Tài liệu Nghiên cứu giải pháp nemo cem cho đánh giá chất lượng trải nghiệm trong mạng di động thế hệ 3g 4g

MỤC LỤC MỤC LỤC HÌNH ẢNH ................................................................................................iii MỤC LỤC BẢNG .......................................................................................................... v THUẬT NGỮ VIẾT TẮT ............................................................................................ vi LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG THÔNG TIN DI ĐỘNG 3G/4G .................................... 2 1.1 Tổng quan về hệ thống thông tin di động ...................................................... 2 1.2 Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ ba (3G UMTS) ................................ 6 1.2.1 Cấu trúc tổng quát của hệ thống ............................................................. 6 1.2.2 Thiết bị người sử dụng (UE) .................................................................... 7 1.2.3 Cấu trúc mạng truy nhập vô tuyến (UTRAN) ....................................... 8 1.2.4 Mạng lõi CN (Core Network) ................................................................. 10 1.2.5 Các giao diện của UMTS ........................................................................ 13 1.3 Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ tư (4G LTE) .................................. 13 1.3.1 Cấu trúc tổng quát của hệ thống ........................................................... 13 1.3.2 Thiết bị người sử dụng (UE) .................................................................. 15 1.3.3 Mạng truy nhập vô tuyến UMTS phát triển (E-UTRAN) .................. 15 1.3.4 Mạng lõi gói phát triển (EPC)................................................................ 16 1.3.5 Miền phục vụ ........................................................................................... 17 1.4 Kết luận chương 1 .......................................................................................... 17 CHƯƠNG 2: CHẤT LƯỢNG TRẢI NGHIỆM QoE.............................................. 18 2.1 Tổng quan QoS và phương hướng dịch chuyển sang QoE ....................... 18 2.1.1 Giới thiệu chung ...................................................................................... 18 2.1.2 Phương hướng dịch chuyển QoS sang QoE ......................................... 19 2.2 Chất lượng trải nghiệm QoE ........................................................................ 22 2.2.1 Thông lượng ............................................................................................. 24 2.2.2 Duyệt Web ................................................................................................ 29 2.2.3 Video trực tuyến ...................................................................................... 31 2.2.4 Thoại ......................................................................................................... 34 2.2.5 Phiên dữ liệu ............................................................................................ 35 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo i 2.2.6 Vùng phủ dịch vụ .................................................................................... 37 2.2.7 Khả năng kết nối ..................................................................................... 38 2.2.8 Bắt các sự kiện thay đổi .......................................................................... 39 2.3 Kết luận chương 2 .......................................................................................... 40 CHƯƠNG 3 : GIẢI PHÁP NEMO CEM CHO ĐÁNH GIÁ QoE TRONG MẠNG 3G/4G............................................................................................................................. 41 3.1 Giới thiệu ......................................................................................................... 41 3.2 Giải pháp Nemo CEM .................................................................................. 42 3.2.1 Thành phần thu thập dữ liệu Nemo Qmon .......................................... 44 3.2.2 Thành phần quản lý, phân tích và tạo báo cáo Nemo Qview ............. 46 3.3 Kết quả thực nghiệm và đánh giá................................................................. 50 3.3.1 Kịch bản ................................................................................................... 50 3.3.2 Kết quả thực nghiệm ............................................................................... 51 3.4 Kết luận chương 3 .......................................................................................... 62 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 64 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo ii MỤC LỤC HÌNH ẢNH Hình 1. 1 Lộ trình phát triển thông tin di động ............................................................... 2 Hình 1. 2 Kiến trúc UMTS ............................................................................................... 7 Hình 1. 3 So sánh kiến trúc giữa UMTS và LTE ........................................................... 14 Hình 1. 4 Kiến trúc 4G LTE/SAE .................................................................................. 