ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ KINH TẾ BƯỞI PHÚC TRẠCH
CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở HUYỆN HƯƠNG KHÊ,
TỈNH HÀ TĨNH
Sinh viên thực hiện
Giáo viên hướng dẫn:
Phan Thị Minh
TS. Trương Tấn Quân
Lớp: K45KTNN
MSV: 11K4011177
Niên khóa: 2011-2015
Huế, tháng 5 năm 2015
Khóa luận tốt nghiệp
Lời Cảm Ơn
Trên thực tế không có sự thành công nào không gắn liền với những sự hỗ
trợ, giúp đỡ dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp của người khác. Để hoàn
thành được bài khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế
bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh”,
tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các quý thầy cô, các cán bộ trong
Phòng Nông Nghiệp huyện Hương Khê, các hộ gia đình ở trong địa bàn huyện,
ở hai xã Phúc Trạch và Phúc Đồng cùng các cán bộ trong UBND huyện
Hương Khê, UBND 2 xã nói trên. Sau đây tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và
sâu sắc đến:
Các quý thầy giáo, cô giáo đã giảng dạy tôi trong quá trình học tập ở trường.
Thầy giáo Trương Tấn Quân đã quan tâm giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong
quá trình về thực tập nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận của mình.
Các cán bộ ở UBND huyện Hương Khê, cũng như cán bộ ở phòng Nông
Nghiệp & PTNT cùng các cán bộ ở UBND hai xã Phúc Trạch và Phúc Đồng
cùng các hộ gia đình ở hai xã đã giúp đỡ tận tình, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi
trong quá trình thực tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này.
Đồng thời xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của các bạn sinh viên
để đề tài được hoàn thiện hơn.
Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp của
mình không thể tránh những sai sót. Tôi rất mong nhận được những nhận xét,
đánh giá, góp ý của các quý thầy cô và những ai quan tâm đến đề tài này.
Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn !
Huế, tháng 5 năm 2015
Sinh viên
Phan Thị Minh
SVTH: Phan Thị Minh
i
Khóa luận tốt nghiệp
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN...................................................................................................................i
MỤC LỤC ...................................................................................................................... ii
DANH MỤC VIẾT TẮT................................................................................................iv
DANH MỤC BẢNG .......................................................................................................v
ĐƠN VỊ QUY ĐỔI ........................................................................................................vi
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .............................................................................................1
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................2
1. Lí do chọn đề tài.......................................................................................................2
2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................3
3. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................4
5. Kết cấu của khóa luận ..............................................................................................4
PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............................................................................5
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................5
1.1. Cơ sở lí luận ..........................................................................................................5
1.1.1. Lý luận về Hiệu quả kinh tế............................................................................5
1.1.2. Đặc điểm sinh học của cây bưởi .....................................................................6
1.1.3. Giá trị của cây bưởi phúc trạch.......................................................................8
1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và hiệu quả kinh tế của bưởi.............10
1.1.5. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả kinh tế cây bưởi. ........................13
1.2. Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................15
1.2.1. Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới............................................................15
1.2.2. Tình hình sản xuất bưởi trong nước .............................................................16
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH Ở HUYỆN
HƯƠNG KHÊ ...............................................................................................................18
2.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu .......................................................................18
2.1.1. Đặc điểm tự nhiên.........................................................................................18
SVTH: Phan Thị Minh
ii
Khóa luận tốt nghiệp
2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội ................................................................................22
2.1.3. Đánh giá tình hình chung của huyện ............................................................31
2.2. Thực trạng sản xuất bưởi và bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê...............33
2.2.1. Thực trạng sản xuất bưởi của huyện Hương Khê.........................................33
2.2.2. Tình hình sản xuất bưởi của các hộ điều tra .................................................37
2.3.3. Hiệu quả sản xuất bưởi của hộ điều tra ........................................................50
2.3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng suất bưởi Phúc Trạch ..............................55
2.3.5. Tình hình tiêu thụ bưởi của các hộ điều tra ..................................................57
2.3.6. Những điểm mạnh, điểm yếu và cơ hội, thách thức của các hộ điều tra trong
sản xuất bưởi Phúc Trạch .......................................................................................62
CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
SẢN XUẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH..............................................................................65
