no CTIA( ) DUC VA DAO TAO
DAI HOC <^UÓC GIÀ HA NÓI
TRUÒNG DAI ÌIQC KIIOA HOC TU NlIII-iN
^; + H: +
LE n i A N I l L A M
L ^-^^^
NCIUEN COU DI TRIIYIÌN HOC MOT SO TINH rUANC
CO Y NGHIA KINH TÌ> C:ÙA NÀM MEN SACCHAROMYCES spp.
('luiycii iigctnh : Di triiyén hoc
Mìi^ò
: 1. 05, 06
LUAN AN PHO riEN Sì KHOA HOC SINH HOC
Ngiròi hiróng (Ùuì Khoa hoc: GS.PTS. Le Diuli ÌAUUìg
Ih nói 1996
MDCLUC
Traiig
M('5 DAU.
l
A.
3
JÓNG QUAN TÀI LIEU.
NAM MFÌN Saccharomyces VA VÀN DE DIÉU KIllfìN DI TKLiYfliN
MOT SO riNH TRAN{ ; CO Y N( JHlA KINH n i
3
I. DAC DIl'iM SINH HOC VA CIA TRI KINH Tft CUA NAM MHN
Sarrharomyccs. spp.
3
>
,
y
I. 1. Dac diéin sinh hoc eoa nàia nicn.
3
I. 2. Già h'i kinli tè ciìa nàrn nien.
8
II. DirRUYÌÌN llOCMOrSO ITNiriRANG KINinfìTi NAM MliN. 9
y
ILI. Tinh trang hinh thài tè bho.
9
IL 2. Tinh trang chiù elhanoL
11
IL 3. 'linli trang chiù nhiéL
13
IL 4.1 ini] liang chju man.
14
IL 5. 'lình bang diròng boa tjnh bòt,
15
IL 6. Tinh Irang chuyen boa càc loai diròng.
20
FIL CÀC PLRJCJNG PHAPTAO RA NÓI NAM MEN MÓL
21
IJLLLai,
2!
y
Ili. I. L Nguyèn tao chung
2(
HI. 1.2. Càc phudng pliàp lai.
22
I1L2. Dung l'idp té bao bau.
23
y
T
II 1.3. lìièn nap va ADN tài to hdp.
24
IV. MOT' SO THÀNH TTlU VÌi VIBC TAO GIONf ; NAM MEN.
27
r>. VÀTLlEll VA PHirONGriIAP
31
I, V/vrLlfì(J.
31
I. I f 'ac nói nfim men.
31
L 2. Hoachàt tinh khiét
33
L 3. May nxóc.
33
I. 4. Càc loai inòì tnròng nuòi cay,
33
IL PHUdNGPIIÀR
36
ILI. < 'àc^ phudng phàp vi sinh vai hoc.
36
L I . Phàn lap dong thuan.
36
l. 2. Phàn lap nàrn nien.
36
1. 3. Lap dò Ibi chuan.
36
L 4. Xàc diiìh sinh khói.
37
1. 5. Xàc dinh khà nang Icn men.
37
I. (\ Xàc dinh ixrong nrdu co irong dich lén men.
37
1. 7. Xàc dinh khà nang diròng boa tinh boi.
38
1.8. Xàc dinh khà nang chiù nhicl.
38
1. 9. Xàc diidi khà nang chiù pll Ihàp.
38
1. IO. Xàc dinh khà nang chili con.
38
L 1 1. Xàc djnh khà nang chiù muòl
38
2. Càc phifdng phàp di truycn hoc.
39
2. L Tàch bào tu' bang loaL
39
2.2. Vi thao tac.
39
2.3. Lai bào boa
39
2.. Dung hdp té bào ttàn.
40
C. KÈT QUA VA TIIÀO l.UAN.
42
L DJIJU TRA SINLI MUC VA PIIÀN 'LlCtl DI 'LRllvlìN M<>'l\SO
TINH TRANG CO Y NGIHA KINH if^CUA NAM MBN
Saccharomyces sj'jp.
42
LI. Khà nang sinh bào lu'ci.iacàc nói nàm men.
42
I. 2. Khà nang song sòl cùacàc bào tu Uìcli ra itrcàc noi nàm men.
14
s
.
y
I. 3. fCha nang cimi con citacóc nói nàm men.
47
SO
I. 4. Klia nang chiù xmiòi ciia cac noi nata mon.
1. 5.Khà nang chiù nhié» dò cao (42 "(') ciia nói nàm men TH-,- 30.
'>4
L 0. Khà nang chiù pH (hà() ( pll 2)onanòì nàm nìcnTII ,-30.
56
1. 7. Khà nang tich luy sinh khòicua nói nàm men 'IH ^ -30,
57
IL N(U1IHN Cl'm 'LAG GIONG NAM M1!N MÓL
58
ILI. Lao gióng nàm men bành mi co vó tè bào móng.
58
II.LLSddòlaL
60
IL 1.2. Thu nhàn nói lai mang gcn rpnjì lai bang mày vi Ihao làc.