14 Hình 2. 1 Các thành phần đánh giá QoS ...................................................................... 19 Hình 2. 2 Các yếu tố đánh giá QoS ............................................................................... 20 Hình 2. 3 Mối quan hệ giữa người sử dụng và nhà cung cấp dịch vụ.......................... 20 Hình 2. 4 Các thành phần đánh giá QoE ...................................................................... 22 Hình 2. 5 Kiến trúc đánh giá QoE ................................................................................. 23 Hình 2. 6 Các pha trong quá trình đo thông lượng ...................................................... 24 Hình 2. 7 Pha kết nối trong quá trình đo thông lượng mono-socket ............................ 25 Hình 2. 8 Quá trình tải xuống trong đo thông lượng mono-socket .............................. 26 Hình 2. 9 Quá trình tải lên trong đo thông lượng mono-socket ................................... 27 Hình 2. 10 Pha kết nốt trong quá trình đo thông lượng multi-socket........................... 28 Hình 2. 11 Quá trình truyền tải trong đo thông lượng multi-socket............................. 29 Hình 2. 12 Các pha trong quá trình giám sát duyệt Web ............................................. 30 Hình 2. 13 Các pha trong quá trình giám sát video trực tuyến .................................... 31 Hình 2. 14 Quá trình phát video trực tuyến .................................................................. 32 Hình 2. 15 Pha kết thúc trong quá trình giám sát video trực tuyến ............................. 33 Hình 2. 16 Các pha trong quá trình giám sát cuộc gọi đi ............................................ 34 Hình 2. 17 Các pha trong quá trình giám sát cuộc gọi đến.......................................... 35 Hình 2. 18 Giám sát phiên dữ liệu................................................................................. 36 Hình 2. 19 Thuật toán thu thập KPI .............................................................................. 37 Hình 2. 20 Sơ đồ quy trình đăng ký mạng lưới ............................................................. 38 Hình 2. 21 Sự kiện thay đổi chế độ đăng ký .................................................................. 39 Hình 2. 22 Quá trình thay đổi công nghệ truy nhập vô tuyến ...................................... 39 Hình 2. 23 Bắt các sự kiện thay đổi công nghệ truy nhập vô tuyến ............................. 40 Hình 3. 1 Giải pháp Nemo CEM ................................................................................... 42 Hình 3. 2 Ứng dụng Nemo Qmon cài đặt trên thiết bị người sử dụng ......................... 43 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo iii Hình 3. 3 Giao diện QTrend View ................................................................................. 47 Hình 3. 4 Lập bản đồ loại hình dịch vu ......................................................................... 48 Hình 3. 5 Lập bản đồ theo loại hình công nghệ ............................................................ 48 Hình 3. 6 Giao diện của QCustomer View .................................................................... 49 Hình 3. 7 Mô hình triển khai giải pháp Nemo CEM ..................................................... 51 Hình 3. 8 Biểu đồ tỷ lệ thiết lập cuộc gọi ...................................................................... 52 Hình 3. 9 Biểu đồ tỷ lệ thời gian dành cho các trạng thái mạng .................................. 52 Hình 3. 10 Biểu đồ tổng lưu lượng trao đổi .................................................................. 52 Hình 3. 11 Biểu đồ tỷ lệ thời gian sử dụng.................................................................... 53 Hình 3. 12 Những người liên hệ hàng đầu .................................................................... 53 Hình 3. 13 Biểu đồ lưu lượng trao đổi trong từng ứng dụng........................................ 53 Hình 3. 14 Biểu đồ lưu lượng trao đổi hàng ngày ........................................................ 54 Hình 3. 15 Biểu đồ thay đổi trạng thái pin.................................................................... 54 Hình 3. 16 Đồ thị tín hiệu thu (a) Chất lượng (b) SNR (c) Công suất.......................... 55 Hình 3. 17 Các thông số KIP cho loại hình dịch vụ (a) Tải xuống (b) Tải lên ............ 55 Hình 3. 18 Các thông số KPI cho loại hình dịch vụ (a) Duyệt Web (b) Video trực tuyến ........................................................................................................................................ 56 Hình 3. 19 Các báo cáo đánh giá chất lượng được tạo ra bởi Nemo Qview (a) (b) ... 57 Hình 3. 20 Tỷ lệ thời gian cho trạng thái và loại hình công nghệ ................................ 57 Hình 3. 21 Đánh giá điểm trải nghiệm của khách hàng ............................................... 58 Hình 3. 22 Biểu đồ mạng nhện ...................................................................................... 59 Hình 3. 23 Tỷ lệ thời gian theo chất lượng phủ sóng.................................................... 59 Hình 3. 24 Vùng phủ công nghệ theo từng khu vực ...................................................... 60 Hình 3. 