Tài liệu Nghiên cứu giải pháp nhằm phát triển thị trường cho sản phẩm vải thiều của huyện lục ngạn, tỉnh bắc giang

i ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH ------------------------------------------------------- ĐỖ VĂN QUÝ NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG CHO SẢN PHẨM VẢI THIỀU CỦA HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.31.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời thực hiện : CN. Đỗ Văn Quý Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : TS. Nguyễn Thị Gấm Thái Nguyên, năm 2011 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được dùng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Đỗ Văn Quý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn iii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban giám hiệu, Khoa sau đại học, Trƣờng Đại học Kinh tế & QTKD Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn. Huyện uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các phòng ban của huyện Lục Ngạn đã tạo điều điều kiện thuận lợi, cung cấp cho tôi những số liệu quý báu, những kiến thức, kinh nghiệm thực tế trong quá trình phát triển thị trƣờng Vải thiều của huyện. Đảng uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân các xã Quý Sơn, Mĩ An, Tân Mộc - huyện Lục Ngạn đã tạo mọi điệu kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình điều tra, thu thập số liệu tại địa phƣơng. Tôi xin bày tỏ lỏng biết ơn sâu sắc đến cô giáo, TS. Nguyễn Thị Gấm đã tận tình chỉ dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới các đồng chí, đồng nghiệp, bè bạn, hộ trồng Vải, ngƣời thu mua, các doanh nghiệp trên địa bàn… và gia đình đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ, động viên khích lệ tôi, đồng thời có những ý kiến đóng góp quý báu trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, năm 2011 Tác giả luận văn Đỗ Văn Quý Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn iiii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................................................i LỜI CẢM ƠN............................................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................................viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ ............................................................................................... ix DANH MỤC BẢNG BIỂU ...................................................................................................... x PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................................... 1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ................................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................... 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................... 2 3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 2 4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ......................................... 3 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................... 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3 5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN ................................................................................. 3 6. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN ................................................................................................ 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về thị trƣờng và phát triển thị trƣờng ..... 4 1.1.1. Cơ sở lý luận về thị trường ................................................................. 4 1.1.1.1. Khái niệm về thị trường .................................................................... 4 1.1.1.2. Các yếu tố cấu thành của thị trường ................................................ 4 1.1.1.3. Các quy luật của thị trường .............................................................. 7 1.1.1.4. Các tiêu thức phân loại thị trường .................................................... 9 1.1.1.5. Chức năng thị trường ...................................................................... 