64
IL 1.3. So s'ành khà nang Icn men du'òng. lich hly sinh kliòi ginn
nói lai va cha me.
65
IL I. L So sành khà nane lao sinh khói ^iùa nói nàm men lai many L'cn
s.
y
rpuiì vói nói cha me Irong dicu kién san xuàf.
66
IL2. Nghicn ciiu lao giOng nàm men cliiu con.
67
11,2.1 Cài lao di Iruyén nói nàm men dùng trong san xuàt ru'du vang.
68
IL2.1. L Sd dò làch dòng le bào.
68
11.2.1.2. Kiém fra khà nang chin con cuacàc thè phàn ly ban dàu.
70
IL2.1.3. Khà nang chiù con cuacàc Ihc phàn ly duoc chon làn I.
71
1L2.1.4. Khà nang chiù con ciia càc the phàn ly dirdc chon ò làn 2.
72
1L2.L5. S(Ulòlai.
75
IL2.1.6. So sành khà nang chju con, lén men va khà nane tich luy
sinh khòi gifra nói lai vói noi nàm men ban dàu ( V'IT ).
75
IL2.2. Tao giòng nàm men cho san xuàl con va niróc giài khàt co ga.
78
IL2.2.L Kct qua thu nhàn càc nói nàm men lai bang mày vi thao làc.
78
n.2.2.2. So sành khà nang Icn men. khà nang lich luy sinh kliói
girra càc nói nàm men lai vói cha me.
y
79
y
IL3. Nghién etili tao giòng nàm men ;S'. cerevisiae
co khà nang duòng boa (inh bòi.
SI
IL3.1, Chuyen gcn duong boa linh hot \\\ S. diaslalicus vào he vyn
dia S. cerevisiai' bang phcp lai bào boa.
LL3 LI, Sd dò lai bào boa.
82
?.?
11.3.1.2. So sành khà nang du'dng boa tinh bòt, khà nang lén men
va khà nang tich liiy sinh khòi gifia nói Uù vói nói cha me.
84
11.3.2- Tao giòng nàm men co kha nang diróng boa linh hot bang
ky tlmat dung hdp tè bào tran.
84
lL3.2.LSddodunghdp.
85
1L3.2.2. Khà nang hinh thành tè bào Iran.
85
y
rt
11
11.3.2.3. Két qua cua càc phép dung hdp. 86
11.3.2.4. So sành khà nang chiù nhiéL chiù niuòi, khà nang diròng boa
linh hot, kiiià nang lén men va kha nang tich luy sinh khòi
gifra càc thè dung bop va cha me.
87
1). KÈT LUAN VA \Àl N<^HL
91
D. TÀI LIÈU THAM KHÀO.
92
MÒr so THUÀr N G O CHUYEN M Ó N A N H -^TÉT'
y
y
'Lelrad analysis
: Phàn lich bò bòn
Segregant
: Thè phàn ly
Protoplast fusion
Fusant
: Dung hdp té bào tran
: Thè dung hdp
Saturateci hybridization
: L,ai bào boa
l'bcrmallolcreintcharactcr
: Tinh irruig chiù nhiet
y
HalololeranI chracler
: Linh trang chiù man
L>lhanol tolerantchm*acter
: Tinh ir^uìS! chiù con
Acid tolerant chaiacter
: Linh trang chiù axit ( pH thàp )
Biomas's accumulation character: Tinh trcmg tich luy sinh khòi
Mating-type
: Giói linh
Ilomolhalltsm
: Dong làn
Hclerolhallism
: Di làn
Stiain
: Nói
Ascus
: Nang
Spore
: Bào tu
Rough j^seudo xnycellium
: Già khuàn t^'
MO D.'VIJ
y
s.
y
V
Khòng co nhóm vi sinh vai nào lai gàn lién vói tién bc; va su phòn
vinh Olia loài nguòi hdn là nani men. Day chinh là nhónr vi sinh vai quan
li'ong nhàt dà dudc con ngiròi sur dung Irong san xuàl va trong nghién cihi
khoa hoc. Theo tài Uèu quòc le (1984), càc san phàm tir nàm men chiém gàn
70 % long so càc san phàm còng nghé sinh hoc trén toan thè gidi. Ve phifdng
dien nghién ciiu khoa IK)C, nàm nìcn chinh là dòi tudng tlìuàn tién de nghién
N.
y
V
-
y
T
•>
cufu nhiéu vàn de ed ban lién quan don sinh vai nhàn chuàn nhu sit hiéu hién
ciia gen, sir sao chép ciia ADN , sir chuyen cho, càu triic cua nhiém sàc ihè,
Cd che nguyén phàn va giarn pbàn. ... Co thè nói nàm men là dòi tiVdng quan
trong bac nhàt ciiacòng nghé sinh hoc bien dai [16, 115, 116, 117 J.