25 Thông số SNR cho từng khu vực.................................................................. 60 Hình 3. 26 Chất lượng tín hiệu thu ................................................................................ 61 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo iv MỤC LỤC BẢNG Bảng 1. 1 So sánh giữa HSDPA (R6) và 4G LTE ........................................................... 6 Bảng 1. 2 So sánh giữa HSUPA (R6) và 4G LTE ........................................................... 6 Bảng 3. 1 Đặc điểm và lợi ích của Nemo CEM ............................................................ 44 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo v THUẬT NGỮ VIẾT TẮT 2G Second Generation Thế hệ thứ hai 3G Third Generation Thế hệ thứ ba Partnership Đề án các đối tác thế hệ thứ ba 3GPP 3ird Genaration Project 4G Forth Generation Thế hệ thứ tư AuC Authentication Center Trung tâm nhận thực BTS Base Tranceiver Station Trạm thu phát gốc CDMA Code Division Multiple Access Đa truy nhập phân chia theo mã CEM Customer Experience Monitor Giám sát chất lượng trải nghiệm EDGE Enhanced Data Rates for GSM Công nghệ di động được nâng cấp Evolution từ GPRS EIR Equipment Identity Register Bộ ghi nhận dạng thiết bị EPC Evolved Packet Core Lõi gói phát triển E-UTRAN Evolved UMTS Terrestrial Radio Mạng truy nhập vô tuyến mặt đất Access Network UMTS phát triển FDMA Frequency Access GGSN Gateway GPRS Support Node Nút hỗ trợ GPRS cổng GMSC Gateway MSC Cổng MSC GSM Global System Communications HLR Home Location Register HSDPA High Speed Downlink Packet Truy nhập hói đường xuống tốc độ Access cao HSS Home Subsscriber Server HSUPA High-Speed Uplink Packet Access Truy nhập gói đường lên tốc độ cao IMEI International Mobile Equipment Số nhận dạng thiết bị di động quốc Identity tế IMS IP Multimedia Subsystem IMSI International Mobile Subsscribern Số nhận dạng thuê bao di động Identity ITU International Telecommunications Liên đoàn Viễn thông quốc tế Union Division For Multiple Đa truy nhập phân chia theo tần số Mobile Hệ thống thông tin di động toàn cầu Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo Bộ ghi định vị thường trú Server thuê bao nhà Phân hệ đa phương tiện IP vi IWF Inter Networking Function Chức năng tương tác mạng KPI Key Performance Indicator Chỉ số hiệu năng mạng LA Location Area Vùng định vị LTE Long Term Evolution Phát triển dài hạn MS Mobile Station Trạm di động MSC Mobile Services Switching Center Trung tâm chuyển mạch các dịch vụ di động OTT Over The Top PCRF Policy and Charging Rules Function Chức năng các quy tắc tính cước và chính sách PDP Packet Data Protocol Giao thức số liệu gói P-GW Packet Data Network Gateway Cổng mạng số liệu gói QoE Quality of Experience Chất lượng trải nghiệm RA Routing Area Vùng định tuyến RNC Radio Network Controller Bộ điều khiển mạng vô tuyến RSRP Reference Signal Receive Power Công suất thu tín hiệu tham chuẩn RSRQ Reference Signal Receive Quality Chất lượng thu tín hiệu tham chuẩn RSSI Received Signal Strength Indicator Chỉ thị cường độ tín hiệu thu RTT Round-trip delay Time Thời gian trễ vòng SGSN Serving GPRS Support Node Nút hỗ trợ GPRS phục vụ S-GW Serving Gateway Cổng phục vụ SINR Signal to Interference plus Noise Tỷ lệ tín hiệu trên tạp âm nhiễu Ratio UICC Universal IC Card UMTS Universal Mobile Hệ thống thông tin di động toàn Telecommunications System cầu URL Uniform Resource Locator USIM UMTS Module UTRAN UMTS Terrestrial Radio Access Mạng truy nhập vô tuyến mặt đất Network UMTS VLR Visitor Locatoin Register WCDMA Wideband Code Division Multiple Đa truy nhập phân chia theo mã Access băng rộng Subsscriber Thẻ vi mạch vạn năng Định vị tài nguyên thống nhất Identity Module nhận dạng thuê bao UMTS Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo Bộ ghi định vị tạm trú vii LỜI NÓI ĐẦU Trong cuộc sống hằng ngày thông tin liên lạc đóng một vai trò rất quan trọng và không thể thiếu được. Nó quyết định nhiều khía cạnh của xã hội, giúp con người nhanh chóng nắm bắt được những thông tin có giá trị như văn hoá, kinh tế, khoa học kỹ thuật. Thông tin di động ngày càng trở nên quan trọng và đã trở thành một dịch vụ kinh doanh không thể thiếu được của tất cả các nhà khai thác viễn thông trên thế giới. Trong những năm gần đây, lĩnh vực thông tin di động trong nước đã có những bước tiến vượt bậc cả về cơ sở hạ tầng lẫn chất lượng phục vụ. Thế nhưng yếu tố chất lượng trải nghiệm của khách hàng trong thời gian vừa qua đang và đã trở thành yếu tố quan trọng hơn bao giờ hết. Việc đặt khách hàng vào trung tâm của mỗi dịch vụ của nhà khai thác sẽ tối ưu được doanh thu, đem lại lượng khách hàng tiềm năng và giữ được những khách hàng trung thành. Dựa trên ý tưởng đó, đồ án này nghiên cứu về chất lượng trải nghiệm (QoE) với mong muốn tìm hiểu phương pháp đánh giá chất lượng cũng như giới thiệu giải pháp Nemo CEM một giải pháp mới tiên tiến cho đánh giá chất lượng trải nghiệm. Đồ án gồm ba chương: Chương 1: Thông tin đi động thế hệ thứ 3 (3G) và thế hệ thứ 4 (4G): Trình bày tổng quan quá trình phát triển của thông tin di động và nghiên cứu về hệ thống thông tin di động thế hệ thứ 3 (3G) và thế hệ thứ 4 (4G). Chương 2 : Chất lượng trải nghiệm QoE: Trình bày tổng quan về QoS và phương hướng