3.1. Định hướng .........................................................................................................65
3.2. Một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi ở các hộ gia đình ....................65
3.2.1. Giải pháp quy hoạch và phát triển sản xuất..................................................65
3.2.2. Giải pháp về vốn và tín dụng........................................................................66
3.2.3. Giải pháp về kỹ thuật ....................................................................................66
3.2.4. Giải pháp về cơ sở hạ tầng............................................................................67
3.2.5. Giải pháp về thị trường và thương hiệu........................................................67
PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................69
1. Kết luận ..................................................................................................................69
2. Đề xuất, kiến nghị ..................................................................................................70
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................72
SVTH: Phan Thị Minh
iii
Khóa luận tốt nghiệp
DANH MỤC VIẾT TẮT
BVTV
Bảo vệ thực vật
BQ
Bình quân
ĐVCT
Đơn vị canh tác
CC
Cơ cấu
CCDC
Công cụ dụng cụ
CHDCNND
Cộng hòa dân chủ nhân dân
CNH- HĐH
Công nghiệp hóa – hiện đại hóa
DT
Diện tích
GO
Giá trị sản xuất
GDTX
Giáo dục thường xuyên
HQKT
Hiệu quả kinh tế
IC
Chi phí trung gian
IRR
Tỉ suất hoàn vốn nội bộ
KTCB
Kiến thiết cơ bản
FAO
Tổ chức lương thực và nông nghiệp liên hợp quốc
MI
Thu nhập hỗn hợp
NPV
Giá trị hiện tại ròng
PĐ
Phúc Đồng
PT
Phúc Trạch
UBND
Ủy ban nhân dân
THPT
Trung học phổ thông
TKKD
Thời ký kinh doanh
TSCĐ
Tài sản cố định
VA
Giá trị gia tăng
SXKD
Sản xuất kinh doanh
SVTH: Phan Thị Minh
iv
Khóa luận tốt nghiệp
DANH MỤC BẢNG
Bảng1: Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới trong giai đoạn từ năm 2007-2013........16
Bảng 2: Sản lượng bưởi và cam của Việt Nam từ năm 2007-2013: .............................17
Bảng 3: Tình hình sử dụng đất đai của huyện Hương Khê trong 3 năm ( 2012- 2014)24
Bảng 4 : Tình hình dân số và lao động của huyện Hương Khê 3 năm ( 2012- 2014)...27
Bảng 5: Cơ cấu thu nhập của huyện Hương Khê trong 3 năm ( 2012- 2014)...............29
Bảng 6: Diện tích, sản lượng, năng suất bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê qua 3
năm (2012-2014) ...........................................................................................................33
Bảng 7: Diện tích bưởi Phúc Trạch của các xã trên địa bàn huyện Hương Khê qua 3
năm (2012-2014) ...........................................................................................................35
Bảng 8. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra......................................38
Bảng 9: Tình hình sử dụng đất đai của các hộ điều tra .................................................40
Bảng 10: Tình hình và cơ cấu thu nhập của các hộ điều tra (BQ/hộ) ...........................42
Bảng 11: Tình hình sản xuất và quy mô của các hộ điều tra.........................................44
Bảng 12: Tổng chi phí sản xuất trong 4 năm thời kỳ KTCB của các hộ điều tra (bình
quân/cây) .......................................................................................................................47
Bảng 13: Chi phí sản xuất bưởi trong 1 năm TKKD của các hộ điều tra (BQ/cây) ....50
Bảng 14: Kết quả sản xuất bưởi của các hộ điều tra trong 1 năm TKKD.....................53
Bảng 15: Hiệu quả sản xuất bưởi của các hộ điều tra ...................................................54
Bảng 16. Năng suất của bưởi Phúc Trạch theo độ tuổi .................................................56
Bảng 17: Tình hình tiêu thụ bưởi của các hộ ................................................................59
SVTH: Phan Thị Minh
v
Khóa luận tốt nghiệp
ĐƠN VỊ QUY ĐỔI
1 sào = 500m2
1 ha = 10000m2
SVTH: Phan Thị Minh
vi
Khóa luận tốt nghiệp
TÓM TẮT NGHIÊN CỨU
Hương Khê là một huyện miền núi của tỉnh Hà Tĩnh, ở đây được thiên nhiên ưu
ái khi ban tặng cho cây bưởi Phúc Trạch, một loại bưởi ngon được nhiều người ưa
chuộng đồng thời đem lại hiệu quả kinh tế cao.
Được trồng cách đây gần 200 năm bưởi Phúc trạch đã trải qua nhiều thăng trầm,
có những giai đoạn diện tích bưởi giảm sút nghiêm trọng do mất mùa liên tiếp, nhưng
hiện nay diện tích bưởi đang được dần khôi phục lại và là cây ăn quả đem lại nguồn
thu nhập khá lớn cho các hộ gia đình (lợi nhuận 1 cây bưởi Phúc Trạch năm 2014 là
1917,45 nghìn đồng). Bên cạnh thuận lợi thì còn tồn tại nhiều khó khăn làm ảnh hưởng
đến phát triển và mở rộng sản xuất bưởi Phúc Trạch, tỷ lệ ra hoa đậu quả còn thấp,
chưa đúng với tiềm năng của cây bưởi.
Để góp phần vào việc nghiên cứu hiệu quả kinh tế của bưởi Phúc Trạch, từ đó đề
xuất ra những giải pháp phù hợp để phát triển cây bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới,
tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch của các hộ gia
đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
- Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phân tích và đánh giá được hiệu quả kinh tế
sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê. Từ đó đề xuất các
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững bưởi Phúc Trạch trong thời
gian tới.
- Phương pháp nghiên cứu, trong quá trình nghiên cứu đề tài tôi có sử dụng các
phương pháp sau: phương pháp luận, phương pháp thu thập số liệu, phương pháp phân
tích số liệu, phương pháp so sánh,…
Kết quả thu được từ quá trình nghiên cứu này là chỉ ra được kết quả và hiệu quả
sản xuất kinh doanh bưởi, đồng thời đánh giá được những điểm mạnh, điểm yếu, cơ
hội, thách thức của các hộ trong sản xuất bưởi. Từ đó đề xuất kiến nghị và đưa một số
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới.
SVTH: Phan Thị Minh
1
Khóa luận tốt nghiệp
PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
Việt Nam là một nước thuần nông, sản xuất nông nghiệp có vai trò rất quan trọng
đối với nền kinh tế của đất nước. Trong sản xuất nông nghiệp thì cây ăn quả là loại cây
đem lại giá trị kinh tế cao và cao hơn nhiều so với một số loại cây trồng khác.
Nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, được sự ưu ái của tự nhiên, khí
hậu của nước ta rất thuận lợi cho phát triển đa dạng các loại cây ăn quả. Mỗi vùng
miền, mỗi tỉnh thành có một loại cây ăn quả đặc trưng, nhiều loại quả đã trở thành
thương hiệu riêng và nổi tiếng khắp nơi. Nói đến các loài ăn quả có múi nổi tiếng thì
không thể bỏ qua bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.
Bưởi Phúc Trạch được biết đến là một thương hiệu bưởi nổi tiếng, gắn liền và
thân thuộc với người dân huyện miền núi Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Được trồng cách
đây gần 200 năm, loài bưởi này đã gắn bỏ với người trồng bưởi cũng như người tiêu
dùng một thời gian khá dài. Bưởi có vị ngọt thanh, ngon, dễ ăn, tốt cho sức khỏe nên
được người tiêu dùng rất ưa chuộng, sử dụng nhiều để làm tráng miệng, đãi khách tại
các hội nghị, khách sạn, nhà hàng. Đặc biệt hình dáng quả bưởi đẹp nên được sử dụng
nhiều để làm quà biếu và hiện nay đang được mở rộng chinh phục thị trường thế giới.
Bưởi Phúc Trạch là loại cây ăn quả đem lại giá trị kinh tế cao, đặc biệt trong mấy
năm gần đây giá bưởi tăng cao đã góp phần nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo
cho các hộ nông dân trong huyện, bên cạnh đó còn giúp sử dụng hợp lí và tránh lãng
phí đất vườn.
Tuy nhiên hiện nay ở huyện Hương Khê thì việc trồng bưởi đang gặp nhiều khó
khăn về vốn, kỹ thuật, thị trường…nhất là về vấn đề thời tiết khí hậu, thiên tai. Nằm ở
khu vực miền Trung nên ảnh hưởng nhiều của lũ lụt, bão gây trở ngại cho mùa vụ thu
hoạch của bưởi. Trước những khó khăn, để nghề trồng bưởi Phúc Trạch không bị mai
một thì chính quyền địa phương cần có những chính sách và sự hỗ trợ về vốn, kỹ
thuật, thị trường… cho các hộ nông dân trong huyện. Vì thực tế đó nên tôi đã chọn đề
tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện
Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
SVTH: Phan Thị Minh
2
Khóa luận tốt nghiệp
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Phân tích và đánh giá được hiệu quả kinh tế sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ
gia đình ở huyện Hương Khê. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và
phát triển bền vững bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Làm rõ các vấn đề lí luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch.
- Phân tích thực trạng sản xuất, hiệu quả kinh tế và những nhân tố ảnh hưởng đến
hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch.
- Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ
gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1. Phương pháp luận
Phương pháp duy vật biện chứng để xem xét các hiện tượng trong mối quan hệ
tác động qua lại lẫn nhau.
3.2. Phương pháp thu thập số liệu
3.2.1. Thu thập số liệu thứ cấp:
- Thu thập số liệu từ UBND huyện, Phòng Nông nghiệp & PTNT Huyện
- Thu thập số liệu từ các chuyên đề, sách báo, tạp chí, internet
3.2.2. Thu thập số liệu sơ cấp:
Thu thập thông qua việc điều tra phỏng vấn 100 hộ nông dân của 2 xã thuộc
huyện Hương Khê.
3.3. Phương pháp phân tích số liệu
3.3.1. Công cụ phân tích và xử lý số liệu
- Kiểm tra và rà soát lại thông tin đã điều tra được từ các hộ nông dân
- Xử lý số liệu bằng bảng excel trên máy tính
3.3.2. Phương pháp thống kê mô tả:
Sử dụng phương pháp để phân tích thực tế sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ
điều tra.
SVTH: Phan Thị Minh
3
Khóa luận tốt nghiệp
3.3.3. Phương pháp so sánh:
Dùng phương pháp này để so sánh các chỉ tiêu với nhau và so sánh về thực tế sản
xuất bưởi Phúc Trạch giữa 2 xã Phúc Trạch và Phúc Đồng (vì Phúc Trạch là xã bắt
nguồn của giống bưởi này còn Phúc Đồng là xã trồng mới). Từ đó đưa ra được lý do
dẫn đến sự khác nhau về hiệu quả sản xuất giữa 2 xã.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Hiệu quả kinh tế của cây bưởi Phúc Trạch ở huyện
Hương Khê
- Phạm vi nghiên cứu:
Về không gian: Huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh
Về thời gian: Số liệu thứ cấp là từ năm 2012-2014, số liệu sơ cấp là năm 2014.
5. Kết cấu của khóa luận
Bài khóa luận có kết cấu gồm 3 phần chính:
- Phần 1: mở đầu
- Phần 2: nội dung nghiên cứu gồm có 3 chương
Chương 1: cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu.
Chương 2: thực trạng sản xuất bưởi Phúc Trạch ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.
Chương 3: định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi
Phúc Trạch.
- Phần 3: kết luận và kiến nghị.