11 1.1.1.6. Tác dụng của việc nghiên cứu thị trường hàng hoá ........................ 13 1.1.2. Cơ sở lý luận về phát triển thị trường ............................................... 13 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn ivi 1.1.2.1. Quan niệm về phát triển thị trường. ................................................. 13 1.1.2.2. Sự cần thiết phải phát triển thị trường. ............................................ 15 1.1.2.3. Nội dung phát triển thị trường. ........................................................ 16 1.1.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới việc phát triển thị trường tiêu thụ sản phẩm của doanh nghiệp. ........................................................................ 23 1.1.2.5. Một số biện pháp để phát triển thị trường........................................ 25 1.1.3. Kinh nghiệm phát triển thị trường Vải thiều trong và ngoài nước ... 30 1.1.3.1. Kinh nghiệm phát triển thị trường Vải thiều trong nước .................. 30 1.1.3.2. Kinh nghiệm phát triển thị trường cho sản phẩm Vải của nước ngoài............................................................................................ 31 1.2. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................... 32 1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ........................................................................... 32 1.2.2. Các phương pháp nghiên cứu ........................................................... 32 1.2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin ...................................................... 32 1.2.2.2. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................... 34 1.2.2.3. Phương pháp phân tích.................................................................... 34 1.2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................... 35 1.2.3.1. Nhóm chỉ tiêu phản ánh mức độ của hiện tượng .............................. 35 1.2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả và hiệu quả sản xuất ..................... 35 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG CHO SẢN PHẨM VẢI THIỀU CỦA HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG 2.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang .......................................................................... 37 2.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên ......................................................... 37 2.1.1.1. Vị trí địa lý ...................................................................................... 37 2.1.1.2. Đặc điểm địa hình, đất đai ............................................................... 37 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn vi 2.1.1.3. Đặc điểm khí hậu, thủy văn.............................................................. 40 2.12. Đặc điểm kinh tế và xã hội ................................................................. 40 2.1.2.1. Đặc điểm về dân số lao động ........................................................... 40 2.1.2.2. Hệ thống cơ sở hạ tầng .................................................................... 40 2.1.3. Ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến việc sản xuất và tiêu thụ Vải Thiều Lục Ngạn.......................................................... 41 2.1.3.1. Thuận lợi ......................................................................................... 41 2.1.3.2. Khó khăn ......................................................................................... 42 2.2. Thực trạng công tác phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang ........................................................ 42 2.2.1. Thực trạng điều tra hộ trồng Vải Thiều tại ba xã nghiên cứu năm 2010 ..................................................................................................... 42 2.2.1.1. Thông tin chung và điều kiện sản xuất của các hộ điều tra ................ 