dịch chuyển sang QoE. Nghiên cứu các thông số KPI của từng dịch vụ sát thực với người sử dụng nhất để đưa ra đánh giá về QoE Chương 3: Giải pháp Nemo CEM: Giới thiệu giải pháp Nemo CEM của hãng Keysight cho đánh giá QoE của người sử dụng đem lại cái nhìn chính xác nhất về chất lượng trải nghiệm của khách hàng cho nhà khai thác dịch vụ. Em xin chân thành cảm ơn Cô Th.S Dương Thị Thanh Tú đã tận tình hướng dẫn em hoàn thành đồ án này. Em xin được gửi lời cảm ơn đến các thầy cô trong Học viện Công Nghệ Bưu Chính Viễn Thông, đặc biệt là các thầy cô trong khoa Viễn Thông 1 trong suốt thời gian 4 năm qua, thầy cô đã cùng với tri thức và sự tâm huyết của mình để truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho chúng em. Đó là những kiến thức quý giá, là nền tảng cơ bản cho em bước vào cuộc sống trong tương lai. Kính mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô và các bạn để đồ án cũng như chính bản thân em được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn! Hoàng Tiến Tạo Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 1 CHƯƠNG 1: HỆ THỐNG THÔNG TIN DI ĐỘNG 3G/4G 1.1 Tổng quan về hệ thống thông tin di động Trong những năm gần đây, công nghệ không dây là chủ đề được nhiều chuyên gia quan tâm trong lĩnh vực máy tính và truyền thông. Trong thời gian này, công nghệ này được nhiều người sử dụng và thay đổi một cách không ngừng. Để có thể đưa ra những công nghệ mới hỗ trợ người sử dụng cũng như tối ưu hoá cho nhà khai thác. Quá trình thay đổi qua các thế hệ được thể hiện tóm tắt qua hình 1.1: Hình 1. 1 Lộ trình phát triển thông tin di động  Thế hệ thứ nhất (1G) Hệ thống thông tin đi động thế hệ thứ nhất chỉ hỗ trợ các loại dịch vụ thoại tương tự và sử dụng kỹ thuật điều chế tương tự để mang dữ liệu thoại của mỗi người và sử dụng phương pháp đa truy nhập phân chia theo tần số (FDMA - Frequency Division Multiple Access). Với FDMA, khách hàng được cấp phát một kênh trong tập hợp có trật tự các kênh trong lĩnh vực tần số. Sơ đồ báo hiệu của hệ thống FDMA khá phức tạp, khi MS bật nguồn để hoạt động thì nó dò sóng tìm kiếm kênh điều khiển riêng cho nó. Nhờ kênh này, MS nhận được dữ liệu báo hiệu gồm các lệnh về kênh tần số dành riêng cho lưu lượng người sử dụng. Trong trường hợp số thuê bao nhiều hơn số lượng kênh tần số có thể, thì một số người bị chặn lại và sẽ không được truy cập. Mặc dù là thế hệ mạng di động đầu tiên với tần số chỉ từ 150MHz nhưng mạng 1G cũng phân ra khá nhiều chuẩn kết nối theo từng phân vùng riêng trên thế giới: NMT (Nordic Mobile Telephone) là chuẩn dành cho các nước Bắc Âu và Nga; AMPS (Advanced Mobile Phone System) tại Hoa Kỳ; TACS (Total Access Communications System) tại Anh; JTAGS tại Nhật; C-Netz tại Tây Đức; Radiocom 2000 tại Pháp; RTMI tại Ý. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 2 Đặc điểm: - Mỗi MS được cấp phát một cặp kênh tần số trong suốt thời gian thông tuyến. - Nhiễu giao thoa do các kênh lân cận là đáng kể - BTS phải có bộ thu phát riêng làm việc với mỗi MS. - Dung lượng thấp, xác suất rớt cuộc gọi cao, chất lượng âm thanh kém, không có chế độ bảo mật. Hệ thống không thoả mãn nhu cầu ngày càng tăng của người sử dụng về cả mặt dung lượng và tốc độ. Vì thế, hệ thống di động thứ 2 ra đời được cải thiện về cả dung lượng và tốc độ.  Thế hệ thứ hai (2G) Với sự phát triển nhanh chóng của thuê bao, hệ thống thông tin di động thế hệ thứ 2 được ra để đáp ứng kịp thời số lượng lớn các thuê bao di động dựa trên công nghệ số. Tất cả hệ thống thông tin di dộng thế hệ thứ 2 sử dụng phương pháp điều chế số và 2 phương pháp truy cập: - Đa truy nhập phân chia theo thời gian TDMA. - Đa truy nhập phân chia theo mã CDMA. Đa truy nhập phân chia chia theo thời gian TDMA Băng tần quy định cho liên lạc di động được chia thành các dải tần liên lạc, mỗi dải tần liên lạc này được dùng cho N kênh liên lạc, mỗi kênh liên là một khe thời gian trong chu kì của một khung. Các thuê bao khác nhau dùng chung kênh nhờ cài xen khe thời gian, mỗi thuê bao được cấp phát một khe thời gian trong cấu trúc khung. Đặc điểm: - Tín hiệu của thuê bao được truyền dẫn theo dạng số. - Liên lạc song công mỗi hướng thuộc các dải tần liên lạc khác nhau, trong đó một băng tần được sử dụng để truyền tín hiệu từ trạm gốc đến các máy di động và một băng tần được sử dụng để truyền tín hiệu từ máy di động đến trạm gốc. Việc phân chia tần số như vậy cho phép các máy thu và máy phát có thể hoạt động cùng một lúc mà không có sự can nhiễu lẫn nhau. - Giảm số máy thu ở BTS. - Giảm nhiễu giao thoa. Hệ thống TDMA điển hình là hệ thống thông tin đi động toàn cầu GSM. Máy di động kỹ thuật số TDMA phức tạp hơn FDMA. Hệ thống xử lý số đối với tín hiệu trong MS tương tự có khả năng xử lý không quá 106 lệnh trong 1 giây, còn trong MS số TDMA có khả năng xử lý 50x106 lệnh trong 1 giây. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 3 Đa truy nhập phân chia theo mã CDMA Trong thông tin đi động CDMA sử dụng kỹ thuật trải phổ cho nên nhiều người sử dụng có thể chiếm cùng kênh tần số vô tuyến đồng thời tiến hành các cuộc gọi mà không sợ gây nhiễu lẫn nhau. Nhưng người sử dụng nói trên được phân biệt với nhau nhờ mã trải phổ giả ngẫu nhiên PN, được cấp phát khác nhau cho mỗi người sử dụng. Đặc điểm: - Dải tần tín hiệu rộng. - Sử dụng kỹ thuật trải phổ phức tạp. - Kỹ thuật trải phổ cho phép tín hiệu vô tuyến sử dụng có cường độ trường rất nhỏ và chống fading hiệu quả hơn TDMA và FDMA. Việc các thuê bao trong vùng cell dùng chung tần số khiến cho thiết bị truyền dẫn đơn giản và việc thay đổi, chuyển giao, điều khiển dung lượng cell thực hiện rất linh hoạt.  