6. Hạn chế của khóa luận
Mặc dù bản thân đã nổ lực nhưng do hạn chế về kiến thức, thời gian nghiên cứu
và thực hiện đề tài, tôi nhận thấy khóa luận vẫn còn những điểm hạn chế sau:
- Chưa đi sâu phân tích rõ được hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch của từng hộ
gia đình. Từ đó chưa đưa ra được những so sánh cụ thể về hiệu quả kinh tế giữa cây
bưởi và các cây trồng khác.
- Không đi sâu nghiên cứu được lý do tỷ lệ ra hoa đậu quả, năng suất của cây
bưởi Phúc Trạch còn thấp và sâu bệnh nhiều.
- Do thời gian và điều kiện không cho phép nên chưa đi thực tế địa phương được
nhiều, do đó những kinh nghiệm thực tế còn hạn chế.
SVTH: Phan Thị Minh
4
Khóa luận tốt nghiệp
PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CHƯƠNG 1.
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Lý luận về Hiệu quả kinh tế
1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế
Hiệu quả kinh tế là mối quan tâm, là cái đích mà các nhà sản xuất kinh doanh nói
chung và các hộ gia đình nói riêng mong muốn để giúp họ tối đa hóa lợi nhuận, đã sản
xuất kinh doanh thì phải có hiệu quả.
Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn
lực ( nhân lực, vật lực, tài lực…). Trong điều kiện nền kinh tế hiện nay muốn tồn tại và
phát triển đòi hỏi các nhà sản xuất kinh doanh phải đặt mục tiêu hiệu quả kinh tế lên
hàng đầu. Hiện nay có rất nhiều quan niệm khác nhau về hiệu quả kinh tế.
Theo ông Ngô Đình Giao (1997): HQKT là tiêu chuẩn cao nhất cho mọi sự lựa
chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà
nước. Còn theo P.samuelson (1948) hiệu quả sản xuất diễn ra khi xã hội không thể
tăng sản lượng một loại hàng hóa mà không cắt giảm sản lượng của một loại hàng hóa
khác. Một nền kinh tế có hiệu quả nằm trên giới hạn khả năng sản xuất của nó. Thực
chất của hai quan điểm này đề cập đến khía cạnh phân bổ có hiệu quả các nguồn lực
của doanh nghiệp, cũng như nền sản xuất xã hội.
Theo farell (1957) và một số nhà kinh tế học khác thì HQKT chỉ đạt được khi và
chỉ khi đạt được hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân phối
Hiệu quả kỹ thuật là số lượng sản phẩm có thể đạt được trên một đơn vị chi phí
đầu vào sản xuất trong những điều kiện cụ thể về kỹ thuật hay công nghệ áp dụng vào
sản xuất nông nghiệp. Như vậy hiệu quả kỹ thuật liên quan đến phương tiện vật chất
của sản xuất nó chỉ ra một đơn vị nguồn lực dùng vào sản xuất đem lại thêm bao nhiêu
đơn vị sản phẩm
Hiệu quả phân phối là chỉ tiêu hiệu quả trong đó các yếu tố giá sản phẩm và giá
đầu vào được tính để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí thêm
SVTH: Phan Thị Minh
5
Khóa luận tốt nghiệp
về đầu vào. Khi nắm được giá của các yếu tố đầu vào, đầu ra, người ta sẽ sử dụng các
yếu tố đầu vào theo một tỷ lệ nhất định để đạt được lợi nhuận tối đa. Thực chất hiệu
quả phối, chính là hiệu quả kỹ thuật có tính đến giá của các yếu tố đầu vào và đầu ra,
hay chính là hiệu quả về giá.
Như vậy khái niệm HQKT có thể được hiểu như sau:
Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế thể hiện mối tương quan giữa kết quả và
chi phí. Mối tương quan ấy có thể là phép trừ, phép chia của các yếu tố đại diện cho
kết quả và chi phí. HQKT phản ánh trình độ khai thác các yếu tố đầu tư, các nguồn lực
tự nhiên và phương thức quản lý.
1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế:
Từ những khái những khái niệm ta có thể hiểu bản chất của HQKT như sau:
- HQKT là một phạm trù phản ánh mặt lượng của các hoạt động kinh tế. Nâng
cao chất lượng hoạt động kinh tế nghĩa là tăng cường trình độ lợi dụng các nguồn lực
sẵn có trong hoạt động kinh tế. Đây là một đòi hỏi khách quan của mọi nền sản xuất xã
hội. Như vậy, do yêu cầu của công tác quản lý kinh tế cần thiết phải đánh giá nhằm
nâng cao chất lượng các hoạt động kinh tế đã làm xuất hiện phạm trù HQKT.
- HQKT là mối tương quan so sánh cả về tuyệt đối và tương đối giữa lượng kết
quả đạt được và chi phí bỏ ra. Mục tiêu của các nhà sản xuất và quản lý là với một
lượng dự trữ tài nguyên nhất định muốn tạo ra một khối lượng sản phẩm lớn nhất.
Điều đó cho thấy quá trình sản xuất là sự liên hệ mật thiết giữa các yếu tố đầu vào và
đầu ra, là sự biểu hiện kết quả của các mối quan hệ thể hiện hiệu quả của sản xuất.
- Bản chất của HQKT xuất phát từ mục đích của sản xuất và phát triển kinh tế- xã
hội, nhằm đáp ứng ngày càng cao nhu cầu vật chất và tinh thần của mọi thành viên
trong xã hội.
