cÇn chó ý vÊn ®Ò nu«i d−ìng ®Æc
biÖt lµ c¸c chÊt dinh d−ìng cã trong thøc ¨n, trong ®ã quan träng nhÊt lµ c¸c
axit amin h¹n chÕ nh− lizin, methionine, triptophan...
- Thêi kú gµ tr−ëng thµnh: thêi kú nµy c¸c c¬ quan trong c¬ thÓ gia cÇm
gÇn nh− ®· ph¸t triÓn hoµn thiÖn. Sè l−îng tÕ bµo t¨ng chËm, chñ yÕu lµ qu¸
tr×nh ph¸t dôc. Qu¸ tr×nh tÝch luü chÊt dinh d−ìng cña gia cÇm mét phÇn lµ ®Ó
duy tr× sù sèng, mét phÇn ®Ó tÝch luü mì, tèc ®é sinh tr−ëng chËm h¬n thêi kú
gµ con. V× vËy giai ®o¹n nµy cÇn x¸c ®Þnh tuæi giÕt mæ thÝch hîp ®Ó cho hiÖu
qu¶ kinh tÕ cao.
Trong ch¨n nu«i gia cÇm, viÖc nghiªn cøu sinh tr−ëng ®Çu tiªn lµ ph¶i
x¸c ®Þnh khèi l−îng c¬ thÓ qua c¸c tuÇn tuæi. §©y lµ mét chØ tiªu quan träng
®¸nh gi¸ sù sinh tr−ëng.
* C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù sinh tr−ëng
- KÝch th−íc c¬ thÓ:
KÝch th−íc c¬ thÓ lµ mét chØ tiªu quan träng cho sù sinh tr−ëng, ®Æc
tr−ng cho tõng giai ®o¹n sinh tr−ëng, tõng gièng, qua ®ã gãp phÇn vµo viÖc
ph©n biÖt gièng. Giíi h¹n kÝch th−íc cña loµi, c¸ thÓ… do tÝnh di truyÒn quy
®Þnh. TÝnh di truyÒn cña kÝch th−íc kh«ng tu©n theo sù ph©n ly ®¬n gi¶n theo
c¸c quy luËt cña Mendel [17].
KÝch th−íc c¬ thÓ lu«n cã mèi t−¬ng quan thuËn chÆt chÏ víi khèi
l−îng c¬ thÓ. KÝch th−íc c¬ thÓ cßn liªn quan ®Õn c¸c chØ tiªu sinh s¶n nh−
tuæi thµnh thôc vÒ thÓ träng, chÕ ®é dinh d−ìng, thêi gian giÕt thÞt thÝch hîp
trong ch¨n nu«i gµ.
- Khèi l−îng c¬ thÓ:
Khèi l−îng c¬ thÓ lµ mét tÝnh tr¹ng sè l−îng vµ ®−îc quy ®Þnh bëi yÕu
tè di truyÒn. Khèi l−îng gµ con khi në phô thuéc vµo khèi l−îng qu¶ trøng vµ
17
khèi l−îng cña gµ mÑ vµo thêi ®iÓm ®Î trøng. Tuy nhiªn, khèi l−îng gµ khi në
Ýt ¶nh h−ëng ®Õn sù t¨ng tr−ëng tiÕp theo (Jonhanson, 1972) [17].
§èi víi gµ h−íng thÞt, ®iÒu quan träng nhÊt lµ khèi l−îng gµ khi giÕt
mæ. Khèi l−îng c¬ thÓ kh«ng nh÷ng liªn quan tíi hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n
mµ cßn cÇn thiÕt ®Ó quyÕt ®Þnh thêi gian nu«i thÝch hîp. Khèi l−îng c¬ thÓ
®−îc minh ho¹ b»ng ®å thÞ sinh tr−ëng tÝch luü. §å thÞ nµy thay ®æi theo
dßng, gièng, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc.
- Tèc ®é sinh tr−ëng
Trong ch¨n nu«i ng−êi ta th−êng sö dông hai chØ sè ®Ó m« t¶ tèc ®é
sinh tr−ëng ë vËt nu«i lµ tèc ®é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi vµ tèc ®é sinh tr−ëng
t−¬ng ®èi.