Thế hệ thứ 3 (3G) Để đáp ứng kịp thời các dịch vụ ngày càng phong phú và đa dạng của người sử dụng, từ đầu thâp niên 90 người ta đưa ra hệ thống thông tin di động tổ ong thế hệ thứ 3. Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ thứ 3 với tên gọi là ITM-200 đưa ra các mục tiêu chinh sau: - Tốc độ truy nhập cao đảm bảo các dịch vụ băng thông rộng như truy cập internet, mail, hay các dịch vụ đa phương tiện như video trực tuyến. - Linh hoạt để đảm bảo các dịch vụ mới như đánh số cá nhân và điện thoại vệ tinh. Các tính nang này sẽ cho phép mở dộng đáng kể tầm phủ sóng của các hệ thống thông tin di động. - Tương tích với các hệ thống thông tin di động hiện có để đảm bảo sự phát triển liên tục của thông tin di động. 3G hỗ trợ cả kết nối chuyển mạch kênh lẫn chuyển mạch gói: đến 384 Kbps trong miền CS và 2Mbps trong miền PS. Các kết nối tốc độ cao này đảm bảo cung cấp một tập các dich vụ mới cho người sử dụng di động giống như trong các mạng điện thoại cố định và Internet. Các dịch vụ này gồm: điện thoại có hình (Hội nghị video), âm thanh chất lượng cao (CD) và tốc độ truyền cao tại đầu cuối. Một tính năng khác cũng được đưa ra cùng với GPRS là "luôn luôn kết nối" đến Internet. UMTS cũng cung cấp thông tin vị trí tốt hơn và vì thế hỗ trợ tốt hơn các dịch vụ dựa trên vị trí. Nhiều tiêu chuẩn cho hệ thống thông tin di động thế hệ thứ 3 ITM-2000 đã được đề xuất, trong đó 2 hệ thống WCDMA và cdma-2000 được ITU chấp thuân và đang được áp dụng trong những năm gần đây. Các hệ thống này đều sử dụng công nghệ CDMA, điều này cho phép thực hiện tiêu chuẩn toàn thế giới cho giao diện thông tin vô tuyến. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 4  Thế hệ thứ tư (4G LTE) Các nhà cung cấp dịch vụ và người sử dụng đều luôn mong muốn và hướng tới các công nghệ không dây có thể cung cấp được nhiều loại hình dịch vụ hơn với tính năng và chất lượng cao hơn. Với cách nhìn nhận này, Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU) đã làm việc và ra đời một chuẩn cho mạng di động tế bào thế hệ thứ tư 4G. Công nghệ này cho phép dựa trên IP, truyền số liệu và đa phương tiện với tốc độ cao hơn rất nhiều so với các công nghệ mạng di động trước đó. 4G LTE là bước phát triển tiếp sau của các hệ thống 2G và 3G để tiến đến cung cấp mức độ chất lượng tương tự như các mạng hữa tuyển hiện nay. Đặc điểm: - Phần vô tuyến: o Cải thiện hiệu suất sử dụng phổ tần, thông lượng người sử dụng, trễ. o Di động lên đến 350km/giờ. o Đơn giản hoá mạng vô tuyến. o Hỗ trợ hiệu quả các dịch vụ như: MBMS, IMS. - Phần mạng lõi: o Cải thiện trễ, dung lượng và thông lượng. o Đơn giản hoá mạng lõi. o Tối ưu hoá lưu lượng IP và các dịch vụ. o Đơn giản hoá việc hỗ trợ và chuyển giao đến các công nghệ không phải 3GPP. 4G LTE sẽ hỗ trợ tốc độ đỉnh tức thời tăng đáng kể. Tốc độ này được định cỡ tùy theo kích thước của phổ được ấn định 4G LTE sẽ đảm bảo tốc độ số liệu đỉnh tức thời đường xuống lên đến 100Mbit/s khi băng thông được cấp phát cực đại là 20MHz (5bps/Hz) và tốc độ đỉnh đường lên 50 Mbit/s khi băng thông được cấp phát cực đại là 20MHz (2,5bps/Hz). Băng thông 4G LTE được cấp phát linh hoạt từ 1,25 MHz lên đến 20 MHz (gấp bốn lần băng thông 3G-UMTS). Thông lượng đường xuống trong 4G LTE sẽ gấp ba đến bốn lần thông lượng đường xuống trong R6 HSDPA tính trung bình trên một MHz. Cần lưu ý rằng thông lượng HSDPA trong R6 được xét cho trường hợp một anten tại nút B với tính năng tăng cường và một máy thu trong UE; trong khi đó 4G LTE sử dụng cực đại hai anten tại Node B và hai anten tại UE. Ngoài ra cũng cần lưu ý rằng khi băng thông cấp phát tăng, thông lượng cũng tăng. Mặt khác thông lượng đường lên trong 4G LTE cũng gấp hai đến ba lần thông lượng đường lên của R6 HSUPA tính trung bình trên một MHz. Trong đó giả thiết rằng R6 Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 5 HSUPA sử dụng một anten phát tại UE và hai anten thu tại Node B; còn đường lên trong 4G LTE sử dụng cực đại hai anten phát tại UE và hai anten thu tại Node B. Về mặt hiệu suất sử dụng phổ tần, trong 4G LTE phải đảm bảo tăng đáng kể hiệu suất phổ tần và tăng tốc độ bit tại biên ô trong khi vẫn đảm bảo duy trì các vị trí đặt trạm hiện có của UTRAN và EDGE. Hiệu suất phổ tần kênh đường xuống của 4G LTE phải gấp 3 đến bốn lần R6 HSDPA tính theo bit/s/Hz/trạm. Trong đó giả thiết rằng R6 HSDPA sử dụng một anten tại Node B và một máy thu, còn 4G LTE sử dụng 2 anten tại Node B và một anten tại UE. Hiệu suất phổ tần kênh đường lên trong E-UTRAN phải gấp ba đến bốn lần R6 HSUPA tính theo bit/s/Hz/trạm với giả thiết HSUPA sử dụng hai anten tại Node B và một anten tại UE còn 4G LTE sử dụng hai anten tại Node B và hai anten tại UE. HSDPA (R6) 4G LTE Tốc độ đỉnh (Mbit/s) 14,4 100 Hiệu suất sử dụng phổ trung bình (bps/Hz) 0.75 1.84 Hiệu suất sử dụng phổ biên ô (bps/Hz) 0.006 0.0148 Bảng 1. 