NgUdi la Ihày ràng, nàm men nói riéng va vi sinh vai nói chung Iham
chi con bién dòi thuòng xuyén hdn cà càc san phàm do chung tao ra Chinh
>.
y
y
vi thè ma tirxira dén nay, con ngudi khòng nginig lua chon, tao ra nhffng nói
khàc nhau, tùy theo tìrng miic ctich su* dung.
Ngày nay, phudng phàp lua
chon co dinh hiróng - nghia là tao ra càc diéu kién nuòi cày va mòi truòng
dac biet ( nhir nhiet dò cao, dò man cao, àp suàt thàm Ihàu cao... ) de chon
I9C nhung nói fhich hdp - dà din;Jc sir dung ò niróc la va irèn thè giói [ 20, 22,
31,33,45,51,56,85,93,108,113].
Tuy nhién, néu chi tién bành phàn lap va giù giòng thi khòng thè thoa
man nhu càu ngày càng làng ciia san xuàt va nghién ciru khoa hoc [ 13 ]. Mat
y
y
V
V
v
khàc, cho dén nay trén thè gidi chua co nhiéu còng hinh nghicn cuu ve di
truyén hoc càc tinh trang chòng chiù ò nàm men. Con ò Viét nam, càc còng
trinh nghién cuti theo hiróng phàn tich di tiuyén càc linh trang chòng chiù va
tao giòng xmi\ men bang càc phiTdng phàp di iruyén hoc cung chi dang d gim
doan buóc dàu [ 6, 8, 10, 11, 12, 17, 79 ). Viét nam lai là nuóc nhiet ddi, co
1
y
7
"v
thdi tiét nóng àm kéo dai nhiéu Ihàng tiong nam; co khu he vi sinh vat vò
cùng phong phu; cho nèn viec duy ni ditdc nhCrug diéu kién mong muòn
fiong suòt qua tiinh san xuàt ( chàng han, bao dcun de nhiet di) lén men luòn
luòn ò 28 ° - 30 °C; bay bào dàm vò tiimg dìo qua irinh Icn men ...) là khà
y
•}
y
tòn kéin. Cho nén, vifc nghién cihi de tao ra nói nàm men mang nhfrng
•J
y
'
•>
'
y
phàm chat qui già, chàng han vita co kha nang tich luy sinh khòi cao, vira co
khà nang chiù nhi?t cao ... chinh là càcli de giàm bót Iòn kém do phài dùng
nude de giai toa nhiet dò sinh ra trong qua tiinh lén men; liay ncu co du^dc
y
V
y
y
»v
^
*.
nói nàm men chiù con cao, chiù pH thàp Ibi sé han che dUdc sir nhiém cua vi
khuàn la tir ben ngoai vao mòi tjirdng lén men. Nhàtn gop phan nghién ciru
v
s
i
,
y
y
^
y
.^
^
y
vé su kiém soàt di truyén dòi vói mot so tinh tiang co y nghia kinh té d nàjn
men nhir chiù nhiet do cao, chiù con cao, chiù man cao, chiù pH tliàp, tich
luy sinh khòi, lén men càc loai dirdng de tao ed sd cho nghién ciru tao giòng
nàm men hfm ich cho san xuàt, chiing tòi da lién hfuih de tài: Nghién cvtu di
^
N
.f
--
y
_
.y
truyen hoc mot so tinh trang co y nghia kinh te cua
nàm men
Saccharomyces spp. De tìù nghién cùru gòm hai noi dung cu thè nhir san:
V
^
1
V.
y
!..
^
y
1. Phàn tich di truyén mot so tình trang chòng chiù ( nhi^t do cao : 42 C, (X^
y
•V
con cao :14 -16 % v/v , do man cao : 3 % NaCl w/v, pH thàp : pll 2 ) va mot
SO tinh trang co y nghia kinh té truc tiép ( kha nang lich Iny sinh khòi, lén
men duòng, ...) ò mot so nói nàm men nhap noi va phàn lap ò Viét nam.
2. Nghién ciiru cài tao di Iruyén nhfrng nói nàin men dùng trong san xuàt
men bành mi, san xuàt con vàsiui xuàl rirdu vang ; dong tliói nghién ciVu vice
t
_
y
chuyen gen diròng boa tinli bòt vào nam men Saccharomyces
cerevisiae.
A. TONG QUAN TAI LIEU.
NÀM MEN Saccharomyces VA VAN DE Difeu KHlfìN DI TRUYÉN
MOT SO TINH TRANG CO Y NGlflA KINH TÉ.