1.1.2. Đặc điểm sinh học của cây bưởi
1.1.2.1. Nguồn gốc
Bưởi có tên khoa học là Citrus grandis Osbeck hoặc citrus Maxima (burn) Meer
thuộc họ cam quýt Rutaceae. Cũng là một loại bưởi nên bưởi Phúc Trạch cũng có tên
khoa học như tên khoa học chung dành cho bưởi.
Theo những tài liệu ghi chép cách đây gần 200 năm, trong vườn nhà của một gia
SVTH: Phan Thị Minh
6
Khóa luận tốt nghiệp
đình ở xã Phúc Trạch có một cây bưởi đơn đột biến tự nhiên cho những quả vàng ươm,
ăn ngon khác lạ nên bà con trong vùng đua nhau chiết cành giâm trồng. Cây bưởi Phúc
Trạch đã trải qua nhiều thăng trầm. Có những giai đoạn người dân đua nhau ồ ạt trồng
bưởi nhưng sự thiếu hiểu biết về kỹ thuật và ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác đã gây
ra hiện tượng mất mùa liên tục không rõ nguyên nhân do đó người dân lại chặt bỏ, có
những giai đoạn cây bưởi Phúc Trạch đã bị người dân lãng quên. Hiện nay thì giống
bưởi này đang dần được khôi phục diện tích trên địa bàn huyện.
1.1.2.2. Đặc điểm
Đặc điểm chung của quả bưởi là thường có màu xanh lục nhạt cho tới vàng khi
chín, có múi dài, tép xốp, có vị ngọt hoặc chua ngọt tùy loại. Bưởi có nhiều kích thước
tùy giống, chẳng hạn bưởi Đoan Hùng chỉ có đường kính độ 15cm, trong khi bưởi
Năm Roi, bưởi Tân Triều, bưởi da xanh và nhiều loại bưởi khác thường gặp ở Việt
Nam, Thái Lan có đường kính khoảng 18-20cm.
Ngoài những đặc điểm của quả bưởi nói chung thì bưởi Phúc Trạch còn có
những đặc điểm riêng để phân biệt với những giống bưởi khác. Quả bưởi Phúc Trạch
có hình cầu, bề ngang và chiều cao gần bằng nhau, cuống quả không lồi, đế quả hơi
lõm, vỏ không trơn, không ráp, màu sắc vỏ quả xanh vàng, màu sắc thịt quả màu hồng
nhạt hoặc màu trắng trong. Khối lượng quả đạt tù 1-1,5kg, số múi là 14-16 múi/quả, tỉ
lệ ăn được từ 48,1-54,4%, số hạt bình quân trong quả là 50-70 hạt/quả, độ brix từ 1012%, có mùi thơm nhẹ tự nhiên hơi đặc trưng, có vị ngọt hơi thanh chua.
1.1.2.3. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh
- Khí hậu:
Nhiệt độ: cây bưởi có thể trồng và phát triển được trong nhiệt độ từ 13-38 0C ,
đối với bưởi Phúc Trạch nhiệt độ thích hợp nhất là từ 23-29 0C.
Ánh sáng: bưởi là loài cây không ưa ánh sáng quá mạnh.
Bưởi Phúc Trạch thích hợp với ánh sáng lúc 8h sáng và 4-5 giờ chiều những
ngày hè.
Lượng mưa: cây bưởi cần lượng mưa hàng năm là 3.000mm/năm, nếu trong
điều kiện ngập úng kéo dài (5-7 ngày) thì rễ cây sẽ bị thối, lá vàng úa và cây sẽ chết.
Độ ẩm thích hợp là 70-80%. Vào thời kỳ phát triển nếu độ ẩm duy trì phù hợp
SVTH: Phan Thị Minh
7
Khóa luận tốt nghiệp
quả sẽ phát triển nhanh, chất lượng tốt, sản lượng quả cao, mẫu mã quả đẹp.
- Đất đai: mỗi giống bưởi sẽ thích hợp với một loại đất khác nhau riêng đối với
bưởi Phúc Trạch thích hợp với các loại đất: phù sa cổ, phù sa được bồi hàng năm, đảm
bảo các yêu cầu như thoát nước, nếu bị lũ tràn thì thời gian nước tràn dưới 1 ngày,
tầng dày đất > 1m, hàm lượng dinh dưỡng trong đất khá (hàm lượng mùn 1,5-2% trở
lên), có đủ nguồn nước để tưới vào mùa khô hạn.
1.1.2.4. Kỹ thuật trồng
- Chọn giống:
Cũng giống cây cam, quýt, giống bưởi cũng chủ yếu được chọn tạo bằng phương
pháp nhân giống vô tính (chiết cành, ghép mắt), chọn từ cây mẹ đã có 3 vụ quả ổn
định, năng suất cao, chất lượng tốt, mẫu mã đẹp, không bị các bệnh truyền nhiễm nguy
hiểm như bệnh gân xanh lá vàng, Tristera...
Cành chiết: Tốt nhất có độ tuổi từ 16 - 18 tháng tuổi, đường kính cành 1,5 - 2,0
cm, cành ở giữa cây và phía ngoài tán, cành không bị sâu bệnh. Không lấy những cành
dưới gốc, cành vượt và trên ngọn để làm giống.