1 So sánh giữa HSDPA (R6) và 4G LTE HSUPA (R6) 4G LTE Tốc độ đỉnh (Mbit/s) 5,7 50 Hiệu suất sử dụng phổ trung bình (bps/Hz) 0.26 0.67 Hiệu suất sử dụng phổ biên ô (bps/Hz) 0.006 0.015 Bảng 1. 2 So sánh giữa HSUPA (R6) và 4G LTE 1.2 Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ ba (3G UMTS) 1.2.1 Cấu trúc tổng quát của hệ thống Cấu trúc tổng quát của hệ thống UMTS bao gồm các phần từ mạng logic và các giao diện. Sơ đồ tổng quát của hệ thống thông tin di động thế hệ ba UMTS được thể hiện ở hình 1.2 . Từ sơ đồ khối tổng quát có thể thấy rằng mạng thông tin di động thế hệ ba UMTS gồm ba thành phần con là mạng lõi, mạng truy nhập vô tuyến mặt đất và phần thiết bị di động. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 6 Hình 1. 2 Kiến trúc UMTS Một mạng UMTS bao gồm ba phần: thiết bị người sử dụng (UE: User Equipment) thực hện giao diện giữa người sử dụng với hệ thống, mạng truy nhập vô tuyến mặt đất UMTS (UTRAN: UMTS Terrestrrial Radio Network) thực hiện chức năng liên quan đến vô tuyến và mạng lõi, mạng lõi (CN: Core Network) thực hiện các chuyển mạch, định tuyến cuộc gọi và kết nối số liệu. Mỗi phần từ mạng thực hiện một số chức năng nhất định. 1.2.2 Thiết bị người sử dụng (UE) Thiết bị người sử dụng (UE) là đầu cuối mạng UMTS của người sử dụng. Có thể nói đây là phần hệ thống có nhiều thiết bị nhất và sự phát triển của nó sẽ ảnh hưởng lớn lên các ứng dụng và các dịch vụ khả dụng. Giá thành giảm nhanh chóng sẽ tạo điều kiện cho người sử dụng mua thiết bị của UMTS. Điều này đạt được nhờ tiêu chuẩn hóa giao diện vô tuyến và cài đặt mọi trí tuệ tại các card thông minh. - Các đầu cuối (TE): Vì máy đầu cuối hiện tại không chỉ đơn thuần dành cho điện thoại mà còn cung cấp các dịch vụ số liệu mới, nên tên của nó được chuyển thành đầu cuối. Các nhà sản xuất chính đã đưa ra rất nhiều đầu cuối dựa trên các khái niệm mới, nhưng trong thực tế chỉ một số ít là được đưa vào sản xuất. Mặc dù các đầu cuối dự kiến khác nhau về kích thước và thiết kế, tất cả chúng đều có màn hình lớn và ít phím hơn so với 2G. Lý do chính là để tăng cường sử dụng đầu cuối cho nhiều dịch vụ số liệu hơn và vì thế đầu cuối trở thành tổ hợp của máy thoại di động, modem và máy tính bàn tay. Đầu cuối hỗ trợ hai giao diện. Giao diện Uu định nghĩa liên kết vô tuyến (giao diện WCDMA). Nó đảm nhiệm toàn bộ kết nối vật lý với mạng UMTS. Giao diện thứ hai là giao diện Cu giữa UMTS IC card (UICC) và đầu cuối. Giao diện này tuân theo tiêu chuẩn cho các card thông minh. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 7 Mặc dù các nhà sản xuất đầu cuối có rất nhiều ý tưởng về thiết bị, họ phải tuân theo một tập tối thiểu các định nghĩa tiêu chuẩn để các người sử dụng bằng các đầu cuối khác nhau có thể truy nhập đến một số các chức năng cơ sở theo cùng một cách. Các tiêu chuẩn này gồm: o Bàn phím (các phím vật lý hay các phím ảo trên màn hình). o Đăng ký mật khẩu mới. o Thay đổi mã PIN. o Giải chặn PIN/PIN2 (PUK). o Trình bầy IMEI. o Điều khiển cuộc gọi. - Thiết bị di động ME: Là đầu cuối vô tuyến được sử dụng cho thông tin vô tuyến giao diện Uu. - Module nhận dạng thuê bao UMTS (USIM): Trong hệ thống GSM, SIM card lưu giữ thông tin cá nhân (đăng ký thuê bao) cài cứng trên card. Điều này đã thay đổi trong UMTS, Modul nhận dạng thuê bao UMTS được cài như một ứng dụng trên UICC. Điều này cho phép lưu nhiều ứng dụng hơn và nhiều chữ ký (khóa) điện tử hơn cùng với USIM cho các mục đích khác (các mã truy nhập giao dịch ngân hàng an ninh). Ngoài ra có thể có nhiều USIM trên cùng một UICC để hỗ trợ truy nhập đến nhiều mạng. USIM chứa các hàm và số liệu cần để nhận dạng và nhận thực thuê bao trong mạng UMTS. Nó có thể lưu cả bản sao hồ sơ của thuê bao. Người sử dụng phải tự mình nhận thực đối với USIM bằng cách nhập mã PIN. Điểu này đảm bảo rằng chỉ người sử dụng đích thực mới được truy nhập mạng UMTS. Mạng sẽ chỉ cung cấp các dịch vụ cho người nào sử dụng đầu cuối dựa trên nhận dạng USIM được đăng ký. 1.2.3 Cấu trúc mạng truy nhập vô tuyến (UTRAN) UTRAN (UMTS Terrestrial Radio Access Network: Mạng truy nhập vô tuyến mặt đất UMTS) là liên kết giữa người sử dụng và CN. Nó gồm các phần tử đảm bảo các cuộc truyền thông UMTS trên vô tuyến và điều khiển chúng. UTRAN được định nghĩa giữa hai giao diện. Giao diện Iu giữa UTRAN và CN, gồm hai phần: IuPS cho miền chuyển mạch gói và IuCS cho miền chuyển mạch kênh; giao diện Uu giữa UTRAN và thiết bị người sử dụng. Chức năng của các phần tử trong hệ thống con mạng vô tuyến: - Nút B (Node B): là một thuật ngữ sử dụng trong UMTS để biểu thị BTS (trạm thu phát gốc) và sử dụng công nghệ WCDMA trên đường vô tuyến. Cũng như trong tất cả các hệ thống tổ ong UMTS và GSM, Nút B thực hiện việc thu phát tần số vô tuyến Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 8 để liên lạc trực tiếp với các máy di động di chuyển tự do xung quanh nó. Một cách truyền thống, Nút B có những chức năng tối thiểu về thu phát vô tuyến và được điểu khiển bởi RNC (Radio Network Controller). Việc sử dụng công nghệ WCDMA cho phép một cell thuộc Nút B hoặc các Nút B khác nhau cùng được quản lý bởi các RNC khác nhau để chồng lên nhau và vẫn sử dụng tần số giống nhau (trên thực tế, toàn bộ mạng có thể dùng chỉ một cặp tần số). Chức năng chính của Nút B là thực hiện xử lý L1 của giao