Saccharomyces la nliTrng vi sinh vàt nhàn chnàn don giàn nhàt co qua
V
y
•»
y
•<.
y
T
liinh hihi tình dièn hinh. Nhò vày, chùng là dòi tUdng rat thuan Hèn de
nghién culi nhirng van de cua di truyén hoc dai cudng va nhàt là di truyén hoc
piiàn liVcùacàc sinh vat bàc^ cao. Saccharomyces chinh là dòi ludng sinh vai
dudc^ nghién cùru rat day dù vé mat di truyén hoc . Ilàng tiàm gen co nlnTng
chut nang khàc nhau dà dufdc dinh vi trén ban dò di tiuyèn gòm 17 nhiém sàc
thè. Thèm vào do, Sacclìaroniyces cung chinh là dòi tUdng quan Irong cua
nhiéu ngành san xuàt trong còng ngliiép vi sinh v^t : san xuàt men bành mi,
N,
r
_f
't
y
làm con, làm nrdn, làm bia, san xuàt càc che phàm enzym, san xuàt prolcin
don bào, che bién càc phu phàm dàu boa.. Ngày nay, di tiuyén hoc nàm men
bao gòm cà di truyén hoc kinh dién va di tru)/cn hoc bién dai dà tró thành mot
linh virc rong lón cua Di truyén hoc. Vi sinh vai hoc va Sinh hoc phàn tu. Cùr
hai nàm mot làn lai co nhfrng hoi nghi quòc tè ve Di huyèn hoc va Sinh hoc
nàm men dUdc tii^u tap [ 4, 16, 116, 117 ]. Trong khuòn khò cua lu?n àn này
chùng tòi xin de cap Aèn càc Ihòng fin lién quan dén mot so dac dièm sinh
hoc, già \x} kinh le va viec diéu khién di Iruyén cùa mot so tình trang co y
nghia kinh fé ciìa nàm men Saccharomyces spp.
1. DAC DIBM SINH HOC VA GIÀ l^RI KINH TÈ CUA NAM MRN
Saccftaromyces spp.
1.1.Dac dièin sinh hoc.
Nàm men là sinh vat ddn bào , nhàn chuàn ( eukaryotic ) . le bào cua
chùng co dang hinh tròn bay ovan va Ihiròng co kich tluróc
^
1
y
^
y
^
'1
5 - IO ^r. Nàm
y
y
men co nhCmg dac diém hàp dàn khién cho co thè tìén bành càc thi nghiem
vói chùng nhanh chóng va de dàng nhir dòi vói càc sinh vai nhàn sd
( prokaryotìc ). Triróc hcK chùng sinh Iriróng rat nhanh, co Ihòi gian nhàn dòi
ngàn ( khoang 2 gid ), Co nghia là, bang nghin khuàn lac cua nàm men co thè
dudc nuòi cày trén càc (fia pclri tiong khoang hai ngày. Thu hai, nàm men
co bò mày di truyén nhò ( chi lo hdn he gcn cùa E.coU khoang 4 làn, va nhò
hdn he gen cùa té bào dòng vài co vù kho^uig 200 làn ) ( hinh 1 )
Dòi lUdng
Ngò
5 x 10-bp
10
Ngiròi
3,5 X 10'bp
23
Riiói dàm
1,6 X IO* bp
S. cerevisiae
1,4 X 10'bp
16
4 X 10'^bp
E. coli
l
—
10'
IO'
IO'
IO'
10
IO'
Hinh 1: Ilàm ludng ADN cùa mot tè bào.
Thi'r ba, n^uii men la dòi tirdng AXxc Net thuan tién de phàn tich rli irnyén vi
càc pha ddn bòi va linìng bòi irong chu liinh song là rò ràng va co the dicu
khién dirdc. Nhirv^y, nhà nghién cmi co thè de dàng Ihu dUdc càc dot hién
lan khi sir dung càc tè bào ddn bòi . Con phcp lai fò hdp di Iruyén, còng cu
càn ban cùa nhà di truj'én hoc , co Ihé dirdc Ihirc hién mot càch de iììmg nhò
lai hai die dot bién ddn bòi khàc nhau de lao rarnot thè krOng bòi [ 16, 115,
117, 129].
Nàm men Saccharomyces co nhiet dò sinh Iriróng tòi mi trong khoang
27*' (! dén 33 " C va pH lói uu là 4,5 dén 5,5. le bào phàn chia Ihco càch
này chói; giai doan sinh dmlog tlm'óng là hrOng bòi. Trong nhurrg dicu kién
y
s
^
y
f
mòi Iru'dng nhàl dinh thi té hao luclng bòi phàn chia giam phàn de lao Ihànli
niuig bào tir chua bòn bào tir ddn bòi. 'Luy nhien cung co Ihc quan sài ihày càc
nang chua it hcsn ( 1 - 3 bào tur ) bay nhiéu hdn (5 -8 bào tu ). TrUóng hdp il
hdn 4 bào tu co Ihé là do vài nhàiì khòng \\vtu \ a / a
E5Ò bòn càc bào lù
Plia ddn bòi
Hinh 2: Chu trinli song cùa Saccfuirornyces
Nàm men di tan là loai nàm men ma thè liròng boi dirdc tao Ihành do sir
giao phòi cuacàc bào tir hoac té bào ddn bòi co giói tình khàc nhau , n bay a.