Cây ghép: Mắt ghép phải lấy đúng giống cần chọn, chồi ghép sinh trưởng khoẻ,
chiều cao chồi (tính từ điểm ghép trở lên) 30 - 40cm.
- Thời vụ trồng:
Có 2 thời vụ trồng chính đối với cây bưởi trên đất Hà Tĩnh là:
Vụ Xuân: Trồng từ tháng 2 - 4
Vụ Thu Đông: Trồng từ tháng 8 - 10
Do có điều kiện thời tiết khí hậu thuận lợi nên vụ Xuân là thời vụ trồng cây bưởi
tốt nhất.
- Mật độ, khoảng cách trồng:
Tuỳ chất đất, địa hình và điều kiện thâm canh để xác định mật độ trồng bưởi cho
thích hợp. Đối với bưởi Phúc Trạch thì mật độ phù hợp nhất là 15-17 cây/sào.
1.1.3. Giá trị của cây bưởi phúc trạch
1.1.3.1. Giá trị dinh dưỡng
Bưởi có tính thanh nhiệt và có chứa nhiều thành phần rất có lợi cho sức khoẻ
con người. Bưởi chứa lượng vitamin C và vitamin A dồi dào, làm tăng sức đề kháng
SVTH: Phan Thị Minh
8
Khóa luận tốt nghiệp
cho cơ thể. Chỉ cần nửa trái bưởi bạn đã có đủ 78% nhu cầu vitamin C hàng ngày cho
cơ thể.
Ngoài những giá trị dinh dưỡng chung, bưởi Phúc Trạch có những giá trị dinh
dưỡng đặc trưng như có mùi thơm nhẹ tự nhiên hơi đặc trưng, có vị ngọt hơi thanh
chua, ngọt. Cứ 100 gram tép bưởi Phúc Trạch cung cấp cho cơ thể 39 calo, dịch quả
chiếm 84-86%, độ khô 11,4012,5%, độ axit từ 0,5-0,7%, độ đường từ 7,7-8,3%,
vitamin C 44-62mg.
1.1.3.2. Giá trị kinh tế
Bưởi là loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao và cao hơn nhiều so với nhiều loại
cây ăn quả khác. So với các loại cây ăn quả như cam, quýt thì bưởi có giá bán cũng
khá cao.
Theo tìm hiểu thị trường thì bưởi Phúc Trạch là một trong những loại bưởi có giá
bán cao nhất và đem lại một nguồn thu nhập lớn cho người dân. Sau khi trồng khoảng
4 hoặc 5 năm sẽ cho quả, sang những năm tiếp theo sẽ cho quả đại trà với số lượng có
thể lên tới vài trăm quả/cây. Hiện nay bưởi Phúc Trạch đã trở thành một thương hiệu
nổi tiếng, được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng nên giá bán trong những năm gần
đây tăng. Năm 2014 giá bán trung bình là 45.000đồng/kg, có những thời điểm giá lên
cao từ 60.000-80.000đồng/kg.
1.1.3.3. Giá trị y học
Các bộ phận của cây bưởi được dùng làm thuốc là: dịch ép nước bưởi, vỏ, quả,
lá, hoa, hạt, vỏ hạt.
Theo đông y, quả bưởi được gọi là hựu thực, có vị chua, tính hàn, không độc, tác
dụng làm tinh thần thư thái, giải nhiệt, giải độc rượu, bồi bổ cơ thể, chữa được chứng
có thai nôn mửa (nghén), biếng ăn, ăn không tiêu, đau bụng.
Dịch quả chín có chứa nhiều chất bổ dưỡng, trong 100g phần ăn được của bưởi
có: nước 80g, glucid 9g, protid 0,6g, lipid 0,1g; các chất khoáng: Ca 23mg, P 19mg,
Fe 0,5mg, chất xơ 0,7g… ngoài ra còn có một số chất khác. Cung cấp 30-43 calo.
Bưởi rất có ích cho những người bị mỡ trong máu tăng, cao huyết áp, xơ vữa động
mạch, tiểu đường, béo phì. Đặc điệt, trong cùi trắng của quả bưởi có chứa pectin, tinh
dầu, hesperidin, maringin, là những chất có tác dụng làm giảm cholesterol- huyết, bảo
SVTH: Phan Thị Minh
9
Khóa luận tốt nghiệp
vệ sự bền vững của mao mạch, phòng chống cao huyết áp và tai biến mạch máu não,
nhồi máu cơ tim...
Lá bưởi tươi thường được dùng để nấu với các loại lá thơm khác ( hương nhu,
bạc hà, kinh giới, tía tô, sả, ngải cứu…) để xông chữa cảm cúm, nhức đầu. Vỏ quả
bưởi dùng chữa ho, làm lỏng đàm, trợ tiêu hóa. Ngày dùng 4-12kg, sắc uống.
Cũng là một loại bưởi nên bưởi Phúc Trạch có những giá trị y học giống với giá
trị y học chung của bưởi.
1.1.3.4. Giá trị môi trường
Ngoài ra thì trồng bưởi còn có tác dụng bảo vệ môi trường rất lớn, góp phần làm
không khí trong lành, giảm tiếng ồn… giúp tận dụng được quỹ đất, tăng mật độ cây
xanh, cung cấp oxi, tạo cảnh quản xanh mát cho môi trường sinh thái.