§é sinh tr−ëng tuyÖt ®èi chÝnh lµ sù gia t¨ng vÒ khèi l−îng sèng trung
b×nh mét ngµy ®ªm. Sinh tr−ëng tuyÖt ®èi th−êng ®−îc tÝnh b»ng g/con/ngµy
hoÆc g/con/tuÇn. §å thÞ sinh tr−ëng tuyÖt ®èi cã d¹ng parabol. Gi¸ trÞ sinh
tr−ëng tuyÖt ®èi cµng cao th× hiÖu qu¶ kinh tÕ cµng lín.
Tèc ®é sinh tr−ëng t−¬ng ®èi lµ tû lÖ % t¨ng lªn cña khèi l−îng, kÝch
th−íc vµ thÓ tÝch c¬ thÓ lóc kÕt thóc kh¶o s¸t so víi lóc ®Çu kh¶o s¸t (TCVN 2.
40. 1997) [47]. §å thÞ sinh tr−ëng t−¬ng ®èi cã d¹ng hypebol. Gµ cßn non ®é
sinh tr−ëng t−¬ng ®èi cao, sau ®ã gi¶m dÇn theo tuæi.
Tèc ®é sinh tr−ëng cña vËt nu«i phô thuéc vµo loµi, gièng, giíi tÝnh, ®Æc
®iÓm c¬ thÓ vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng [19].
Chambers (1990) [57] cho biÕt, ®−êng cong sinh tr−ëng cña gµ thÞt gåm
4 pha vµ mçi pha cã ®Æc ®iÓm nh− sau:
Pha sinh tr−ëng tÝch luü: t¨ng tèc ®é nhanh sau khi në.
§iÓm uèn cña ®−êng cong t¹i thêi ®iÓm sinh tr−ëng cã tèc ®é cao nhÊt.
Pha sinh tr−ëng cã tèc ®é gi¶m dÇn theo ®iÓm uèn.
Pha sinh tr−ëng tiÖm cËn cã gi¸ trÞ khi gµ tr−ëng thµnh.
18
Th«ng th−êng, ng−êi ta sö dông khèi l−îng c¬ thÓ ë c¸c tuÇn tuæi ®Ó thÓ
hiÖn ®å thÞ sinh tr−ëng tÝch luü vµ cho biÕt mét c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt vÒ ®−êng
cong sinh tr−ëng.
§−êng cong sinh tr−ëng kh«ng chØ sö dông ®Ó chØ râ vÒ sè l−îng mµ
cßn lµm râ vÒ chÊt l−îng, sù sai kh¸c gi÷a c¸c dßng, c¸c gièng, giíi tÝnh, ®iÒu
kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc, m«i tr−êng.
Ng« Gi¶n LuyÖn (1994) cho biÕt, khi nghiªn cøu ®−êng cong sinh
tr−ëng cña 3 dßng gµ thuÇn chñng V1, V3, V5 cho thÊy tÊt c¶ c¸c dßng ®Òu
ph¸t triÓn theo ®óng quy luËt sinh häc. Gµ trèng cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cao
nhÊt lóc 7 - 8 tuÇn tuæi, gµ m¸i lóc 6 - 7 tuÇn tuæi [24].
* C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng
Cã nhiÒu yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña gµ víi nh÷ng
møc ®é kh¸c nhau nh− di truyÒn, tÝnh biÖt, tèc ®é mäc l«ng, c¸c ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng, nu«i d−ìng, ch¨m sãc...
- ¶nh h−ëng cña dßng, gièng tíi kh¶ n¨ng sinh tr−ëng: c¸c dßng trong
mét gièng, c¸c gièng kh¸c nhau cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng kh¸c nhau. C¸c
gièng gia cÇm chuyªn thÞt cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n c¸c gièng chuyªn
trøng vµ kiªm dông.
Ph¹m ThÞ Hoµ (2004) cho biÕt, gµ §«ng T¶o ë 12 tuÇn tuæi khèi l−îng
c¬ thÓ ®¹t 1297,58g [11]. Trong khi ®ã gµ H’M«ng ë 12 tuÇn tuæi ®¹t 805,59g
(§µo LÔ H»ng, 2001) [10]; gµ MÝa 12 tuÇn tuæi khèi l−îng c¬ thÓ ®¹t 1503g.
(NguyÔn V¨n ThiÖn vµ céng sù, 1999) [44].
- ¶nh h−ëng cña tÝnh biÖt: gia cÇm trèng th−êng cã kh¶ n¨ng sinh
tr−ëng cao h¬n gia cÇm m¸i trong cïng mét ®iÒu kiÖn ch¨m sãc, nu«i d−ìng.