Nam men dòng fan là nàm men ma sir giao phòi co Uié xày ra gifra hai bào tur
y
y
v
y
v
y
^
-
v
bay hai té bào Aon boi bàt ki. Chinh vi tìié ma khòng thè duy tii dUdc tiang
tìiài ddn boi ò loai nàm men này. Gidi tinh cùa té bào ddn bòi do mot locut
MAT kiém soàt Locut MAT co thè mang mot trong hai alcn MATa bay
y
N
^
y
>
J
y
MAT a . Trong càc nói nàm men dòng lan, càc tè bào chuyen dòi giói tình a
sang gidi tình a va ngirdc lai mot càch thiròng xuyén d càc thè he lién tìép.
MAT nam càch tàm dòng 60 kb trén nhành phài cùa nhiém sàc tlié so III, con
càc ban sao khòng boat dong cùa MATa bay MAL a
O
y
'
»
.
nàm lai càc locai
'
y
v
HMR va HML d hai phia cua MAT. Su cluiyèn dòi giói tình dudc bài dàu
bang su* càt bò ADN lai MAT bòi HO endonuclea7.a Trinh lu ADN tai
MAT bi phàn hùy vàdirdc Ihay thè bang mot ban sao cùa mot trong hai locut
khòng boat dong [ 21, 59, 60, 62, 65, 94, 99, 120 ].
/
Lt>cut MvVT /
Kliònp boat dònp
v/-
nlcn a
ILMLa
/
alcn a
MvVJ'n dUdc
bicu hicn
•Ih
Tàm dòn^
HO endomiclcaza
ck dot ADN tai
locut MAT
[IMLa
Klìòrip^ liool <1òng
C
alcTt n
HMR:
ILN'lUa
MMa
D
-II-
IIMLtt
ateo a
IlA4Ra
\
D
— / / -
Cai bò MATa
HMLa
aien a
IlMRa
a leu a
il'
MAL a di((ic
//
alcn a
V
bièu hién
Qiuvén dòi f;ano a et Ihè lié ^mi
•)
•)
Hinh 3: Su chuyen dòi giói tình ò nàm men
1.2. Già tri kinh té ciia nani men Saccharomyces .
Hdn 6000 nàm triróc day, ngiròi Ai cap dà bièt làm nò hot mi bang nàm
men co hong khòng khi. 1 ham chi triróc dò nCra, ngiròi Summarian dà khàc
lén bia dà phirdng phàp lén men de làm con. Ngày nay, nàm men dà dUdc sir
dung ò qui mò còng nghièp hién dai. San ludng nàm men bang nàm cùa
Uié giói dal gàn hai trieu t^in; con cùng vói càc san phàm ihu dudc tir qua
tiinh lén men co sur dung nàm men dat hdn hai tri^u tan va Idi ich do nò
mang lai lén dén bang nghin tiieu dò la [ 116, 125 ]. 'Irong qui mò còng
nghièp, nàm men dudc siV dung trong 3 linh virc chinh chinh day ( bang 1 )
Bang l. Cac ùng dung còng righiép cùa nam men [ 116].
lliànli phan tè bào
Cac san
phàm
Nam men
khò
Hdp chat
cao phàn tu
-Tinte an
-Lipit
già sue
-piolein
- Iliùc àn
Ildp chat
chiét
-Coenzym
- Vitamin
San phàm
TiAing tac
enzvui -Cd chat
tiét
ed sa
-Axit amin
-Bia
-Ririn
- Rudii vang
- Pyriinidin
- Sùdung sfla
(K.fragìUs)
- Rildu manh - Su dung tinh
hot (qui trinh
-Prcìtein
-emanol de
Symba )
ddn bào
làm nhién
- San xnat
lièo
Cilycerol
• CO.
8
Mallotrioza
( S.in'amni )
Ph^im vi ùmg dung cùa nàm men bao gòm càc ngành san xuàt chinh nhir sau:
- Còng nghièp san xuàl men bàtih mi.
- Còng nghièp san xuàt con, rirdu vang va niróc uòng co con.
y
T
- San xuàt càc san phàm dinh dmlng cho nguòi va thùc àn già sue.
- San xuàt vitamin, axit amin, axit nucleic...
Gan day, nàm men con dudc sur dung de che hién dàu boa [ 3, 4, 19 ]
Sd di nàm men co dirdc nhùng ihig dung ròng rài nlnr vay là do chùng
co khà nang chuyen boa vira nluuib chóng vùra co hiéu qua càc loai du'dng
Ihành con va CO, ( vi du nhir càc loai dudng co trong dich chiét ngiS eòe, dich
nho, sfra..., ). Co thè nói, nàm men là
" dure vaC dirdc nuòi irong Jàu ddi
nhàt [ 4 , 116].