1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và hiệu quả kinh tế của bưởi
1.1.4.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất bưởi
a. Nhóm nhân tố tự nhiên
Bưởi cũng như các loài cây khác, chịu ảnh hưởng nhiều của điều kiện tự nhiên, đặc
biệt đây là loài cây ăn quả lâu năm, thời gian sinh trưởng và phát triển dài nên bị chi
phối nhiều bởi điều kiện tự nhiên. Sau khi trồng 4 hoặc 5 năm mới cho quả, có nhiều
cây tuổi thọ có thể kéo dài hơn 30 năm. Các yếu tố tự nhiện tác động trực tiếp hoặc gián
tiếp lên năng suất và chất lượng bưởi. Các nhân tố tự nhiên như đất đai tác động trực
tiếp đến hương vị của quả bưởi, khí hậu tác động đến năng suất ( tỷ lệ ra hoa đậu quả). ..
Đối với bưởi Phúc Trạch thì không phải nơi nào cũng có thể trồng, chính vì điều
kiện tự nhiên đặc trưng của huyện Hương Khê mà bưởi được trồng ở đây có hương vị
đặc trưng. Nếu giống bưởi này đem đi trồng ở các huyện khác hoặc vùng khác thì vẫn
có thể cho quả nhưng số lượng và chất lượng sản phẩm không được như trồng ở Hương
Khê. Trong cùng một huyện nhưng hương vị của bưởi Phúc Trạch có sự khác nhau giữa
các vùng. Ở xã Phúc Trạch và những xã lân cận thì bưởi giữ được hương vị đặc trưng
ban đầu. Còn khi nhân giống trồng ở những nơi khác thì hương vị không giữ được
nguyên vẹn.
SVTH: Phan Thị Minh
10
Khóa luận tốt nghiệp
b. Nhóm nhân tố kinh tế- xã hội
Các nhân tố kinh tế xã hội như: Vốn sản xuất, lao động, thị trường, chính sách hỗ
trợ của nhà nước… Có ảnh hưởng nhiều đến việc phát triển cũng như mở rộng diện
tích bưởi trên địa bàn huyện.
- Vốn: Là cây ăn quả lâu năm nên bưởi có thời gian quay vốn chậm, sang năm
thứ năm cây mới cho thu nhập. Việc thời gian quay vốn chậm gây rất nhiều khó khăn
cho người dân, đặc biệt là những hộ nông dân nghèo chưa có điều kiện để đầu tư
nhiều.
- Lao động: Chủ yếu là sử dụng lao động gia đình, tận dụng thời gian nhàn rỗi.
Bên cạnh đó thì các hộ gia đình cần chú ý đến chất lượng lao động, đặc biệt là về vấn
đề kỹ thuật trồng và chăm sóc.
- Thị trường: Trong sản xuất kinh doanh thị trường là yếu tố quan trọng, đóng vai
trò quyết định đến quy mô sản xuất. Khi nhu cầu thị trường tăng cao thì diện tích bưởi
sẽ được mở rộng và ngược lại. Bên cạnh đó thì nhu cầu và thị hiếu ngày càng cao của
người tiêu dùng sẽ làm cho hộ nông dân chú ý đến chất lượng và mẫu mã sản phẩm.
- Chính sách hỗ trợ của nhà nước: Sự quan tâm và hỗ trợ của nhà nước có tác
động mạnh mẽ đến sản xuất bưởi của các hộ gia đình như: tập huấn kỹ thuật, đầu tư hỗ
trợ vốn, chính sách đất đai…
Vốn, lao động, thị trường, chính sách nhà nước là những yếu tố tác động trực tiếp
đến hoạt động sản xuất bưởi của các hộ gia đình. Bưởi là một cây ăn quả dài ngày, thời
kỳ KTCB bỏ ra đầu tư nhưng không có doanh thu nên nhu cầu về vốn trong giai đoạn
này rất quan trọng. Chí phí đầu tư trong thời kỳ KTCB tác động đến năng suất và hiệu
quả kinh tế ở TKKD. Bưởi Phúc Trạch là cây ăn quả đòi hỏi lao động có kỹ thuật và
kinh nghiệm, vì vậy chất lượng lao động rất quan trọng đối với sản xuất bưởi.
Thị trường tác động đến hành vi sản xuất của các hộ trồng bưởi Phúc Trạch,
người dân mở rộng hay thu hẹp quy mô phần lớn là do thị trường tác động.
Nhìn chung nhóm nhân tố kinh tế- xã hội tác động trực tiếp cũng như gián tiếp
đến sản xuất bưởi Phúc Trạch của người dân, vì vậy cần chú ý đến nhóm nhân tố này
để hoạt động sản xuất có hiệu quả hơn.
SVTH: Phan Thị Minh
11
Khóa luận tốt nghiệp
c. Nhóm nhân tố kỹ thuật
- Giống: Là yếu tố quan trọng, quyết định đến sản lượng và chất lượng sản phẩm.
Bưởi chủ yếu được trồng bằng cành chiết và một số ít là trồng cành ghép. Vì cành
chiết giữ được những đặc tính tốt của cây mẹ, sớm ra hoa có quả, chất lượng sản phẩm
tốt, mẫu mã đẹp.
- Phân bón: Là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng và phát triển của cây
bưởi. Nếu cây được bón phân đầy đủ từ lúc trồng đến cây ra hoa kết quả thì sẽ phát
triển tốt và cho sản phẩm chất lượng cao. Ngược lại nếu lượng phân bón không cân đối
thì cây sẽ phát triển kém và ảnh hưởng đến sản phẩm hàng năm.