42 2.2.1.2. Chi phí chăm sóc, tiêu thụ Vải Thiều của các hộ trồng Vải thiều tại 3 xã nghiên cứu (tính bình quân cho 1 ha)................................................ 44 2.2.1.3. Diện tích, sản lượng, năng suất BQ/Ha của ba xã nghiên cứu ......... 46 2.2.1.4. Doanh thu, giá bán bình quân của Vải thiều và giá bán Vải thiều theo thời vụ tại ba xã nghiên cứu ............................................................. 48 2.2.1.5. Hiệu quả kinh tế trồng Vải Thiều tính cho 1 ha tại ba xã nghiên cứu. 50 2.2.1.6. Một số Vấn đề liên quan đến việc tiêu thụ sản phẩm Vải thiều Lục Ngạn ....................................................................................... 51 2.2.2. Thực trạng điều tra các trung gian thương mại ................................. 57 2.2.2.1. Kênh tiêu thụ Vải thiều ở huyện Lục Ngạn ........................................ 57 2.2.2.2. Mối quan hệ giữa đối tượng tham gia vào kênh phân phối Vải thiều của huyện Lục Ngạn .................................................................................... 60 2.2.2.3. Đánh giá của trung gian thương mại về sản phẩm, thị trường và các yếu tố ảnh hưởng đến thị trường Vải thiều .................................................. 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn vi i 2.2.3. Thực trạng điều tra người tiêu dùng .................................................. 63 2.2.3.1. Một số tiêu chí về quả Vải thiều Lục Ngạn do người tiêu dùng đánh giá....................................................................................................... 63 2.2.3.2.. Một số vấn đề khác .......................................................................... 64 2.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình phát triển thị trường cho sản phẩm Vải thiều của huyện .................................................................... 64 2.2.4.1. Cầu về sản phẩm Vải thiều .............................................................. 64 2.2.4.2. Sản phẩm cạnh tranh với sản phẩm Vải thiều Lục Ngạn .................. 65 2.2.4.3. Giá của sản phẩm Vải thiều Lục Ngạn............................................. 66 2.2.4.4. Nhân tố pháp luật ............................................................................ 67 2.2.4.5. Tiềm năng của các đối tượng tham gia vào quá trình phát triển thị trường cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn .............. 67 2.2.5. Thực trạng công tác phát triển thị trường của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang đối với sản phẩm Vải thiều của huyện ........................................... 68 2.2.5.1. Thị trường mục tiêu và công tác mở rộng thị trường ....................... 68 2.2.5.2. Thực trạng công tác thực hiện một số chương trình dự án của huyện .................................................................................................... 69 2.2.5.3. Thực trạng công tác quảng bá sản phẩm ........................................ 70 2.2.5.4. Thực trạng nguồn nhân lực cho phát triển thị trường ...................... 70 2.2.5.5. Công tác định vị sản phẩm Vải Thiều của huyện............................. 71 2.2.6. Thực trạng công tác phát triển thị trường cho sản phẩm Vải thiều của các đối tượng khác trên địa bàn huyện ................................................................. 71 2.2.6.1. Các tổ hợp tác, hợp tác xã trên địa bàn huyện Lục ngạn ................. 71 2.2.6.2. Các Doanh nghiệp trên địa bàn ....................................................... 73 2.2.6.3. Các cá nhân thu mua Vải thiều trên địa bàn huyện .......................... 74 2.2.7. Những nhận xét rút ra từ nghiên cứu thực tế ................................... 75 2.2.7.1 Những thành công ............................................................................ 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn vii i 2.2.7.2. Những tồn tại ................................................................................... 76 2.2.7.3. Nguyên nhân của những tồn tại ....................................................... 