1. DlTRUri^N HOC CUA MOT SO flNH TRANG
CO t N(}HÌA KINH lÀ à NAM MEN.
II. 1. Tinh trang hinh thai te bao .
0 nàm men, quan he giCra hinh tìiai té bào va sir hién dòi trong vó té
bào dac bici rò ràng trong su chuyen dòi tu dang '' fé hào nàm men''
dang '* gi/j khuàn ty"
sang
va ngudc lai. Hinh dang tè bào ro ràng là dudc xàc
dinh bòi tac Aong qua lai cùa càc boat dòng diéù boa va càu trùc cua té bào.
Nghia là su xuàt hién cùa mot dang tè bào cu thè chàc chàn phài là do su
tUdng fàc cùa càc ed che biéu hi?n cùa gen, ed che kiém soàt chu trinh phàn
bào, càc qua hinh sinh tòng hdp càc tìiành phàn vò té bào. Khi nghién cim
chu trinh phàn bho d nàm men Saccharomyces , Harlwcll va còng su dà Ihàv
7
>.
V
y
CO 35 gen khàc nhau kiém tra qua trinh này. 'Luy ràng, dot hién d càc gen
khàc nhau gay racàc dang té bào khàc nhau , nhung \^i cà dot hicn dò déu
ành huóng dén càu tiùc cùa vó té bào. Dot bién gay ra dang ''già khuàn ty"
chinh là loai dot bién ành hudng dén cau triic vàchuc nang cùa vó tè bào. Nò
gay racàc^ Ihay dòi vé hinh thài va thành phàn boa sinh cua vo tè bào d càc
nói mang chùng. Nhin chung càc the dot bién "già khuàn ly" dòn co vò fé
bào móng hdn , man càm hdn dòi vói nói killer, chua nhiéu lipit va duóng
iuabinoza hdn. Cho dèn nay, ó phòng tìii nghiem cùa bò mòn Di truycn hoc,
truòng Dai Hoc l o n g Hdp Pelersburg ( Nga ) ngirói la xàc dinh dUdc 6 gen
y
•)
lan khòng ben két gay ra dang **già khuàn ly", U'ong dò càc gen rpm 1 - rpmi
(lo Le Dinh Ludng va còng su [ 138.1 39, 140 ] xàc dinh con càc gen rpm 4
- rpm 6 do t^ic giàJI.o^X.-^Mr.f 137 ] xàc dinh. Thèm vào dò, ngirói la cùng
dà xeic djnh dudc là gen rjvu2 va gcn rpm4 nàm trén nhành phài cùa nhiém
sàc thè so IV [ 133, 134 J. Con càc nhà nghién cihi ó phòng tlii nghiem Hoà
-Sinh va Ly Sinh, truòng Dtù Hoc Long Hdp lowa ( My) thi Aì\ xàc dinh
ràng co dot bién ò 14 locut gen khòng ben két khàc nhau gay ra datìg ''già
khuàn ly" ò nàm men Saccharomyces cerevisiae
[ 25, 35, 46, 49, 114 ].
Rò ràng nàm men Saccharomyces làmò hinh di truycn hoc rat hàp dàn
de nghién cùru càc ed che kiém soàt hinh tìiài té bào [ 26 |. Mat khàc, nàm
men sinh san nhanh chóng , té baò cùa chùng lai chua nhiéu vilaiìiin va axit
amin khòng Ihay thè, bàm ludng prolcin chièm lói 50% Irong ludng khò. Cho
non, càc phòng Ibi nghiem Irèn Ihé giói vàn khòng ngùng nghién cuu de co
thè chù dong tao ra dudc càc noi nàm men co khà nang lao ra nhiéu san
phàm hdn va de dàng hdn trong viec thu nhàn càc san phàm cùa càc linh vuc
san xuàt khàc nhau. (.) Viét nam, nói nàm men lai mang gen rpm I ( rough
pseudo myceìUum ) gay ra vò móng dà dudc ùrng dung vào san xuàt men
bành nù va da tìiu dudc két qua tòt [ 3 , 5 ] .
10
FI.2. Tmh trang chiù ethanol.
Sacclìiiromyces tìuiòc loai sinh vat nhàn chuàn co khà nang ehm con
cao nhàt. Chung co thè moc dudc Irèn mòi Irudng chua 8 - 14 % ( vA^ ) con .
Khà nang chiù con ò nhrrng nói khàc nhau là khàc nhau va do nhiéu gen
kiém soàt Tuy nhién , ngUdi la da thày co nhiéu gen ành hudng dèn su phàn
bào khi co mat cùa con trong mòi truòng. So \\X(5ng cùa nhung gen lìày d
nhùTng nói khàc nhau khòng nhu nhau. (!ho nén viec lai càc nói don boi
khàc nhau , lai nói ddn bòi vói nói luóng bòi... co thè tao ra dudc nói lai
ludng boi , da bòi co khà nang chju con cao hdn so vói nói cha me. Ngoai
ra, phudng phàp gay dot bién ( dùng làc nhàn dot bién LIV, diethysulphat ) va
dung hdp té bào tran cung dà dudc sir dung de tao racàc nói co kha nang chiù
con cao hdn | 3 1 , 38, 39, 57, 66, 81, 112, 126 ]. Vói phudng phàp chon Ice
bang càch thay dòi pH khi nuòi cày lién tue, Ihay dòi diéu kién h boa cua mòi
truòng nguòi tacQng thu dUdc nói nfuu men ben viTng hdn vói con
[ 71 ] .