diện vô tuyến (mã hoá kênh, đan xen, thích ứng tốc độm, trải phổ, điều khiển công suất,…). Nó cũng thực hiện một phần phần khai thác tài nguyên vô tuyến như điểu khiển công suất vòng trong. Về phần chức năng nó giống như trạm gốc ở GSM. Lúc đầu node B được sử dụng như một thuật ngữ tạm thời trong quá trình chuẩn hoá nhưng sau đó nó không bị thay đổi. Nút B bao gồm các loại cấu hình: Macro Indoor, Macro Outdoor. Mini Indoor, Micro Outdoor, Micro Indoor, Micro Outdoor, Pico,…. - Bộ điều khiển mạng vô tuyến (RNC): là phần tử mạng chịu trách nhiệm điều khiển các tài nguyên vô tuyến của UTRAN. RNC về cơ bản có những chức năng giống BSC trong BSS GSM: o Trung gian giữa Nút B và hệ thống mạng lõi. o Điểu khiển cuộc gọi vô tuyến (quản lý tài nguyên vô tuyến, điều khiển và quản lý chuyên giao cuộc gọi,…) RNC được kết nối đến: o Mạng lõi thông qua giao diện Iu o Các Nút B thông qua giao diện Iub. Một Nút B thực hiện giao tiếp vô tuyến với một hoặc nhiều cell. RNC là phần tử mạng chịu trách nhiệm điểu khiển các tài nguyên vô tuyến của UTRAN. Nó giao tiếp với CN (thông thường với một MSC và một SGSN) và kết cuối giao thức điểu khiển tài nguyên vô tuyến RRC (Radio Resoure Control), giao thức này định nghĩa các bản tin và các thủ tục giữa MS và UTRAN. Nó đóng vai trờ như BSC. Các chức năng chính của RNC: o Điểu khiển tài nguyên vô tuyến. o Cấp phát kênh o Thiết lập điểu khiển công suất o Điểu khiển chuyển giao o Mật mã hoá o Báo hiệu quảng bá o Điểu khiển công suất vỏng hở Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 9 o Một số RNC lần cận qua giao tiếp Iur 1.2.4 Mạng lõi CN (Core Network) Mạng lõi gồm các trung tâm chuyển mạch kênh (MSC) và các nút hỗ trợ chuyển mạch gói (SGSN). Các kênh thoại và kênh truyền số liệu được kết nối với các mạng bên ngoài thông qua các trung tâm chuyển mạch di động cổng (GMSC) và nút hỗ trợ GPRS cổng (GGSN). Để kết nối với trung tâm chuyển mạch kênh với các mạng ngoài như ISDN, PSTN thì cần có thêm những phần tử làm chức năng tương tác mạng (IWF). Ngoài các trung tâm chuyển mạch kênh và các nút hỗ trợ chuyển mạch gói, mạng lõi còn có các cơ sở dữ liệu cần thiết cho mạng thông tin di động như: HLR, AuC và EIR. Những chức năng chính của việc nghiên cứu mạng lõi UMTS là: o Quản lí, điều khiển báo hiệu thiết lập cuộc gọi giữa UE và mạng lõi. o Báo hiệu giữa các nút trong mạng lõi o Định nghĩa các chức năng giữa mạng lõi và các mạng bên ngoài o Những vấn đề liên quan đến truy nhập gói o Giao diện Iu và các yêu cầu quản lí và điều hành mạng Mạng lõi UMTS gồm 2 thành phần: phần chuyển mạch kênh và phần chuyển mạch gói: o Thành phần chuyển mạch kênh gồm: MSC, VLR và GMSC. o Thành phần chuyển mạch gói gồm các nút hỗ trợ dịch vụ GPRS (SGSN: Serving GPRS Support Node) và cổng hỗ trợ GPRS (GGSN: Gateway GPRS Support Node). Một số thành phần mạng như HLR và AuC được chia sẻ cho cả hai phần. Cấu trúc mạng lõi có thể được thay đổi khi các dịch vụ mới và đặc điểm mới của của hệ thống được đưa ra. Các phần tử chính của mạng lõi như sau: - SGSN (SGSN: Serving GPRS Support Node: nút hỗ trợ GPRS phục vụ) là nút chính của miền chuyển mạch gói. Nó nối đến UTRAN thông qua giao diện IuPS và đến GGSN thông quan giao diện Gn. SGSN chịu trách nhiệm cho tất cả kết nối PS của tất cả các thuê bao. Nó lưu hai kiểu dữ liệu thuê bao: thông tin đăng ký thuê bao và thông tin vị trí thuê bao. Số liệu thuê bao lưu trong SGSN gồm: o IMSI (International Mobile Subsscriber Identity: số nhận dạng thuê bao di động quóc tế) o Các nhận dạng tạm thời (P-TMSI: Packet- Temporary Mobile Subsscriber Identity: số nhận dạng thuê bao di động tạm thời gói) o Các địa chỉ PDP (Packet Data Protocol: Giao thức số liệu gói) Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 10 Số liệu vị trí lưu trên SGSN: o Vùng định tuyến thuê bao (RA: Routing Area) o Số VLR o Các địa chỉ GGSN của từng GGSN có kết nối tích cực - GGSN (Gateway GPRS Support Node: Nút hỗ trợ GPRS cổng) là một SGSN kết nối với các mạng số liệu khác. Tất cả các cuộc truyền thông số liệu từ thuê bao đến các mạng ngoài đều qua GGSN. Cũng như SGSN, nó lưu cả hai kiểu số liệu: thông tin thuê bao và thông tin vị trí. Số liệu thuê bao lưu trong GGSN: o IMSI o Các địa chỉ PDP Số liệu vị trí lưu trong GGSN: o Địa chỉ SGSN hiện thuê bao đang nối đến - VLR (Visitor Locatoin Register: bộ ghi định vị tạm trú) là bản sao cuả HLR cho mạng phục vụ (SN: Serving Network). Dữ liệu thuê bao cần thiết để cung cấp các dịch vụ thuê bao được copy từ HLR và lưu ở đây. Cả MSC và SGSN đều có VLR nối với chúng. Số liệu sau đây được lưu trong VLR: o IMSI (số nhận dạng thuê bao di động) o MSISDN o TMSI (nếu có) o LA hiện thời của thuê bao o MSC/SGSN hiện thời mà thuê bao nối đến Ngoài ra VLR có thể lưu giữ thông về các dịch vụ mà thuê bao được cung cấp. Cả SGSN và MSC đều được thực hiện trên cùng một nút vật lý với VLR vì thế được gọi là VLR/SGSN và VLR/MSC. - Trung tâm chuyển mạch dịch vu di động (MSC) thực hiện các kết nối CS giữa đầu cuối và mạng. Nó thực hiện các chức năng báo hiệu và chuyển mạch cho các thuê bao trong vùng quản lý của mình. Chức năng của MSC trong UMTS giống chức năng MSC trong GSM, nhưng nó có nhiều khả năng hơn. Các kết nối CS được thực hiện trên giao diện CS giữa UTRAN và MSC. Các