77 Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THỊ TRƢỜNG CHO SẢN PHẨM VẢI THIỀU CỦA HUYỆN LỤC NGẠN, TỈNH BẮC GIANG 3.1. Phƣơng hƣớng, mục tiêu phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn ........................................................................................... 78 3.1.1. Phương hướng................................................................................... 78 3.1.2. Mục tiêu ............................................................................................. 78 3.2. Một số giải pháp nhằm phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải Thiều ở huyện Lục Ngạn ..................................................................... 79 3.2.1. Một số giải pháp đề xuất với huyện, tỉnh .......................................... 79 3.2.2. Một số giải pháp đề xuất với hộ trồng Vải Thiều .............................. 87 3.2.3. Một số giải pháp đề xuất với các đối tượng khác trên địa bàn huyện ........................................................................................................... 87 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. KẾT LUẬN .............................................................................................. 91 2. KIẾN NGHỊ ............................................................................................. 92 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn viii i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt BQ CPBQ Đ BQ Chữ đầy đủ Bình quân Chi phí bình quân Đồng Bình quân LĐBQ Lao động bình quân NKBQ Nhân khẩu bình quân TBCN Tƣ bản chủ nghĩa Trđ Triệu đồng XHCN Xã hội chủ nghĩa XNK Xuất nhập Khẩu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn xi DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.4. Định dạng cơ hội thị trƣờng bằng mạng sản phẩm/ thị trƣờng ...... 16 Bảng 2.1. Tình hình đất đai của huyện Lục Ngạn giai đoạn 2008 - 2010 ..... 39 Bảng 2.2. Thông tin chung và điều kiện sản xuất của các hộ điều tra tại ba xã nghiên cứu đại diện huyện Lục Ngạn ...............................................43 Bảng 2.3. Chi phí chăm sóc, tiêu thụ Vải Thiều của các hộ tại ba xã nghiên cứu (tính bình quân cho 1 ha) ............................................................ 45 Bảng 2.4. Diện tích, sản lƣợng, năng suất BQ/Ha của ba xã nghiên cứu ....... 47 Bảng 2.5: Doanh thu, giá bán bình quân của Vải thiều tại ba xã điều tra ...... 48 Bảng 2.6. Giá bán Vải thiều bình quân theo thời vụ tại ba xã nghiên cứu ....... 49 Bảng 2.7: Hiệu quả kinh tế sản xuất Vải thiều tính cho 1 ha tại ba xã nghiên cứu .................................................................................................... 50 Bảng 2.8. Hộ và địa điểm bán Vải thiều của hộ tại ba xã nghiên cứu ............. 51 Bảng 2.9. Đối tƣợng thu mua Vải thiều của hộ tại ba xã nghiên cứu .............. 52 Bảng 2.10. Hộ và nguồn thông tin thị trƣờng về Vải thiều mà hộ tiếp cận đƣợc tại ba xã nghiên cứu ............................................................................. 54 Bảng 2.11: Một số vấn đề về kỹ thuật, tìm kiếm thị trƣờng mới, chất lƣợng Vải thiều và giao thông của hộ điều tra tại ba xã nghiên cứu ........................ 55 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn ixi DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Đồ thị 1.1. Đồ thị biểu diễn đƣờng cung hàng hóa......................................... 5 Đồ thị 1.2. Đồ thị biểu diễn đƣờng cầu hàng hóa ........................................... 6 Đồ thị 1.3. Đồ thị cơ chế hình thành giá ........................................................ 8 Sơ đồ 1.5. Sơ đồ kênh phân phối trực tiếp .................................................... 28 Sơ đồ 1.6. Sơ đồ kênh phân phối gián tiếp.................................................... 29 Sơ đồ 2.12: Sơ đồ kênh tiêu thụ Vải thiều trong nƣớc ở huyện Lục Ngạn .... 57 Sơ đồ 2.13: Sơ đồ kênh tiêu thụ Vải thiều ra thị trƣờng nƣớc ngoài ở huyện Lục Ngạn ........................................................................................ 