Thém vào dò, nguòi ta con àp dung niQt so phUdng phàp khàc de nàng khà
nang chiù con cùa nàm men Irong qua hinh lén men, nhu cho tìicm mot so
phuc chat chua N vao mòi tiUdng , hoac bò sung ed chat dàn dàn vào mòi
U'iròng Irong suòt qua trinh lén men . Panchal va Slcwait |
^
^
y
n
y
'^
100, 101 ] dà
y
chung minh ràng viec tàng ap suàt Ihàm thàu do nòng dò ed chat cao sé ngàn
can viec tìét elhanol tu té bao ra mòi truòng, do dò làm cho tè bào hi doc va
giam toc do lén men . Mot giai phap khac dà dUdc mig dung Ihành còng de
làm giàm làc dung doc hai cùa con irong qua irinh lèn men là: ó giai doan ban
dàu, ngUdi la sU dung nàm men co kha nàng chòng chiù àp suàt thàm Ihàu de
y
.>
V
^
^
.,
lén men Aèn 5 - 7% ( v/v) con, sau do mói ho sung nàm men chòng chju con
de lén men tìép lue [ 72, 100, 101 ]. Mòi nhàn tò khàc là nbiét dò cung ành
11
hUdng dén tình chiù con cùa nàm men. Nguòi ta thày ràng, nbiét dò lén men
cao se làm lang làc dung co hm cùa con dòi vói khà nang song cùa té bào.
V
--
y
v
DÒ là vi khi nhi^t dO lén men tang lén thi se làm tàng su tìch luy con noi bào,
Hdn nfra, nhiet do lén men tàng cao sé làm dìrng som qua tiinh lén men.
™-
7
V
y
Nghia là gay ra s\r lèn men khòng tiièt de (con nhiéu ed chat chua lèn men sót
lai trong mòi truòng ), vi tìic ma tao ra nòng do con Uiàp hdn du kién [30, 70,
73].
Diéu dàng chu y là ban Ihàn con cung co làc dung ire che, tìiam chi gay
chét dòi vói té bào nàm men . NgUdi la cho ràng con làc dòng lèn té bào nàm
men tìiòng qua viec pha hong ADN tì Uié. NgUdi ta dà chuyen tì thè tu' nói
nàm men rudu vang chiù con sang noi nàm men d trong ])hòng thi nghiem
khòng chiù con làm cho càc nói nhàn co khà nàng chòng chiù vói con cao
hdn [ 32, 70, 107, 127 ]. Khi so sành kha nàng chóng chiù con cua nói nàm
men S. cerevisae
kièu dai vói tìié dot bién hu hong ca 3 gen kiém soàt
y
y
proleaza khòng bào ( dot bién pcp 4.3 ) Sugden va Oliver [ 118 ] dà thày
ràng : ò 25"" C, cà hai nói déu moc nhu nhau trén mòi trUÒng co chua 0 - 8%
( vA' ) con. Nhung trong khoang 30
'
•"
,
n
- 38 C thi cùng mot do con dà gay Uc
'>
"*
*
t
y
che manh hdn dòi vdi sinh Irudng cua thè dot bién pep 4.3. (^'ó thè, dot bién
pep 4.3 dà gay ra nhiJng Ihay dòi càn ban trong rnàng cùa càc tlié dot bién va
làm cho chùng man cani hdn dòi vói con so vói nói kièu dai. Mot biéu hién
khàc cùa tình chiù con d nàm men lai lién quan dèn protein sòc nhiéL Nguòi
ta da chung rrdnh dudc ràng nhrrng nói nàm men co protein sòc nhiet co tì le
song sót dèn 40% sau khi xuli 36 giò ò 24 % ( vA' ) dò con ; Irong khi cihig
chinh nói này nhuìig khòng co protein sòc nhiét tììi tì le song sót là 0 %.
Dòng tìiòi, càc nói co protein sòc nhi^i cung co kha nàng phuc bòi sinh
ti'iròng nhanh hdn sau khi dà loai bó con. 1 tr dò ngUdi la cho ràng vice tàch
dòng càc gen kiém soat viec sinh ra protein sòc nhiet va dua nò vào nàm men
12
co thè là mot trong nhuìig càch làm tàng khà nàng chòng chiù con cho nàm
men[ 118, 131 ].
y
IL3. Tinh trang chiù nhiet.