MSC được nối đến các mạng ngoài qua GMSC. - GMSC có thể là một trong số các MSC. GMSC chịu trách nhiệm thực hiện các chức năng định tuyến đến vùng có MS. Khi mạng ngoài tìm cách kết nối đến PLMN Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 11 cuả một nhà khai thác, GMSC nhận yêu cầu thiết lập kết nối và hỏi HLR về MSC hiện thời quản lý MS. - Thanh ghi định vị thường trú (HLR): là một cơ sở dữ liệu có nhiệm vụ quản lý các thuê bao di động. Một mạng di động có thể chứa nhiều HLR tùy thuộc vào số lượng thuê bao, dung lượng của từng HLR và tổ chức bên trong mạng. Cơ sở dữ liệu này chứa IMSI (International Mobile Subsscribern Identity: số nhận dạng thuê bao di động), ít nhất một MSISDN (Mobile Station ISDN: số thuê bao có trong danh bạ điện thọai) và ít nhất một địa chỉ PDP (Packet Data Protocol: Giao thức số liệu gói). Cả IMSI và MSISDN có thể sử dụng làm khoá để truy nhập đến các thông tin được lưu khác. Để định tuyến và tính cước các cuộc gọi, HLR còn lưu giữ thông tin về SGSN và VLR nào hiện đang chịu trách nhiệm thuê bao. Các dịch vụ khác như chuyển hướng cuộc gọi, tốc độ số liệu và thư thoại cũng có trong danh sách cùng với các hạn chế dịch vụ như các hạn chế chuyển mạng. HLR và AuC là hai nút mạng logic, nhưng thường được thực hiện trong cùng một nút vật lý. HLR lưu giữ mọi thông tin về người sử dụng và đăng ký thuê bao. Như: thông tin tính cước, các dịch vụ nào được cung cấp và các dịch vụ nào bị từ chối và thông tin chuyển hướng cuộc gọi. Nhưng thông tin quan trong nhất là hiện VLR và SGSN nào đang phụ trách người sử dụng. - Trung tâm nhận thực (AuC): lưu giữ toàn bộ số liệu cần thiết để nhận thực, mật mã hóa và bảo vệ sự toàn vẹn thông tin cho người sử dụng. Nó liên kết với HLR và được thực hiện cùng với HLR trong cùng một nút vật lý. Tuy nhiên cần đảm bảo rằng AuC chỉ cung cấp thông tin về các vectơ nhận thực (AV: Authetication Vector) cho HLR. AuC lưu giữ khóa bí mật chia sẻ K cho từng thuê bao cùng với tất cả các hàm tạo khóa từ f0 đến f5. Nó tạo ra các AV, cả trong thời gian thực khi SGSN/VLR yêu cầu hay khi tải xử lý thấp, lẫn các AV dự trữ. - Bộ ghi nhận thực thiết bị (EIR): chịu trách nhiệm lưu các số nhận dạng thiết bị di động quốc tế (IMEI: International Mobile Equipment Identity). Đây là số nhận dạng duy nhất cho thiết bị đầu cuối. Cơ sở dữ liệu này được chia thành ba danh mục: danh mục trắng, xám và đen. Danh mục trắng chứa các số IMEI được phép truy nhập mạng. Danh mục xám chứa IMEI của các đầu cuối đang bị theo dõi còn danh mục đen chứa các số IMEI cuả các đầu cuối bị cấm truy nhập mạng. Khi một đầu cuối được thông báo là bị mất cắp, IMEI của nó sẽ bị đặt vào danh mục đen vì thế nó bị cấm truy nhập mạng. Danh mục này cũng có thể được sử dụng để cấm các seri máy đặc biệt không được truy nhập mạng khi chúng không hoạt động theo tiêu chuẩn. - Các mạng ngoài: Các mạng ngoài không phải là bộ phận của hệ thống UMTS, nhưng chúng cần thiết để đảm bảo truyền thông giữa các nhà khai thác. Các mạng ngoài có thể là các mạng điện thoại như: PLMN (Public Land Mobile Network: mạng di động mặt đất công cộng), PSTN (Public Switched Telephone Network: Mạng điện thoại Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 12 chuyển mạch công cộng), ISDN hay các mạng số liệu như Internet. Miền PS kết nối đến các mạng số liệu còn miền CS nối đến các mạng điện thoại. 1.2.5 Các giao diện của UMTS - Giao diện Cu: Giao diện Cu là giao diện chuẩn cho các card thông minh. Trong UE đây là nơi kết nối giữa USIM và UE. - Giao diện Uu: Giao diện Uu là giao diện vô tuyến của WCDMA trong UMTS. Đây là giao diện mà qua đó UE truy nhập vào phần cố định của mạng. Giao diện này nằm giữa nút B và đầu cuối. - Giao diện Iu: Giao diện Iu kết nối UTRAN và CN. Nó gồm hai phần, IuPS cho miền chuyển mạch gói, IuCS cho miền chuyển mạch kênh. CN có thể kết nối đến nhiều UTRAN cho cả giao diện IuCS và IuPS. Nhưng một UTRAN chỉ có thể kết nối đến một điểm truy nhập CN. - Giao diện Iur: Đây là giao diện RNC-RNC. Ban đầu được thiết kế để đảm bảo chuyển giao mềm giữa các RNC, nhưng trong quá trình phát triển nhiều tính năng mới được bổ sung. Giao diện này đảm bảo bốn tính năng nổi bật sau: 1. Di động giữa các RNC 2. Lưu thông kênh riêng 3. Lưu thông kênh chung 4. Quản lý tài nguyên toàn cục - Giao diện Iub: Giao diện Iub nằm giữa RNC và một node B. RNC điều khiển node B thông qua Iub một số tác vụ như: thỏa thuận tài nguyên vô tuyến, bổ sung hoặc loại bỏ các tế báo khỏi node B, hỗ trợ các kiểu truyền thông khác nhau và các liên kết điều khiển. Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ ba 3G UMTS dựa trên công nghệ truy nhập băng rộng phân chia theo mã WCDMA và đến nay hệ thống này đã được chuẩn hoá và sử dụng rộng dãi trên toàn thế giới. 1.3 Hệ thống thông tin di động thế hệ thứ tư (4G LTE) 1.3.1 Cấu trúc tổng quát của hệ thống Với sự phát triển của hệ thống thông tin di động qua các thế hệ, hình 1.3 cho ta thấy sự khác nhau về cấu trúc của UTMS và LTE. Song song với truy nhập vô tuyến LTE, mạng gói lõi cũng đang cải tiến lên cấu trúc tầng SAE. Cấu trúc mới này được thiết kế để tối ưu hiệu suất mạng, cải thiện hiệu quả chi phí và thuận tiện thu hút phần lớn dịch vụ trên nền IP. Đồ Án Tốt Nghiệp Đại Học - Hoàng Tiến Tạo 13