57 Sơ đồ 3.1: Sơ đồ hệ thống kênh phối Vải thiều trong nƣớc ........................... 84 Sơ đồ 3.2: Sơ đồ hệ thống kênh phối Vải thiều ra thị trƣờng nƣớc ngoài ...... 84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Lục Ngạn là một huyện miền núi phía bắc của tỉnh Bắc Giang với diện tích đất tự nhiên là 101.371,95 ha, trong đó đất nông nghiệp là 28.115,61 ha (chiếm 27,73 % tổng diện tích đất tự nhiên) có tiểu vùng khí hậu, đất đai thích hợp với nhiều loài cây ăn quả á nhiệt đới nhƣ: Vải, Nhãn, Hồng, Xoài, Mơ, Mận, Cam, Chanh …Trong đó, cây Vải chiếm vị trí chủ đạo. Theo thống kê năm 2010 Lục Ngạn có tổng diện tích trồng Vải là 18.352 ha với sản lƣợng thu hoạch là 60.562 tấn. Sản phẩm Vải thiều của huyện đã dần khẳng định đƣợc vị trí của mình tại thị trƣờng trong nƣớc và thị trƣờng Trung Quốc. Tuy nhiên, do đặc điểm của quả Vải thiều Lục Ngạn là thời gian chín tập trung, bên cạnh đó các cá nhân, doanh nghiệp thu mua, doanh nghiệp chế biến trong và ngoài huyện mới chỉ thu mua đƣợc một phần sản phẩm cho hộ trồng Vải thiều; khả năng phát triển thị trƣờng của các đối tƣợng trên cũng nhƣ của huyện, tỉnh còn nhiều hạn chế vì nhiều lý do khác nhau. Đối với cá nhân phần nhiều là do thói quen từ trƣớc tới nay họ chỉ mua Vải thiều cho những tƣ thƣơng về huyện mua Vải thiều để lấy hoa hồng chứ ít khi họ tự mình mang đi bán. Đối với doanh nghiệp thu mua, họ chƣa chú ý đến mở rộng thị trƣờng, mở rộng đối tƣợng khách hàng, khách hàng của họ vẫn là những khách hàng cũ và họ cũng chỉ thu mua Vải thiều tƣơi rồi sau đó bán ngay cho khách hàng của mình. Đối với các doanh nghiệp chế biến thì do công suất sản xuất còn thấp nên trong thời gian ngắn họ chỉ mua đƣợc một lƣợng hạn chế, ngoài ra cũng còn có lý ro là là các doanh nghiệp này cũng còn bị hạn chế về thị trƣờng đầu ra của mình. Đối với huyện và tỉnh mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc phát triển thị trƣờng cho Vải thiều Lục Ngạn, song do nguồn ngân sách hạn chế, đội ngũ nhân viên không phải là chuyên nghiệp, việc phát triển thị trƣờng còn mang tính mùa vụ, dẫn đến hiệu quả đem lại còn hạn chế. Chính vì vậy, giá cả của sản phẩm phẩm Vải thiều còn thấp so với nhiều sản phẩm hoa quả khác, trong khi chi phí đầu vào để sản xuất vải không ngừng tăng lên do giá đầu vào tăng. Điều này đã ảnh hƣởng không nhỏ tới thu nhập cũng nhƣ đời sống của ngƣời dân trồng Vải. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 Vậy làm thế nào để có thể phát triển thị trƣờng cho Vải thiều của huyện, từ đó nâng cao đƣợc giá bán sản phẩm là một vấn đề cấp bách đặt ra cho các cơ quan, ban ngành của huyện…Với mục tiêu phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện chúng tôi đề xuất đề tài “Nghiên cứu giải pháp nhằm phát triển thị trường cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang”. Đề tài hy vọng sẽ góp phần phát triển thị trƣờng Vải thiều, thúc đẩy tiêu thụ, tăng thu nhập cho hộ trồng Vải thiều, giúp họ cải thiện đƣợc đời sống của mình. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu chung của nghiên cứu này là nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, ở thị trƣờng trong và ngoài nƣớc, góp phần vào việc khai thác lợi thế so sánh của vùng. Đồng thời nâng cao thu nhập cho ngƣời dân sản xuất Vải thiều trong vùng. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về thị trƣờng và phát triển thị trƣờng - Đánh giá hiện trạng quá trình sản xuất, tiêu thụ, thị trƣờng và việc tìm kiếm thị trƣờng đối với sản phẩm Vải thiều - Lập bản đồ hệ thống kênh phân phối hiện có - Đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh việc sản xuất hàng hóa và phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều 3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Nội dung nghiên cứu của đề tài tập trung vào việc: - Đánh giá hiện trạng quá trình sản xuất, tiêu thụ, thị trƣờng và việc tìm kiếm thị trƣờng đối với sản phẩm Vải thiều của huyện Từ đó: Lập bản đồ hệ thống kênh phân phối hiện có. Đƣa ra một số giải pháp cho từng đối tƣợng cụ thể (huyện, doanh nghiệp chế biến, các hợp tác xã, hộ trồng Vải thiều) nhằm đẩy mạnh việc sản xuất hàng hóa và phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 4. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là các tác nhân tham gia vào quá trình phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện bao gồm: hộ trồng Vải thiều, cá nhân thu mua, doanh nghiệp thu mua, doanh nghiệp chế biến, huyện… 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Đề tài nghiên cứu đƣợc thực hiện tại huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang - Thời gian: Thu thập các số liệu, thông tin cần thiết phục vụ cho đề tài từ các tài liệu đã công bố trong những năm gần đây, các số liệu thống kê của huyện từ năm 2008 - 2010, số liệu điều tra thực tế các trung gian thƣơng mại và ngƣời tiêu dùng tháng 6 năm 2010, các hộ trồng Vải thiều tháng 8 năm 2010. 5. ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN - Đề tài nghiên cứu “Nghiên cứu giải pháp nhằm phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang là đề tài nghiên cứu độc lập đầu tiên đƣợc thực hiện trên địa bàn huyện. Bằng điều tra thực địa tại các xã điển hình đại diện cho vùng của huyện, đề tài đã: - Đánh giá đƣợc hiện trạng quá trình sản xuất, tiêu thụ, thị trƣờng và việc tìm kiếm thị trƣờng đối với sản phẩm Vải thiều của huyện - Đánh giá đƣợc hiện trạng thị trƣờng của sản phẩm Vải thiều Lục Ngạn - Lập đƣợc bản đồ hệ thống kênh phân phối Vải thiều hiện có - Đề xuất kênh phân phối Vải thiều mới - Đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh việc sản xuất hàng hóa và phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều 6. BỐ CỤC CỦA LUẬN VĂN Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm có 3 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tài liệu và phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 2: Thực trạng công tác phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm phát triển thị trƣờng cho sản phẩm Vải thiều của huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. Tổng quan tài liệu 1.1.1. Cơ sở lý luận về thị trường 1.1.1.1. Khái niệm về thị trường Theo nghĩa hẹp, thị trƣờng thƣờng đƣợc hiểu là nơi diễn ra sự mua, bán các hàng hóa hay dịch vụ. Hình dung đơn giản nhất về thị trƣờng là cái chợ, nơi mà ngƣời ta tụ họp nhau lại để tiến hành các giao dịch về hàng hóa. Tuy nhiên, cách nhìn nhƣ vậy về thị trƣờng tỏ ra là quá hẹp, vì nó chỉ nhấn đến tính chất địa lý của thị trƣờng và chỉ thích hợp với những nơi mà các quan hệ thị trƣờng chƣa phát triển. Trong các nền kinh tế thị trƣờng hiện đại, các giao dịch mua bán hàng hóa có thể diễn ra mà không cần gắn với một địa điểm địa lý cụ thể. Ngƣời ta có thể tiến hành các thỏa thuận về mua bán hàng hóa với nhau qua điện thoại, fax hay thƣ điện tử mà không cần gặp nhau tại một nơi chốn cụ thể. Các hàng hóa có thể đƣợc vận chuyển từ nơi này đến nơi khác mà không cần lấy một cái chợ nào đó làm trung gian. Các thỏa thuận về hàng hóa, các luồng vận động của tiền tệ có thể độc lập với các luồng vận động của hàng hóa trên những thị trƣờng kỳ hạn. Nhƣ thế, nói đến thị trƣờng, cần chú ý đến nội dung kinh tế mà nó biểu thị chứ không phải hình dung nó nhƣ một nơi mà những nội dung này xảy ra. Thị trường là tập hợp các điều kiện và thỏa thuận mà thông qua đó người mua và người bán tiến hành sự trao đổi hàng hóa với nhau. [18, tr48] 1.1.1.2. Các yếu tố cấu thành của thị trường Cung hàng hoá Cung hàng hóa là toàn bộ khối lƣợng hàng hoá đang có hoặc sẽ đƣợc đƣa ra bán trên thị trƣờng trong một khoảng thời gian nhất định và mức nhất định. - Các nhân tố ảnh hưởng đến cung: + Các yếu tố về giá cả hàng hoá. + Các yếu tố về chi phí sản xuất. + Cầu hàng hoá. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 + Các yếu tố về chính trị xã hội. + Trình độ công nghệ. + Tài nguyên thiên nhiên. Đƣờng cung hàng hóa đƣợc thể hiện qua đồ thị 1.1: P (Giá) S P2 P1 O Q1 Q2 Qs (Số lƣợng cung) Đồ thị 1.1. Đồ thị biểu diễn đường cung - Cung hàng hoá vĩ mô gồm: sản xuất trong nƣớc; nguồn nhập khẩu; nguồn đại lý cho nƣớc ngoài; tồn kho đầu kỳ trong lƣu thông. - Ở các doanh nghiệp nguồn hàng gồm: tồn kho đầu kỳ; nguồn tự huy động; nguồn tiết kiệm và nguồn hàng từ ngoài. Cầu hàng hoá Cầu về một loại hàng hoá biểu thị những khối lƣợng hàng hoá mà ngƣời tiêu dùng mong muốn và sẵn sàng mua tƣơng ứng với các mức giá xác định. - Các nhân tố ảnh hưởng. + Quy mô thị trƣờng. + Giá cả hàng hoá. + Thu nhập. + Cung hàng hoá. + Giá cả của những mặt hàng khác có liên quan. Đƣờng cầu hàng hóa đƣợc thể hiện qua đồ thị 1.2: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 P (Giá) P1 P2 O D Q1 Q2 QD (Số lƣợng cầu) Đồ thị 1.2. Đồ thị biểu diễn đường cầu - Cầu hàng hoá vĩ mô bao gồm: cầu cho sản xuất xây dựng trong nƣớc, cầu cho an ninh quốc phòng, cầu cho xuất khẩu, cầu cho bổ sung dự trữ và cầu cho dự trữ cuối kỳ trong lƣu thông. - Cầu hàng hoá vi mô là: toàn bộ nhu cầu về các hàng hoá dịch vụ của doanh nghiệp trong kỳ có tính đến các lƣợng hàng tồn kho đầu kỳ, khả năng tự khai thác và nguồn hàng tiết kiệm trong sản xuất kinh doanh. Giá cả thị trường Mức giá cả thực tế mà ngƣời ta dùng để mua và bán hàng hoá trên thị trƣờng, hình thành ngay trên thị trƣờng. Các nhân tố ảnh hƣởng đến giá cả thị trƣờng bao gồm: + Nhóm nhân tố tác động thông qua cung hàng hoá. + Nhóm nhân tố tác động qua cầu hàng hoá. + Nhóm nhân tố tác động thông qua sự ảnh hƣởng một cách đồng thời tới cung, cầu hàng hoá. Cạnh tranh Đó là sự ganh đua, sự kình địch giữa các nhà kinh doanh trên thị trƣờng nhằm tranh giành cùng một loại tài nguyên sản xuất hoặc cùng một loại khách hàng về phía mình. Cạnh tranh đƣợc xem xét dƣới nhiều khía cạnh khác nhau nhƣ: Cạnh tranh tự do, cạnh tranh thuần tuý, cạnh tranh hoàn hảo, cạnh tranh mang tính độc quyền, cạnh tranh lành mạnh và cạnh tranh không lành mạnh. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 1.1.1.3. Các quy luật của thị trường Trên thị trƣờng có nhiều quy luật kinh tế hoạt động đan xen nhau, có quan hệ mật thiết với nhau. Sau đây là một số quy luật quan trọng. Quy luật giá trị Đây là quy luật kinh tế của kinh tế hàng hoá. Khi nào còn sản xuất và lƣu thông hàng hoá thì quy luật giá trị còn phát huy tác dụng. Quy luật giá trị yêu cầu sản xuất và lƣu thông hàng hoá phải dựa trên cơ sở giá trị lao động xã hội cần thiết trung bình để sản xuất và lƣu thông hàng hoá và trao đổi ngang giá. Việc tính toán chi phí sản xuất và lƣu thông bằng giá trị là cần thiết bởi đòi hỏi của thị trƣờng của xã hội là với nguồn lực có hạn phải sản xuất đƣợc nhiều của cải vật chất cho xã hội nhất, hay là chi phí cho một đơn vị sản phẩm là ít nhất với điều kiện là chất lƣợng sản phẩm cao. Ngƣời sản xuất kinh doanh nào có chi phí lao động xã hội cho một đơn vị sản phẩm thấp hơn trung bình thì ngƣời đó có lợi, ngƣợc lại ngƣời nào có chi phí cao thì khi trao đổi sẽ không thu đƣợc giá trị đã bỏ ra, không có lợi nhuận và phải thu hẹp sản xuất hoặc kinh doanh. Đây là yêu cầu khắt khe buộc ngƣời sản xuất, ngƣời kinh doanh phải tiết kiệm chi phí, phải không ngừng cải tiến kỹ thuật công nghệ, đổi mới sản phẩm, đổi mới kinh doanh - dịch vụ để thỏa mãn tốt nhất nhu cầu của khách hàng để bán đƣợc nhiều hàng hoá và dịch vụ. Quy luật cung cầu Trên thị trƣờng, ngƣời mua thƣờng muốn mua rẻ, còn ngƣời bán thƣờng muốn bán đắt. Những nhóm ngƣời này có thể đề nghị những mức giá khác nhau. Không phải mức giá nào cũng đem lại sự hài lòng chung cho cả ngƣời mua lẫn ngƣời bán. Trong trạng thái không đƣợc thoả mãn, khi coi mức giá hình thành trên thị trƣờng là thấp so với mức giá mà mình trông đợi, nhƣ quy luật cung chỉ ra, ngƣời bán sẽ phản ứng bằng cách cắt giảm sản lƣợng cung ứng. Ngƣợc lại, một khi mức giá hình thành trên thị trƣờng đƣợc coi là cao so với mức giá dự kiến, ngƣời tiêu dùng sẽ có xu hƣớng cắt giảm lƣợng hàng hoá mà họ dự định mua. Những phản ứng kiểu nhƣ vậy tạo ra một sự tƣơng tác lẫn nhau giữa ngƣời mua và ngƣời bán, giữa cầu và cung. Cuối cùng, thị trƣờng sẽ vận động về một trạng thái cân bằng, theo đó một mức giá và một mức sản lƣợng cân bằng sẽ đƣợc xác lập. Cân bằng thị