- Bảo vệ thực vật: Bưởi là một trong những loài cây ăn quả có khá nhiều sâu
bệnh hại. Vì thế việc chú ý áp dụng các biện pháp phòng trừ sâu bệnh kịp thời có ý
nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của cây.
- Kỹ thuật thụ phấn bổ sung và bao quả: Đây là các kỹ thuật khá phổ biến hiện
nay, giúp cho tỉ lệ ra hoa đậu quả lớn hơn và bảo vệ quả tốt.
- Công tác thủy lợi: Nếu lượng nước không đủ thì sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng
phát triển và chất lượng sản phẩm của bưởi, đặc biệt là vào thời kỳ ra hoa đậu quả.
Còn nếu ngập úng trong thời gian dài thì sẽ làm cho cây bị chết. Vì vậy cần điều chỉnh
lượng nước phù hợp, cung cấp đủ nước vào mùa khô hạn và chống ngập úng vào mùa
mưa lũ.
Bưởi Phúc Trạch là loại bưởi yêu cầu rất khắt khe về kỹ thuật nên để sản xuất
bưởi đạt năng suất cao thì cần phải đảm bảo đúng các yêu cầu kỹ thuật trên. Ngoài ra
hiện nay ở địa phương người ta đang áp dụng kỹ thuật thụ phấn đậu quả, bao bảo vệ
quả, góp phần nâng cao tỷ lệ đậu quả trong hai năm trở lại đây.
1.1.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất bưởi
a. Chi phí sản xuất
Đối với các loại cây trồng thì chi phí sản xuất có tác động rất lớn đến hiệu quả
sản xuất. Bưởi là cây ăn quả dài ngày nên chi phí đầu tư sản xuất được chia ra làm 2
giai đoạn: Thời kỳ kiến thiết cơ bản và thời kỳ sản xuất kinh doanh. Thời kỳ KTCB là
giai đoạn người dân đầu tư nhưng không có thu nhập nên người dân còn e ngại trong
việc đầu tư chi phí ở thời kỳ này. Đầu tư trong giai đoạn này có tác động rất lớn đến
SVTH: Phan Thị Minh
12
Khóa luận tốt nghiệp
hiệu quả sản xuất trong TKKD. Trong thời kỳ này nếu đầu tư chi phí phân bón đúng
định mức, lao động có tay nghề, thiết bị máy móc đầy đủ thì sẽ cho năng suất cao.
Chi phí đầu tư trong TKKD tác động trực tiếp đến năng suất của cây bưởi, trong
giai đoạn này đầu tư sẽ thu lại lợi nhuận nên người dân sẽ có sẵn lòng chi trả nhiều
hơn cho khoản chi phí này.
Cũng giống như các loại bưởi khác, bưởi Phúc Trạch cũng có hai giai đoạn đầu
tư chi phí, thời kỳ KTCB đầu tư nhưng không có doanh thu nên tác động rất lớn đến
tâm lý đầu tư của hộ gia đình. Muốn đạt hiệu quả cao thì người dân phải đầu tư tốt cho
cây bưởi Phúc Trạch ở cả hai thời kỳ.
b. Tuổi của cây :
Đối với cây ăn quả dài ngày, theo từng độ tuổi sẽ cho mức sản lượng khác nhau.
Đối với bưởi người ta có thể thấy rõ điều đó, những năm bắt đầu cho quả năng suất sẽ
cho thấp hơn những năm cây đã phát triển ổn định. Năng suất tỉ lệ thuận với độ tuổi
trong giai đoạn cây phát triển ổn định nhất. Đến thời kỳ già cỗi thì sản lượng của cây
sẽ giảm. Tuy nhiên thời kỳ cho năng suất cao có được kéo dài hay không là phục thuộc
vào sự chăm sóc của con người và từng loại giống bưởi. Đối với bưởi Phúc Trạch thì
người ta thường chia ra các giai đoạn cho năng suất theo độ tuổi khác nhau như sau:
5- 10 năm, 11-15 năm, trên 15 năm. Ở những giai đoạn này thì bưởi Phúc Trạch cho
năng suất cao dần, và đến thời điểm già cỗi thì năng suất sẽ giảm.
c. Kinh nghiệm và trình độ kỹ thuật của lao động.
Kinh nghiệm và trình độ kỹ thuật của lao động có những tác động lớn đến hiệu
quả sản xuất bưởi. Tỷ lệ ra hoa đậu quả cao hay thấp là phụ thuộc vào kinh nghiệm,
quá trình chăm sóc và kỹ thuật của người dân. Đặc biệt bưởi Phúc Trạch là loại bưởi
yêu cầu kỹ thuật cao, đòi hỏi nhiều kinh nghiệm và sự học hỏi tỉ mỉ.
1.1.5. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả kinh tế cây bưởi.
1.1.5.1. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất
- Giá trị sản xuất (GO): toàn bộ giá trị tính bằng tiền của toàn bộ sản phẩm thu
được trên một đơn vị diện tích canh tác trong một chu kỳ sản xuất. Hay GO chính là
giá trị sản xuất bình quân/đơn vị diện tích canh tác.
GO =
SVTH: Phan Thị Minh
13
- Xem thêm -