Jull (1923) cho biÕt, gµ trèng cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n gµ m¸i 2432% vµ sù sai kh¸c nµy lµ do gen liªn kÕt víi giíi tÝnh, nh÷ng gen nµy ë gµ trèng
(2 NST giíi tÝnh) ho¹t ®éng m¹nh h¬n gµ m¸i (1 NST giíi tÝnh) [60].
- ¶nh h−ëng cña dinh d−ìng: dinh d−ìng kh«ng nh÷ng ¶nh h−ëng trùc tiÕp
tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c bé phËn c¬ thÓ nh− thÞt, trøng, x−¬ng, da...mµ cßn ¶nh
h−ëng ®Õn sù biÕn ®éng di truyÒn vÒ sinh tr−ëng (Box vµ cs, 1954) [55]. Muèn
19
ph¸t huy tèt kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cÇn ph¶i cung cÊp thøc ¨n tèi −u vÒ dinh d−ìng
gi÷a protein, axit amin vµ n¨ng l−îng, ngoµi ra trong thøc ¨n hçn hîp cÇn bæ sung
thªm c¸c chÕ phÈm ho¸ sinh kh«ng mang ý nghÜa dinh d−ìng nh−ng cã t¸c dông
kÝch thÝch sinh tr−ëng lµm t¨ng chÊt l−îng thÞt (Bïi §øc Lòng, 1992) [22].
2.1.7.2. Kh¶ n¨ng cho thÞt
* §Æc ®iÓm kh¶ n¨ng cho thÞt cña gµ
Tû lÖ th©n thÞt chÝnh lµ tû lÖ % cña khèi l−îng th©n thÞt so víi khèi
l−îng sèng cña gia cÇm. N¨ng suÊt cña c¸c thµnh phÇn th©n thÞt lµ tû lÖ % cña
c¸c phÇn so víi th©n thÞt vµ n¨ng suÊt cña c¬ lµ tû lÖ % c¬ so víi th©n thÞt.
Chambers (1990) [57], Peter (1959), Ristic vµ Shon (1977) (dÉn theo TrÇn ThÞ
Mai Ph−¬ng, 2004) [36] ®· tæng hîp trªn nhiÒu lo¹i gia cÇm vµ ®−a ra tû lÖ
c¸c phÇn cña th©n thÞt nh− sau: khèi l−îng sèng cña gia cÇm 100%, trong ®ã
khèi l−îng th©n thÞt chiÕm kho¶ng 64% (trong ®ã 52% lµ thÞt vµ 12% lµ
x−¬ng), phñ t¹ng chiÕm kho¶ng 6%; m¸u, l«ng, ®Çu, ch©n, ruét chiÕm kho¶ng
17% vµ tû lÖ hao hôt khi giÕt mæ chiÕm kho¶ng 13%.
* C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt thÞt
- Kh¶ n¨ng cho thÞt phô thuéc vµo khèi l−îng c¬ thÓ, sù ph¸t triÓn cña
hÖ c¬, kÝch th−íc vµ khèi l−îng khung x−¬ng. HÖ sè di truyÒn cña réng ngùc
lµ 0,2 - 0,3 vµ gãc ngùc lµ 0,3 - 0,45 (NguyÔn V¨n ThiÖn, 1995) [41].
- ¶nh h−ëng cña di truyÒn: gi÷a c¸c gièng, dßng kh¸c nhau tån t¹i sù
sai kh¸c di truyÒn vÒ n¨ng suÊt thÞt xÎ, c¸c phÇn cña th©n thÞt (Chambers
1990) [57], kÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Singh
(1992) [64]; Lª Thanh H¶i vµ céng sù (1999) [7]. Khi so s¸nh gi÷a c¸c gièng
gµ ®Î dßng nÆng c©n víi gµ nhÑ c©n víi gµ thÞt lai Cornish x White Rock ë 8
tuÇn tuæi Peter (1958) (dÉn theo TrÇn ThÞ Mai Ph−¬ng, 2004) [36] cho biÕt,
n¨ng suÊt thÞt cña c¸c gièng gµ ®Î thÊp h¬n 2,6 - 3,4 % so víi c¸c gièng gµ
thÞt, tû lÖ ®ïi, l−ên, thÞt ®ïi, thÞt l−ên còng thÊp h¬n kho¶ng 2%.
20
- Xem thêm -