Nói chung, nàm men co nhiet do sinh truòng tòi im trong khoang 27 33'' C.Tuy nhién, nguòi tacung dà phàn lap dudc bang loat nói nàm men co
khà nàng moc ò 45" C va co khà nàng lèn men d 42 "C [ 50, 80, 85 J . Tinh
chiù nhiet là khà nàng cùa tè bào sinh truòng dudc d nhiet dò cao ( 37 " C bay
cao hdn ). làt nhién, nhàn tò ed ban xac dinh gidi han nhiét d9 cho sU phàt
trién cùa sinh vat chinh là càu trùc di truyén cùa nò; nhung cho dén nay,
ngUdi la vàn chua bièt day dù vé ban chat di truyén cùa tình chòng chiù vói
nhiet dò cao. Ghaughran dà thòng ké dudc hdn 25 già tììuyèt dà dudc néu ra
1
.
s.
y
«»
de giai thich vé su ben nhiét hoac kha nàng moc d nhiét do cao . Nhung theo
tìiòi gian, chi con bòn già thuyèt dUdc chù y hdn cà [ 36, 37, 52 ] :
( i ). Tiù nhiet do cao, càc Upit chUa axit beo no sé co dièm nóng chay cao
hdn axit beo khòng no. Cho nén, tè bào mang nhiéu axit beo no se co khà
nàng bào toàn dUdc tình nguyèn ven cùa nò,
y
->
-y
y
y
t
y
r
( ii ). Sinh tòng hdp nhanh nhfrng chat trao dòi thièt yèn de thay tììé càc chat
trao dòi kém ben nhiét
( ili ). Sinh vat chiù nhiet co chua càc dai phàn tur (enzym, protein ) ben nhiéL
( iv ). Sinh v^t chiù nhiét co chUa càc càu trùc va càc ed quan tu co khà nàng
duy tii dudc^. càc boat dong chuc nàng ò nhiét do cao.
y
V
*>
Càc nghién cùru cung cho tìiày ràng, ò S. cerevisiae vice tòng hdp
protein sòc nhi^tlàcàn thièt de nàm men chòng lai tac dung gay chèi khi té
bào bi xùrly bòi nhiet do cao; dòng ihòi, protein sòc nhiet cfing càn ihiéi cho
13
vice phuc bòi long h(?p protein thòng thudng ò thói kì phuc bòi [01, 92, 112,
128J.
(Jan day, cung dà co mot so dàn liéu di Iruyén hoc cho thày ràng khà
nàng song cùa nàm men ò nhiet do cao ( 45 " C ) là phu thuoc he gcn tì ihé [
70, 85, 86 ]; dòng Ihòi cung dà co nhvrng dàn liéu chUng lo ràng o nàm men,
linh chiù nhiét ( 42 " C ) là do gen nhàn kiém soàt [ 8, 79 ].
.y
[L4. Tinh tranj> chiù man.
Cung nhu càc vi sinh vat khàc, tè bào nàm men cung co he tliòng bào
1
y
y
-k
•«.
vé de ihich nghi vói làc dòng cua mòi truòng co muòi. Bang nhiéu nghién
culi khàc nhau, nguòi ta dà hiéu dudc ràng qua hinh lich tu cua glycerol va
y
T
-
y
y
y
SU bién dòi cua acetoin thành 2,3-butanedioI trong tè bào nàm men chinh là
^
y
y
\,
y
V
do su co mat cua muòi dà (re che viec sinh ra con trong suòt qua trinh lén
men [ 22, 78, 119 ]. Mot so tac già khàc thi thày ràng , de thich nghi vói mòi
trudng co muòi tìù càc tè bao nam men dà tàng tòng hdj) càc nhàn tò ben
'.
y
y
y
nhiéL Dòng thdi, khi song trong mòi truòng muòi Ibi càc té bào già hdn bi
y
y
•\
y
1
mài càc nhàn tò ben nhiét nhanh hdn so vói càc tè bào non, va vice bò sung
glucoza sé làm tàng nhanh qua trinh long hdp nhàn
tò ben nhiét [75, 76,
111 J. Thèm nfra, nguòi ta cùng dà bièt dUdc là khi song trong diéu kién co
\
y
y
y
i
y
nòng dò muòi cao, té bào nàm men dà làng cuòng long hdp va tich luy
T
v
y
-7
y
,.,
>
trehaloza de diéu hoà àp suàt thàm tìiàu ben Uong tè baò; dòng tìiòi làng
cuòng tòng IK;P polysaccaiit cùa vó té bào de cho vò té bào Irò ncn ben chàc
hdn[ 109, 110].
(jàn day, età bài dàu co càc dàn liéu di truyén hoc vé mòi lién quan giua
y
•"*
.
y
càu Uùc ADN va su bién hién cùa tình trang chòng chin man. Masuiani va
14
- Xem thêm -
.PDF 
113 
155 
121 