trƣờng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 là một trạng thái trong đó giá cả và sản lƣợng giao dịch trên thị trƣờng có khả năng tự ổn định, không chịu những áp lực buộc phải thay đổi. Đó cũng là trạng thái tạo ra đƣợc sự hài lòng chung của cả ngƣời mua lẫn ngƣời bán. Tại mức giá cân bằng, sản lƣợng hàng hoá mà những ngƣời bán sẵn lòng cung cấp ăn khớp hay bằng với sản lƣợng mà những ngƣời mua sẵn lòng mua (vì thế, sản lƣợng này cũng đƣợc gọi là sản lƣợng cân bằng). Trên đồ thị, điểm cân bằng đƣợc xác định bằng chỗ cắt nhau của đƣờng cầu và đƣờng cung. Trên đồ thị 1.3 điểm EO chính là điểm cân bằng, còn PE và QE là mức giá và sản lƣợng cân bằng. P (Giá) AS EO PE AD O QE Q (Sản lƣợng) Đồ thị 1.3. Đồ thị cơ chế hình thành giá Tuy nhiên giá ở điểm EO lại không đứng yên, nó luôn giao động trƣớc sự tác động của lực cung và lực cầu trên thị trƣờng. Khi cung lớn hơn cầu giá sẽ hạ xuống, ngƣợc lại khi cầu lớn hơn cung giá lại tăng lên. Việc giá ở điểm EO cân bằng chỉ là tạm thời, mức giá thay đổi là thƣờng xuyên. Sự thay đổi trên là do hàng loạt các nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp tác động đến cung, đến cầu cũng nhƣ kỳ vọng của ngƣời sản xuất, ngƣời kinh doanh và cả của khách hàng. Quy luật giá trị thặng dư Yêu cầu hàng hoá bán ra phải bù đắp chi phí sản xuất và lƣu thông đồng thời phải có một khoản lợi nhuận để tái sản xuất sức lao động và tái sản suất mở rộng. Quy luật cạnh tranh Trong nền kinh tế có nhiều thành phần kinh tế, có nhiều ngƣời mua, ngƣời bán với lợi ích kinh tế khác nhau thì việc cạnh tranh giữa ngƣời mua với ngƣời mua, ngƣời bán với ngƣời bán và cạnh tranh giữa ngƣời mua với ngƣời bán tạo nên sự Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 vận động của thị trƣờng và trật tự thị trƣờng. Cạnh tranh trong kinh tế là một cuộc thi đấu không phải với một đối thủ mà đồng thời với hai đối thủ. Đối thủ thứ nhất là giữa hai phe của hệ thống thị trƣờng và đối thủ thứ hai là giữa các thành viên của cùng một phía với nhau. Tức là cạnh tranh giữa ngƣời mua và ngƣời bán và cạnh tranh giữa ngƣời bán với nhau. Không thể lẩn tránh cạnh tranh mà phải chấp nhận cạnh tranh, đón trƣớc cạnh tranh và sẵn sàng sử dụng vũ khí cạnh tranh hữu hiệu. Trong các quy luật trên, quy luật giá trị là quy luật cơ bản của sản xuất hàng hoá. Quy luật giá trị đƣợc biểu hiện thông qua giá cả thị trƣờng. Quy luật giá trị muốn biểu hiện yêu cầu của mình bằng giá cả thị trƣờng phải thông qua sự vận động của quy luật cung cầu. Ngƣợc lại, quy luật này biểu hiện yêu cầu của mình thông qua sự vận động của quy luật giá trị là giá cả. Quy luật cạnh tranh biểu hiện sự cạnh tranh giữa ngƣời bán và ngƣời bán, giữa ngƣời mua với nhau và giữa ngƣời mua và ngƣời bán. Cạnh tranh vì lợi ích kinh tế nhằm thực hiện hàng hoá, thực hiện giá trị hàng hoá. Do đó, quy luật giá trị cũng là cơ sở của quy luật cạnh tranh. 1.1.1.4. Các tiêu thức phân loại thị trường Có nhiều cách phân loại khác nhau về thị trƣờng Phân loại thị trường theo nội dung hàng hóa mà người ta giao dịch Theo cách này, ở mức tổng quát nhất, các thị trƣờng đƣợc chia ra thành thị trƣờng hàng hóa tiêu dùng (thị trƣờng đầu ra) và thị trƣờng các yếu tố sản xuất (thị trƣờng đầu vào). Các thị trƣờng đầu ra lại có thể phân nhỏ thành vô số thị trƣờng cụ thể nhƣ thị trƣờng gạo, thị trƣờng quần áo, thị trƣờng ô tô, thị trƣờng giáo dục v.v… Các thị trƣờng đầu vào có thể phân thành thị trƣờng vốn hiện vật (máy móc, thiết bị, nhà xƣởng v.v…), thị trƣờng đất đai, thị trƣờng lao động v.v… Tùy theo cách ngƣời ta quan niệm về hàng hóa là theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp hơn mà ngƣời ta có thể đặt tên cho thị trƣờng một cách khác nhau. Ví dụ, thị trƣờng máy móc (đầu vào) có thể chia ra thành các phân nhánh nhƣ thị trƣờng máy dệt, thị trƣờng máy xát gạo v.v… Khi nói về một thị trƣờng chung, có tính chất đại diện, ta nói đến một thị trƣờng cụ thể hay riêng biệt nào đó theo cách phân loại này. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN Http://www.lrc-tnu.edu.vn